مطالب مرتبط با کلیدواژه

تاریخ بیهقی


۸۱.

تحلیل و تفسیر واژه های پارسی نژاد در تاریخ بیهقی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تاریخ بیهقی اشتقاق دستور تاریخی واژگان پارسی نژاد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۱ تعداد دانلود : ۲۸۵
تاریخ بیهقی یکی از شاهکارهای گران قدر نثر فارسی است که به دلیل دارا بودن ارزش های ادبی و تاریخی، آشنایی با آن برای هر پارسی زبان تحصیل کرده لازم و ضروری است. نثر تاریخ بیهقی از غنی ترین و جذّاب ترین نثرهای موجود در تاریخ ادبیّات ایران است. بیهقی از جمله نویسندگانی است که در کاربرد واژگان پارسی، هنر خود را به خوبی نشان داده است.مسأله اصلی این جستار، بررسی لغات واصطلاحات پارسی نژاد در تاریخ بیهقی است. از این رو، به شیوه توصیفی، تحلیلی، تعلیلی و استشهادی به تجزیه، تحلیل و بررسی عناصر زبانی اصیل پارسی در تاریخ بیهقی پرداخته شده است.ابتدا به وی ژگی های اشتقاق کلمات در تاریخ بیهقی توجه شده، سپس ریشه شناسی و مفاهیم اسامی، افعال، صفات و قیود در تاریخ بیهقی، تحلیل و بررسی و بسامد آن ها به صورت کمی ارائه شده است. بیهقی در تاریخ خود علاوه برکاربرد واژگان عربی، ترکی، مغولی و... واژه های پهلوی و اوستایی و ایرانی نژاد زیادی نیز به کار برده است. بیش ترین واژه های ایرانی نژاد به کار رفته در تاریخ بیهقی اسم و فعل و بعد صفت و قید است. واژه های ایرانی نژاد بیهقی، از نظر ساختمان، ساده، مشتق و مرکب هستند. نتیجه این که در تاریخ بیهقی کاربرد واژه های مشتق و مرکب، بیش تر از واژه های ساده است.
۸۲.

تحلیل گفتمان «تاریخ بیهقی» بر اساس نظریه فراتابی زبانی فرای و بازی زبانی ویتگنشتاین(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تاریخ بیهقی حقیقت دروغ نشانه زبانی بازی زبانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۷ تعداد دانلود : ۴۱۳
بیهقی در تاریخش به نکته های ارزشمندی در رابطه با رفتار و کردار اشخاص و علل وقوع حوادث اشاره کرده است. مخاطب به سبب توصیفات جزئی و متوالی، مسحور سخن او می شود و تاریخ را به بهانه شکل داستانی آن می خواند و می پذیرد. این تاریخ مانند تواریخ دیگر تابع ساخت کلیشه ای نیست و بیهقی با برجای گذاشتن برخی نشانگان زبانی، تناقضی در ذهن مخاطب ایجاد کرده و او را به تفکر برای تحلیل و بازیابی نکات و گره های کور تاریخ، فرا می خواند. زبان که پیکره ای از بازی ها و کارکردهای زبانی است، وسیله ای برای دریافت این تناقضات است، اما فهم یک بازی زبانی مستلزمِ شرکت در آن شکلی از زندگی است که بازیِ زبانیِ موردِ نظر در بسترِ آن واقع م ی شود. این مقاله بر آن است با توجه به شکل روایی و رمان گونگی تاریخ بیهقی، توجه مخاطب را به تلاش بیهقی برای کنار هم چیدن تمام گفتمان ها و دیالوگ ها، و تبیین زوایای آن جلب نماید و در مراتب بعد به تحلیل فراتابی ها و بازی های زبانی این گفتمان و اشخاص آن تاکید ورزد. با بررسی آواهای برخاسته از متن، مخاطب به شاکله ذهنی گوینده نزدیک تر می شود و معنای حقیقی حاصل می شود. بنابراین باید با بهره گیری از اطلاعات و نشانه های زبانی برای پر کردن جاهای خالی متن، گام برداشت و با تحلیل لایه های نهانی متن، از «گفتگو» به «زیرگفتگو» رسیده و معانی متن را فعال کرد. ضمن اینکه توجه به عناصر فعال در زمینه متن، سبک نوشتاری و پیش فرض ها و دلالت های ضمنی و داستان های موازی، ما را با بازی های زبانی و کاربرد موقعیت های درون و برون زبانی به جای یکدیگر برای اغوا و ایجاد توهم، آشنا می کند.
۸۳.

روایت شناسی جمله معترضه در تاریخ بیهقی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: جمله معترضه روایت شناسی تاریخ بیهقی شخصیت پردازی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۵ تعداد دانلود : ۴۴۲
در دستور سنتی جمله به عنوان بزرگ ترین واحد زبان، متشکل از کلمات و گروه هایی است که به صورت متوالی به هم پیوسته اند و معنای مورد نظر گوینده را منتقل می کنند. جمله معترضه بند وابسته ای است که در میانه جمله یا جملات می آید و موضوع و معنایی دیگر را علاوه بر غرض اصلی گوینده، به جمله می افزاید. بر همین اساس نیز قابل حذف از جمله اصلی است و ذکر آن ضروری به نظر نمی رسد. روایت نیز از منظری ساختاری، دستوری دارد و متشکل از نهاد و گزاره های فعلی و وصفی و امثالهم است، با این تفاوت که معنای آن مانند جمله، حاصل جمع ساده گزاره ها نیست بلکه این گزاره ها از طریق ترکیب در سطحی بالاتر از جمله، معنا پیدا می کند. هر عنصر زبانی در سطح روایت می تواند از طریق این ترکیب ها، دلالت های گوناگونی ایجاد کند. جمله معترضه نیز اگرچه در سطح جمله، فرعی و قابل حذف به نظر می رسد، وقتی در ساختار ترکیبی روایت بررسی شود، با دیگر سطوح روایت ارتباط برقرار می کند و رکنی ساختاری محسوب می شود، تا جایی که حذف آن، اخلال های زبانی و معنایی در روایت ایجاد می کند. با توجه به بسامد بالای جملات معترضه در تاریخ بیهقی، در این پژوهش تلاش شده تا با رویکرد روایت شناختی، کارکردهای روایی این ویژگی سبکی بررسی شود. نتایج این تحقیق نشان می دهد که این ساختار نحوی کارکردهای روایی و معنایی مهمی در این متن دارد که مهم ترین آنها شخصیت پردازی، ایجاد زمان پریشی، بازنمایی ایدئولوژی های مؤلف پنهان و تقویت بنیان علّی حوادث است.
۸۴.

اغراض ثانوی جملات خبری در تاریخ بیهقی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تاریخ بیهقی جمله خبری اغراض ثانوی بافت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۰۳ تعداد دانلود : ۴۶۶
بحث جملات خبری و انشایی، به علم معانی که شاخه ای از علم بلاغت است، مربوط می شود. جملات خبری محتمل صدق و کذب اند و موضوع آن ها در عالم واقع حضور دارد؛ امّا در ادبیّات، با عالم و واقعیّت مجازی مواجه هستیم؛ بدین ترتیب نمی توانیم صدق و کذب قضایا را آن گونه که در واقع تعیین می کنیم، در ادبیّات نیز معیّن کنیم؛ لذا خبر در ادبیّات کلان است و جملات خبری در اغراض ثانوی و مجازی به کار می روند و این یکی از شگردهای بلاغت و عمیق ساختن ابعاد ادبی کلام است. تاریخ بیهقی، علاوه بر داشتنِ اطّلاعاتِ تاریخی، ویژگی های ادبی و بلاغی نیز دارد. یکی از ویژگی ها، کاربرد جملات خبری با غرض ثانوی است. بیهقی با به کار بردنِ جملاتِ خبری با غرض ثانوی، انتقادات، جهان بینی ها و نگرش های خود را به خواننده منتقل می کند. آشنایی با اوضاع سیاسی و اجتماعیِ دوره غزنویان، در برداشت و تحلیل غرض ثانوی مؤثّر است. در این مقاله، سی و سه داستان از مجلّدات شش گانه تاریخ بیهقی بررسی شده است. پر بسامدترین اغراض ثانوی خبر، امر، هشدار، تحذیر از عاقبت امور، تشویق و ترغیب مخاطب و توصیف و فضاسازی است.
۸۵.

بررسی صحّت ضبط سروده های فارسی تاریخ بیهقی در دو تصحیح فیاض و یاحقی- سیدی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: بیهقی تاریخ بیهقی تصحیح اشعار فارسی چاپ فیاض چاپ یاحقی سیدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۲ تعداد دانلود : ۲۹۰
در بیش از یک چهارم سروده های فارسیِ تاریخ بیهقی اختلافاتی در ضبط ابیات در دو تصحیح فیّاض و یاحقّی   سیّدی دیده می شود که به اختلاف معنی انجامیده است. نویسندگان این پژوهش می کوشند با تحلیل این اختلافات، ضبط درست این ابیات را مشخص کنند. اعتبارسنجی این دو تصحیح در ضبط این ابیات، ارائه ضبط درست تر ابیات و کمک به درک بهتر مفاهیم تاریخ بیهقی از اهداف این پژوهش است. پژوهش با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. داده ها به شیوه استقرای تام و با استفاده از روش کتابخانه ای و سندکاوی بررسی شد؛ سپس با توجه به چینش واژگان و گزینش و قرارگرفتن آنها در محور هم نشینی و جانشینی و استفاده از مفاهیم دستوری، معنایی، وزن شعر و اختلاف نسخه ها به شیوه استدلالی عقلانی تجزیه و تحلیل شد. نتیجه نشان می دهد در هشتاد و یک بیت (بیش از یک چهارم) از مجموع 321 بیت شعر فارسیِ تاریخ بیهقی ، اختلافاتی در ضبط و گزارش ابیات در این دو تصحیح دیده می شود که به اختلاف معنی نیز انجامیده است. در پنجاه و سه بیت (43/65 درصد)، ضبط و گزارش فیاض درست تر است؛ اما در چهارده بیت (28/17 درصد)، ضبط یاحقّی   سیّدی درست تر به نظر می رسد. همچنین در این پژوهش صورت درست و معنی روشن چهار بیت از چهارده بیتی ارائه شده است که در هر دو تصحیح مغشوش بود و درنتیجه معنی نامفهومی داشت.
۸۶.

تحلیل کارکردهای حرف «واو» در تاریخ بیهقی و مقایسه آن با زبان های ایرانی و زبان عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: حرف ربط «واو» تاریخ بیهقی زبان عربی زبان های ایرانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۲ تعداد دانلود : ۳۳۸
حرف «واو» پرکاربردترین حرف ربط زبان فارسی است که به جز ربط دادن اجزای کلام به هم، کارکردهای دیگری همچون استیناف، استدراک، اضراب، تخمین، حال و قسم دارد. بررسی تاریخ بیهقی ، به منزله یکی از مهم ترین متون فارسی دوره غزنوی، دالّ بر کارکردهای متنوع حرف واو در متن آن است که به نظر می رسد بخشی از آنها تحت تأثیر زبان های ایرانی و زبان عربی بوده است. مقاله پیش رو افزون بر بررسی کارکردهای متنوع حرف واو در تاریخی بیهقی، درصدد آن است که نشان دهد کدام یک از این کارکردها تحت تأثیر زبان های مذکور بوده است. به همین منظور حدود 1500 جمله و عبارت از متن این کتاب انتخاب، بررسی و تجزیه و تحلیل شد و مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که کارکردهای واو عطف در تاریخ بیهقی را می توان در سه گروه اصلی دسته بندی کرد: نخست، واو عطف و استیناف، که هم در متون ایرانی باستان و هم عربی قابل پیگیری هستند. دوم، واو حالیه، قسم و استدارک، که از زبان عربی وارد زبان فارسی شده اند و سوم، واو اضراب، واو در معنای یا، واو ابتدای جملات معترضه، که مؤلف تاریخی بیهقی در به کارگیری آن ها دست به نوعی نوآوری زده است.
۸۷.

محاورات سیاسی سلطان مسعود غزنوی با درباریان در تاریخ مصور بیهقی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تاریخ بیهقی محاورات سیاسی سلطان مسعود غزنوی رجال درباری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۴ تعداد دانلود : ۶۱۸
تاریخ بیهقی اثر ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی، مقارن با دوره غزنوی نگاشته شده است. مؤلف در دربار غزونوی حضور داشته و همین نکته باعث شده تا این اثر دارای ارزش تاریخی زیادی باشد. برای بازشناسی تحولات سیاسی و اجتماعی این دوره از محتوای این کتاب، توجه به محاورات سیاسی می تواند راهگشا باشد. این گفت و شنودها در دست یابی به اهداف استبدادی و قدرت سیاسی و اجتماعی در ایران و سایر بلاد اسلامی نقش داشته است. روش این پژوهش، از نوع تحلیلی- توصیفی و روش گردآوری موضوعات به صورت مطالعات کتابخانه ای می باشد. یافته های پژوهش حاکی از این است که امیرمسعود با تکیه بر محاورات سیاسی خود در اعمال قدرت به دنبال تفوق افکار خویش بر دیگر باورها و دیدگاه های سیاسی رجال دربار بوده است. او این فضا را مسیری برای رشد و تثبیت حاکمیت سیاسی و اجتماعی چه در عرصه سیاست داخلی و خارجی ضروری می دانست. او با بهره مندی از مهارت های رفتاری و گفتاری در فضای سیاسی و اجتماعی از قبیل: حالات و حرکات چهره، اشارات و حالات سر و تن و سایر رفتارها چه از طرف خود و دیگر مشاوران دربارش، هدفی جامع، و باوری عمیق در تحکیم اهداف خود داشت. با نگاهی عمیق به جریانات سیاسی دوران اقتدار او به بینش ها و درون مایه های فکری از قبیل: استبداد، ایجاد فضای رعب و تهدید، مجازات، سرکوب مخالفان فکری و سیاسی و جاسوسی می توان پی برد. موقعیت های مختلف فردی، اجتماعی و سیاسی رجال درباری با در نظر گرفتن خلقیات و اعتقادات آنان، بخش مهم در محاورات سیاسی سلطان مسعود غزنوی با درباریان در تاریخ مصور بیهقی است. اهداف پژوهش 1.واکاوی مضامین و اهداف محاورات سیاسی سلطان مسعود غزنوی در تاریخ بیهقی. 2.بررسی محاورات سلطان مسعود با درباریان در تاریخ مصور بیهقی. سؤالات پژوهش 1.محاورات سیاسی مسعود غزنوی با درباریان با توجه به مندرجات تاریخ بیقی دربردارنده چه مضامین و اهدافی است؟ 2.محاورات سیاسی سلطان مسعود غزنوی در تاریخ مصور بیهقی چه بازتابی یافته است؟
۸۸.

هویت ایرانی در داستان ها و استعاره های تاریخ بیهقی از دوره غزنویان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تاریخ بیهقی هویت ایرانی داستان ها و استعاره های تاریخی رسوم باستانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۸ تعداد دانلود : ۳۹۹
هویت یکی از پیچیده ترین مفاهیم در حوزه علوم انسانی و اجتماعی به شمار می رود؛ پدیده ای چند وجهی که مبانی و معانی گوناگونی را از مناظر مختلف نمایان می سازد. در یک نگاه کلی می توان هویت را حاصل دیالکتیک نظام ذهنی و ساختار اجتماعی و فرهنگی قلمداد نمود. با اتخاذ نگاه هویتی، تاریخ گزارش صرف رویدادها و وقایع نیست و م ورخ تنه ا یک گزارشگر ایستا و غیرفعال به نظر نمی رسد، بلکه مورخ و اثرش، دارای هویت هستند که در ساختار کلی دیگر هویت ها معن ا می یابند. هویت ملی زیرمجموعه های متعددی دارد که مهم ترین آن، اهمیت به زبان در ابعاد مختلف آن، توجه به فرهنگ ملی و باستانی و اشاره به باورها و عقاید کهن ملی است. تاریخ بیهقی یکی از آثار تاریخی ارزشمند از تاریخ ایران در دوره اسلامی است. بررسی هویت ایرانی در این اثر، مسئله ای قابل تأمل است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی  با تکیه بر داده های کتابخانه ای انجام شده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که هر چند عصر غزنوی را باید دوران «ضعف هویت ایرانی» قلمداد نمود و علّت اصلی آن ایرانی نبودن رگ و ریشه حاکمان و نفوذ خلفای بغداد در ایران بوده است، اما بیهقی همانند فردوسی، دیگر خراسانیِ احیاکننده ادب فارسی، آستین همت بالا زده و در لابه لای تاریخش به بیان آداب ورسوم کهن ایرانی، مراسم های ملی و اشعار و امثال ایرانی پرداخته است. بیهقی در خلال ذکر تاریخ  به مناسبت های مختلف از شاعرانی چون رودکی، عنصری، بو حنیفه اسکافی، دقیقی لبیبی و برخی شعرای ناشناس ابیاتی را نقل کرده تا گامی در جهت حفظ و اشاعه زبان و ادب فارسی و احیای فرهنگ ایرانی داشته باشد. وی 319 بیت فارسی و 290 ضرب المثل فارسی را در مجلدات تاریخ بیهقی آورده و در مقابل، تنها 128 بیت عربی و 77 ضرب المثل عربی به کاربرده است. همچنین وی در 4 مورد به آداب و رسوم کهن ایرانی اشاره کرده است. اهداف پژوهش: 1.بررسی رابطه تحولات تاریخی و سیاسی با مقوله هویت ملی. 2.بررسی زمینه های رویارویی و تقابل ایرانیان با پدیده تهاجم فکری اقوام بیگانه و شرح رفتارهای مدنی و مبارزات فرهنگی ابوالفضل بیهقی. سؤالات پژوهش: 1.فرآیند هویت در کتاب تاریخ بیهقی چگونه بوده است؟ 2.جریانات اجتماعی در دوره غزنوی چه تأثیری بر هویت ملی ایرانیان داشته است؟
۸۹.

هدیه دادن و رسوم آن نزد ایرانیان با تکیه بر شاهنامه و تاریخ بیهقی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: شاهنامه تاریخ بیهقی رسم هدیه دادن: له پاداش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۶ تعداد دانلود : ۳۱۲
ت اریخ ایران باستان سرشار از رسومی است که در گذر تاریخ به فراموشی سپرده یا به نوعی دچار تغییراتی شده است. در فرهنگ ایرانی، هدیه دادن و هدیه گرفتن اهمیت زیادی دارد و تاکنون نیز این رسم با وجود تغییراتی، ادامه یافته است. تاریخ بیهقی به عنوان کتابی که اوضاع دربار ایران را روایت می کند و شاهنامه که روایت گر تاریخ ملی ایران است، منابعی هستند که می توان بسیاری از رسوم گذشته ایران را در آن جست وجو کرد. رسم هدیه دادن که در ایران به دلایل مختلفی از جمله مسایل سیاسی و اقتصادی انجام می شده است، پس از اسلام نیز مورد حمایت خلفا قرار گرفت و تثبیت شد و ادامه یافت. از این رو، در دربار غزنویان نیز به شکل های مختلفی شاهد اهدای هدایای ذی قیمت در مناسبت های مختلفی هستیم. در این پژوهش رسم هدیه دادن در دو کتاب تاریخ بیهقی و شاهنامه فردوسی مورد بررسی قرار گرفته و مواردی چون: انواع هدیه، مناسبت هدیه دادن و اقلام هدیه مشخص شده است. براساس یافته های پژوهش در تاریخ بیهقی، هدیه دادن بیشتر جنبه تشریفاتی و سیاسی دارد و در شاهنامه دلایل حماسی است که بیشتر جلب نظر می کند. در هر دو کتاب، خلعت دادن بیشترین بسامد را دارد، اما توصیف جزئیات هدایا و ذکر اقلام آن در تاریخ بیهقی بیشتر جلوه می کند و در شاهنامه کلی تر است .
۹۰.

تحلیل حکایت ذکر بر دار کردن حسنک با رویکرد تاریخ گرایی نو(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تاریخ بیهقی تاریخ گرایی نو قدرت گفتمان حسنک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۳۹ تعداد دانلود : ۴۳۶
تاریخ گرایی نورویکردی است در مطالعات ادبی و فرهنگی که به بازنگری رابطه تاریخ و ادبیات می پردازد و بر موقعیت تاریخی متن به عنوان بستر تعامل گفتمان های مختلف و مناسبات قدرت تأکید دارد. در این مقاله، حکایت «ذکر بر دار کردن حسنک وزیر» که از جمله روایت های مهم تاریخ بیهقی ا ست با رویکرد تاریخ گرایی نو مورد ارزیابی قرار می گیرد تا نقش گفتمان و ایدئولوژی های مؤثر در این متن که به منظور پنهان کردن عاملیت حاکم در این ماجرا به کار می گیرد، بهتر نمایان شود. تحلیل این حکایت در دو بخش صورت گرفته است؛ بخش اول مربوط به مسعود غزنوی است که سکّان دار ماجرا بوده و در تلاش است تا کینه خود از حسنک را به صورت غیرمستقیم و به مدد حکمِ قدیمیِ خلیفه تلافی کند. بخش دوم نیز مربوط به بیهقی است که راوی حکایت بوده و به تأثر از گفتمان قدرت آن دوره، سخن را مطابق با میل سلطان جهت می دهد. او در بازگویی حوادث با قهرمان سازی و حذف مسعود در فرآیند گسست روایت، ضمن کم رنگ ساختن نقش او بر عاملیّت بوسهل افزوده و اَعمال مسعود را توجیه می کند .
۹۱.

خردورزی های مسعود غزنوی در تاریخ بیهقی در آیینه نظریه سه بعدی خرد آردلت (3D-WS)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: سلطان مسعود غزنوی تاریخ بیهقی نظریه های خرد مدل سه بعدی خرد (3D-WS) آردلت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۸ تعداد دانلود : ۳۰۱
مفهوم خردمندی در متون فلسفی، دینی و ادبی نظیر اوستا ، مینوی خرد ، شاهنامه ، گلستان ، بوستان ، کلیله ودمنه ، دیوان ناصرخسرو ، تاریخ بیهقی و... قدمتی دیرینه دارد. پیچیدگی مفهوم خرد بر اساس فرهنگ ها به این منجر شده که تاکنون تعریف جامعی از سوی نظریه پردازان بیان نشود؛ با وجود این، در این زمینه که خردمندی مشتمل بر دانش، بینش، تأمل و تلفیق منافع فرد با رفاه دیگران است، نوعی توافق کلی وجود دارد. از آنجا که ادبیات به دلیل ماهیت و حوزه گسترده اش، با سایر رشته های علوم انسانی همچون روان شناسی، تناسب موضوعی دارد و بافت فرهنگی جوامع نقش مهمی در شکل گیری مفهوم خرد و خردمندی ایفا می کند، این پژوهش به بررسی تطبیقی ویژگی های رفتار خردمندانه در شخصیت سلطان مسعود غزنوی در کتاب تاریخ بیهقی بر اساس مدل سه بعدی خرد آردلت، به منظور رسیدن به تعریفی از خرد بر اساس فرهنگ ایرانی پرداخته است. این پژوهش در چهارچوب رویکرد توصیفی و تحلیل کیفی و با توجه به منابع کتابخانه ای انجام شده است. حوادث و ماجرا های تاریخ بیهقی با روش تحلیل محتوا و با استفاده از سه فرایند پیاده سازی، کُدگذاری باز و کُدگذاری انتخابی مورد ارزیابی قرار گرفته است و مشخص شده که در نظر نکته سنج بیهقی، سیاست یا اداره خردمندانه و تدبیرآمیز مُلک و مؤلفه هایی که برای خرداندیشی عملی پادشاه برمی شمارد، با نظریه های جدید روان شناسی و از جمله نظریه خرد سه بعدی آردلت منطبق است.
۹۲.

تحلیل و تفسیر ساختار زبانی - ادبی تاریخ بیهقی و حلاج الاسرار بیژن الهی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تاریخ بیهقی بیژن الهی حلاج الاسرار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۲ تعداد دانلود : ۴۰۷
تاریخ بیهقی از کتب تاریخی مهمی است که علاوه بر ذکر شواهد و مستندات تاریخی دوران خویش و نکات اخلاقی عبرت انگیز، به عنوان متنی با زبان فاخر و سهل ادبی مورد اقبال همگان قرار گرفته است و نمودار کمال دانش و بینش و هنر نویسندگی تاریخ نگار نامدار ایران، ابوالفضل بیهقی است که  با بهره مندی از ذوق سلیم و با به کارگیری ترکیبات بدیع، تعبیرات لغوی، افعال ترکیبی و ضرب المثل های نغز فارسی، گوی سبقت را از بسیاری، در خلق نثری روان، شاعرانه و به دور از تکلف و پیچیدگی زبان ربوده ؛ به گونه ای که اثرش نمونه هنر انشایی محسوب می شود که زیبایی را در سادگی کلام می جسته است. صراحت زبان ، قوّت کلام و تاثیرگذاری ژرف سخنان وی، موجب تاثیرپذیری زبانی و معنایی شاعران دیگری همچون اخوان ثالث و احمد شاملو شده است. بیژن الهی، شاعر، مترجم و نقاش معاصر نیز در برخی از آثارش از ساختار زبانی وی تاثیر پذیرفته که در این مقاله به گونه های مختلف تاثیرپذیری وی از نثر تاریخ بیهقی پرداخته شده است.
۹۳.

نگرشی به شخصیت زن در تاریخ بیهقی و جهان گشای جوینی

کلیدواژه‌ها: زن تاریخ بیهقی غزنویان مغولان تاریخ جهان گشا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۰ تعداد دانلود : ۱۷۷
دولت غزنوی، یکی از دولت های مقتدر ترک است و تاریخ بیهقی شرح حال شاهان و سلاطین، نبردها، مصالحه ها، سخن چینی ها و رقابت های درباری است که در آن زمان نگاشته شده است. در تاریخ بیهقی، مطالب گسترده ای درباره زنان و جایگاه آنان یافت نمی شود؛ اما بررسی و پژوهش در مطالب موجود آن کتاب، ما را در یافتن وضعیت زنان در دوره ی غزنویان، به ویژه زنان درباری، یاری می نماید. تاریخ جهان گشای جوینی نیز از کتاب های بسیار سودمند عهد مغول است که در آن علاوه بر احوال مغولان، به بیان احوال و اتفاقات زمان خوارزمشاهیان و تا حدودی اندک، ایوبیان و فاطمیان، پرداخته شده است. بدون شک، تاریخ جهان گشا یکی از منابع دست اول و بسیار غنی در خصوص وضع زنان در دوره مغول است که در این پژوهش، ضمن بیان وضعیت زنان در روزگار غزنویان و مغولان، جایگاه آنان در دو تاریخ مذکور نیز بررسی و نمایانده خواهد شد.  
۹۴.

تحلیل تطبیقی اسطوره فرّ در راحه الصّدورو تاریخ بیهقی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: فره ایزدی راحه الصدور و آیه السرور تاریخ بیهقی راوندی بیهقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۶ تعداد دانلود : ۱۹۳
راحه الصّدور و آیه السّرور (تألیف حدود 603 قمری)، کتابی تاریخی از محمدبن علی بن سلیمان راوندی است در تاریخ آل سلجوق. این کتاب علاوه بر فواید تاریخی، از باب سلاست انشا و اشتمال بر اطلاعات فراوان اجتماعی در شمار معتبرترین و سودمندترین کتاب های فارسی پیش از حمله مغول است. می توان موضوع فرّ در این اثر را با آثار دیگر زبان فارسی مقایسه و تطبیق داد. یکی دیگر از آثار معروف زبان فارسی، تاریخ بیهقی اثر ابوالفضل بیهقی است که کتابی تاریخی - ادبی بوده، و موضوع اصلی آن تاریخ سلطنت مسعودِ اول پسر محمود غزنوی است. از این رو می توان موضوع فرّ را در تطبیق دو اثرِ مورد نظر جست. این موضوع در دو اثر جلوه خاصی دارد. مهم ترین پرسش مطرح در این جستار این است که نگاه دو نویسنده به اسطوره فرّ چگونه است؟ بدین نتایج رسیده ایم که هر چند در راحه الصدور و تاریخ بیهقی موضوع اسطوره فرّ قابل مشاهده و ردیابی است، اما نگاه نویسندگان آن دو به این موضوع در مصادیق و مفاهیم متفاوت است. اسطوره فرّ در راحه الصدور در قالب خویشکاری، نمودهای بصری، تأیید الهی و تصریح به واژه فرّ ارائه شده است و در تاریخ بیهقی بیشتر در قالب و پوشش تقدیرگرایی، نمود آیین هایی چون جشن مهرگان، قدرت شیرگیری مسعود و....این تحقیق به شیوه تحلیل محتوایی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام گرفته است.
۹۵.

بررسی تحلیلی تأثیر دستگاه تبلیغاتی سلطان محمود بر تاریخ نگاری غزنویان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: غزنویان تاریخنگاری غزنویان سلطان محمود تاریخ یمینی تاریخ بیهقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۷ تعداد دانلود : ۲۲۴
منابع تاریخی دوره غزنویان، منطبق با رویکرد سلطان محمود غزنوی، مبنی بر بزرگ شماری آل سبکتگین نگارش یافته اند. دستگاه تبلیغاتی غزنویان برپایه نگارش آثار تاریخی و ادبی، از دوره سلطان محمود پدید آمد. قهرمان سازی از سبکتگین و محمود، مهم ترین مؤلفه تاریخ نگاری غزنویان در این دستگاه تبلیغاتی بود. روش مورخان غزنوی بر تاریخ اسلاف آل سبکتگین نیز تأثیر گذاشت؛ به همین علت، بخش مهمی از تاریخ غزنویان به نفع بزرگ شماری خاندان سبکتگین، کوچک شماری شد یا در کل حذف شد.پژوهش پیش رو با هدف ترسیم بخشی از تحریف وقایع توسط مورخان غزنوی نوشته شده است؛ پس تلاش شده است با خوانش مجدد و بازنگری در روایت های منابع، به ویژه واکاوی بخش های ازمیان رفته تاریخ بیهقی که در سایر آثار، ازجمله مجمع الانساب و طبقات ناصری، باقی مانده است، تاریخ نگاری دوره غزنویان نقد شود.مقاله حاضر با روش تحلیلی و با بهره گیری از منابع دست اول تاریخی و هم سنجی روایت های آنها، در پی پاسخ گویی به این پرسش است که رویکرد مورخان به امرا و سلاطین غزنوی چگونه بود. یافته های پژوهش نشان می دهد تاریخ نگاری غزنویان به طور عمده به طرفداری از آل سبکتگین تحریر یافته و بخشی از تاریخ فرمانروایان غزنه، در فاصله آلپتگین تا سبکتگین، حذف شده یا دچار کوچک شماری شده است؛ اما بخش مربوط به آل سبکتگین و مخدومان آنها، به طور معمول با بزرگ نمایی و برجسته کردن نقش آنها در تحولات سیاسی توأم است.
۹۶.

بررسی اندیشه تقدیرگرایی در تاریخ بیهقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: بیهقی تاریخ بیهقی تاریخ نگاری بازتاب اندیشه تقدیرگرایی غزنوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۹ تعداد دانلود : ۲۰۹
یکی از مسائلی که در مکاتب گوناگون در تاریخ نگاری اسلامی مورد توجه مورخان مختلف قرار گرفته و سعی شده تا وقایع مختلف براساس آن تفسیر شود، مسئله تقدیرگرایی است. این پژوهش می کوشد با روش توصیفی تحلیلی، به این پرسش پاسخ دهد که اندیشه تقدیرگرایی در کتاب تاریخ بیهقی چگونه بوده است؟ نتایج بررسی از یک طرف حاکی از آن است که بیهقی در تاریخ نگاری خویش به رغم به کارگیری روش علمی و گاه خردورزی، علاوه بر اینکه به نوعی، دچار دوگانگی و تناقض در سطح ظاهری تاریخ نگاری خویش شده، عملاً نیز با نفی اراده انسان، تقدیر الهی را در پیدایش و شکل گیری حوادث، مهم ترین عامل معرفی می کند؛ که این اندیشه به ویژه در پیوند با مسائل سیاسی در تاریخ نگاری وی، بازتاب خاصی پیدا می کند. از سوی دیگر، نتایج بررسی نشان می دهد، عوامل مختلفی در بازتاب اندیشه تقدیرگرایی بیهقی نقش داشته اند.
۹۷.

نقد و بررسی وزن سروده های فارسی تاریخ بیهقی در تصحیح یاحقّی – سیّدی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۲۵۳ تعداد دانلود : ۱۹۵
تاریخ بیهقی یکی از متون منثور فارسی است که در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیّات فارسی تدریس می شود. تاکنون شش تصحیح از تاریخ بیهقی انجام شده که تصحیح فیّاض و تصحیح یاحقّی–سیّدی بیشتر مورد اقبال پژوهشگران قرارگرفته است. از آنجاکه وجود یک تصحیح منقّح، کار تعلیم و تعلّم این اثر را آسان تر می سازد، پژوهش حاضر به نقد و بررسی وزن سروده های فارسی تاریخ بیهقی در تصحیح یاحقّی–سیّدی و مقایسه آن با تصحیح فیّاض می پردازد و می کوشد با بررسی اوزان این سروده ها، میزان صحّت ضبط و دقّت مصحّحان را بسنجد. برای این کار، کوشش شده علاوه بر بهره گیری از قواعد عروضی زبان فارسی، از نسخه بدل ها، توجّه به صورخیال، انسجام بافت متن، تصحیح های معتبر دیوان های شاعران مورد استفاده و موارد دیگر این چنینی استفاده شود. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی است و داده ها به شیوه کتاب خانه ای و سندکاوی با استفاده از روش تحلیل محتوا بررسی شده اند. نتیجه نشان می دهد دریافت درست معنی ابیات، پیوند آن ها با گزاره های تاریخی متن و فهم درست این گزاره ها در گرو وزن صحیح ابیات است که متأسّفانه در تصحیح یاحقّی–سیّدی به وزن برخی از ابیات، توجّه کافی نشده است و این تصحیح به رغم در اختیار داشتن نسخ خطّی بیشتر، در این زمینه دقّت نظر کمتری دارد.
۹۸.

کاربست استعاره دستوری در تحلیل متون نمونه موردی: داستان حسنک وزیر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: استعاره دستوری زبان شناسی نقش گرا تاریخ بیهقی حسنک وزیر تحلیل متن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۳ تعداد دانلود : ۲۲۱
استعاره دستوری به معنای جایگزینی یک طبقه دستوری یا یک ساختار دستوری با طبقه یا ساختاری دیگر است؛ این استعاره در فرا نقش های اندیشگانی و بینا فردی نمودِ بیشتری دارد. استعاره دستوری در هریک از این فرا نقش ها می تواند کنشگران و معانی فرایندها را دگرگون نماید. هرچند برخی معتقدند این استعاره مختص متون علمی است که از عینیت بیشتری برخوردارند اما کاربست این استعاره در تحلیل دیگر متون، همانند متون تاریخی که مدعی گزارش واقعیت اند، نیز کارا است. یکی از متونی که مؤلف بر بیان واقعیت تأکید می نماید تاریخ بیهقی است. به نظر می رسد استعاره دستوری می تواند برای سنجش مدعای این اثر کارا باشد. در این پژوهش برای بررسی ادعای بیهقی، داستان حسنک وزیر را از منظرِ استعاره دستوری بررسی کرده ایم. نتایج پژوهش نشان می دهد فرایندهای مادی بیشترین فرایند این متن اند؛ استعارات دستوری اسمی، معانی دیگر، به کارگیری جملات در نقش های غیرمعمول و به کار بردن فرایندها به جای یکدیگر در فرا نقش بینا فردی، حذف عامل یا کنشگر فرایند و... از دیگر نتایج این پژوهش است. بر اساس یافته ها می توان گفت بیهقی در عین اینکه بر گزارش امرِ واقع تأکید می نماید، واقعیت را کامل گزارش نمی کند بلکه بخشی از واقعیت را که بی خطر یا کم خطر است بازگو می کند و در مقابل بخشی را نیز وامی نهد.
۹۹.

نقش کنایه در ارتباط های غیر کلامی تاریخ بیهقی

کلیدواژه‌ها: تاریخ بیهقی ارتباطات غیرکلامی زبان تن کنایه اشاره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۲ تعداد دانلود : ۱۴۲
بیهقی به عنوان نویسنده ای هوشمند برای آفرینش تاریخی زنده از شگردهای گونه گونی ازجمله ارتباط غیرکلامی بهره برده است. وی برای طرح مؤثرتر معنا با ارتباط غیرکلامی به پیوند این شیوه با استفاده از دستمایه های بیانی از جمله کنایه پرداخته است. ارتباط غیرکلامی عبارت است از تمامی محرّک های غیرکلامی در یک محیط ارتباطی که هم به وسیله ی منبع (فرستنده) و هم استفاده ی آن از محیط به وجود می آید و دارای ارزش پیامی بالقوّه برای فرستنده و گیرنده است. این امر ممکن است عمدی یا غیرعمدی باشد و می تواند به دامنه ی وسیعی از پدیده ها اطلاق شود که حوزه ی گسترده ای را در بر می گیرد؛ از بیان چهره ای و اشاره ی اندامی تا مُد و نماد های وضعیتی، از رقص و نمایش تا موسیقی و لال بازی. دراین مقاله پس از معرفی مؤلّفه های ارتباط غیرکلامی و اهمیت نقش کنایه در این ارتباط ها به استخراج و تحلیل آن ها پرداخته شد. دستاورد پژوهش ناظر براین است که از میان مؤلّفه ها ی مختلف، مؤلّفه ی اشاره و حرکت به دلیل حمایت و طرفداری از شخص مورد نظر، نفرت به علت تنزّل مقام، نشان دادن قدرت و اُبُهت و... بالاترین بسامد و مؤلّفه ی زمان به دلیل عجله و شتاب کم ترین بسامد را داشته است.
۱۰۰.

کارکرد های ادبی ترکیبات اسمی بر محور همنشینی و جانشینی در تاریخ بیهقی

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: ترکیب اسمی اضافه محور همنشینی و جانشینی تاریخ بیهقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۷ تعداد دانلود : ۱۷۹
ترکیبات را در زبان فارسی به دو گونه ی اضافی و وصفی تقسیم کرده اند. ترکیب اسمی از نوع ترکیب اضافی بشمار می آید و اساس آن بر اسم است. این ترکیبات مانند اسم، نقش های گوناگونی در جمله می پذیرند و در کارکردهای متنوعی بکار می روند. به وسیله ی این ترکیبات می توان تاثیرگذاری کلام را بر نگرش و احساسات مخاطب افزایش داد. نگارنده با ارئه ی شواهدی چند از تاریخ بیهقی به بررسی کارکردهای این ترکیبات بر محور همنشینی و جانشینی پرداخته و مساله ی معنی را از دید روابط مفهومی و در سطح واژگان نظام زبان مورد بررسی قرار داده است در ترکیبات صحبت از چگونگی پیوند کلمات و نقش کلمات در داخل ترکیب ها در میان است ترکیبات اسمی با عنوان ترکیبات اضافی، که به بخش وابسته های پسین مربوط می شود، شناخته شده اند. مضاف الیه گروه اسمی یا اسمی است که پس از حرف اضافه ی کسره بیاید. اسمی که مضاف الیه داشته باشد مضاف نام دارد و نسبت دادن مضاف الیه به مضاف، اضافه نامیده می شود .برای شناخت بهتر و خطا نکردن در تشخیص ترکیب اضافی از ترکیب وصفی ابتدا باید صفت را از مضاف الیه بازشناخت.