تاریخ جهان گشا

یکی از موثق ترین منابع مطالعه عهد مغول، «تاریخ جهانگشای جوینی» است که هم از نظر ادبی و هم از نظر تاریخی، اثری سترگ و درخور توجه است. با اینکه تاکنون شرح ها و تعلیقات متعددی درباره این اثر سترگ نوشته و سعی شده که گره از فروبستگی ها و ابهامات آن گشوده شود، اما هنوز به نظر می رسد که برخی از عبارات، آنچنان که بایسته است، شرح و تبیین نشده و برخی از دیدگاه های شارحان محترم با بافتار متن ناسازوار است. از این رو، در این جستار کوشش شده که با روشی توصیفی تحلیلی -با توجه به قراین درون متنی و برون متنی- برخی از عبارات تاریخ جهانگشا بازبینی و معنایی درخورتر ارائه شود؛ چنانکه عبارات «باد بر کسی جستن»، «خیمه به صحرا زدن»، «قواد»، «از راه تهتّک در کشتی نشستن»، «از تمکن رجوم بر هجوم امتناع نمودن»، «اندیشه داشتن»، «لعل ممسوح»، «مستدفئی»، «حشر»، «نفار»، «صادر و وارد»، «ابنه»، «براز»، «فرا آب دادن» و موارد دیگر در این جستار تشریح شده است.

دولت غزنوی، یکی از دولت های مقتدر ترک است و تاریخ بیهقی شرح حال شاهان و سلاطین، نبردها، مصالحه ها، سخن چینی ها و رقابت های درباری است که در آن زمان نگاشته شده است. در تاریخ بیهقی، مطالب گسترده ای درباره زنان و جایگاه آنان یافت نمی شود؛ اما بررسی و پژوهش در مطالب موجود آن کتاب، ما را در یافتن وضعیت زنان در دوره ی غزنویان، به ویژه زنان درباری، یاری می نماید. تاریخ جهان گشای جوینی نیز از کتاب های بسیار سودمند عهد مغول است که در آن علاوه بر احوال مغولان، به بیان احوال و اتفاقات زمان خوارزمشاهیان و تا حدودی اندک، ایوبیان و فاطمیان، پرداخته شده است. بدون شک، تاریخ جهان گشا یکی از منابع دست اول و بسیار غنی در خصوص وضع زنان در دوره مغول است که در این پژوهش، ضمن بیان وضعیت زنان در روزگار غزنویان و مغولان، جایگاه آنان در دو تاریخ مذکور نیز بررسی و نمایانده خواهد شد.  

یکی از ارزشمندترین متون نثر کلاسیک فارسی است که هم از نظر تاریخی و هم از نظر ادبی، بسیار درخور توجه است تاریخ جهانگشا اثر عطاملک جوینی است. از آنجا که تاکنون فقط استادان احمد خاتمی، شاهرخ موسویان ، حبیب الله عباسی و ایرج مهرکی سه شرح کامل برجلد اول این اثر نوشته اند و کوشش نموده اند که از فروبستگی ها و ابهام های معنایی موجود در متن آن گره گشایی بکنند، ولی پس از خوانش دقیق مطالب این کتاب مشاهده می کنیم که  برخی از عبارات آن ، آنچنانکه سزاوار و لازم است،بِدَرستی شرح و معنا نشده است و پاره ای از نظرات شارحان محترم، با بافتار متن ناهمخوان است. همچنین از آنجاکه یکی از متون نثری که در دوره ی تحصیلات تکمیلی رشته ی زبان و ادبیات فارسی تدریس می شود همین کتاب تاریخ جهاگشای جوینی است ، لذا با هدف شرح و تبیین معنای صحیح عبارت های این کتاب، با تکیه برقراین درون متنی و برون متنی و دیگر منابع مرتبط تلاش شده است که برخی از عبارات آن بازبینی شود و معنای صحیح تری برای آن ارائه گردد. لذا در این نوشتار حاصل تلاش و یافته های نگارنده برای آگاهی دانشجویان و علاقه مندان به متون ادبی زبان فارسی ارائه شده است.