مطالب مرتبط با کلیدواژه

روشنفکران


۲۱.

بررسی جریان های فکری عصر مشروطه

نویسنده:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال چهارم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۱ (پیاپی ۱۳)

کلیدواژه‌ها: روشنفکران مشروطه جریان های فکری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۴۷ تعداد دانلود : ۳۷۹۶
سابقه ی تاریخی آغاز جریان روشنفکری در ایران به اواخر دوران فتحعلی شاه و اوایل دوران محمدشاه قاجاریه (1190-1232ش/1811-1853م) بر می گردد. در این زمان عده ای از دانشجویان برای تحصیل علم به فرنگ رفته و پس از فراگیری اندیشه های مدرن سیاسی– اجتماعی غرب، آن را در ایران مطرح کردند. در پی آن، عده ای از اشراف و شاهزادگان جذب این اندیشه ها شدند و کوشیدند اصلاحاتی را در جامعه ایجاد کنند. غرض از اجرای این اصلاحات، ایجاد نوعی مدرنیزاسیون در ایران بود. به بیان دیگر پیدایش جریان روشنفکری در ایران به دوران آشنایی با اندیشه های متجددانه اروپایی و تقلید از آن بر می گردد. در این پژوهش با بررسی جریان های فکری عصر مشروطه، به معرفی اندیشه های روشنفکران سکولار (میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی) و روشنفکران اصلاح گرای پروتستانتیزم (عبدالرحیم طالبوف) و روشنفکران مصلحت جو و واقع گرا (میرزا ملکم خان ناظم الدوله و میرزا یوسف خان مستشارالدوله) پرداخته شده است. جریان روشنفکری دوره ی مشروطه ، تلاش گسترده ای در جهت ایجاد «اصلاحات شبه مدرنیستی» در ساختار حکومت و ساختار اقتصادی- اجتماعی جامعه و در هم شکستن ساختارهای کلاسیک و غیروابسته ی آن بود. در این پژوهش از روش توصیفی-تاریخی استفاده شده و با تکیه بر منابع دست اول دوره ی مشروطه، به جریان های فکری عصر مشروطه پرداخته شده است.
۲۲.

حسین کاظم زاده ایرانشهر و مساله هویت ملی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای سیاسی معاصر سال ششم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۳ (پیاپی ۱۷)

کلیدواژه‌ها: دین ایران هویت ملی روشنفکران مشروطه ملیت کاظم زاده ایرانشهر

حوزه‌های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران
  2. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران دوره مشروطه
تعداد بازدید : ۱۹۸۳ تعداد دانلود : ۱۰۲۳
تلاش روشنفکران ایرانی برای هویت یابی و شناخت هویت ایرانی در طول یک قرن و نیم اخیر به ظاهر پراکنده و گاه متضاد یا در تناقض با هم قرار می گیرند. اما واقعیت این است که روشنفکران جامعه ی ما، هر یک لایه ای از لایه های مختلف هویت ایرانی را بازگو کرده اند. انقلاب مشروطه از جمله دوران های مهم تاریخ کشور ما به شمار می رود که طی آن روشنفکران مختلفی به دنبال یافتن راهکارهایی جهت پیشرفت و ترقی کشور و همچنین چاره جویی برای هویت یابی مردم ایران زمین بوده اند. از جمله این روشنفکران حسین کاظم زاده ایرانشهر می باشد که تحت تاثیر پیشرفت غرب، ادبیات روشنگری و آشفتگی اوضاع ایران دوره ی قاجار، به طرح پرسش و پژوهش از چرایی انحطاط ایران به ویژه در قیاس با ایران دوران باستان پرداخت. در این راستا، با استفاده از «رویکرد اسکینری» و روش «تحلیل اسنادی» تلاش می شود با مطالعه، برداشت و استنتاج از متون موجود، مساله ی هویت ملی و به ویژه نسبت ملیت و دین در اندیشه ی حسین کاظم زاده ایرانشهر مورد بررسی قرار گیرد. شیوه ی گردآوری مطالب و داده ها نیز کتابخانه ای (اسنادی) می باشد.
۲۳.

ساختار قدرت در ایران عصر ناصری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای سیاسی معاصر سال ششم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۴ (پیاپی ۱۸)

کلیدواژه‌ها: ساختار قدرت تجار روشنفکران ناصرالدین شاه اصلاحات

حوزه‌های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی جامعه شناسی سیاسی جامعه شناسی سیاسی ایران
  2. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران در دوره قاجار (آقا محمد خان تا دوره ناصرالدین شاه)
تعداد بازدید : ۳۵۵۸ تعداد دانلود : ۳۵۹۳
این نوشتار در مطالعه ساختار قدرت در ایران عصر ناصری ، به بررسی ویژگی های ساختار قدرت در دو مقوله یکی فرم و صورت بندی ساختار قدرت ودیگری ماهیت سلطه و اقتدار خواهد پرداخت. ویژگی مشخص ساختار قدرت در ایران عصر ناصری ، استبداد بود . شاه مرکز ثقل و توزیع قدرت بود . در این ساختار ، دولت ، دربار و شخص شاه مقولاتی تفکیک ناپذیر بودندکه به تبع خود از موانع شکل گیری نهادهای مشروع و قانونی محسوب می شدند و پیدایش یک ساختار اداری و سیاسی بیرون از چهار چوب نظام خود کامه موجود ، امکان پذیر نبود . در چنین ساختاری امکان رشد طبقات اجتماعی بیرون از حکومت نیز وجود نداشت . ورود افکار متجددانه و نخستین تلاش ها برای انجام اصلاحات در ایران از نخستین چالش ها با ساختار قدرت در ایرن عصر قاجار بود. از سوی دیگر با رشد شتابان تجارت خارجی و برخورد فزاینده تجار ایرانی با غرب و سفرهای خارجی و آشنایی با دستاوردهای تمدن غرب ، موجب آگاهی آنها از جایگاه طبقاتی اشان شد و به منافع طبقاتی خود در برابر حکومت خود کامه قاجار پی بردند.
۲۴.

مدرنیته و مواجهه فکری ایران با آن بررسی و نقد کتاب رویارویی فکری ایران با مدرنیت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال شانزدهم مهر و آبان ۱۳۹۵ شماره ۴ (پیاپی ۴۱)
تعداد بازدید : ۱۳۵۹ تعداد دانلود : ۶۲۳
مواجهه ایرانیان با مدرنیته، چه از منظر مادی و چه از منظر اندیشه ای از جمله مسائلی است که در دهه های اخیر توجه بسیاری از پژوهشگران حوزه اندیشه سیاسی و اجتماعی را به خود مشغول داشته است. در این میان، فرزین وحدت در رساله دکتری خود که به صورت کتاب منتشر کرده است بر آن است که متفکران ایرانی در مواجهه خود با مدرنیته، همواره از جهاتی دچار خدشه و فهم نادرست شده اند. این مسئله البته وجوه مختلفی دارد که از پذیرش وجه اثبات گرای مدرنیته و فراموشی وجه رهایی بخش آن گرفته تا بهره گیری «باواسطه» از مفاهیم مدرن –چون سوژگی- را در بر می گیرد. وحدت بر آن است که با بررسی آراء متفکران ایرانی از اوان جنبش مشروطه تا سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این نقصان را ردیابی کند. با این حال، وی در وفاداری به چارچوب نظری خود چنان اصرار دارد که در برخی از موارد، نکاتی که ضرورتا نسبتی با مدرنیته ندارد را نیز در زمره تاثیرپذیری ایرانیان از مدرنیته جای می دهد. متن حاضر بر آن است که با بررسی اثر وحدت، نقدهای احتمالی بر آن را تبیین کند.
۲۵.

تحول سنجی مفهوم ملت در دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱۹

کلیدواژه‌ها: ملت روشنفکران علما توده مردم عصر قاجار حاکمان قاجار

حوزه‌های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار فرهنگی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
تعداد بازدید : ۱۰۸۵ تعداد دانلود : ۵۷۷
دوران حکومت قاجار مصادف با شکل گیری اندیشه ملی گرایی در جهان بهتأثیر از انقلاب فرانسه بود. وقوع انقلاب مشروطه، بازتاب ورود این اندیشه ها به جامعه ایران بود و ایرانیان که در نظام استبدادی، بندگان پادشاه به شمار می آمدند، خواستار حقوق ملی و شهروندی شدند. مفهوم ملت پس از ورود به ایران در تقابل با تفکرات مختلف، به اشکال متفاوتی تعبیر شد. این مقاله، گوناگونی برداشت از مفهوم ملت را در میان اقشار مختلف روشنفکران، علما، حاکمان، توده های مردم وگروه های تأثیر گرفته از اندیشه های مارکسیستی بررسی می نماید و به این نتیجه می رسد که هر کدام از گروه های مزبور با توجه به زمینه فکری و تأثیری که از اندیشه ها و محیط ها ی فکری مختلف گرفتند، مفهوم متفاوتی از ملت در نظر داشتندو در بسیاری موارد، تنها یک جابجایی واژگانی بینمفاهیم رعیت و ملت اتفاق افتاد و ملت به همان مفهوم رعیت بکار رفت.
۲۶.

بازخوانی مفهوم آزادی در مطبوعات مشروطه (1324-1327 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال هشتم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۳۰

کلیدواژه‌ها: روشنفکران انقلاب مشروطه مفهوم آزادی مطبوعات مشروطه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵۴ تعداد دانلود : ۷۱۵
انقلاب مشروطه نه تنها باعث ایجاد تغییر در ساختارهای سیاسی شد، بلکه به همراه خود مفاهیم و اصطلاحات گسترده ای را راجع به سیاست، اجتماع و حقوق فردی و اجتماعی وارد ادبیات سیاسی، حقوقی و اجتماعی کشور کرد. مفهوم آزادی یکی از مفاهیمی است که در دوره انقلاب مشروطه مورد توجه مطبوعات قرار گرفت و نویسندگان مطبوعات به ارائه تعاریف گوناگون از این مفهوم و ایضاح و بازنمایی آن پرداختند. این پژوهش با تحلیل محتوایی تعاریف ارائه شده از مفهوم آزادی در مطبوعات مشروطه نشان خواهد داد که نویسندگان مطبوعات این دوره نتوانستند رویکردی پویا نسبت به این مفهوم پیدا کنند که به رهیافتی افزون بر رهیافت قبل از خود منجر شود، در حالی که روشنفکران پیش از مشروطه به رهیافتی نوین و خلاقانه از آزادی به مثابه امری دورنی بیرونی (روان شناختی​ ​جامعه شناختی) رسیده بودند و در نتیجه توانسته بودند آن را با جامعه ایرانی منطبق کنند. به عبارتی نویسندگان مطبوعات دوره مشروطه به تقلید بسنده کردند و مصرف کننده آرای پیشینیان شدند.
۲۷.

نقش نیروهای اجتماعی در انقلاب مشروطیت و حوادث پس از آن

نویسنده:
منبع: فصلنامه سیاست سال پنجم بهار ۱۳۹۷ شماره ۱۷

کلیدواژه‌ها: شأن اجتماعی ماهیت اقتصادی روحانیت روشنفکران طبقه متوسط سنتی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۵ تعداد دانلود : ۲۵۰۰
در بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی ضرورت دارد تا انگیزه و منافع نیروهای اجتماعی و بازیگران دخیل در آن روند مورد ارزیابی قرار گیرد. در خصوص انقلاب مشروطیت ایران و حوادث پس از آن نیز باید نقش بازیگران و عوامل دخیل در این تحولات به دقت بررسی شود. این مقاله تلاش می کند تا به بررسی نقش نیروهای مختلف اجتماعی در روند انقلاب مشروطیت ایران و حوادث پس از آن بپردازد. در واقع مساله اصلی این مقاله این است که نیروهای اجتماعی آن دوره ایران چه نقشی در این انقلاب و حوادث پس از آن داشتند؟ کدام نیروها نقش فعالی داشتند و کدامیک منفعلانه از کنار آن گذاشتند و نقش خاصی را بر عهده نداشتند؟ فرضیه ما نیز اینست که نیروهای اجتماعی شهری نقش مهمی در مشروطیت بر عهده داشته و نیروهای اجتماعی غیرشهری نقش منفعلانه ای داشتند.
۲۸.

بررسی تاریخی ائتلاف روحانیون و روشنفکران در جنبش مشروطه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: اسلام و علوم اجتماعی سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱۹ 49-72

کلیدواژه‌ها: روحانیون روشنفکران جنبش مشروطه ائتلاف استبداد قانون

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۶ تعداد دانلود : ۵۱۰
جنبش مشروطه از جمله دستاوردهای رویارویی ما با اندیشه های مدرن بوده است. این جنبش حاصل ائتلاف نیروهای اجتماعی بسیاری از جمله روحانیون و روشنفکران بود. این دو نیروی اجتماعی دارای تأثیر بسیاری در تاریخ کشور هستند. تأثیر این دو نیروی اجتماعی در جنبش های اجتماعی به قدری مهم و اثرگذار است که ائتلاف آنها در جنبش مشروطه سبب پیروزی نهضت و افتراق آنان منجر به جدایی و بازگشت به اقتدارگرایی شد. این پژوهش به بررسی تاریخی زمینه های ائتلاف روحانیون و روشنفکران در جنبش مشروطه می پردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که زمینه ها و دلایل ائتلاف آنها می تواند به استبدادستیزی، منافع و حقوق اقتصادی، عدم آگاهی نسبت به مشروطه، حذف برخی رجال، قانون خواهی، تشکیل عدالت خانه و مجلس مشروطه، نفوذ بیگانگان، تغییر راهبردها و... نقش ایفا کند. البته عوامل یاد شده علل قطعی ائتلاف بین روشنفکران و روحانیون نمی باشند؛ بلکه می توان آنها را به عنوان شروطی در نظر گرفت که ائتلاف را تسهیل کرده اند.
۲۹.

رابطه دانش و قدرت در جنگ سرد؛ بررسی تجربه شبکه سازی روشنفکران توسط آمریکا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات راهبردی سال بیست و دوم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۸۳) 123 - 166

کلیدواژه‌ها: آمریکا شبکه سازی قدرت دانش روشنفکران جنگ سرد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۶۷ تعداد دانلود : ۵۴۸
بررسی های این مقاله نشان می دهد شبکه روشنفکران ایجادشده توسط آمریکا در دوران جنگ سرد، با درک ناکارآمدی مواجهه سخت و سلبی با اندیشه چپ، ضمن به رسمیت شناختن این گرایش، با رویکردی نرم و ایجابی اقدام به ارائه خوانشی درونی از آن در قالب «چپ غیرکمونیستی» کردند. این شبکه با تولید و پشتیبانی از این ایده که در عین تعلق معرفتی به ایدئولوژی چپ، کمونیسم را در خود استحاله کرده و نگرشی کاملاً انتقادی به آن داشت، الگوی جایگزینی را توسعه داد که ضمن تضعیف پایه های مشروعیت حکومت های اروپای شرقی، عملاً مقاصد سیاسی نهادهای قدرت و تأمین کنندگان مالی آن که مهار و جلوگیری از افزایش نفوذ اتحاد جماهیر شوروی بود، را تأمین کرده است.
۳۰.

میزان تأثیر گذاری اندیشه لیبرالیستی در شکل گیری انقلاب مشروطه(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال سیزدهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۵۲ 45 - 76

کلیدواژه‌ها: لیبرالیسم مشروطیت آزادی روشنفکران روحانیون

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵۲ تعداد دانلود : ۹۷۶
میزان تأثیر گذاری اندیشه لیبرالیستی در شکل گیری انقلاب مشروطه چکیده ضعف های حکومت قاجاران و کل جامعه ایران و بخصوص،خلاء نظری در حوزه سیاسی زمینه ورود اندیشه های جدید به ایران را فراهم آورد . مفاهیمی چون : قانون ، آزادی ، پارلمان ودر صدر همه لیبرالیسم در چنین بستری وارد ادبیات سیاسیی ایرانیان شد. ایرانیان در برخورد با تمدن غرب و مشاهده ی تفاوتهای شگرف آن به فهمی متمایز از جامعه خود رسیدند که بسیار متفاوت از گذشته بود . این تمایز و تغییر نگرش ها نسبت به ، سیاست و اجتماع به درستی در سفرنامه ها و سیاحت نامه های مسافران فرنگ رفته ، انعکاس یافته است. نکته قابل تامل در نوشته های مذکور ، موضع گیری آنها نسبت به فرهنگ خود و تمدن غرب است . حاصل اولین آشنایی ها ، تجویزهایی بود که آنها برای درمان دردهای جامعه خود صادر کردند ، که یکی از مهم ترین آنها ، انتقال و ترویج لیبرالیسم در ایران بود. نتایج حاصله انکه ماهیت واقعی انقلاب مشروطه به لیبرالیسم بر می گشت که حاصل کوشش جریان روشنفکری بود و ناکامی آن ناشی از ناهمگونی و ناسازگاری با اندیشه های دینی بود که روحانیون آن را رهبری می کردند . پژوهش حاضربر پایه پرسش میزان تاثیرگذاری اندیشه لیبرالیستی در انقلاب مشروطه شکل گرفته واز نوع توصیفی-تحلیلی است که به روش کتابخانه ای سامان یافته است.
۳۱.

فهم تکاملی علمای مشروطه در تولید الگوی نظام سیاسی عدالت خانه از تحریم تنباکو تا مهاجرت کبری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی و ایرانی سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱۲

کلیدواژه‌ها: مشروطیت عدالتخانه علما روشنفکران حکومت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۲۶۵
دوره مشروطیت ، از جمله مهمترین نقاط عطف در تاریخ معاصر ایران به شمار می آید و تأثیرات عمیقی را بر تحولات سیاسی- اجتماعی بعدی این مرز و بوم به جای نهاده ومبدأ چالشهای فکری گسترده و پایایی بوده که دامنه آن تا به امروز نیز ادامه یافته است.از جمله چالشها نوع مواجهه با نظام استبدادی بوده است.مشروطه خواهان غربگرا که ذیل الگوی کلان توسعه غربی، می زیستند نظریه ترجمه ای مشروطه را به عنوان جایگزین حکومت استبدادی مطرح کردند. اما علما که عمدتا جز نفی نظری مشروعیت حکومتهای غیر معصوم یا ماذون از ناحیه معصوم اقدامی ایجابی برای طرح نظریه جایگزین انجام نداده بودند بعد از جنبش تحریم تنباکو و فضای ایجاد شده تلاش نمودند تا در یک سیر تکاملی طرحی ایجابی را برای تحدید استبداد به نحوی که مبتنی بر مقتضیات بومی باشد ارائه نمایند و در مقابل مشروطه، عدالتخانه را مطرح کردند. با نگاهی گذرا به تاریخ مبارزات مردم به رهبری علماء از آغازین روزهای نهضت عدالتخانه تا اواخر حضور جمعی از مردم در سفارت انگلستان که همزمان با تحصن علماء در قم به سفارت رفته بودند ، می توان به وضوح دریافت که رهبران نهضت آرام آرام به این نتیجه رسیدند که بدون طراحی یک الگوی مشخص و با اقدامات فرد محور و مصداقی نمی توان، حقوق ملت را استیفا کرد و از دین محافظت نمود.
۳۲.

پان ترکیسم: برساختن هویت و شکل گیری جمهوری آذربایجان (1890 تا 1920)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات اوراسیای مرکزی سال دوزادهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۵) 459 - 478

کلیدواژه‌ها: ایده ملت برساختن هویت پان ترکیسم جمهوری آذربایجان روشنفکران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱۰ تعداد دانلود : ۶۴۶
شکل گیری جمهوری دمکراتیک آذربایجان (1918 تا 1921) در دوران اوج گیری جنبش های ملی گرایانه در مناطق مختلف جهان صورت گرفت. قفقاز از مناطقی بود که از موج دولت-ملت سازی بعد از جنگ اول جهانی تأثیر زیادی پذیرفت و دولت های مستقل از دل آن سر بر آوردند. گزینش نام «آذربایجان» برای منطقه ای که تا قبل از آن «اران» نامیده می شد، برای ایرانیان اقدامی در راستای زمینه سازی برای جداسازی مناطق ترک نشین ایران و تحقق رؤیای الحاق گری پان ترک های عثمانی و قفقاز تعبیر شد. جمهوری آذربایجان نمونه ای ایده آل از واحد ملی است که بدون هیچ سابقه ای در تاریخ قبل از قرن نوزدهم، به یک باره در جریان مبارزات سیاسی و اجتماعی منتهی به فروپاشی تزارها شکل گرفت. در تحلیل شکل گیری جمهوری آذربایجان، رویکرد این نوشتار تمرکز بر فرایندی است که در آن سه نسل از روشنفکران، به برساختن «ایده ملت» در میان مسلمانان قفقاز پرداختند و مبنایی برای تلاش های سیاسی در این زمینه فراهم آوردند. این نوشتار با استفاده از الگوی نظری تحلیل گرانی چون بندیکت اندرسون، نشان می دهد که چگونه این روشنفکران در فرایندی تدریجی، ایده ملت را از حسی مبهم به ایده ای سیاسی تبدیل کردند و تعریفی از خویشتن در مقابل «دیگر»ی ارائه کردند. سرانجام با استفاده از شرایط فروپاشی امپراتوری های روسیه و عثمانی واحد سیاسی تشکیل دادند. این فرایند برساختن ایده ملت، از یک سو به معنای برجسته سازی برخی عناصر هویتی موجود در هویت مردم مسلمان قفقاز و از سوی دیگر حاشیه سازی و طرد برخی دیگر از عناصر هویتی مانند عناصر شیعی و ایرانی بوده است. این نوشتار نشان می دهد که چگونه این برساختن هویت در فرایندی سیاسی و با ملاحظه های برآمده از آن صورت گرفته است.
۳۳.

تحول گفتمان روزنامه های روشنفکری در قبل و بعد از جنبش مشروطه (با تکیه بر قانون، روح القدس و صوراسرافیل)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال پنجم زمستان ۱۳۸۸ شماره ۱۷

کلیدواژه‌ها: روشنفکران ترقی خواهی صوراسرافیل قانون روح القدس

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۸
جریان روشنفکری ایران پیش از پیروزی انقلاب مشروطه و در پی فرستادن دانشجویان ایرانی به اروپا و آشنایی آنان با مبانی و مفاهیم اندیشه مدرن زاده شد. یکی از ابزارهای طرح افکار جدید روشنفکران ایرانی نشر روزنامه بود. در این بین، روزنامه قانون که به دست میرزا ملکم خان در لندن منتشر می شد طیف مهمی از اندیشه های جدید را نمایندگی می کرد و بر جریان فکری در درون کشور بسیار تاثیر نهاد. میرزا ملکم خان در روزنامه قانون اصلاح گری ترقی خواهانه را تبلیغ می کرد و دگرگونی ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور را بر الگویی مبتنی بر گونه ای لیبرالیسم محدود و هدایت شده استوار ساخته بود. پس از پیروزی مشروطیت روزنامه رادیکال و تاثیرگذار صوراسرافیل به مدیریت و نویسندگی میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و میرزا علی اکبرخان دهخدا نماینده جریان رادیکال روشنفکری پس از پیروزی انقلاب مشروطه به شمار می رفت، که از یک سو به آزادی خواهی سیاسی لیبرالی و از سوی دیگر به عدالت اقتصادی سوسیالیستی باور داشت. روشنفکران رادیکال پس از پیروزی انقلاب مشروطه، افرادی از طبقه میانه حال بودند که به رادیکالیسم دمکراتیک باور داشتند. پس از پیروزی انقلاب مشروطه، جریانی تندرو و افراطی که پیشینه روشنفکری نداشت و آبشخور عقیدتی آن سنت برابری جویانه اسلامی بود، سربرآورد. روزنامه روح القدس به مدیریت و نویسندگی شیخ احمد تربتی ملقب به سلطان العلما خراسانی، ناشر آرای این دسته از مشروطه طلبان برابری خواه بود که از مشروطه، عدل را در مفهوم سنتی آن خواهان بودند و از آن نه ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عادلانه که کنش دادگرانه فرد عادل را فهم می کردند.
۳۴.

شبکه های اجتماعی و سیاستگذاری فرهنگی: بررسی وضعیت مدیریت دانش در شبکه های اجتماعی مورد استفاده دانشجویان دانشگاه های ممتاز شهر تهران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات فرهنگی و ارتباطات سال پانزدهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۵۶ 71 - 90

کلیدواژه‌ها: فرهنگ سیاسی روشنفکران شبکه های اجتماعی مجازی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۸ تعداد دانلود : ۵۳۱
  یافته ها: براساس یافته های پژوهش، رویکرد اکثریت دانشجویان، صرفاً اشتراک گذاری مطالب دیگران است. 25.5 درصد دانشجویان در اولویت اول خود اعلام کردند که تمایل آنها صرفاً اشتراک گذاری مطالب دیگران است و تنها 11.7 درصد دانشجویان اعلام کردند که در اولویت اول خود به تولید محتوا گرایش دارند. ۲۳ درصد دانشجویان نیز به مرور صرف مطالب گرایش داشته و ۱۸ درصد دانشجویان به دانلود گرایش دارند. این امر بیانگر مصرف گرا بودن دانشجویان ایرانی در شبکه های اجتماعی و پیام رسان است. عمده محتوای مصرفی دانشجویان، اخبار، اطلاعات و تحلیل های سیاسی است. به گونه ای که 21.4 درصد دانشجویان اذعان کردند که در اولویت اول خود اخبار، اطلاعات و تحلیل های سیاسی را با دیگران به اشتراک می گذارند. 17.8 درصد دانشجویان به سوی اشتراک گذاری طنز و جوک گرایش دارند و تنها 13.4 درصد دانشجویان به سوی اشتراک گذاری مطالب درسی و علمی گرایش دارند. بنابراین به نظر می رسد شبکه های اجتماعی و پیام رسان در کشور نتوانسته اند به ابزار مدیریت دانش در دانشگاه ها تبدیل شوند. دلایل این امر و ارائه راهبردهایی از جنس سیاست گذاری از طریق مصاحبه عمیق با اساتید، مورد توجه قرار گرفته است. همچنین نتایج مصاحبه عمیق حکایت از آن دارد که در حوزه سیاست های راهبردی نیازمند ترویج تفکر انتقادی و افزایش سواد رسانه ای در میان دانشجویان، اساتید و مسئولین دانشگاه ها هستیم. علاوه بر این، سیاست گذاری های هم زمان در عرصه های سخت افزاری (ایجاد شبکه های تخصصی و ...) و نرم افزاری (اختصاص بودجه به حوزه تولید محتوا، تدوین آیین نامه هایی برای تشویق اساتید و دانشجویان به تولید محتوای علمی، اصلاح ساختار اجتماعی متناسب با سبک زندگی شبکه ای و ...) ضرورت دارد.
۳۵.

نقد و بررسی اصالت عقل و ادله آن از دیدگاه روشنفکران معاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اندیشه نوین دینی سال شانزدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۶۱ ۷-۲۶

کلیدواژه‌ها: اصالت عقل عقل گرایی حداکثری نقد اصالت عقل روشنفکران عقل گرایی انتقادی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۲ تعداد دانلود : ۳۰۵
یکی از مناقشات روشنفکران در رابطه عقل و دین، پایبندی آنان به اصالت عقل یا عقل خودﹾ بنیاد منقطع از وحی است. آنها با استفاده از معیارهای اصالت عقل به بازتفسیر دین و در واقع، نفی حقیقت دین و آموزه های آن پرداخته اند. در مقاله حاضر با واکاوی و بررسی آثار روشنفکران معاصر چهار دلیل بر مدعای آن ها بدست آمده است که عبارت اند از: نفی عقل منبعی، ابزارانگاری محض عقل، وجود ویژگی های برتر در اصالت عقل و دین سنتی ناآزموده. تلاش شده است ادله مذکور به شیوه تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گیرند. نادیده انگاشتن کارکردهای مختلف عقل، نفی شریعت و نگاه کارکردی به دین، ارائه تصور نادرست از انسان و توانایی های عقلانی او و همچنین نقض غرض الهی از ارسال رسل از جمله نقدهایی است که بر آنها وارد است. با وجود این نقدها، این رویکرد در مواجه با دین و آموزه های وحیانی کارایی خود را از دست می دهد.
۳۶.

بررسی اثر سرمایه داری بر شکل گیری طبقات در دوره قاجار

نویسنده:
منبع: پژوهش های معاصر در علوم و تحقیقات سال دوم شهریور ۱۳۹۹ شماره ۱۴ 79 - 72
تعداد بازدید : ۴۸۶ تعداد دانلود : ۳۳۰
واژه طبقه به معنای رسته ای از مردم؛ دسته یا صنف و مرتبه است و در برابرclass در زبان فرانسه است که خود از ریشه لاتینclassis گرفته شده است. مفهوم طبقه نخستین بار توسط آدام اسمیت مطرح شد. تعاریف زیادی از طبقه داده شده از جمله:آرتور بویر(۱۹۰۲) معتقد بود طبقه اجتماعی؛مجموعه ای از گروه های اجتماعی است که از شرایط اقتصادی؛روابط تولیدی؛منزلت اجتماعی و موضع سیاسی مشابهی برخوردارند. (آلن؛۳۴۲:۱۳۸۰) قاجار نام دودمانی بود که از سال۱۷۹۴تا۱۹۲۵ بر ایران حکم راندند. آنان از ترکمان های استرآباد گرگان بودند. نام قاجار ریشه در کلمه ی آقاجر به معنی جنگ جوی جنگل دارد. در این دوره سرمایه داری در جهان غرب گسترش یافت. تحولاتی چون صنعت چاپ ؛تلگراف؛تلفن و....رونق یافته بود. این ارتباطات باعث تغییر در ساختار طبقاتی ایران در دوره قاجارشد. از جمله اعزام دانشجویان به خارج از کشور. (آراسته خو؛۶۶۹:۱۳۸۱)
۳۷.

مفهوم حق و قانون در اندیشه میرزا عبدالرحیم خان طالبوف تبریزی

نویسنده:
منبع: حقوق و مطالعات نوین سال دوم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲)

کلیدواژه‌ها: قانون حق روشنفکران طالبوف ارتباط طالبوف با روسو

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۲ تعداد دانلود : ۲۱۰
تاریخ ایران همواره عرصه تحولات و رویدادهای مهم سیاسی و حقوقی بوده است. از جمله ورود مفاهیم حقوقی و سیاسی، به ویژه در عصر مشروطه. و یا رواج برخی از اصطلاحات مانند صدرالصدور در دوران تیموریان و تقسیم محاکم به دو دسته شرع و عرف در دوران ساسانیان. اما در این میان، یکی از بارزترین دوره های تاریخی برای ایرانیان، عصر قاجار بود که مهم ترین مفاهیم حقوق عمومی از جمله قانون، آزادی، نمایندگی و حق، با حضور روشنفکران، فقیهان و رساله نویسان و نیز واکنش های متفاوت میان آنها پدیدار گشت. یکی از برجسته ترین روشنفکران این دوره که به نظر می رسد با مفاهیم حقوق عمومی آشنایی بیشتری داشته و دو مفهوم حق و قانون را به طور جدی مورد بررسی قرار داده و نسبت به بقیه روشنفکران مفاهیم وی به واقعیت امروزی نزدیک تر می باشد، میرزا عبدالرحیم خان طالبوف تبریزی است. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای در پی پاسخ به این پرسش است که در میان مفاهیم حقوق عمومی، آیا حق و قانون در آن برهه از زمان، در اندیشه این روشنفکر قاجاری شکل گرفته است یا خیر؟ فرض این پژوهش آن است که این مفاهیم در اندیشه طالبوف تبریزی در مقایسه با دیگر معانی امروزی نزدیک تر می باشد.
۳۸.

روشنفکران از منظر عبدالوهاب بیاتی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد ادب عربی دوره دهم بهار و تالستان ۱۳۹۹ شماره ۲۰ (پیاپی ۷۸) 30 - 52

کلیدواژه‌ها: روشنفکران شاعران شاعران روشنفکر شاعران متعهد البیاتی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۴ تعداد دانلود : ۲۰۱
گرایش به ادب رئالیستی که پیامد جنگ جهانی دوم بود شاعران را با توجه به هدفی که در سرودن اشعار دارند در دو مسیر متفاوت قرار می دهد؛ عده ای با گرایش به اشعار توصیفی دنبال کننده هدفی اجتماعی بوده و تصویرگر وقایع بیرون هستند و میزان تأثیرپذیری مخاطبان این اشعار تنها براساس همین وقایع موجود در جهان بیرونی است نه آنچنانکه شاعر می خواهد. دسته دیگر با گرایش به نوعی ادبیات خطابی در راستای افزایش سطح شعور سیاسی مردم و ایجاد نوعی خودآگاهی در میان اقشار مختلف جامعه گام برداشتند. روشنفکران و به ویژه شاعران روشنفکر به عنوان نهاد آگاه جامعه مدنی افرادی هستند که با قرار گرفتن در خدمت خرد انتقادی در جهت ایجاد تعادل در جامعه و روشنگری ارزش ها، در مقابل جامعه خویش ایفای نقش می کنند. از جمله این شاعران روشنفکران متعهد عبدالوهاب البیاتی است. وی با ارتباط دادن گذشته به تجربه حاضر سعی در ایجاد نوعی هارمونی فکری دارد تا انسان را به تأمّل بیشتر نسبت به جایگاه خود در میان اجتماع بزرگ انسانی وادار کند. در این پژوهش نویسنده با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی به دنبال پاسخ به پرسش های اساسی در سه محور چیستی نقش روشنفکران، چرایی وجود آنها در جامعه و ویژگی های روشنفکر متعهد و غیر متعهد از دیدگاه این شاعر معاصر است؛ نتایج پژوهش نشان می دهد که عبدالوهاب البیاتی با درکی درست از نقش روشنفکران در جامعه در پی رواج ارزش های والای بشری و گسترش اندیشه های آرمانخواهی و ستیز علیه فاصله طبقاتی، خواستار پی ریزی جامعه ای مبتنی بر عدالت و عشق است.
۳۹.

مدرنیته ایرانی: نقدی بر دیدگاه علی میر سپاسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم اجتماعی (علامه طباطبایی) زمستان ۱۳۹۹ شماره ۹۱ 79 - 112

کلیدواژه‌ها: رویکرد انتقادی میرسپاسی روشنفکران انقلاب اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۲ تعداد دانلود : ۱۷۸
هدف از پژوهش حاضر بررسی و نقد نظریه مدرنیته ایرانی علی میرسپاسی به عنوان یکی از تحلیل های مهمی است که درخصوص مواجهه ایرانیان با مدرنیته انجام شده و در آن سعی شده تا الگوهای چندگانه از مدرنیته به عنوان یک نظریه جدید ارائه شود. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی -  انتقادی می خواهد ضمن تحلیل شاخصه های اصلی نظریه مدرنیته ایرانی به ارزیابی و نقد سویه های انتقادی و ایجابی آن در بررسی تحولات ایران معاصر بپردازد. توجه به کاستی های تحلیل وی شامل توجه صرفش به جنبه های فکری و فرهنگی مدرنیته ایرانی و عدم توجه به جنبه های ساختاری و نهادی موثر در تکوین این پدیده و همچنین تاکید شدید به نقش روشنفکران درترویج اسلام سیاسی و عدم توجه به نقش نیروها و نهادهای سنتی در انقلاب اسلامی و نقد سویه های ایجابی الگوی پیشنهادی وی که مبتنی بر تنوع در تجربه های فرهنگی و تاریخی از مدرنیته و تلاش برای ترسیم سیمای غیراروپامحور از آن است از مهم ترین یافته های این پژوهش است. نتیجه کلی این پژوهش نشان گر آن است که نظریه مدرنیته ایرانی ضمن ارائه رویکرد و چشم اندازی جدید به مطالعه تاریخ معاصر ایران برخی از ابعاد مهم آن را نادیده و همین امر هم ضرورت ارائه پژوهش های جدیدتر نمایان می سازد.
۴۰.

مسجد به مثابه ی حوزه ی عمومی و تاثیر آن بر شکل گیری انقلاب اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی سیاسی ایران سال چهارم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۱۶) 35 - 51

کلیدواژه‌ها: مسجد حوزه ی عمومی روشنفکران روحانیت پهلوی انقلاب اسلامی ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۷ تعداد دانلود : ۲۲۷
یکی از مولفه های محوری در شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی ایران ، شکل گیری حرکت های اعتراضی حول محور مساجد بوده است. علی رغم ادبیات و آثار زیادی که در این زمینه وجود دارد ، اما حجم عمده ای از این مباحث ،نقش مساجد به مثابه ی حوزه ی عمومی را نادیده گرفته اند.بررسی حاضر در راستای رفع این کاستی به دنبال آن است تا تاثیرمسجد به مثابه ی یک حوزه ی عمومی سنتی و متعاقباً تاثیر آن بر شکل گیری انقلاب اسلامی را مورد بررسی قرار دهد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که مساجد در دوران منتهی به انقلاب اسلامی به صورت یک حوزه ی عمومی مشترک بین روحانیت ، روشنفکران مذهبی و توده های مردم به منظور بحث، گفت وگو های سیاسی و نیز متعاقباً شکل گیری گفتمان ایدئولوژیک –انقلابی در مقابل گفتمان سکولار درآمدند و زمینه ساز پیروزی انقلاب گردیدند.روش تحقیق در این پژوهش، از نوع تفسیری و از نوع کیفی بوده و داده ها و اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه ای و منابع اینترنتی مربوط به موضوع جمع آوری شده است.