سید محسن علوی پور

علوم انسانی و اجتماعی معاصر با تلاش برای تقلید از روش های معرفتی علوم طبیعی پوزیتیویستی، همواره در معرض نقد نسبت به نظرگرایی صرف و ناکارآمدی در عمل در تغییرات اجتماعی بوده است. در نتیجه، در سال های اخیر طرح ایده کاربردی سازی علوم انسانی مورد توجه قرار گرفته است. با این حال، این رویکرد نیز در دام تقلید از علوم طبیعی باقی می ماند و صرفا به جای تقلید در موضع معرفتی/شناختی، در موضع حل مسئله و عدم توجه به ظرافت های زندگی انسانی و ژرف کاوی مقولاتی مانند روابط قدرت و تاثیر آن بر شکل زندگی اجتماعی عدم اصالت علمی را حفظ می کند. در مقابل، در رویکرد فرونتیک به علوم اجتماعی، پژوهش به مثابه امری مشارکتی در موضوع مورد بررسی، پژوهشگر را از این دو خطر برکنار می دارد و کمک می کند که ضمن پرهیز از نظریه پردازیِ صرف، مبانی معرفتی را نیز در پای کاربرد قربانی نکنیم. در واقع، در اینجا شواهد علمی و حاصل پژوهش های مختلف علمی به عنوان منبعی برای تصمیم گیری سیاسی در فرایند تصمیم گیری عمومی قرار می گیرد و پژوهشگر با درک موقعیت مندی و اهمیت تجربه زیسته انسانی، دیگر تنها ناظر و گزارشگر موضوع نیست، بلکه با پیگیری آن تا رسیدن به نتیجه ای که تغییر در شرایط نامطلوب را ایجاد کند، همچنان به فعالیت مشغول است و از دانشمندان علوم اجتماعی خواسته می شود که به بازیگران اجتماعی صاحب فضیلت تبدیل شوند و به جای اینکه مقالات و کتب بدون خاصیت واقعی یا عملی بنویسند، با پژوهش خود در حوزه سیاستی/خط مشی مورد علاقه خود سیاست ورزی کنند. پژوهش حاضر با تبیین مولفه های علوم اجتماعی فرونتیک، آن را به عنوان رویکردی بدیل برای پژوهش در علوم اجتماعی که به تغییر واقعی در جامعه رهنمون می شود معرفی می نماید.

شادکامی و سعادت از جمله مهم ترین مقولاتی است که در طول تاریخ تفکر سیاسی و اجتماعی، در تمدن های مختلف مورد توجه بوده است و فیلسوفان تلاش داشته اند با ارائه تعریفی جامع از آن، رویکردهای هنجارین سیاسی و حکومتی را تجویز نمایند. این امر اگرچه در دوران تفکر کلاسیک عموما مبتنی بر فهم سعادت به عنوان مقوله ای فعال و در نتیجه، کیفیتی برای زندگی خوب بوده است، در دوران مدرن و با ظهور تفکر لیبرالی متحول شد و به واسطه آن، به مقولاتی مانند رشد اقتصادی و افزایش ثروت ترجمه شد. اما این رویکرد نتوانست مانع از بروز ناهنجاری هایی باشد که حتی در کشورهای ثروتمند به نحو فزاینده ای درحال گسترش هستند. مقولاتی مانند افسردگی، مصرف مواد مخدر، از هم گسیختگی خانوادگی و مانند آن، از جمله بحران هایی است که برخی پژوهشگران غربی را بر آن داشت که در جستجوی بدیلی پایدار و فارغ از آسیب برای این رویکرد برآیند. کتاب «سیاست شادکامی» از جمله آثاری است که در این زمینه بر آن است با بهره مندی از رویکرد متفاوت کشور بوتان در اعلام «شادکامی» به جای رشد اقتصادی، به عنوان معیار حکومت خوب، مولفه ها و ابعاد مختلف این موضوع را در حکومت ورزی غربی به ویژه در کشور آمریکا بررسی کند.

ظهور دنیای مجازی در دوران معاصر، تحولی عظیم در گستره زندگی انسان ها به وجود آورد و به دنبال آن، شکل گیری شبکه های مجازی، نوع نوینی از زندگی را شکل داد که حاصل آن، پدیداری دنیای مجازی به عنوان ساحت بدیل زندگی در دنیای واقعی بود. این دنیا، متضمن تأسیس اجتماعات جدیدی است که اعضای آن، ورای مرزهای مرسوم سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی در کنار یکدیگر قرار می گیرند و بنا به ماهیت شبکه ها، همزمان در اجتماعات مختلفی عضویت دارند. نحوه سامان یابی این اجتماعات نیز با گونه های کلاسیک تشکیل اجتماعات متفاوت است و مؤسسان هر ساحتی در فضای مجازی می توانند قواعدی خودبنیاد را برای آن ترسیم نمایند و به اجبار بر همگان اعمال کنند. در واقع مؤسسان این شبکه ها در مقام لویاتان هایی خودمختار عمل می کنند که با توجه به موقعیت مؤسس خود در تشکیل اجتماع، حتی در قراردادی متقابل با اعضا قرار نمی گیرند و قوانین و مقررات تعیین شده از سوی آنها برای هرگونه عضویت و حیات یابی در آن شبکه ها، الزامی و پیشینی است. این امر به شکل گیری وضعیتی استثنایی رهنمون می شود که حاکم را در موضع قادر مطلق قرار می دهد و عضویت در آن، بر پایه میل عمومی افراد (و نه ضرورت عضویت در جامعه) رخ می دهد. پژوهش حاضر با بررسی ابعاد مختلف شکل گیری این اجتماعات، بر آن است که ضمن تبیین فرایند فکری و فلسفی تأسیس این جوامع، راهکارهای تحدید قدرت و اجازه مشارکت عمومی در سامان یابی آنها را بررسی نماید.

با توجه به اهمیت مقوله سواد رسانه ای که این موضوع در سال های اخیر در عرصه سیاست گذاری نیز مورد توجه قرار داشته است و با توجه به تعدد نهادهای تصمیم گیر و سیاست گذار در این زمینه در ایران، این امر با چالش های مختلفی مواجه است. پژوهش حاضر با این هدف که چالش ها و ظرفیت های سیاستگذاری سواد رسانه ای در ایران را مورد تحلیل قرار دهد، انجام شده است. ضمن مصاحبه با مسئولین و کارشناسان متخصص در چهار نهاد موثر در این زمینه (شورای عالی فضای مجازی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صدا و سیما) به روش مصاحبه گلوله برفی، به دنبال پاسخ به این سوال است که نهادهای متولی سواد رسانه ای در ایران چه سیاست هایی برای ارتقای سواد رسانه ای در ایران تدوین و اجرا کرده اند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که بعلت تعدد نهادهای تصمیم گیر در این زمینه، تمایز روشنی میان آموزش سواد رسانه ای و فرهنگ سازی در این زمینه دیده نشود و عدم تعادل در برنامه ریزی ها، به سیاست گذاری های ناموفق رهنمون شود. بر این اساس، لازم است یک نهاد فرادستگاهی (مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی) بعنوان مرجع سیاست گذاری در این زمینه تعیین شود و سیاست گذاری در کلیه حوزه ها (شامل آموزش و فرهنگ سازی و ..) در آن صورت پذیرد.

روش شناسی پژوهشی و بازخوانی تجربه علمی مبدعان روش های مختلف برای هر پژوهشگر علوم انسانی بسیار آموزنده است. در حوزه اندیشه سیاسی نیز با توجه به تنوع روش شناسی ها و دستاوردهای آنها برای پیشبرد فعالیت های علمی، این امر از اهمیت بیشتری برخوردار می شود. در این میان، رویکردهای هرمنوتیک روش شناختی در دهه های اخیر در زمینه فهم اندیشه های سیاسی مورد توجه جدی قرار گرفته است و با توجه به دستاوردهای سترگ آن در این زمینه، روزبه روز بر اهمیت آن افزوده می شود. کتاب بنیادهای اندیشه سیاسی مدرن، یکی از آثار بسیار تاثیرگذار هرمنوتیک روش شناختی است که با توجه به روش مندی خاص نویسنده آن، کوئنتین اسکینر نه تنها داده ها و دیدگاه های ارزشمندی را درباره شکل گیری تفکر مدرن به دست می دهد، که امکان بررسی و فهم مولفه های روش شناختی رویکرد هرمنوتیکی مولف-بافتار را نیز فراهم می آورد. مقاله حاضر بر آن است که با بررسی مولفه های شکلی و محتوایی ترجمه کتاب به زبان فارسی، ضمن کاوش در بنیادهای روش شناختیِ هرمنوتیک مولف-بافتار و تبیین مولفه های این رویکرد روش شناختی –که نویسنده کتاب مبدع آن است-، نوعی بازخوانی انتقادی از کتاب دو جلدی بنیادهای اندیشه سیاسی مدرن، به دست دهد.

پل ریکور متفکر برجسته فرانسوی زبان معاصر ازجمله متفکرانی است که در چهارچوب سنت هرمنوتیکی نقشی مؤثر ایفا کرده است. کتاب از متن تا کنش که شامل مجموعه مقالاتی از وی در دهه 1970 م است در زمره آثاری است که در چهارچوب گذار او از نقد متنی به کنش گری اخلاقی و سیاسی در عرصه تفکر قابل فهم است. مقاله حاضر بر آن است که، با تأمل در اندیشه های ریکور و بازشناسی جایگاه این کتاب در آن، ترجمه فارسی بخش سوم این اثر را که با عنوان «ایدئولوژی، اخلاق، سیاست» منتشر شده است بررسی کند و برپایه آن، نگاهی انتقادی بر این کتاب و ترجمه آن داشته باشد. چنان که بحث خواهد شد، این کتاب رویکرد و نقد ریکور بر متفکرانی چون هگل، هوسرل، و وبر را دربر دارد که بررسی آن می تواند تصویری فراگیر از زمینه های فکری او به دست دهد. بر این اساس، ضمن معرفی نقاط برجسته تفکر ریکور در دوره های مختلف فکری، فصل های مختلف کتاب توضیح داده خواهد شد و درنهایت، نقدهای وارده بر اثر برشمرده می شود.

با توجه به اینکه در اندیشه سیاسی کلاسیک، انسان موجودی طبعاً اجتماعی انگاشته می شود، بسیاری از مقوله های بشری که در دوران مدرن به عرصه خصوصی رانده شده است، در زمره مباحث فلسفه سیاسی قرار دارد و جایگاه برجسته ای را در آن اشغال می کند. «لذت» از جمله این مقوله هاست که فیلسوفانی مانند افلاطون و ارسطو و اخلاف آنها درباره آن تأمل کرده اند و در چارچوب فلسفه سیاسی - اخلاقی خود بدان پرداخته اند. با این حال هر چند افلاطون رساله فیلبوس را اساساً به بررسی موضوع «لذت» اختصاص می دهد و ارسطو در دو بخش از اخلاق نیکوماخوس بدان می پردازد، با هلنیسم رومی به تدریج «لذت» از جایگاه سیاسی خود فروکاهیده شده، به عرصه اخلاق خصوصی هدایت می شود. اپیکور از جمله کسانی است که «لذت» را در مرکز توجه قرار می دهد، اما نه - مانند ارسطو - به عنوان فعالیتی اجتماعی، بلکه چونان مقوله ای مربوط به تهذیب فردی و همین مقدمه ای است برای آنکه در ادامه و با ظهور مسیحیت، «لذتِ» رانده شده از اندیشه سیاسی به امری کاملاً الهیاتی تقلیل یابد و به جای آنکه در ترسیم جامعه نیک سامان جایی برای خود بیابد، به امری در چارچوب روابط انسان - خدا تبدیل می شود و در نتیجه دیگر نه موضوع فهم هنجاری اجتماعی و سیاسی، که مقوله ای مربوط به فرمان برداری از امر الهی است. با سنت آگوستین، این امر تثبیت می شود و «لذت» در سیر تطور خویش از امر سیاسی به امر مذهبی تحول می یابد که در ادامه، امکان ظهور لذت گرایی مدرنِ فارغ از مبانیِ اخلاق اجتماعی را فراهم می آورد. به منظور درک چگونگی تغییر جایگاه مقوله «لذت» از امر سیاسی در فلسفه اخلاق یونان به امر خصوصی در فلسفه سیاسی مدرن، مقاله حاضر به بررسی فرایند تحول «لذت» از امر هنجاری به یک مقوله صرفاً مذهبی در دوران کلاسیک می پردازد.

آنتونی گیدنز از جمله مهم ترین متفکران جامعه شناسی است که تلاش می کند ضمن درک انتقادی اقتضائات جامعه معاصر، راهکارهایی برای حل مسائل آن ارائه کند. وی که از جمله نظریه پردازان مقوله جهانی شدن است، موضوعات مرتبط با این امر را مورد کاوش قرار دادهاست. تغییرات آب و هوایی از جمله مهم ترین مسائلی است که در دهه های اخیر زندگی انسانی بر روی کره زمین را دچار چالش کردهاست. پدیده هایی مانند گرمایش زمین و وقوع سیلاب ها و توفان های متعدد در سرتاسر جهان نشان می دهد که باید هرچه زودتر چاره ای برای این بحران اندیشیده شود. گیدنز، در کتاب «سیاست های مقابله با تغییرات آب و هوا» به دنبال آن است که با پرداختن به ابعاد مختلف این بحران، در سطوح ملی، بین المللی و غیردولتی، راهکاری هنجاری و فراگیر را در این زمینه عرضه کند. مقاله حاضر با بررسی انتقادی کتاب مذکور، ضمن تبیین ابعاد مختلف مدنی و سیاسی موضوع در سطح ملی و جهانی، نقاط ضعف و قوت دیدگاه های گیدنز در این زمینه را مورد کاوش قرار دهد.

متفکران مسلمان، به تأسی از حکیمان کلاسیک یونانی، در فلسفه سیاسی شان به «دوستی»به مثابه مفهومی فلسفی و سیاسی توجه کرده اند. بااین حال، توجه آن ها به این مقوله دارای نقاط ممیزه ای است که می تواند نشان دهنده تفاوت های تفکر اسلامی با تفکر یونانی باشد. این نقاط تمایز خود را بیش تر در کم اهمیت تردانستن این مقوله در چهارچوب تفکر سیاسی و بهره گیری از مفاهیم کمکی برای جای گیری آن در چهارچوب فلسفه سیاسی آن ها نشان می دهد. مقاله حاضر، با بررسی مفهوم دوستی در آرای فیلسوفانی چون کندی، فارابی، عامری، اخوان الصفا، و خواجه نصیرالدین طوسی، ازطریق تحلیل محتوایی آثار آن ها نشان می دهد که متفکران مسلمان در وام گیری از فیلسوفان یونانی، بنابر زمینه فکری خویش، روایتی مختص خود از مفاهیم برسازنده سامان سیاسی به دست می دهند که در مواردی حتی با رویکرد حکیمان یونانی مخالف است.

مواجهه ایرانیان با مدرنیته، چه از منظر مادی و چه از منظر اندیشه ای از جمله مسائلی است که در دهه های اخیر توجه بسیاری از پژوهشگران حوزه اندیشه سیاسی و اجتماعی را به خود مشغول داشته است. در این میان، فرزین وحدت در رساله دکتری خود که به صورت کتاب منتشر کرده است بر آن است که متفکران ایرانی در مواجهه خود با مدرنیته، همواره از جهاتی دچار خدشه و فهم نادرست شده اند. این مسئله البته وجوه مختلفی دارد که از پذیرش وجه اثبات گرای مدرنیته و فراموشی وجه رهایی بخش آن گرفته تا بهره گیری «باواسطه» از مفاهیم مدرن –چون سوژگی- را در بر می گیرد. وحدت بر آن است که با بررسی آراء متفکران ایرانی از اوان جنبش مشروطه تا سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این نقصان را ردیابی کند. با این حال، وی در وفاداری به چارچوب نظری خود چنان اصرار دارد که در برخی از موارد، نکاتی که ضرورتا نسبتی با مدرنیته ندارد را نیز در زمره تاثیرپذیری ایرانیان از مدرنیته جای می دهد. متن حاضر بر آن است که با بررسی اثر وحدت، نقدهای احتمالی بر آن را تبیین کند.

بر خلاف این باور نادرست که تفکر مدرن و نتایج آن برای زندگی بشری، بر مبنای گسستی سراسری از تفکر پیشامدرن پدید آمده است، دستاوردهای حوزه های مختلف معرفت بشری در عصر حاضر نشان از آن دارد که بازخوانی انتقادی میراث فلسفه کلاسیک به اکتشافات شگفتی حتی در حوزه های علمیِ کاملا مدرن رهنمون شده است. پرسش آن است که آیا تنها فلسفه کلاسیک غرب چنین ظرفیتی را برای بازشکوفایی داراست؟ و آیا میراث فلسفه اسلامی از چنین ظرفیتی برای بهره برداری در جامعه معاصر خودمان تهی است؟ پژوهش حاضر با تامل بر یک مطالعه موردی و بررسی مقوله «دوستی» در رشته علمیِ مدرن «روان درمانی» و نحوه احیای مجدد آن در دنیانی معاصر –بر خلاف آموزه های فلسفی مدرن- ظرفیت های همین مقوله در چارچوب میراث فلسفه اسلامی را نیز مورد واکاوی قرار می دهد و نشان می دهد که امکان رویکردی مشابه به گنجینه فکری اسلامی نیز در جامعه معاصر اسلامی وجود دارد

دوستی در تاریخ اندیشه سیاسی همواره مورد توجه بوده است. ارسطو نخستین فیلسوفی است که در فلسفه سیاسی خود، جایگاه خاصی را برای دوستی در نظر می گیرد و پس از آن، سنتِ توجه به دوستی در تاریخ اندیشه سیاسی تداوم می یابد. روایت های متفکران و فیلسوفان سیاسی از دوستی تفاوت های جدی با یکدیگر دارد؛ اما ژاک دریدا، فیلسوف معاصر، معتقد است که این روایت ها مبتنی بر شاخص های مشترکی هستند که آن ها را مخدوش می سازد و آن خودمحوری و تأکید بر همانندی به جای تفاوت است. این مقاله در پی آن است که با بررسی روایت های دوستی در تاریخ اندیشه سیاسی، نقد دریدا بر آن را مورد تحلیل قرار دهد. دریدا با برقراری پیوند میان دوستی و مفاهیمی مانند آزادی و مسئولیت، این مقوله را بازنمایی "برادری" در شعار سه گانه "آزادی، برابری، برادری" می داند. در نظر دریدا، ما در عرصة سیاسی و اجتماعی همواره هم با "برادر-دوست" طرف هستیم و هم با "برادر-دشمن" و از همین رو، باید بیاموزیم که خودمحوری های کودکانه را فراموش کنیم و تفاوت میان خود و دیگری را بپذیریم. توازن میان هویت فردی و تفاوت به سختی به دست می آید و مستلزم شجاعت و بخشندگی است. دوستی واقعی، آمادگی برای هدیه دادن است، نه تنها به دوست، بلکه به دشمن و از همین رو، روایت های دوستی در اندیشه سیاسی که مبتنی بر ستایش شباهت ها و خودشیفتگی هستند، مخدوش و متزلزل اند.

با تشکیل کشور مسلمان نشین پاکستان در شبه قاره، تلاش های اسلام گرایانه برای تشکیل حکومت اسلامی در این کشور گسترش یافت. از جمله مهم ترین اندیشمندان در این زمینه ابوالعلاء مودودی است که با انتشار آثار متعدد نقش موثری در شکل گیری فضای سیاسی این کشور تازه تاسیس ایفا نمود و با تشکیل حزب جماعت اسلامی، تلاش برای کسب یا مشارکت در قدرت را آغاز نمود.بررسی اندیشه و تجربه های این حزب می تواند تصویر روشنی را از موقعیت احزاب و جنبش های اسلام گرا ارائه نماید، امری که در این مقاله تلاش می شود با تمرکز بر اندیشه های ابوالعلاء مودودی و به روش تحلیل محتوای آثار او مورد بررسی قرار گیرد. نتیجه کلی آن که با توجه به اینکه ایده های نخبه گرایانه مودودی مورد توجه عامه قرار نگرفت و از سوی دیگر به منظور کسب حمایت توده، این تشکل سیاسی در مواردی از ایده های جنبش گرایانه و انقلابی خود فاصله گرفت و به شکل حزبی کلاسیک سامان یافت، از ایده تربیت نیرو برای انقلاب اسلامی فراگیر به ایده پذیرش امر واقع و بازی در چارچوب قواعد سیاسی حاکم فرود آمد.

سینما از همان آغاز به مثابة موقعیتی برای تألیف و عرضة اندیشه و از جمله اندیشة سیاسی شناخته شده است و بسیاری از سینماگران مؤلف تلاش داشته اند با بهره گیری از امکاناتی که تصویر سینمایی در اختیار آنها قرار می دهد، مؤلفه های هنجارین سیاسی و سامان نیک اجتماعی را بازنمایی کنند. این تلفیق اندیشه و هنر البته صورت های گوناگونی به خود می گیرد و در بیان خویش نیازمند ظرف های متنوعی است. به عنوان مثال، روایت تاریخی در سینما می تواند به مثابة محلی برای عرضة اندیشه های انتقادی و هنجارین سیاسی در نظر گرفته شود. پژوهش حاضر به دنبال آن است که با بررسی گونه های مختلف بهره گیری از روایت تاریخی به منظور عرضة اندیشة سیاسی در سینمای ایران، موقعیت میان رشته ای سینما به مثابة تقاطع معرفت های تاریخی و اندیشه ورزانة سیاسی را مورد کاوش قرار دهد.

معمولاًسینمای سیاسی را سینمایی می دانند که به یکی از امور مشخصاً سیاسی - واقعه، زندگی نامه و یا فرایند سیاسی- بپردازد. در حالی که به نظر می رسد این تعریف نه جامع و نه مانع است و در شمولیت بر فیلم هایی که سویه های هنجاری سیاسی دارند، اما ضرورتاً مسئله ای سیاسی را روایت نمی کنند، ناتوان است. از این رو لازم است با بازاندیشی در این تعریف، مؤلفه های سینمای سیاسی هنجاری را شناسایی کرد. مقاله حاضر با هدف انجام چنین کاری، به کاوش در وجوه هنجاری سیاسی آثار «عباس کیارستمی»، سینماگر مشهور ایرانی می پردازد

پژوهش میان رشته ای نیازمند برخورداری از مبانی نظری و مفهومی ای است که با ممانعت از سردرگمی و اشتباه پژوهشگر، امکان تلفیق دیدگاه ها در رشته های مختلف را فراهم آورد. به این منظور لازم است با اتکا بر مقومات رشته مبدأ، مباحث نظری مرتبط با آن را در دیگر حوزه های معرفتی مربوط به پژوهش مورد بررسی قرار داد. با تبیین این مباحث، پژوهشگر می تواند با اتکا بر یک مبنای نظریِ ریشه دار در معرفت مبدا، موضوع کار خود را در فضای میان رشته ای مورد کاوش قرار دهد. پژوهش حاضر، با بررسی این مقوله در جستجوی اندیشه سیاسی در هنر سینما، این شیوه را مورد آزمون قرار می دهد. بر این اساس، می توان با مبنا قرار دادن نظریه های اندیشه ورزی سیاسی –در اینجا نظریه توماس اپریگنز- آثار سینمایی را در چارچوبی فراتر از محدوده مطالعات سینمایی، و در مقام بازنمایی اندیشه ورزی سیاسی کارگردانان مولف مورد بررسی قرار داد.

اندیشه سیاسی به مثابه معرفتی هنجارین، به دنبال ترسیم سامان نیک سیاسی است. هر پارادایم فکری نیز گونه ای وضعیت مطلوب اجتماعی و فردی را تجویز می کند که شکوفایی فرهنگی را متأثر می سازد. رابطه ای مستقیم و دوسویه وجود دارد میان مؤلفه های اندیشه سیاسی در پارادایم های مختلف و فرهنگی که در جامعه در جریان است و هر پارادایم فکری، مؤلفه های خاصی را به فرهنگ مستقر در جامعه تزریق می کند و هر بازخورد نیز از آن فرهنگ بازمی ستاند. پژوهش حاضر، با تفحص در آثار متفکران برجسته در پارادایم های مختلف اندیشه سیاسی در طول تاریخ، نقش آنها در تولید و شکوفایی فرهنگ را بررسی می کند. مطالعه این پارادایم ها نشان می دهد که آنها را می توان در یک خط سیر بررسی کرد که طی آن، هر پارادایم فرهنگ خاصی را به ویژه در بعد فرهنگ سیاسی، مورد اهتمام قرار داده اند. طی این خط سیر، اندیشه سیاسی به صورت پارادایمی، از شهروند دانستن انسان آغاز می کند و سپس با روی آوری به آموزه فردگرایی، تحولی در نسبت اندیشه سیاسی و شکوفایی فرهنگی ایجاد می شود. در دوران معاصر نیز پارادایم های موازی مانند مدرن انتقادی، پسامدرن و اجتماع گرا هریک به گونه ای بر فضای شکوفایی فرهنگی اجتماعات را اثر می گذارند