مطالب مرتبط با کلیدواژه

حس گرایی


۱.

ویژگی های علم مدرن؛ با تأکید بر علوم انسانی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: معرفت فرهنگی اجتماعی سال اول پاییز ۱۳۸۹ شماره ۴

کلیدواژه‌ها: علم دینی عقل گرایی علم سنتی علم مدرن حس گرایی ماده گرایی جدای دانش از ارزش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۶۲ تعداد دانلود : ۳۴۴۲
پژوهش حاضر با نگاهی توصیفی و تحلیلی، ویژگیهای علم مدرن را از جنبه های گوناگون از جمله هدف، روش، کاربرد و آثار آن بررسی میکند. این کار از یک، هویت علم مدرن را معرفی و شناخت ما را نسبت به آن دقیق تر میکند و از سوی دیگر، تفاوت ماهوی و تقابل آن را با علوم اسلامی آشکار میسازد. در ضمن، از برخی کاستیهای جدی این علم نیز پرده برمیدارد. عقل گرایی افراطی، سلطة شناخت حسی و تجربی، ماده گرایی و دنیا گرایی، بیتوجهی به غایت هستی، مهمل خواندن گزاره های دینی و فلسفی، جدایی دانش از ارزش، جدایی دانش از دین، جدایی دانش از سیاست و ابزار شدن آن برای سیاست مداران، حذف یقین علمی و اکتفا به یقین روان شناختی، هدف قرار دادن کسبِ قدرت به جای کشف حقیقت، جزیی نگری و تجزیة علوم از اموری هستند که به عنوان ویژگیهای علم مدرن در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته اند.
۲.

بازخوانی نظریه فطرت ادراکی ابن سینا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: خردنامه صدرا پاییز ۱۳۸۸ شماره ۵۷

کلیدواژه‌ها: نظریه فطرت اکتساب حس گرایی فطری بودن خدا آفرینش یکباره انتراع

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۶۶ تعداد دانلود : ۷۱۴
نظریه فطرت ادراکی ریشه در تفکر فلسفی قرن هفدهم در غرب دارد، اما میتوان با توجه به برخی از مباحث و آراء تفکر سینائی، این پرسش را از دیدگاه این فیلسوف نیز بنظاره نشست. در تفکر سینائی قوا و فرآیندهای خاص نفسانی وجود دارند که معطوف به امر ادراک بوده و اموری فطری و غیراکتسابی و جهتدار هستند. اما درباره فطری بودن برخی فرآورده های ادراکی، از قبیل تصورات و تصدیقات، میتوان با تکیه بر برخی دعاوی و مویِدات در آراء این فیلسوف، به این نتیجه رسید که حداقل، امکان فطری بودن آنها و حداکثر، وقوع نوعی فطری بودن در آنها با تفکر سینوی سازگار است.
۳.

بررسی ادله معتقدان به حجیت معرفت شناختی تجربه دینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اندیشه نوین دینی سال نهم زمستان ۱۳۹۲ شماره ۳۵

کلیدواژه‌ها: علم حضوری ابن عربی تجربه تجربه دینی احساس گرایی آلستون حس گرایی تبیین مافوق طبیعی وینرایت

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام کلام جدید تجربه دینی
تعداد بازدید : ۱۵۷۰ تعداد دانلود : ۸۹۴
بررسی ادله معتقدان به حجیت تجربه دینی در اثبات متعلقش، محور مباحث مقاله حاضر را تشکیل می دهد. این ادله را در پنج دسته جداگانه بررسی کرده ایم: 1. استدلال از طریق همانندسازی تجربه دینی با تجربه های حسی؛ 2. استدلال از طریق اصل آسان باوری و گواهی؛ 3. استدلال از طریق استنتاج بهترین تبیین؛ 4. استدلال اصلاح شده گاتینگ؛ 5. استدلال از طریق علم حضوری دانستن تجربه دینی. همه این استدلال ها، از اشکالات خاصی رنج می برند که در ذیل هریک از آنها، تبیین و بررسی شده اند. با توجه به اشکالاتی که مطرح خواهد شد، حجیت عام تجربه دینی، را رد و حجیت خاص و محدودی برای آن نتیجه گرفته ایم.
۴.

بررسی اخباریگری و امکان تأثیرپذیری آن از جریان حس گرای غرب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت کلامی سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۱)

کلیدواژه‌ها: اخباری گری فرانسیس بیکن حس گرایی نص گرایان محمدامین استرآبادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۹۴ تعداد دانلود : ۹۱۲
اواخر قرن دهم در حوزة فقه شیعه جریانی به راه افتاد که حدود دو قرن فضای فقه، اصول، کلام و فلسفة شیعه را از خود متأثر ساخت. این جریان که به اخباریگری مشهور است با حمله به علمای اصولی، علم اصول را به حاشیه کشاند. برخی اخباریان حتی اصولی ها را تا مرز کفر پیش برده، آنان را بدعت گذار، کافر و مروج اهل سنت قلمداد کردند. پیامدهای این تفکر موجب شد تا عوامل بروز این جریان همواره مدنظر علما قرار گیرد و برخی بزرگان به بررسی و نقد آن بپردازند. از جمله عواملی که شهید مطهری -به نقل از آیت الله بروجردی و همچنین شهید صدر آن را محتمل دانسته اند، امکان تأثیرپذیری اخباریان از جریان حس گرای معاصر آنها در غرب است. این مقاله با روش تحلیلی توصیفی در صدد است با بررسی شواهد مختلف و مراجعه به آرای سردمدار اخباریان در قرن دهم که معاصر فرانسیس بیکن است، دربارة این نگاه به داوری بنشیند. به مناسبت، با استناد برخی شواهد، برخی عوامل بروز این اندیشه و پیامدهای آن را نیز بررسی کرده ایم.
۵.

بررسی مبانی فکری سلفیه در معناشناسی صفات خبری با تأکید بر آرای ابن تیمیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اندیشه نوین دینی سال سیزدهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۵۱ 157-168

کلیدواژه‌ها: صفات خبری حس گرایی ظاهرگرایی متشابهات مجاز در قرآن سلفیه تأویل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۱۲ تعداد دانلود : ۶۲۰
صفاتی که در متون دینی به خدا، انتساب یافته ، اما از نظر عقلی، انتساب آنها به معنای ظاهری و حقیقی به او محال می نماید، صفات خبری نامیده می شوند. سلفی ها این صفات را به معنای ظاهری و حقیقی به خدا نسبت داده، اما خود را از فهم کیفیت آنها، ناتوان می دانند. حجیت فهم سلفی، ظاهرگرایی، حس گرایی، انکار مجاز در قرآن، فهم ناپذیری متشابهات و مخالفت با تأویل از مبانی ابن تیمیه در معناشناسی صفات خبری است. این مقاله با رویکردی تحلیلی انتقادی به بررسی مبانی مذکور پرداخته است. حجیت فهم سلف، مدعای بدون دلیل است، ظاهرگرایی با مفاد برخی از آیات قرآن سازگار نیست، حس گرایی به انکار بخشی از هستی می انجامد و جسم انگاری و یکسان انگاری خدا با مخلوقات را نیز در پی دارد. انکار مجاز در قرآن به انکار اعجاز بیانی قرآن می انجامد و فهم ناپذیری متشابهات با ام الکتاب بودن محکمات و امر به تدبر در قرآن نمی سازد و به تعطیل گرایی و عدم شناخت خدا منجر می شود.
۶.

حس گرایی در اقتصاد متعارف و اقتصاد اسلامی؛ عوامل و پیامدها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: روش شناسی علوم انسانی سال ۲۵ تابستان ۱۳۹۸ شماره ۹۹ 89 - 109
تعداد بازدید : ۶۶۴ تعداد دانلود : ۳۷۶
حس گرایی از ظهور ابتدایی آن در قرن 19 تا اثبات گرایی منطقی در قرن بیستم و تا ابطال گرایی، آثار و آسیب هایی بر علوم روزگار خود داشته است. این آثار و آسیب ها در علم اقتصاد، شامل اموری مانند جدایی بخش تجویزی از دانش، تغییر نام اقتصاد سیاسی به علم اقتصاد، تغییر هویت اقتصاد به علمی ابزاری، تأثیر بر انسان اقتصادی، تغییر روش نظریه پردازی و نگارش مقالات علمی، گسترش اقتصادسنجی و بی توجهی به تاریخ عقاید اقتصادی است. حس گرایی ناخواسته بر نظرات اقتصاددانان اسلامی نیز سایه افکنده و منجر به تلقی خروج نظام اقتصادی اسلام از علم اقتصاد گشته است. این امر موجب نوعی ناسازگاری درونی در جریان علم اقتصاد اسلامی گشته، نظریات اقتصاد اسلامی در بُعد اثباتی و تجویزی با ابزارهای تحلیلی اقتصاد متعارف تبیین می گردند. تبیین این امور در اقتصاد متعارف و اسلامی و عوامل آن، مقدمه بازسازی اقتصاد اسلامی است.
۷.

تحلیل انتقادی «عقل جسمانی» از دیدگاه ابن تیمیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اندیشه نوین دینی سال شانزدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۶۱ ۱۴۷-۱۶۴

کلیدواژه‌ها: عقل جسمانی ابن تیمیه سلفیه حس گرایی تجسیم قیاس غائب به شاهد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۹ تعداد دانلود : ۲۸۱
بنیان های معرفتی در یک منظومه فکری نقش تعیین کننده ای در انگاره های اعتقادی آن دارد. اندیشه سلفیه به ویژه دیدگاه های ابن تیمیه برخاسته از یک پایگاه معرفت شناختی حس گرایانه می باشد؛ بدین معنی که "هر چه غیر محسوس و قابل تخیل نباشد معدوم" است. بر این اساس، ابن تیمیه در تقابل با "عقلانیت تجریدی"، "عقلانیت جسمانی" را مطرح می کند. وی بر این باور است حس و خیال همانند عقل می تواند افعال خداوند را درک کنند. از این رو پژوهش پیش رو بر این مسأله تمرکز دارد: انگاره های افراطی سلفیت مانند جسم انگاری خداوند و نص گرایی افراطی بر چه عقلانیتی استوار است؟ در این مقاله در پرتو روش تحلیلی-انتقادی به این نتیجه رسیدیم مهم ترین کارکرد عقل جسمانی "قیاس الغائب علی الشاهد" است. ابن تیمیه مرز میان حس و خیال و وهم و عقل را در هم ریخته، و یک عقلانیت ترکیبی پیشنهاد می دهد.
۸.

باز پژوهی منطق مواجهه اهل بیت علیهم السلام با پدیده «الحاد»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه کلام سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱۳ 117 - 135

کلیدواژه‌ها: اهل بیت علیهم السلام الحاد زندقه روش شناسی حس گرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۴ تعداد دانلود : ۱۸۱
جریان فکری الحاد و زندقه یکی از جریان های انحرافی پویا در دوران پیشوایان معصوم: بوده است، به گونه ای که تشکیل «حلقه الحاد» را می توان ناشی از این جریان دانست. الحاد در زمان پیشوایان معصوم: بر پایه «حس گرایی»، «نفی لایه های فرامادی و متافیزیکی» و«شبهات مبتنی بر عقلانیت مغالطه محور» استوار بوده است. اهل بیت: با اتکا به شیوه های خاصی با الحاد برخورد نموده اند. به طور کلی می توان سه شیوه «اخلاقی»، «صوری»، و «محتوایی» را استخراج نمود. برجسته ترین شیوه ای صوری «بر انگیختن درونی پرسشگر»، «دفع ضرر محتمل»، «نفی استبعاد» و «استناد به امور در دسترس» می باشد. همچنین از روش «معادله معکوس»، «استناد به خویشتن»، «برهان چند سطحی»، «تأکید بر اصل علیت» و استفاده از علوم تجربی و دانش طب» می توان به عنوان مهم ترین شیوه های محتوایی برخورد با الحاد در سخنان اهل بیت: نام برد. در این تحقیق گونه های مختلف الحاد و زندقه تبیین شده و سرچشمه های الحاد در عصر اهل بیت: نیز کاویده شده است. به طور کلی سه منشأ اساسی را می توان برای این جریان برشمرد؛ «فتوحات اسلامی»، «نهضت ترجمه»، «آموزه های مسیحیت و یهودیت». در این مقاله با روش نقلی، تحلیلی منطق مواجهه با الحاد باز پژوهی شده است.
۹.

ارزیابی مبانی معرفت شناختی مدرنیسم در اندیشه محمد عبده در تفسیر المنار و علامه طباطبایی در تفسیر المیزان

نویسنده:
منبع: الاهیات قرآنی سال نهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱۷ 29 - 52

کلیدواژه‌ها: مدرنیسم حس گرایی عقل گرایی محمد عبده علامه طباطبایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۲ تعداد دانلود : ۲۱۳
«مدرنیسم» به مثابه محصول معرفتی فرهنگ غرب، با اصالت بخشی به زندگی دنیوی و این جهانی، ابعاد قدسی هستی را انکار نموده، زبان به انکار اصول و بنیان های ثابت معرفت شناختی و هستی شناختی گشوده است. این مکتب تلاش می کند با طرح و ترویج اصول و مبانی خودساخته در سه محور معرفت شناسی، هستی شناسی و انسان شناسی به تبیین و تفسیر جهان و انسان بپردازد. در این میان، از آن جا که مبانی معرفت شناختی مدرنیسم پایه معرفتی مبانی هستی شناختی و انسان شناختی آن را تشکیل می دهد، جستار حاضر با روش توصیفی تحلیلی به ارزیابی این مبانی در اندیشه محمد عبده در تفسیر المنار و علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می پردازد. بررسی ها نشان می دهد که محمد عبده به دلیل داشتن مواضع اصلاح طلبانه در مقابل فرهنگ غرب، تمایلات خرد گرایی و علم گرایی از خود نشان داده است، این در حالی است که علامه طباطبایی ضمن جامعیت و تخصص در دانش های عقلی و نقلی، با دقت و عمق به ارزیابی مبانی معرفت شناختی مدرنیسم پرداخته است.
۱۰.

بررسی پیامدهای حس گرایی از دیدگاه قرآن(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: معارف عقلی سال شانزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۴۲) 27-48

کلیدواژه‌ها: پیامدهای حس گرایی حس گرایی راه های شناخت قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۴ تعداد دانلود : ۱۲۳
شناخت موجودات، امری ممکن و محقق بوده، راه های زیادی برای آن وجود دارد. از دیدگاه قرآن، برخی از این راه ها، مانند راه عقل، قلب، شهود و حس، درونی بوده، همگان توان استفاده از آن ها را دارند و برخی دیگر، مانند راه وحی، بیرونی و مختص انبیای الهی است. با اینکه راه های عقل، قلب، شهود و وحی از مهم ترین راه های شناخت بوده و برای سعادت انسان ضروری هستند، برخی از انسان ها، با نگاه وارونه، آن ها را رها کرده، به حس گرایی و حس بسندگی روی آورده اند. این نگاه افراطی به حس، سبب شد تا آنان در خداشناسی، مسائلی مانند دیدن خداوند، فرزند داشتن و فقر او را مطرح کنند و در نبوت، انتظار دریافت اوراق وحی را داشته و سرانجام با انکار معاد، خود را در همین دنیا منحصر بدانند. این درحالی است که: اولاً، شناخت حسی، متکی به معرفت عقلی بوده، به تنهایی یقین آور نیست؛ ثانیاً، بسیاری از امور، مانند علیّت، معلولیّت و معاد، از قلمرو دریافت های حسی خارج هستند.
۱۱.

مقایسه تطبیقی ادراک معنا در پوزیتیویسم و فلسفه اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نسیم خرد سال ۹ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۷) 111 - 130

کلیدواژه‌ها: پوزیتیویسم فلسفه اسلامی حس گرایی ادراک معنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰ تعداد دانلود : ۴۵
علوم شناختی دربردارنده نظریات گوناگونی پیرامون ادراک معناست. برخی از آن ها براساس مکتب پوزیتیویسم شکل گرفته اند. براساس دکترین اصلی پوزیتیویسم، تنها ابزار شناخت معتبر احساس (حواس) است. علوم معتبر از منظر این مکتب علومی اند که روابط و مناسبات ظاهری اشیاء را مشاهده و آزمایش می کنند. روان شناسی حس گرایانه یکی از این علوم است. در این علم، ادراک انسان در سطح اعصاب، تحریکات عصبی و فعالیت های مغزی مطالعه می شود. برخی از شاخه های این نوع روان شناسی، ادراک را مادّی می دانند. در این نوع روان شناسی ادراک معنا تنها با ابزار حواس و با رویکردی کاملاً مادّی تبیین می شود. این دیدگاه از نظر بسیاری از اندیشمندان اسلامی مردود است؛ زیرا علوم وابسته به مکتب پوزیتیویسم، تنها تبیینی مادّی از پدیده ها ارائه می دهند، در حالی که بسیاری از پدیده ها علاوه بر جنبه های مادّی دارای جنبه های غیرمادّی و مجردند. از منظر فلسفه اسلامی علاوه بر حواس، عقل انسان در ادراک معنی جایگاه ویژه ای دارد. این ادراک در مراتب مختلف و توسط ابزارهای گوناگون صورت می پذیرد، امّا در نهایت مدرک اصلی معنا همان نفس انسان است. در این مقاله ابتدا چگونگی ادراک معنی در مکتب پوزیتیویسم بررسی می شود و سپس چگونگی ادراک معنی از منظر فلسفه اسلامی تبیین می گردد. روش تحقیق ما در این مقاله توصیفی، تحلیلی و تطبیقی است.
۱۲.

قبول یا نکول معاد از منظر قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال ۳۲ مهر ۱۴۰۲ شماره ۳۱۰ 31 - 40

کلیدواژه‌ها: قرآن معاد حس گرایی شهوت عملی شبهه علمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱ تعداد دانلود : ۴۳
معاد یکی از مسائل مهمی است که برخی از انسان ها در پذیرش آن از خود سرسختی نشان داده و یا حتی آن را انکار می کنند. این انکار و آن سرسختی، یکی از عواملی است که آیات زیادی از قرآن به تبیین و پاسخ به سؤالات مربوط به معاد اختصاص پیدا کند. قبول یا نکول معاد ازیک سو با خداشناسی و از سوی دیگر با انسان شناسی رابطه تنگاتنگ دارد؛ به طوری که با حل این دو مسئله و کنترل هوای نفس، در پذیرش معاد مشکلی وجود ندارد؛ اما با حل نشدن این دو مسئله و تبعیت انسان از هوای نفسانی، معاد انکار می شود. از منظر قرآن، انکار معاد ممکن است به صورت شک، ظن، استبعاد، استحاله و افسانه باشد که منشأ اصلی آن به شبهه علمی و یا شهوت عملی برمی گردد. قرآن در جواب انواع این انکار، گاهی به فاعلیت خداوند و گاه به قابلیت انسان و زمانی هم به نمونه هایی از زنده شدن مردگان در این دنیا اشاره کرده؛ با سهل و آسان دانستن وقوع معاد، نه تنها بر احتمال وقوع آن؛ بلکه بر ضرورت زنده شدن مردگان در قیامت تأکید دارد.