مطالعات تطبیقی اندیشه دینی

یکی از مهم ترین چالش های پیامبران الهی مواجهه با مسئله حس گرایی و توجه مردم به آن است و یکی از رسالت های پیامبران نیز تکیه نکردن در اصول اعتقادی بر حس گرایی می باشد. حس جزء لاینفک انسان بوده و نقش مهمّی در زندگی بشر دارد و همانند سایر ابعاد خارق العاده از دید خداوند متعال پنهان نمانده و رهنمود های ارزنده ای برای نجات بشر از انحراف و سردرگمی در شناخت، مبدأ و معاد، و دیگر حقایق غایب از حواس، توسط فرستادگان او به بشر ارزانی شده است. قرآن کریم در آیات گوناگون به نقد حس گرایی پرداخته و با تذکر در آیات مختلف پیامدهای آن را برشمرده تا انسان را از گرفتار شدن در دام این پدیده برهاند. نوشتار پیش رو تلاش دارد تا به روش تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای و با بررسی آیات الهی در رابطه با این پدیده و واکاوی نقش آن ها در باورهای بشری، پرده از ماهیت تأثیرات حس گرایی برداشته و تبیین نماید که اعتقادات منحصر به حواس تا آنجا خطر آفرین هستند که گاه اشرف مخلوقات خداوند را به پرتگاه پست حیوانی و جهنّم ضلالت می کشاند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که حس گرایی نقش و تأثیر بسیار مهمی در انکار خداوند، ملائکه، وحی، معاد، تکذیب أنبیاء الهی، معجزات و آلوده شدن به گناهان دارد. غفلت از این مهم، سزاوار نیست؛ چرا که قدرت تفکیک باورهای اعتقادی از حواس، عامل شکوفایی استعدادهای توحیدی و الهی و سلامت دنیوی و سعادت اخروی خواهد بود.

اقتضائات زندگی اجتماعی باعث شده است، انسان نیازهای خویش را در قالب روابط مسالمت آمیز با اطرافیانش برآورده سازد. یک نمونه از همبستگی های اجتماعی و روابط مسالمت آمیز در دوران قبل از بعثت رسول خدا(ص) با توجه به زندگی قبیله ای، بستن پیمان و تعهد به پایبندی بر آن است که به صورت های مختلف و با نام خاصی همچون حلف، جوار و ... منعقد می گردید. بر همین اساس پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به بررسی یکی از بافضیلت ترین پیمان ها، به نام «حلف الفضول» در بستر تاریخ می پردازد. در این پژوهش با جمع آوری مطالب از منابع فریقین به روش کتابخانه ای، اصل چگونگی انجام این پیمان، حضور یا عدم حضور بنی امیه و بنی عباس در آن و میزان استفاده از این پیمان در طول تاریخ مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد حلف الفضول، پیمانی بود که بین چند طائفه مشهور مکه با حضور رسول خدا(ص) پیش از بعثت در ماه ذی القعده مبتنی بر گرفتن حق مظلوم از ظالم منعقد گردید. نکته قابل توجه، عدم حضور افرادی از قبیله بنی امیه و بنی عباس در این معاهده و وجود شواهدی مبنی بر مورد استفاده قرار گرفتن این پیمان در طول تاریخ تا زمان امام حسین(ع) و امضاء این پیمان توسط اهل بیت به تأسی از رسول خدا(ص) می باشد.

یکی از موضوعات علوم حدیث، مختلف الحدیث است. موضوع این علم، روایاتی است که در یک موضوع وارد شده اند، ولی با یکدیگر متفاوت هستند را مورد بررسی قرار می دهد و برای برون رفت از اختلاف میان آنان راه چاره ارائه می دهد. در اهمیت این بحث همین بس که این موضوع در میان فریقین از قدیم مطرح بوده است. حال سؤال این است که اسباب و روش های اختلاف اخبار از منظر فریقین چگونه بررسی می گردد؟ پژوهش پیش رو به روش توصیفی تحلیلی به دنبال پاسخی برای پرسش های فوق است. نتایج پژوهش نشانگر این است که در باب اختلاف الحدیث دو موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است، در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرد: اول: در مورد اسباب اختلاف الحدیث است که در دو بخش اختصاصی و اشتراکی فریقین مورد بررسی قرار خواهد گرفت. دوم: روش های حل اختلاف اخبار نیز به موارد اختصاصی و اشتراکی فریقین تقسیم می شود.

یکی از فضائل امام علی(ع) جریان سد الابواب است که در منابع متقدم شیعه و اهل سنت به آن اشاره شده است. پس از ورود پیامبر اکرم(ص) به مدینه و ساخت مسجدالنبی(ص)، اتاق هایی در کنار مسجد برای سکونت ایشان ساخته شد. به مرور اصحاب هم در کنار مسجد اتاق هایی را برای خود ساختند. در مقابل این حدیث مشهور، روایت سدّ خوخه در منابع اهل سنت دیده می شود. در این نوشتار به نقد و بررسی حدیث خوخه که برای خلیفه اول نقل شده، با هدف تاریخ گذاری این روایات و بررسی حلقه مشترک و انگیزه هایی که از جعل این حدیث وجود دارد، پرداخته شده است. سلسله اسناد این روایات به سه فرد (حلقه مشترک) منتهی می شود که در قسمت نقد سندی به بررسی آنها پرداخته شده است و در قسمت نقد محتوایی اول به صورت کلی انگیزه جعل روایات فضائل خلفاء و بعد به صورت جزئی به نقد محتوایی و انگیزه هایی که از جعل حدیث خوخه وجود داشته پرداخته شده است؛ اما سؤالی که در اینجا مطرح می شود این است که این روایات از چه زمانی وارد منابع اهل سنت شده است و از حیث سندی و محتوایی دارای چه جایگاهی است؟ مقاله پیش رو در صدد این است که با روش کتابخانه ای و توصیفی تحلیلی این روایات را تاریخ گذاری کند و آنها را از حیث سندی و دلالی مورد نقد و بررسی قرار دهد. نتیجه پژوهش نشانگر آن است که این روایت جعلی است و انگیزه جاعل برای در مقابله با حدیث سد الابواب و کم رنگ کردن فضائل حضرت علی(ع) به خصوص در عصر امویان بوده است.

جنگ های فجار از جمله نبردهایی است که در زمان جاهلیت به وقوع پیوست. یکی از مسائل مطرح شده در کتاب های متقدم تاریخی و روایی اهل سنت، حضور نبی اکرم در این جنگ ها می باشد که با معیارهای دینی و انسانی پذیرفته شده نیست؛ چون در این دوران دین حنیف حضرت ابراهیم و اسماعیل در میان مردم وجود داشته است. حال سؤال این است: آیا در مورد حضور نبی اکرم (ص) أسناد معتبری وجود دارد و از نظر دلالی می تواند مورد پذیرش قرار گیرد؟ پژوهش پیش رو گزارش های حضور نبی اکرم(ص) در این جنگ ها با تکیه بر منابع تاریخی و روایی متقدم شیعه و اهل سنت و نقد سندی و دلالی آن ها با روش کتابخانه ای و توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار داده است. نتایج پژوهش نشان دهنده این است که همه نقل ها به استثنای یک مورد، مرسل است و از لحاظ محتوایی نیز اشکالات زیادی از قبیل مخالفت با سیره نبی اکرم (ص) و تناقض در سن و کیفیت حضور نبی اکرم (ص) در این جنگ ها است. با دقت نظر در این اشکالات نمی توان صحت این گزارش ها را پذیرفت و شاید بتوان انگیزه هایی برای جعل در این گزارش ها یافت.

مسئله شرک از خطیرترین مسائلی است که قرآن کریم آن را به شدت نفی کرده و حتی در صورت شرک ورزیدن هشدار به از بین رفتن تمامی اعمال شخص مشرک داده است. اما به باور بیشتر مسیحیان، در کتاب مقدس آموزه تثلیث به عنوان یکی از مهم ترین عقاید آنها در باب الوهیت عیسی(ع) و روح القدس مطرح شده است. نگارنده در این پژوهش به روش تحلیل تطبیقی در صدد ثابت کردن اضطراب در متن کتاب مقدس است؛ بدین صورت که زمانی که کتاب مقدس از توحید الوهی سخن می گوید به صراحت وجود دیگر خدایان را نفی نمی کند و در مقابل، قرآن کریم به صورت قاطعانه هرگونه برداشت شرک آمیز را از حریم خود نفی کرده و حتی اجازه خطور چنین برداشتی را به ذهن خواننده خود نداده است.