ابوالفضل احمدی پیشکوهی

آیات قرآن دارای ظرافت های خاص و نکات کلیدی مهمی است. از جمله لوازم دقت در قرآن کریم، تمرکز بر واژگان آیات است. «مُتَوَسِّمین» واژه ای است که تنها یک بار در قرآن کریم و همراه با واژه «مؤمنین» استعمال شده است. محقّقان برای شناخت و معرفی مصادیق «مؤمنین» تلاش های زیادی کرده اند؛ امّا در رابطه با «متوسّمین»، پژوهش قابل توجّهی به چشم نمی خورد. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و مراجعه به منابع کتابخانه ای، به بررسی مفهوم و مصداق واژه «مُتَوَسِّمین» در آیه 75 سوره حجر و کارکرد آن در تفاسیر فریقین پرداخته است. نتیجه پژوهش نشان می دهد که مراد از مُتَوَسِّم، افراد بافراست و ذکاوتمند است و همچنین از روایات به دست آمد که از مهمترین مصادیق این واژه، پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) هستند و همچنین به دست آمد «توسُّم» امری نسبی است و با «ایمان» و «ایمان به غیب» رابطه تنگاتنگی دارد؛ به گونه ای که عامل پیشرانی برای آن ها شمرده شده است.

یکی از مهم ترین چالش های پیامبران الهی مواجهه با مسئله حس گرایی و توجه مردم به آن است و یکی از رسالت های پیامبران نیز تکیه نکردن در اصول اعتقادی بر حس گرایی می باشد. حس جزء لاینفک انسان بوده و نقش مهمّی در زندگی بشر دارد و همانند سایر ابعاد خارق العاده از دید خداوند متعال پنهان نمانده و رهنمود های ارزنده ای برای نجات بشر از انحراف و سردرگمی در شناخت، مبدأ و معاد، و دیگر حقایق غایب از حواس، توسط فرستادگان او به بشر ارزانی شده است. قرآن کریم در آیات گوناگون به نقد حس گرایی پرداخته و با تذکر در آیات مختلف پیامدهای آن را برشمرده تا انسان را از گرفتار شدن در دام این پدیده برهاند. نوشتار پیش رو تلاش دارد تا به روش تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای و با بررسی آیات الهی در رابطه با این پدیده و واکاوی نقش آن ها در باورهای بشری، پرده از ماهیت تأثیرات حس گرایی برداشته و تبیین نماید که اعتقادات منحصر به حواس تا آنجا خطر آفرین هستند که گاه اشرف مخلوقات خداوند را به پرتگاه پست حیوانی و جهنّم ضلالت می کشاند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که حس گرایی نقش و تأثیر بسیار مهمی در انکار خداوند، ملائکه، وحی، معاد، تکذیب أنبیاء الهی، معجزات و آلوده شدن به گناهان دارد. غفلت از این مهم، سزاوار نیست؛ چرا که قدرت تفکیک باورهای اعتقادی از حواس، عامل شکوفایی استعدادهای توحیدی و الهی و سلامت دنیوی و سعادت اخروی خواهد بود.