استان خراسان جنوبی

طرح های مرتع داری بخش قابل توجهی از بودجه بخش منابع طبیعی را در سطح کلان کشوری به خود اختصاص می دهد و ارزیابی صحیح آن سبب صرفه جویی در هزینه ها و افزایش بازدهی طرح ها خواهد شد. در تحقیق حاضر تلاش شده است به منظور ارتقا سطح موفقیت و نتایج مکانی - فضایی مثبت طرح های مرتع داری استان خراسان جنوبی، به بررسی و ارزیابی ابعاد مختلف اهداف پیش بینی شده در طرح های مرتع داری و ارائه الگوی مناسب جهت رفع محدودیت های آن پرداخته شود. این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و از حیث ماهیت و روش توصیفی – تحلیلی است که در راستای پیشبرد اهداف تحقیق از تکنیک های مرسوم در دو روش اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه تحقیق مشتمل بر بهره برداران مرتعی واقع در محدوده ی آن دسته از طرح های آبخیزداری استان خراسان جنوبی بوده که سنواتی از اجرا و اتمام آن گذشته است. از این رو تعداد 13 طرح مرتع داری در محدوده استان با حجم بهره برداران نمونه به تعداد 327 نفر با شیوه نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده و روش تخصیص متناسب برگزیده و مورد پرسشگری واقع شده اند. نتایج به دست آمده حاکی است اجرای طرح های مرتع داری در استان خراسان جنوبی سبب بهبود وضعیت مراتع و هم چنین باعث بهبود وضعیت خاک مراتع از حیث فرسایش آبی و فرسایش بادی شده است. به لحاظ اقتصادی، اجرای طرح های مرتع داری اثر چندانی بر بهبود وضعیت اقتصادی بهره برداران نداشته است و از حیث اجتماعی نیز منجر به کاهش شاخص بهبود وضعیت اجتماعی بهره برداران شده است.

توسعه فضاهای جغرافیایی نیازمند درک واقعی و برنامه ریزی هوشمندانه است. تدبیر چالش ها و مسائل روستایی و به ویژه اقتصاد آن، یک گام راهبردی در توسعه اقتصاد فضا است. استان خراسان جنوبی به عنوان یکی از نواحی جغرافیایی شرق کشور که از ظرفیت ها و توان های قابل توجهی برای توسعه برخوردار است، با این وجود معمای کم رشدی و عقب ماندن از توسعه در مقایسه با سایر استان های کشور، حل نشده باقی مانده است. از این رو، در این تحقیق سعی گردیده ضمن درک موانع رشد و تحول اقتصاد، به الگویابی ساختار اثرگذاری این چالش ها در فضاهای روستایی خراسان جنوبی پرداخته شود. این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و از حیث ماهیت و روش، توصیفی-تحلیلی است. داده ها با مطالعات اسنادی و دریافت نظرات نخبگان (محلی و منطقه ای) گردآوری شده است. شناخت و تعیین وزن موانع رشد اقتصاد فضا از ترکیب روش طوفان مغزی و تحلیل سلسله مراتبی AHP انجام شده است. به منظور شناسایی الگوی روابط میان ابعاد (مقوله های شناسایی شده) از روش دیمتل استفاده گردید. داده های اولیه با انجام مصاحبه با اعضای شورای اشتغال و توسعه اقتصادی در سطح شهرستان ها و استان خراسان جنوبی استخراج گردید. یافته ها نشان داد 103 عامل دارای نقش بازدارنده ی رشد اقتصاد فضا به ویژه در عرصه های روستایی استان خراسان جنوبی بوده است. موانع مذکور، در هفت گروه "فنی"، "انسانی و اجتماعی"، "نهادی"، "مالی و تجاری"، "محیط طبیعی"، "زیرساختی" و "جغرافیایی (مکانی)" تقسیم بندی شده است. به لحاظ میزان تأثیرگذاری متغیرها، موانع بُعد جغرافیایی از بیشترین اثرگذاری برخودار بوده است. همچنین از حیث میزان تأثیرپذیری متغیرها نیز بُعد فنی از بیشترین تأثیرپذیری برخوردار است. به لحاظ شاخص "تعامل با سایر ابعاد شناسایی شده"، بررسی ها موید این بوده است که عوامل بُعد انسانی- اجتماعی در بیشترین سطح تعامل با دیگر ابعاد قرار داشته است. از حیث علت و معلول بودن ابعاد شناخته شده نیز، خروجی روش دیمتل نشان داد که ابعاد محیط طبیعی، جغرافیایی و نهادی "علّی" بوده و ابعاد انسانی-اجتماعی، زیرساختی، فنی و مالی و تجاری "معلول" به شمار می آید. در نهایت اینکه، در خراسان جنوبی تنوع چالش ها و موانع بر سر راه رشد و توسعه اقتصاد روستایی بسیار است هر چند که وزن اثرگذاری عوامل چالش زا، از موقعیت جغرافیایی تبعیت می کند؛ با این وجود گستردگی "موضوعی" و "مکانی" موانع پیش روی رشد و توسعه اقتصادی روستاها و همچنین اثرات فزاینده این عوامل بر یکدیگر سبب شده تا بافت اقتصادی روستاها را مختلف و به زوال بکشاند.

استان خراسان جنوبی دارای پتانسیل های فراوان گردشگری است که امکان و فرصت مناسبی برای توسعه پایدار گردشگری پدید آورده است. در این مقاله، برنامه ریزی استراتژیک توسعه پایدار گردشگری در استان خراسان جنوبی در راستای کمک به توسعه گردشگری و تبدیل استان به یک مقصد گردشگری بین المللی پایدار و رقابتی و تعیین نوع استراتژی مناسب در راستای توسعه گردشگری استان مورد مطالعه هستیم. در این مقاله، عوامل استراتژیک مؤثر در گردشگری استان شناسایی و با استفاده از مدل ترکیبیSWOT  و ANP، اهمیت و اولویت عوامل و گروه ها و روابط آنها بررسی و پس از رتبه بندی عوامل استراتژیک، مهمترین فرصت ها و تهدیدها، نقاط قوت و ضعف گردشگری استان در راستای توسعه پایدار صنعت گردشگری در استان ارائه شد. نتایج حاصل از ارزیابی کارشناسان از عوامل سوات در قالب تکنیک فرآیند تحلیل شبکه ای نشان می دهد که در گروه نقاط قوت، جاذبه های متنوع طبیعی در زمینه ژئوتوریسم و اکوتوریسم (7940/0)، در زمینه نقاط ضعف، ظرفیت پایین مدیریتی (3531/0)، در گروه فرصت ها، معرفی استان به عنوان پایلوت توسعه پایدار با تأکید بر گردشگری از طرف سازمان ملل (4741/0)، در گروه تهدیدها، عدم تمایل بخش خصوصی و سرمایه گذاران به سرمایه گذاری در عرصه گردشگری (3411/0)، از مهمترین عوامل استراتژیک استان خراسان جنوبی محسوب می گردند. در نهایت با هدف برنامه ریزی استراتژیک استان از بُعد گردشگری پایدار، با تلفیق عوامل استراتژیک محدوده مطالعه، استراتژی تهاجمی و رشد و توسعه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. سرانجام با توجه به استراتژی انتخاب شده پیشنهادات اجرایی و پژوهشی به منظور تحقق هدف توسعه پایدار گردشگری ارائه شده است.

اکوتوریسم به عنوان گونه ای از گردشگری در طبیعت مورد توجه برنامه ریزان در ایران است چراکه برای تقویت اقتصاد محلی جایگاه مهمی دارد. استان خراسان جنوبی علیرغم محدودیت های زیست – محیطی در زمینه رشد و توسعه، از قابلیت ها و جاذبه ای متنوعی در زمینه گردشگری طبیعی برخوردار است که گردشگری کویری یکی از این زمینه ها است. هدف این مقاله شناخت و تحلیل اقتصادی گردشگری کویری و بیان چالش های آن جهت توسعه سکونتگاه های پیرامون کویرهای هدف گردشگری در بستر جغرافیایی این استان می باشد. روش پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی و تحلیلی و از نظر هدف کاربردی می باشد. جامعه مورد مطالعه در این تحقیق شامل روستاهای هدف گردشگری در حاشیه هفت کویر گردشگری استان خراسان جنوبی می باشد. کل جمعیت روستاها و کمپ های کویرهای یاد شده در سال1395 برابر با 130 خانوار هستند. نتایج تحقیق نشان می دهد که در ارتباط با مزیت های گردشگری در نواحی کویری عوامل متعددی دخیل هستند که مهمترین آنها مربوط به ایجاد آرامش روحی و روانی، استفاده از چشم انداز های خاص کویری جهت فعالیت هایی مانند عکاسی می باشد. در بخش اقتصادی تاثیر گردشگری بر وضعیت اقتصادی خانوارهای از ابعاد مختلف  با گزینه زیاد ارزیابی گردیده است. همچنین در خصوص موانع گردشگردی در مناطق کویری بیشتر شرایط نامساعد طبیعی از جمله شرایط دمایی، گردوغبار و ریزگردها در اولویت قرار گرفته است.

بیماری کروناویروس (COVID-19) ناشی از ویروس SARS-CoV-2 است، که به دلیل سرعت بالا شیوع، نگرانی جهانی را در زمینه سلامتی برانگیخته است. در طول مبارزه با اپیدمی این بیماری ، GIS و اطلاعات جغرافیایی بیماران نقش مهمی در شناسایی انتقال مکانی این بیماری همه گیر برای کنترل، پیشگیری همچنین تصمیم بر چگونگی تخصیص مکانی منابع دارویی و غیره ایفا کرده اند. هدف از این پژوهش بررسی توزیع مکانی زمانی و عوامل موثر در شیوع بیماری کرونا (ویروس کووید-19) در استان خراسان جنوبی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی می باشد. این مطالعه توصیفی تحلیلی از نوع مقطعی بود که برای بررسی ارتباط12 متغیر توصیفی به عنوان متغیر شامل ارتفاع، میانگین بارندگی، میانگین دما، جمعیت، مساحت، نرخ باسوادی، میزان بیمه شده، نرخ بیکاری، تراکم جمعیت، تعداد 65 سال و بیش تر، تعداد بیمارستان ها و تعداد خانه های بهداشت؛ با متغیر وابسته که نرخ ابتلا به کویید- 19 در مرز مطالعه می باشد، از رگرسیون های وزنی جغرافیایی و رگرسیون حداقل مربعات معمولی استفاده شد. به این منظور از آزمون خود همبستگی فضایی موران استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد پنج متغییر دارای ارتباط معنی دار با توزیع کویید 19 در استان بود. سه متغیر تراکم جمعیت، افراد بالای 65 سال و تعداد بیمارستان تاثیر گذاری بیشتری نسبت به سایر متغیر ها داشتند. باتوجه به نتایج بدست آمده این سیستم در مدیریت کنترل اپیدمی کووید19 کاربرد داشته و میتوان در بیماری های همه گیر استفاده نمود.

وجود توان های محلی و بهره گیری بهینه از آن، نقشی بنیادی در توسعه مناطق و تعدیل نابرابری های درونی آن دارد. در توسعه اقتصاد استان خراسان جنوبی و هم چنین روند بهبود و پیشرفت مناطق آن، علی رغم برخورداری از ذخایر عظیم معدنی و کانساری (به عنوان یکی از قطب های تولید مواد معدنی در کشور) این بخش اساسی از سهم ناچیزی برخوردار است. در مقاله حاضر تلاش شده تا در چارچوب برنامه ریزی استراتژیک ضمن شناخت عوامل درونی و بیرونی اثرگذار بر توسعه بخش صنعت و معدن، راهبردهای مناسب با تعیین اولویت جهت ارتقای نقش این بخش اقتصادی در توسعه منطقه ای خراسان جنوبی معرفی گردد. این مقاله مبتنی بر رویکردی توصیفی – تحلیلی بوده که در راستای پیشبرد اهداف نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای فراروی توسعه بخش صنعت و معدن از طریق واکاوی سیاست های دولت، مصاحبه و تکمیل 65 پرسشنامه از کارشناسان مربوطه و هم چنین اساتید دانشگاه شناسایی و مورد ارزیابی واقع شد و در نهایت بر پایه مدل SWOT راهبردها، ارائه و با تشکیل ماتریس QSPM1 اولویت آن ها به لحاظ اجرا تعیین گردید. نتایج نشان داد مواردی چون مجاورت با کشور افغانستان و امکان صادرات محصولات صنعتی، موقعیت ویژه استان در برقراری تعادل منطقه ای شرق کشور، وجود ذخایر معدنی فلزی و غیر فلزی، وجود شهرک ها و نواحی صنعتی در استان جهت استقرار واحدهای صنعتی و کشت محصولات کشاورزی خاص از مهم ترین ظرفیت های فراروی توسعه صنعت و معدن در منطقه خراسان جنوبی است. از سوی دیگر عدم وجود واحدهای بزرگ و مادر صنعتی و معدنی در استان، کمبود زیربناهای لازم، پایین بودن بهره وری نیروی کار و سرمایه، محدودیت منابع آٰب و اشکالات موجود در سیاستگذاری های اقتصادی از عمده موانع توسعه صنعت و معدن در استان خراسان جنوبی است. در مجموع بررسی های صورت گرفته می توان گفت بخش صنعت و معدن در برآورده ساختن اهداف توسعه منطقه خراسان جنوبی با ضعف مواجه است. بدین سان، جهت تحقق ترقی و توسعه منطقه خراسان جنوبی بر پایه بخش صنعت و معدن راهبردهایی نظیر ایجاد و توسعه زیرساخت های مورد نیاز بخش صنعت و معدن و محیط زیست، تکمیل شبکه های حمل و نقل و حامل های انرژی و توزیع زیرساخت ها متناسب با تقاضای سرمایه گذاری پیشنهاد شده است.

امروزه کیفیت گرایی به عنوان یکی از مسائل مهم در تمامی سازمان ها، به ویژه مؤسسات آموزشی مطرح است که باتوجه به پیشرفت تکنولوژی های نوین و روزآمد و نیازهای مخاطبین می بایست، به طور دائم مورد بازبینی و تجدیدنظر قرار گیرد؛ بنابراین، پژوهش حاضر به منظور ارزیابی کیفیت آموزشگاه های آزاد فنی و حرفه ای استان خراسان جنوبی و عوامل ارتقادهنده آموزش در آموزشگاه های مذکور انجام شد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و درجه کنترل متغیرها، میدانی و از لحاظ نحوه جمع آوری اطلاعات از نوع توصیفی و غیرآزمایشی است. جامعه آماری شامل کلیه کارآموزان آموزشگاه های آزاد استان خراسان جنوبی بود که با روش نمونه گیری تصادفی تعداد 217 نفر انتخاب شدند. ابزار مورداستفاده، پرسش نامه محقق ساخته بود که روایی آن با استفاده از نظرات کارشناسان مورد تأیید قرار گرفت. پایایی ابزار پژوهش نیز با استفاده از محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (96/0) مورد تأیید قرار گرفت. نتایج حاصل از محاسبه ضریب ISDM نشان داد، 2/57% از کارآموزان کیفیت آموزشگاه های آزاد را نامناسب و نسبتاً نامناسب ارزیابی کردند که بین متغیر سن کارآموزان و دیدگاه آن ها در زمینه وضعیت کیفیت آموزشی رابطه معنا داری در سطح 95% اطمینان وجود دارد. همچنین بین دیدگاه کارآموزان زن و مرد در زمینه کیفیت آموزشی در آموزشگاه های آزاد استان خراسان جنوبی تفاوت معناداری در سطح 95% اطمینان وجود دارد و کارآموزان زن، کیفیت آموزشگاه ها را بهتر ارزیابی کردند. تحلیل عاملی دیدگاه ها در زمینه عوامل مؤثر بر کیفیت آموزشگاه های آزاد نیز نشان داد که پتانسیل ها و توانایی های حرفه ای مربیان، مدیریت آموزشی اثربخش، استفاده از روش ها و ابزارهای نوین آموزشی، مشارکت و تعامل متقابل کارآموزان و عناصر مادی و موقعیتی محیط کار 5/46 % واریانس متغیر ملاک را توضیح می دهد. ازاین رو، پیشنهاد می شود، در جذب مربیان و مدیران، علاوه بر سطح تجربه و تخصص، میزان علاقه مندی، خلاقیت و ابتکارشان نیز مورد توجه قرار گیرد. همچنین با استفاده از روش های مشارکتی و فراگیرمحور و ایجاد جوّی صمیمانه بین کارآموزان و مربیان، محیط مناسبی برای یادگیری فراهم شود و نتایج آموزشی به طور مستمر و دقیق رصد شود.

هدف: ارزش گذاری کالاها، کارکردها و خدمات اکوسیستم ها امری لازم و ضروری است و انکار ارزش آن ها در درازمدت، پیامدهای منفی و نامطلوبی برای جامعه در برداشته است. روش و داده: روش ارزش گذاری اقتصادی خدمات زیستگاهی در این پژوهش، رهیافت هزینه فرصت، از جمله تکنیک های مبتنی بر بازار است. هزینه فرصت اشاره به هزینه از دست رفتن منافع یک فرصت برای پرداختن به یک فرصت دیگر، دارد. از این رو داده های مربوط به درآمدهای توسعه ای سالانه (GDP) نظیر صنعت، معدن و سکونتگاه ها از طریق گزارش های آماری استخراج گردید. سپس GDPR نیز از طریق مفهوم سازی هزینه فرصت با شاخص کیفیت زیستگاه، محاسبه شد. به منظور برآورد مکان مند ارزش های اقتصادی خدمت اکوسیستم زیستگاهی، از نقشه کیفیت زیستگاه و تحلیل های آمار فضایی بهره برده شده است. یافته ها: نتایج این پژوهش نشان داد ارزش کل خدمات زیستگاهی در استان خراسان جنوبی معادل ۵۴۴۴۶۵/۱۶ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ بوده است. ارزش های این خدمت در مرزهای اکولوژیک (زیرحوزه ها) نشان داد مجموع ارزش های کویر لوت، دارای بالاترین مقدار است، در حالی که میانگین ارزش اقتصادی در کویر لوت (۳/۳۲)، دارای رتبه سوم در بین چهار زیرحوزه است. دلیل این امر بیشتر متوجه وسعت کویر لوت و شرایط غیریکنواخت حاکم در آن است. همچنین ارزش خدمت زیستگاهی در هر هکتار از استان، حدود ۳۶ میلیون ریال برآورد گردید. نتیجه گیری: بر مبنای یافته های تحقیق می توان بیان نمود، پهنه های ارزشمندی در شمال شرق به صورت متراکم وجود دارد. این محدوده نسبت به بقیه استان از آب و هوای مطلوب تر و میانگین بارشی بالاتری برخوردار است. اما نکته حائز اهمیت در نیمه غربی مرکزِ استان خراسان جنوبی نیز شرایط مشابهی با آنچه بیان گردید دارد، با این تفاوت که در مناطق خشک تر این استان قرار گرفته است. این موضوع با توجه به شدت و تراکم فعالیت های معدنی می تواند مورد توجه برنامه ریزان حفاظت تنوع زیستی قرار گیرد. نوآوری، کاربرد نتایج: تغییر رویکرد ارزش گذاری اقتصادی به سمت روش های تجزیه و تحلیل مکانی (مختصات دار یا زمین مبنا) می تواند، ابزار قوی تری را جهت اتخاذ تصمیمات صحیح و خردمندانه، در اختیار مدیران سرزمینی قرار دهد؛ لذا یافته های کمی و مکانی این پژوهش می تواند به عنوان یکی از مؤلفه های تصمیم گیری در ارزیابی اثرات محیط زیستی، جانمایی طرح های توسعه ای و برآورد خسارات آن ها لحاظ گردد.

وقف به عنوان یک نهاد ملی- مذهبی با نیت خیرخواهانه، در صورت برنامه ریزی و مدیریت عقلایی می تواند سرمایه ای برای توسعه فضای اجتماعی و جغرافیایی باشد. در حقیقت، موقوفات عمدتاً کالاهای سرمایه ای اعم از پول، زمین و مستغلات است که در محاسبات انباشت سرمایه هر فضای جغرافیایی، می تواند نقش قابل توجهی داشته باشد. بر پایه ی این رویکرد، در مقاله پیش رو تلاش گردیده تا به واکاوی توزیع جغرافیایی موقوفات استان در شهرستان های منتخب پرداخته شود. این تحقیق با مطالعه ی اسنادی انجام شده است. به منظور بازنمایی توزیع فضایی سرمایه های وقفی از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده شده است. در نهایت، از یافته ها می توان نتیجه گرفت که نابرابری در توزیع و انباشت سرمایه وقف میان نواحی استان، وجود دارد. هم چنین مدل تراکم و انباشت سرمایه وقفی در فضای جغرافیایی استان حاکی از الگوی قطبی است. به عبارتی، می توان قطب برخورداری از کالاهای سرمایه ای وقفی را در مرکز استان با اختلاف زیاد مشاهده نمود. از این رو، می توان انتظار داشت که اثربخشی وقف در اقتصاد فضا و رفاه انسانی، دارای تفاوت معناداری بین مناطق باشد.

شناسایی عوامل مؤثر بر ایجاد فرسایش در خاک و رتبه بندی روش های جلوگیری از آن در اراضی روستایی اطلاعات با ارزشی در اختیار مدیران و برنامه ریزان جهت حفاظت از خاک قرار می دهد. شهرستان درمیان از مراکز مهم کشاورزی استان خراسان جنوبی می باشد و بیشتر مساحت آن در کلاس شدید بیابان زایی قرار گرفته است، لذا در این تحقیق، یک رویکرد ترکیبی مبتنی بر روش های تصمیم گیری چندمعیاره بهترین- بدترین و روش ویکور به منظور تحلیل و رتبه بندی روش های جلوگیری از فرسایش خاک در مناطق روستایی شهرستان درمیان ارائه شده است. ساختار این روش بدین صورت است که در ابتدا به کمک روش بهترین- بدترین، وزن معیارها و زیرمعیارهای شناسایی شده از ادبیات تحقیق به کمک نظر خبرگان و محاسبات موجود در روش مذکور تعیین شده و سپس به منظور رتبه بندی روش های جلوگیری از فرسایش، از روش ویکور استفاده می شود. نتایج نشان داد که معیار فنی با امتیاز 293/0 دارای بالاترین رتبه و معیار شیمیایی با امتیاز 085/0 دارای کمترین امتیاز است. در اولویت بندی نهایی روش های جلوگیری از بروز فرسایش نیز بیوچار و تزریق مواد آلی در رتبه های اول و دوم و باران مصنوعی در پایین ترین رتبه قرار دارد. انتظار می رود که استفاده از نتایج این تحقیق بتواند به عنوان یک ابزار مناسب جهت اتخاذ تصمیمات نهایی برای مدیران به کار رود.