گردشگری سبز

توریسم روســتایی، گرچه واژه ای نوین در صنعت توریسم کشور است، اما در واقع ریشه و اصل آن به اولین سفرهای زندگی بشری مربوط است. زیرا در ابتدا، زندگی اجتماعی پس از غارنشینی و کوچ نشینی، روستانشینی بوده و آن زمانی که انسان متوجه اوقات فراغت خویش شد و اقدام به سفرکردن نمود؛ اولین گام ها در جهت توریسم روستایی برداشته شد. با توجه به تنوع آب وهوایی در سطح کشور و وجود اقوام و ایلات مختلف در هر قسمت از کشور که خاستگاه آنها نیز محسوب می شود، می توان به تنوعی از جاذبه های توریسم روستایی دست یافت. اما آنچه تاکنون از توریسم و گردشگری روستایی در کشور صـورت پذیرفته، در آغاز راه است. چرا که پس از رهایی از مشکلات تغییر نظام حکومتی در ایران و سمت و سو گرفتن برنامه های توسعه اجتماعی- اقتصادی کشور، صنعت توریسم مورد توجه قرار گرفت. با توجه به نظام حکومتی اسلامی کشور و با توجه به اذعان بسیاری از مسوولان، توریسم کشور ما، توریسم مذهبی و فرهنگی و تاریخی است. بنابراین بدون شک آنچه در قالب صنعت توریسم، برنامه ریزی می شود، عمدتا در راستای توریسم روستایی و زیرمجموعه های آن می باشد. در جــهت برنامه ریزی صنعت تــوریسم روستایی تبلیغات و اطلاع رسانی از نقاط بکر و دست نخورده؛ گروه بندی توریست وارد شده به ایران بر اساس انگیزه ها و نیازهای گردشگری آنها؛ تربیت راهنماهای بومی از سوی سازمان ایرانگردی و جهانگردی و سایر موارد مورد توجه است. اذعان می شود که موفقیت هر برنامه روستایی در گرو دیدگاه برنامه کلان کشور است، لذا باید برنامه ریزی روستایی به عنوان یک هدف و به صورت زیرمجموعه ای از یک نظام در برنامه ریزی کلان کشور در نظر گرفته شود.

گردشگری یکی از فعالیتهای روبه رشد در سراسر جهان است و در عین حال یکی از تهدیدهای اصلی برای محیط (محیط طبیعی و فرهنگی) به شمار می رود. به دنبال توجهات جهانی به مقوله محیط زیست در دهه های گذشته و ارزش یافتن پارادایم گردشگری پایدار و پدید آمدن مفاهیمی چون اکوتوریسم، گردشگری سبز یا مسئولانه، به عنوان مکانیسم های کنترل پیامدهای منفی گردشگری مورد توجه قرار گرفت. در این میان روش های عملیاتی مختلفی مبتنی بر اصول اکوتوریسم به کار گرفته شده اند؛ یکی از آنها ساخت اقامتگاه های سبز است که در نقاط بسیاری از جهان با تنوع بسیاری از جمله هتل های سبز و اکوکمپ ها، گسترش یافته اند. در این راستا اقامتگاه گردشگری متین آباد (واقع در استان اصفهان) به عنوان نخستین اکوکمپ رسمی در ایران با توجه به استانداردهای زیست محیطی بین المللی طراحی و ساخته شده است. هدف از این پژوهش ارزیابی موفقیت این اقامتگاه سبز به لحاظ برخورداری از شاخص های مطرح در این نوع اقامتگاه ها است. جامعه آماری این پژوهش گردشگران اکوکمپ متین آباد بوده اند که با استفاده از پرسشنامه مورد پرسشگری قرار گرفتند. به منظور تحلیل داده ها از آزمون های تک نمونه ایT در نرم افزارSPSS استفاده شد. تحلیل یافته ها و نتایج پژوهش حاکی از این است که علی رغم تفاوت های موجود در برخی گویه ها و شاخص ها، این سایت توانسته موفقیت نسبی را به عنوان یک اقامتگاه سبز کسب کند.

گردشگری به عنوان یکی از صنایع صنعت انعطاف پذیر و پویا است که ابعاد و انواع مختلفی دارد. گردشگری سبز یکی از مهمترین انواع آن است که امروزه بسیاری از کشورها توجه ویژه ای به آن دارند. یکی از ابعادی که می تواند در راستای گردشگری سبز مثمرثمر باشد، حوزه خط مشی گذاری زیست محیطی است. این حوزه علمی و اجرایی که در راستای اقدامات و فعالیت های حفاظت از محیط زیست صورت می گیرد، می تواند پیامدهای مطلوبی را برای جوامع ایجاد کند. هدف اصلی تحقیق حاضر، تدوین الگوی مطلوب خط مشی گذاری زیست محیطی در بستر گردشگری سبز است که با استفاده از روش ترکیبی به بررسی موضوع می پردازد. رویکرد بکار رفته در این روش، رویکرد نسبی متوالی با وزن ن ابرابر است که در سه فاز کیفی-کیفی-کمّی انجام می شود. در این تحقیق، به ترتیب از سه روش "گروه کانونی-نظریه داده بنیاد-پیمایش" جهت تدوین و تأیید الگو استفاده شده است. ابزار اصلی مورد استفاده در فاز کیفی

اگر بخواهیم از صنعت جهانگردی تعریف مشخصی داشته باشیم که متناسب با نگاه جمهوری اسلامی ایران به این مقوله باشد، باید بگوییم: جهانگردی یک فعالیت فرهنگی منبعث از فطرت جستجوگر انسانی است. در جریان تکامل رویکردهای برنامه ریزی برای توسعه جهانگردی، رویکردی که بیشتر از سایر رویکردها مقبولیت یافت، توجه به گردشگری پایدار بود، بدین معنی که گردشگری را به عنوان مکمل همه شیوه های امرار معاش انسان ها در مناطق گردشگر پذیر ارزیابی می کرد. امروزه جهانگردی سبز یا فرهنگی یا پایدار، اشکال تکامل یافته جهانگردی هستند و در واقع جهانگردی در این مرحله تبدیل به یک رشته ی مستقل علمی شد که به آن از منظر علوم انسانی و به عنوان یک معرفت نوین نگاه می شود. این نوع از گردشگری بیشتر طرفدار محیط زیست بوده و پایداری آن را در نظر می گیرد. روش تحقیق در این مقاله از نوع مطالعات کتابخانه ای بوده و هدف بررسی گردشگری سبز بر محیط زیست و توسعه پایدار می باشد.

نقش صنعت گردشگری در راهبردها و برنامه های توسعه کشورها در حال گسترش است و در این میان گردشگری روستایی دارای جایگاهی ویژه می باشد. گردشگری می تواند نقش مهمی در متنوع سازی اقتصاد روستایی و توسعه فرهنگی اجتماعی داشته باشد و با گسترش آن در نواحی روستایی می توان به پایداری جمعیت و اقتصاد این نواحی کمک نموده و زمینه دست یابی به توسعه پایدار روستایی را فراهم نمود. با این حال نباید از اثرات منفی توسعه گردشگری در نواحی روستایی به خصوص از جنبه های فرهنگی و زیست محیطی غافل شد و برای به حداقل رساندن آن ها تلاش و برنامه ریزی نمود. هدف این تحقیق که به روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده مطالعات اسنادی و میدانی تهیه شده است، بررسی مفاهیم و اثرات گردشگری و ضرورت توجه به توسعه گردشگری روستایی مطابق با معیارهای گردشگری سبز و محیط زیست محور در کشور بر اساس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و راهبرد اقتصاد مقاومتی است و در ادامه به طور ویژه ظرفیت های دهکده گردشگری بزم در استان فارس را بررسی کرده است. طبق یافته ها با توجه به توانمندی های بی بدیل مناطق روستایی کشور از نظر میراث فرهنگی و جاذبه های زیست محیطی می توان جایگاه صنعت گردشگری را در برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور ارتقاء داد. بنابراین طراحی و اجرای راهبرد آموزش جوامع محلی و توسعه منابع انسانی فعال در این بخش در جهت ایجاد گردشگری سبز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

گردشگری سبز می تواند فرصت های جدیدی خلق نماید و نقش مهمی در زنده نگاه داشتن سنت های فرهنگی و محلی ایفا نماید. منطقه کوهرنگ از مهمترین مناطق اکوتوریسمی است که سالانه گردشگران زیادی را به  دلیل مناطق بکر طبیعی جذب می نماید. بنابراین گام اول در راستای توسعه گردشگری این منطقه، بررسی وضعیت شاخص های گردشگری سبز  و سپس ارائه راهکارهای مناسب است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر داده های پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق را جمعیت ساکن در مناطق روستایی شهرستان کوهرنگ بالغ بر  35183 نفر تشکیل داده است که براساس جدول مورگان 379 نفر تعیین شد. روایی پرسش نامه با استفاده از نخبگان و پایایی نیز با ضریب کرونباخ برابر با 78/0 تایید شد. نتیجه آزمون جهت سنجش میزان برخورداری منطقه کوهرنگ از شاخص های گردشگری سبز در سطح کمتر از 05/0 معنادار بوده است. از میان 21 شاخص بررسی شده، شاخص امنیت با میانگین 03/4 از وضعیت خوب و شاخص های زنده نگاه داشتن سنت های فرهنگی و محلی(59/3)، بهبود فناوری و اینترنت(47/3) و مدیریت پسماند و زباله(43/3) دارای وضعیت متوسط در منطقه کوهرنگ بوده است. همچنین 6 راهبرد شامل مدیریت و تدوین قوانین، فرهنگ سازی و خدمات آموزشی، مشاوره ای و اعتباری، ایجاد اقامتگاه و دهکده های گردشگری، مشارکت محلی در حفاظت از محیط زیست، توسعه و توزیع خدمات گردشگری و حفظ محیط زیست مبتنی بر ظرفیت های موجود برای توسعه گردشگری سبز در منطقه پیشنهاد شده است.

اکوتوریسم به عنوان گونه ای از گردشگری در طبیعت مورد توجه برنامه ریزان در ایران است چراکه برای تقویت اقتصاد محلی جایگاه مهمی دارد. استان خراسان جنوبی علیرغم محدودیت های زیست – محیطی در زمینه رشد و توسعه، از قابلیت ها و جاذبه ای متنوعی در زمینه گردشگری طبیعی برخوردار است که گردشگری کویری یکی از این زمینه ها است. هدف این مقاله شناخت و تحلیل اقتصادی گردشگری کویری و بیان چالش های آن جهت توسعه سکونتگاه های پیرامون کویرهای هدف گردشگری در بستر جغرافیایی این استان می باشد. روش پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی و تحلیلی و از نظر هدف کاربردی می باشد. جامعه مورد مطالعه در این تحقیق شامل روستاهای هدف گردشگری در حاشیه هفت کویر گردشگری استان خراسان جنوبی می باشد. کل جمعیت روستاها و کمپ های کویرهای یاد شده در سال1395 برابر با 130 خانوار هستند. نتایج تحقیق نشان می دهد که در ارتباط با مزیت های گردشگری در نواحی کویری عوامل متعددی دخیل هستند که مهمترین آنها مربوط به ایجاد آرامش روحی و روانی، استفاده از چشم انداز های خاص کویری جهت فعالیت هایی مانند عکاسی می باشد. در بخش اقتصادی تاثیر گردشگری بر وضعیت اقتصادی خانوارهای از ابعاد مختلف  با گزینه زیاد ارزیابی گردیده است. همچنین در خصوص موانع گردشگردی در مناطق کویری بیشتر شرایط نامساعد طبیعی از جمله شرایط دمایی، گردوغبار و ریزگردها در اولویت قرار گرفته است.

اکوتوریسم پاسخگوی نیازهای فعلی زیست بوم ها است و به جای صدمه زدن به محیط زیست، به حفظ و بسط فرصت هایی برای تداوم حیات آن ها در آینده کمک می کند. انگیزه اصلی در اکوتوریسم پایدار، سفر به طبیعت و بازدید از جذابیت های طبیعی ناحیه ای خاص ازجمله ویژگی های کالبدی و فرهنگ بومی آن است. هدف پژوهش حاضر واکاوی اثرات اکوتوریسم بر پایداری زیست محیطی نواحی روستایی شهرستان رودبار است. روش تحقیق در این مطالعه توصیفی-تحلیلی است. جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعات اسنادی، کتابخانه ای، پرسشنامه و نظرسنجی از صاحب نظران و مسئولین و مشاهدات میدانی صورت گرفته است. برای تحلیل داده ها نیز از نرم افزارهای ArcGIS و Spss و آزمون ANOVA و روش مدل سنجش پایداری پرسکات آلن استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد میزان درجه سطح پایداری زیست محیطی در روستاهای مورد مطالعه متفاوت است به طوری که روستای شیرکوه با میزان پایداری 723/0 (سطح خوب) در بالاترین سطح پایداری در بین روستاهای مورد مطالعه دارد. روستاهای حلیمه جان با 689/0 و شهربیجار نیز با 687/0 در جایگاه های بعدی قرارگرفته اند. روستای کلشتر با 182/0 بدترین سطح پایداری را داشته و در وضعیت ناپایدار قرار دارد. همچنین نتایج آزمون آنووا در شاخص های زیست محیطی نشان داد که روستاهای شیرکوه، حلیمه جان و شهربیجار، با توجه به بررسی نتایج داده های بدست آمده و نظرات متخصصان رتبه های اول تا سوم قرارگرفته و از میانگین سطح پایداری مطلوبی برخوردار هستند. روستای کلشتر نیز در پایین ترین رتبه قرار دارد. در نهایت می توان گفت اکوتوریسم در محدوده مورد مطالعه قابلیت این را دارد که بنیان توسعه گردشگری سبز در فضاهای روستایی بنا نهد.