مطالب مرتبط با کلیدواژه

ساواک


۱.

روابط امنیتی ـ اطلاعاتی ایران و اسرائیل با تکیه بر سازمان‌های ساواک و موساد

نویسنده:
منبع: تاریخ پژوهان ۱۳۸۸ شماره ۲۰

کلیدواژه‌ها: اسرائیل حکومت پهلوی روابط امنیتی ـ اطلاعاتی ساواک موساد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۸۰۳
برقراری ارتباط میان اسرائیل و دستگاه سلطنت پهلوی و گسترش هم‌کاری‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اطلاعاتی و نظامی این دو حکومت، انگیزه مهمی برای کوشش‌ها و حضور صهیونیست‌ها در ایران بود. دولت شاهنشاهی ایران، در اسفندماه 1328 خورشیدی (1949م)؛ یعنی کمابیش یک سال و اندی پس از برپایی دولت اسرائیل، این رژیم را به صورت غیر رسمی و ناآشکار و بدون داشتن سفیر در اسرائیل (دوفاکتو)، رسمی دانست. اسرائیل از دید جایگاه و وضع ویژه خود، به‌ویژه نداشتن راه‌بردهای ژرف و آسیب‌پذیری آن از تهدیدهای امنیتی و تلاش برای تحقق برتری نظامی بر دیگر کشورهای منطقه، به ارتباط‌های امنیتی و اطلاعاتی با کشوری در منطقه نیاز داشت که به پشتوانه آن بتواند خواسته‌ها و هدف‌هایش را برآورد. ایران از همسایه‏های کشورهای عربی خاورمیانه بود که شمار فراوانی از اتباع یهودی در آن می‌زیستند و آزادانه در آن‌جا به کارهای مذهبی، فرهنگی، اقتصادی خود می‌پرداختند و از نفوذ و حضور در دستگاه حکومت محمدرضا پهلوی برخوردار بودند و از این‌رو، مناسب‌ترین مکان برای فعالیت اطلاعاتی و عملیاتی اسرائیل به انگیزه تأمین امنیت آن به شمار می‌رفت. بنابراین، نیاز شدید ساواک به آموزش‌ها، ساز و برگ و کارشناسان موساد برای تقویت ساختار خود، زمینه‌ای برای حضور و فعالیت‌های گوناگون موساد در ایران فراهم آورد.
۲.

کارنامه سیاسی سپهبد تیمور بختیار

نویسنده:
منبع: خردنامه سال سوم زمستان ۱۳۹۰ شماره ۷

کلیدواژه‌ها: ساواک موساد سیا تیمور بختیار محمدرضاشاه فرمانداری نظامی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی پهلوی اول شخصیتها
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه شخصیت ها
تعداد بازدید : ۱۷۰۹ تعداد دانلود : ۱۹۸۵
حکومت پهلوی دوم، با در اختیار داشتن افرادی چون تیمور بختیار و استفاده از توانمندی های آن ها در راس مدیریت ارگان های امنیتی و اطلاعاتی، سعی در تقویت حکومت خود داشت . این مقاله در تلاش است، با تکیه بر روش تاریخی (تحلیلی– توصیفی)، به بررسی و آشکار سازی نقش و جایگاه تیمور بختیار در راس سازمان قدرتمند ساواک و همکاری وی با سایر عوامل در راستای تحکیم ارکان حکومت بپردازد و اشاره به این که روند قدرت گیری وی و نفوذ فراوان در ساختار حکومت و تشویش ذهن شاه نسبت به او، سبب عزل وی گردید.
۳.

ردیابی فرایند مواجهه دولت علم با بحران سال 1342 (از اول فروردین تا 15خرداد)

نویسنده:
منبع: ژرفاپژوه سال سوم تابستان و پاییز ۱۳۹۵ شماره ۸ و ۹

کلیدواژه‌ها: بحران سیاسی حکومت پهلوی ساواک قیام 15 خرداد انقلاب سفید آیتالله خمینی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی پهلوی دوم سیاسی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی پهلوی دوم جریانها
تعداد بازدید : ۹۸۵ تعداد دانلود : ۴۷۴
اگرچه مهم ترین هدف رفراندوم 6 بهمن 1341، قانونی جلوه دادن اجرای اصلاحات موسوم به انقلاب سفید بود، اما مخالفت ها پس از آن هم ادامه یافت. در مقاله حاضر تلاش گردیده بسترهای فرایندی که طی 77 روز نخست سال 1342 (سیاست ها و اقدامات امنیتی- انتظامی) با هدف مقابله و پایان دادن به مخالفت های اسلام گرایان با اصلاحات موسوم به انقلاب سفید شکل گرفت، مطالعه و بررسی شود. مخالفان اسلام گرای حکومت - که خیلی زود آشکار شد از سوی آیت الله خمینی رهبری می شوند - در آستانه سال 1342، مهیّای مقابله جدّی تری با حکومت شدند. در طول ماه ها ی فروردین، اردیبهشت و خرداد، حکومت پهلوی با ایجاد رعب و وحشت، وعده ها ی بی اساس، شایعه سازی، تلاش برای ایجاد اختلاف میان علما و اسلام گرایان، تهدید پیدا و پنهان مخالفان، افزایش تمهیدات امنیتی- اطلاعاتی و انتظامی، تظاهر به دینداری، تقویت موقعیت روحانیون و وعاظ موافق و غیره، کوشید تا مانع از گسترش مخالفت ها شود، اما تمهیدات مزبور نه تنها کارگر نیفتاد، بلکه به دلیل قاطعیت و صراحت آیت الله خمینی در مبارزه با حکومت، روندی رو به افزایش یافت. با فرا رسیدن دهه دوم ماه محرم، بحران سیاسی و اجتماعی چنان نگران کننده شد که حکومت جز برخورد قهرآمیز و سرکوبگرانه با مخالفان، چاره ای دیگر پیش روی خود ندید.
۴.

بررسی مناسبات سازمان اطلاعات و امنیت کشور(ساواک) در دوران پهلوی با سازمان اطلاعاتی اسرائیل(موساد)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سیاست و رسانه سال اول زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴ 513-528

کلیدواژه‌ها: ساواک موساد حکومت پهلوی تاریخ معاصر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۵ تعداد دانلود : ۶۷۲
با تشکیل اسرائیل غاصب در فلسطین و ایجاد سازمان امنیتی برای انجام عملیات های اطلاعاتی- امنیتی در کشورهای ضدصهیونیستی، موساد تبحر خاصی در امور اطلاعاتی - امنیتی کسب نمود. از سوی دیگر رژیم پهلوی که بدنبال تقویت و سازماندهی سازمان امنیتی خود بود، بیش از پیش این ضعف را احساس می نمود و این درحالی بود که حوادث منطقه نیز، منافع دو رژیم ایران و اسرائیل را مورد تهدید قرار می داد. بر اساس بررسی اسناد باقی مانده از ساواک، مقاله حاضر در تلاش است به این پرسش ها پاسخ دهد که سازمان های امنیتی اسرائیل و ایران چه ارتباطی با یکدیگر داشتند و اصولاً روی آوری موساد به ساواک بر اساس چه اهدافی بوده و این روی آوری چه پیامدهایی داشته است؟ یافته های تحقیق حاکی از آن است که موساد براساس برنامه ها و اهداف تعیین شده از سوی اسرائیل، سلسله فعالیت های اطلاعاتی را در ایران و در کشورهای منطقه در پوشش ساواک به ثمر می رسانده است؛ افزون بر این که از حضور و موقعیت یهودیان ایران در جهت اهداف اطلاعاتی خود بهره می بردند. رویکرد روش شناسانه تحقیق، تبیین و تحلیل داده های قطعی تاریخی است که بر اساس آن، اسناد، خاطرات مسئولین رژیم و تألیفات مربوط به ساواک، مورد کاوش قرار می گیرد.
۵.

تحلیل شیوه برخورد ساواک با جامعه در سال های 1343 تا 1356ه.ش.

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سیاست و رسانه سال اول زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴ 529-546

کلیدواژه‌ها: ساواک ‏‫سازمان اطلاعاتی جامعه رژیم پهلوی دوم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۳۲ تعداد دانلود : ۳۶۷
ساواک یا همان سازمان اطلاعات و امنیت ملی کشور در دوران پهلوی دوم، از مهم ترین پایه های تشکیل دهنده ی حفظ اقتدار محمدرضاشاه و مهم ترین ابزار پهلوی برای سرکوب های اجتماعی به شمار می-رفت. هدف این مقاله تحلیل شیوه برخورد ساواک با جامعه در سال های 1343 تا 1356 است با توّجه به اینکه ساواک یک سازمان اطلاعاتی مخفی بوده در این مقاله از مبانی نظری سازمان اطلاعات انگلیس استفاده شده است، روش تحقیق این مقاله به صورت کتابخانه ای است که با مراجعه به کتابخانه ها و اسناد و مدارک موجود در مورد ساواک به این نتیجه رسیده ایم که در تمام طول این دوران حتّی در زمانی که شاه اعلام فضای باز سیاسی کرده بود ساواک به بدترین وضع ممکن به دستگیری، زندان، شکنجه، سانسور جامعه پرداخته امّا در هیچ گاه موفق به فرونشاندن اعتراضات مردم نشده و نهایتا منجر به فروپاشی حکومت پهلوی شده است.
۶.

دلایل طولانی شدن صدرات امیر عباس هویدا

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال پنجم تابستان ۱۳۸۹ شماره ۱۹

کلیدواژه‌ها: صدرات دلایل مؤثر مطیع بودن اوامر شاهنشاه ساواک مشروطه نخست وزیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۸ تعداد دانلود : ۲۸۸
پس از قتل حسنعلی منصور در بهمن ۱۳۴۳ه ش محمد رضا پهلوی امیر عباس هویدا را که از یاران صمیمی منصور بود به عنوان نخست وزیر انتخاب کرد. در آن زمان اکثریت سیاستمداران به این باور بودند که شاه از او به عنوان یک (محلل) استفاده کرده و در فکر آن است که در فرصت مناسب جانشینی بجای او انتخاب کند ولی همین چشم انتظاری فرصتی به هویدا داد تا با ترفندهائی که بکار بست آنقدر در این سمت باقی بماند که در تاریخ ایران رکورد طولانی ترین نخست وزیر دوران پس از مشروطیت را به خود اختصاص دهد او در تاریخ ۷/۱۱/۱۳۴۳ تا ۱۵ مهرماه ۱۳۵۶ ش حدود ۱۲ سال و نیم نخست وزیر بود که دلایل این ماندگار شدن را می توان در مطیع محض اوامر ملوکانه بودن، جذب سازمان اطلاعات و امنیت (ساواک) در بدو ورود به ایران، توافق آمریکا برای صدارت یک نخست وزیر وابسته به آن کشور و ظاهرسازی فریبکارانه برای انحراف افکار عمومی مردم کارهائی از قبیل ساده زیستن که مشخصه آن با پیکان خود همیشه ظاهر شدن، جلب نظر روشنفکران و نویسندگان و ارتباط با آن ها برقرار کردن و تظاهر به اینکه طرفدار دانشجویان و انتقاد پذیر بودن در مقابل آن ها و حرکاتی که در ظاهر خود را یک انسان آراسته و پای بند مبانی با ظاهری فریبنده مثل گل ارکیده بر یقه کت – پیپ بر لب و عصا در دست و لبخندی همیشگی بر لب - هویدا با این اعمال خود را محور بحثهای عامه مردم قرار داده بود و ناگزیر نقطه پرگار شایعاتی از قبیل گل ارکیده را همسر سابقش لیلا از پاریس برای او می فرستد و فی علی الهذا.
۷.

نقد و بررسی زندگی سیاسی- نظامی سپهبد تیمور بختیار و نقش وی در تحولات حکومت پهلوی دوم

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال دهم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۴۰

کلیدواژه‌ها: تیمور بختیار فرماندار نظامی ساواک حزب توده پهلوی دوم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۱۴ تعداد دانلود : ۳۵۰
حکومت پهلوی دوم با در اختیار داشتن افرادی چون تیمور بختیار و استفاده از توانمندی های آنها در رأس مدیریت ارگان های امنیتی و اطلاعاتی، سعی در کنترل وسرکوبی مخالفین و همچنین تقویت حکومت خود داشت. سپهبد تیمور بختیار به عنوان اولین رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) در یک دوره ی شش ساله، پایه گذار یک سیستم اطلاعاتی- امنیتی گردید که در طول سال های 1355 تا 1335 ه .ش به عنوان سازمانی منسجم و سرکوب کننده ی مخالفان رژیم پهلوی مطرح شد. اما دیری نپایید که این رئیس سازمان امنیتی در جرگه ی مخالفان حکومت پهلوی در آمد و علیه آن دست به اقداماتی زد که در ابتدای انجام آن با بازداشتش در بیروت با ناکامی همراه بود. وی عاقبت موفق شد در عراق به ادامه ی فعالیت های خود با تشکیل گروهی تحت عنوان "جنبش آزادی بخش ملت ایران" مبادرت ورزد. در این بین اداره کل سوم ساواک حرکات و اقدامات وی را زیر نظر داشت، به گونه ای که با گماشتن افراد نفوذی ساواک در تشکیلات بختیار سرانجام موفق به ترور وی شد. مرگ بختیار موجب شد محمدرضا شاه پهلوی با اطمینان بیشتر به حکومت خود ادامه دهد و خیالش از این بابت آسوده گردد.
۸.

علی شریعتی؛ گسست از دانشکدۀ ادبیات تا تعطیلی حسینیۀ ارشاد (مطالعه ای از منظر تاریخ شفاهی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم اجتماعی (فردوسی مشهد) سال نوزدهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 119 - 99

کلیدواژه‌ها: علی شریعتی دانشکده ادبیات مشهد حسینیه ارشاد تهران ساواک گروه تاریخ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۶ تعداد دانلود : ۱۴۷
زندگی علی شریعتی به عنوان  مهمترین نظریه پرداز ایدئولوژیک انقلاب اسلامی 1357 هنوز زوایای ناگفته بسیاری در خود دارد. زندگی وی چنان که خود وی می خواست عرصه عمومی بسیار بسیط و چشمگیری داشت. گسست تبعیدوار شریعتی از دانشکده ادبیات دانشگاه مشهد و مستقر شدن او در حسینیه ارشاد نزد دوستان و دشمنان وی پرده ای است مهم و پرابهام از زندگی او. این مطالعه با اتکا بر رهیافت «نظریه بنیادی» می کوشد با اتکا عمده بر داده های حاصل از مصاحبه های شفاهی و اسناد ساواک تمام واژها حساس در این داده ها را چنان «نشانه/کد» در نظر بگیرد، از نشانه ها به سمت «مفاهیم» عزیمت کند و نهایتا «نظریه» ناظر بر حیات شریعتی در این مقطع کلیدی از زندگی او را مدون نماید. این مقطع از زندگی شریعتی را باید در قالب این «نظریه» درک کرد «تقدم رسالت بر تریبون»؛ بنابراین در هر چهار مقطع این برهه از زندگی شریعتی یعنی مقدمات و تشریفات اداری پایان دادن به حضور شریعتی در دانشکده، پیوند خوردن علی شریعتی به حسینیه ارشاد، استقرار علی شریعتی در حسینیه ارشاد و نهایتا بازنشستگی وی از دانشکده و تعطیلی حسینیه ارشاد می توان حکومت این اصل را مشاهده کرد.   
۹.

تیمور بختیار؛ چالش پهلوی دوم به روایت اسناد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات اسنادی انقلاب اسلامی سال چهارم پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۸ 229 - 256
تعداد بازدید : ۱۷۲ تعداد دانلود : ۲۵۱
برکناری تیمور بختیار از ریاست ساواک و سپس اعلام بازنشستگی وی از ارتش، باعث بروز چالش ها و دردسرهای فراوانی برای رژیم شاه شد. تیمور، که قبل از آن در سمت های مختلفی که داشت، از جمله وفاداران به دربار و افراد نزدیک و مورد اعتماد شخص شاه بود، در سال های پایانی دهه ۱۳۴۰ شمسی، به دلیل بروز سوءظن شاه، از قدرت برکنار و زمینه اختلاف میان او و شاه فراهم شد. هدف این مقاله بررسی یکی از دلایل مهم برکناری بختیار یعنی تماس های وی با عشایر ایل بختیاری، رفت وآمدهای متعدد وی به منطقه ی چهارمحال و اصفهان و نیز اقدامات حکومت پهلوی دوم برای مقابله با بروز چالش های سیاسی - امنیتی ناشی از حذف تیمور بختیار، از صحنه قدرت در ایران است. بررسی علل و چگونگی برکناری بختیار و به دنبال آن بروز چالش در کشور، و نیز راهکارهای رژیم برای پایان دادن به این چالش ، مسئله اصلی پژوهش حاضر است. شیوه جمع آوری داده ها در این پژوهش اسنادی-تاریخی بوده و از رویکرد تحلیلی، توصیفی و تبیینی برای بررسی موضوع تحقیق استفاده شده است. نتایج حاصل از این تحقیق بیانگر ارتباط تیمور با مردم چهارمحال و بختیاری از یک سو و بهره گیری حکومت پهلوی دوم، از طیف وسیع و متنوعی از شیوه های اطلاعاتی و امنیتی و اقدامات سیاسی و فرهنگی از سوی دیگر، برای پایان دادن به این چالش است، که سرانجام با قتل بختیار این امر محقق می شود.
۱۰.

پیامدهای سیاسی داخلی اقتصاد نفتی در عصر پهلوی دوم(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال شانزدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۶۵

کلیدواژه‌ها: اقتصاد نفتی حزب رستاخیز ساواک سازمان برنامه و بودجه ارتش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۰ تعداد دانلود : ۱۵۳
اقتصاد ایران ایران در دهه دوم حکومت محمدرضا شاه، بیش از پیش به سوی رانتیر شدن و نفتی شدن پیش رفت. با ملی شدن صنعت نفت درآمدهای نفتی به ایران تعلق قرار گیرفت و اگر چه پس از آن کنسرسیوم نفتی برای استخراج و فروش نفت ایران به وجود آمد، اما رفته رفته جایگاه نفت در اقتصاد و به تبع آن سیاست ایران ویژه و بسیار تأثیرگذار شد، به حدی که رانت نفت موجب شکل گیری بیش از پیش دولت رانتیر نفتی ای شد شد که پیامدهای داخلی و خارجی زیادی برای ایران در بر داشت. در این مقاله، با روش تحلیلی-توصیفی، به این پرسش پرداخته می شود که مهم ترین پیامدهای «نفتی شدن» اقتصاد برای سیاست و دولت در ایران، در ابعاد داخلی چه بود؟ از مهم ترین دستاورد داخلی این وابستگی ایجاد نهادهای اداری، سیاسی و امنیتی، در پرتو درآمدهای نفتی و اصلاحات از بالا از سوی شاه بیش از هر چیز متکی بر درآمدهایی بود که از قِبَلِ نفت به دست آورده بود.
۱۱.

کاربست شایعه در کنش سیاسی مخالفان حکومت پهلوی (1356 و 1357)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال ۷ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۲۶) 17 - 33

کلیدواژه‌ها: شایعه انقلاب اسلامی ایران ساواک جنگ روانی دوره پهلوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۲ تعداد دانلود : ۹۶
شایعه به عنوان یکی از ابزارهای مؤثر در عملیات روانی در زمان انقلاب ها و ناآرامی ها استفاده می شود. در انقلاب اسلامی ایران، انقلابیون از شایعات برای اهداف خود استفاده کردند. این پژوهش با استفاده از روش تاریخی و تحلیلی، مستند به اسناد مرکز بررسی اسناد تاریخی به صورت سندخوانی و سند پژوهی نحوه استفاده از شایعات در مبارزات انقلابی علیه دستگاه امنیتی حاکمیت پهلوی را بررسی می کند. پرسش پژوهش این است که شیوه بهره گیری و استفاده از شایعه در بستر مبارزات انقلابی علیه دستگاه امنیتی  و حاکمیت پهلوی چگونه بود؟ یافته ها نشان می دهد که انقلابیون در استفاده از شایعات برای ایجاد هراس در نیروهای امنیتی و برانگیختن جامعه موفق تر بودند. انقلابیون با ایجاد باور «ایران بدون شاه» در جامعه و ایجاد هراس در نیروهای نظامی و انتظامی، از شایعات بهره بردند. آن ها با استفاده از فن هایی مانند عددسازی تعداد معترضین، شایعات را ایجاد کردند  که در نهایت موجب فروپاشی پهلوی و  پیروزی انقلاب  شد.