مجالس مذهبی

در این تحقیق تلاش بر آن است تا با استناد به نظریه یوآخیم واخ به فهم پدیدارشناسانه و نیز سنخ شناسی تجربه زیسته دینی زنان از حضور در مجالس و هیئات مذهبی پرداخته شود. نمونه آماری 40 نفر از زنانی است که در مناطق مختلف تهران در مجالس مذهبی شرکت کرده اند. داده ها از طریق مصاحبه جمع آوری شده و با استفاده از روش اسمیت به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته شد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که تجربه زیسته زنان از حضور در مجالس مذهبی در سه سنخ فکری، عملی و اجتماعی به شرح ذیل می باشد: الف. فکری: کسب اجر اخروی و نزدیکی به خدا. تأثیر مثبت این گونه حضور بر روح و روان آدمی (کسب آرامش) با آگاهی بیشتر از قرآن و احکام دین و زندگی ائمهعلیهم السلام. ب. عملی: پیدا کردن گزینه های مناسب و مذهبی جهت ازدواج، تأثیر مثبت در زندگی خانوادگی و زناشویی (بهبود روابط زوجین و والدین و فرزندان) و پرکردن اوقات فراغت. ج. اجتماعی: شرکت در امور خیریه اجتماعی، آگاهی از وضعیت زندگی دوستان و خویشان و در صورت نیاز کمک به آنان و دید و بازدید خانوادگی (صله ارحام)

پژوهش حاضر متمرکز بر درک جایگاه و کارکرد موسیقی در مجالس مذهبی زنانه شهر تهران است. همگام با تحلیل موسیقایی و ارائه دسته بندی این مجالس با محوریت موسیقی (آوازی یا آواز به همراه ساز) تلاش شده است تا نقش کلیدی موسیقی در این جلسات و شکل گیری آن ها بررسی شود. پس از بررسی مناطق گوناگون شهر تهران، محله سنگلج به علت داشتن بافت فرهنگی و طبقاتی متنوع و همچنین تحولات فرهنگی-اجتماعی منطقه در سال های اخیر به عنوان میدان پژوهش انتخاب شد. در این پژوهش از روش مردم نگاری از طریق مشاهده مشارکتی استفاده شد و با شرکت در جلسات و مصاحبه با افراد شرکت کننده، روش تحقیق کیفی به شکل مطالعه موردی به عنوان ابزاری برای فهم موضوع در بازه زمانی مشخص چهارده ماه به کار رفت. به این ترتیب که در تمامی مراسم های مبتنی بر تقویم شیعی (اعم از سور و سوگ) مشاهده مشارکتی انجام شده است. در بخش پیشینه تاریخی از روش مطالعه کتابخانه ای و بررسی اسناد، سفرنامه ها و روزنامه خاطرات استفاده کردیم. به منظور بررسی و تحلیل موسیقایی، قطعات خوانده شده در این مراسم، آوانگاری و دسته بندی شدند. همچنین برمبنای تحلیل داده ها، طبقه بندی هیئت های زنانه با توجه به موسیقی صورت گرفت. به علت ملاحظات مذهبی و سنتی مبنی بر ممنوعیت خواندن زنان در جامعه ایران، مناسک و آیین های زنانه به دور از رسانه، دوربین و ضبط و پخش عمومی برگزار می شود. با وجود چند پژوهش انجام شده درمورد مجالس مذهبی زنانه، پژوهش حاضر با درنظرگرفتن موسیقی به عنوان بخش اصلی این مراسم، از زاویه ای جدید به این مجالس می پردازد.  

مجالس مذهبی یکی از شعائر دین مبین اسلام و مورد تاکید قرآن کریم و روایات اسلامی است که به عنوان اساس دین و معیار ایمان معرفی شده است ؛ چراکه حبّ اهل بیت: راه نجات بشر و رسیدن به سعادت حقیقی است. در این پژوهش با به کارگیری روش توصیفی تحلیلی، بایسته های مجالس مذهبی و نقش این مجالس در گرایش مردم به اسلام با بررسی آیات قرآن کریم و روایات معصومین: تبیین شده است. بمنظور دستیابی به پاسخ پرسش اصلی تحقیق، نخست به بیان بایسته های محتوایی این مجالس از جمله بهره مندی از حکمت، مستند بودن، موعظه، غلو و سپس بایسته های شکلی و ظاهری مانند رعایت اوقات نماز، استفاده از اشعار و نوحه های مناسب، پرهیز از بدعت و غنا پرداخته شده است تا الگویی مطلوب از این مجالس به مخاطبان ارایه شود. این بایسته ها به دو دسته ایجابی و سلبی تقسیم می شوند؛ بایسته های ایجابی از ناحیه ی سخنرانان و مداحان در مجالس مذهبی باید رعایت شود و دسته دوم، نباید هایی است که از جانب مداحان ، سخنرانان و برگزار کنندگان باید مورد توجه قرار گیرد. شناخت و توجه به این بایسته ها سبب می شود که این مجالس به هدف اصلی خود که شناخت اهل بیت: است، دست یابند و دین در جامعه زنده و پویا باشد و از نسلی به نسل دیگر منتقل شود.