پژوهشنامه تاریخ سیاست و رسانه

مسجد به عنوان اولین نهاد آموزشی در جهان اسلام، همواره نقشی مهم و اساسی در پیشبرد علم و دانش به عهده داشته است. یکی از کارکردهای مهم مساجد در تمدن اسلامی، کارکرد علمی-آموزشی آن است، که هدایتگر و آغازگر بسیاری از جنبش های علمی در جامعه اسلامی بوده است. با ورود حضرت رسولصلی الله علیه و آله به مدینه در پی نیاز مسلمانان به یادگیری مبانی دینی، مسجد النبی مأمنی برای آموزش و تعلیم مسلمانان گشت و به تدریج در طول سده های بعد، این نقش پر رنگ تر گردید. با گسترش مساجد جامع و آموزشی، بسیاری از علوم تخصصی در حوزه های مختلف علمی در این نهاد آموزشی محل تدریس قرار گرفت. وجود کرسی های دانش اندوزی و آزاداندیشی در کنار نگاه بدون تبعیض به علم و متعلمان و توّجه ویژه به شیوه های علمی تدریس متناسب با ذوق و توانایی دانش پژوهان از شاخصه های مهم مورد توّجه در این نهاد علمی بود. نویسنده در این مقاله بر آن است تا با استفاده از داده های کتابخانه ای، به بیان خط سیر حرکت علمی مساجد و هم چنین چگونگی و کیفیت روش های تدریس در آن نهاد علمی پرداخته تا بدان وسیله اندکی از نقش اعتلا بخش نهاد علمی مسجد، در حرکت علمی تمدن اسلامی آشکار گردد.

بقاع متبرکه و مراقد امام زادگان از جمله نهادهای مؤثر اجتماعی و فرهنگی هستند که نه تنها در آموزه-های دین اسلام و سرزمین های اسلامی بلکه در سایر ادیان و ملل نیز مورد توّجه و احترامند. در این میان، منتسبان و بازماندگان خاندان رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، بر اساس ادله متعدد نقلی و عقلی، از مصادیق شعائر الهی و اسباب تقرب به خدا دانسته شده اند. امام زادگان بیش ترین پراکندگی و توزیع را در جغرافیای تاریخی و دینی جهان اسلام و تشیع دارند، به نحوی که در بسیاری از مواقع، جوامع شیعه به نام این اماکن شناخته می شوند. از این رو، توّجه به شناخت و معرفی بقاع متبرکه ی این امام زادگان به منظور حفظ و غنای فرهنگ شیعه ضروری به نظر می رسد. در این مقاله به صورت توصیفی و دانش نامه ای، بقاع متبرکه و اماکن مذهبی تاریخی استان کهگیلویه و بویراحمد بویژه آرامگاه امام زادگان، با استفاده از روش کتابخانه ای و نقشه های جغرافیایی، اسناد مکتوب، شجره نامه و مصاحبه های حضوری مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته است.

با تشکیل اسرائیل غاصب در فلسطین و ایجاد سازمان امنیتی برای انجام عملیات های اطلاعاتی- امنیتی در کشورهای ضدصهیونیستی، موساد تبحر خاصی در امور اطلاعاتی - امنیتی کسب نمود. از سوی دیگر رژیم پهلوی که بدنبال تقویت و سازماندهی سازمان امنیتی خود بود، بیش از پیش این ضعف را احساس می نمود و این درحالی بود که حوادث منطقه نیز، منافع دو رژیم ایران و اسرائیل را مورد تهدید قرار می داد. بر اساس بررسی اسناد باقی مانده از ساواک، مقاله حاضر در تلاش است به این پرسش ها پاسخ دهد که سازمان های امنیتی اسرائیل و ایران چه ارتباطی با یکدیگر داشتند و اصولاً روی آوری موساد به ساواک بر اساس چه اهدافی بوده و این روی آوری چه پیامدهایی داشته است؟ یافته های تحقیق حاکی از آن است که موساد براساس برنامه ها و اهداف تعیین شده از سوی اسرائیل، سلسله فعالیت های اطلاعاتی را در ایران و در کشورهای منطقه در پوشش ساواک به ثمر می رسانده است؛ افزون بر این که از حضور و موقعیت یهودیان ایران در جهت اهداف اطلاعاتی خود بهره می بردند. رویکرد روش شناسانه تحقیق، تبیین و تحلیل داده های قطعی تاریخی است که بر اساس آن، اسناد، خاطرات مسئولین رژیم و تألیفات مربوط به ساواک، مورد کاوش قرار می گیرد.

ساواک یا همان سازمان اطلاعات و امنیت ملی کشور در دوران پهلوی دوم، از مهم ترین پایه های تشکیل دهنده ی حفظ اقتدار محمدرضاشاه و مهم ترین ابزار پهلوی برای سرکوب های اجتماعی به شمار می-رفت. هدف این مقاله تحلیل شیوه برخورد ساواک با جامعه در سال های 1343 تا 1356 است با توّجه به اینکه ساواک یک سازمان اطلاعاتی مخفی بوده در این مقاله از مبانی نظری سازمان اطلاعات انگلیس استفاده شده است، روش تحقیق این مقاله به صورت کتابخانه ای است که با مراجعه به کتابخانه ها و اسناد و مدارک موجود در مورد ساواک به این نتیجه رسیده ایم که در تمام طول این دوران حتّی در زمانی که شاه اعلام فضای باز سیاسی کرده بود ساواک به بدترین وضع ممکن به دستگیری، زندان، شکنجه، سانسور جامعه پرداخته امّا در هیچ گاه موفق به فرونشاندن اعتراضات مردم نشده و نهایتا منجر به فروپاشی حکومت پهلوی شده است.

شورای كشورهای عرب حوزه خلیج فارس كه به نام «شورای همكاری دولت های عرب خلیج فارس» شناخته شده است، به دلیل برخورداری از جایگاه استراتژیك در خاورمیانه و ثروت های عظیم طبیعی، جبهه ای مهم و بانفوذ در جهان عرب محسوب می شود كه تصمیماتش بر روند جریانات مختلف در خاورمیانه تأثیرگذار است. در 25می 1981م. شورای همكاری خلیج فارس با گردهمایی كشورهای بحرین، كویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به طور رسمی تشكیل شد. این شورا در حالی تأسیس شد كه همه ی كشورهای حوزه خلیج فارس در آن حضور نداشتند. با این كه ایران و عراق در حوزه خلیج فارس قرار دارند؛ امّا این دو كشور در شورای همكاری خلیج فارس عضو نمی باشند. در این پژوهش درصدد پاسخ به این سئوال هستیم که شورای همکاری خلیج فارس به چه میزان در رسیدن به اهداف اعلانی خود (مخصوصاً تأمین امنیت) موفق بوده است؟ و راهبرد ایران در قبال آن چه می باشد.

در این مقاله سعی شده است علت های اجتماعی بی ثباتی سیاسی با استفاده از روش تحلیل مقایسه ای کیفی فازی شناسایی شود. باتوّجه به این که در علوم اجتماعی از یک سو، اغلب تئوری ها جنبه تعلیلی دارند و به دنبال علت پدیده های اجتماعی هستند و از سوی دیگر شناسایی علت پدیده های اجتماعی از طریق آزمون های همبستگی آماری میسر نیست، لذا برای غلبه بر این مشکل روش تحلیل مقایسه ای کیفی فازی برای شناسایی علت پدیده های اجتماعی در سال ۲۰۰۸ مطرح شد. در این روش که ریشه های کیفی دارد، علت لازم و علت کافی برای بروز پدیده اجتماعی آزمون می شود. باتوّجه به این که برای بی ثباتی سیاسی علت های مختلفی ذکر شده است که اغلب آن ها ریشه در توسعه و تضادهای اجتماعی دارند، در این مقاله تلاش شده است که علت های اجتماعی بی ثباتی سیاسی شناسایی شوند. بدین منظور ابتدا طیف گسترده ای از متغیّرهای اجتماعی مؤثر بر بی ثباتی سیاسی از تئوری های علوم اجتماعی احصاء شده، سپس این متغیّرها در یک مطالعه بین کشوری با مقایسه ۱۸۳ کشور جهان تحت آزمون تجربی قرار گرفته و علت های اجتماعی بی ثباتی سیاسی شناسایی شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که در بین ۳۱ متغیّر اجتماعی، چهار متغیّر جهانی شدن اجتماعی، ناکارآمدی حکومت، امید کم تر به زندگی و سختی انجام کسب و کار علت های ایجاد بی ثباتی سیاسی هستند.