التشیع

العصر العباسی عصر الاتجاهات المختلفه سیاسیاً واجتماعیاً ودینیاً؛ وطبعاً شعراءه ذات نزعات متباینه تراها فی اشعارهم فالشاعر تاره یتظاهر بالزندقه وتاره بالایمان بالله ومنهم ابونواس اذا تتعمق فی شخصیته وبیتئه تراه زندیقاً ولکن اشعاره الایمانیه تمنعک من هذا الرأی وتؤدی الی تراجعک.

إن وجود المجتمع غیر المنظم لأبناء الشیعه فی العقد الثان ى من القرن الأول بالمقارنه مع التنظیمات الشیعیه الت ى عاشت فی القرن الثالث إنما یدل علی حصول تطور ملموس وملحوظ فی هیکلیه هذه المدرسه. و یعود ذلک إلی القیاده الحکیمه و الرشیده لأئمه أهل البیت (ع) الت ی تُعد العامل الأساس لتحقیق هذا الأمر و قد تجسّدت فی تربیه و إعداد الکوادر الإنسانیه لتوفیر الأجواء بهدف نشر مدرسه التشیع و ایصالها إلی أتباعها فی العالم و إیجاد العلاقات الوثیقه و المؤثره معهم حتی فی أبعد المناطق الجغرافیه من العالم الإسلامى. إن هذه الدراسه اعتمدت علی نظریه «کیدنز» و هی تحت عنوان «الهیکلیه» و التی تجعل من الفرضیه القائله بأن ما قام به أئمه أهل البیت (ع) فی مجال تربیه و إعداد التلامیذ و اعتبارهم حلقه وصل بین اتباع مدرسه أهل البیت (ع) فی أنحاء العالم الإسلامى هو الذی أنتج هذا التطور ف ی هیکلیه و نظام مدرسه التشیع. و تسعی هذه الدراسه إلی البحث و التدقیق فی أسالیب أئمه أهل البیت (ع) ف ی تربیه خواص شیعتهم.

توجد هناک رؤی متعدده ووجهات نظر مختلفه غایه الإختلاف فی بدء نشوء التشیع وتاریخ ظهوره، والتی جعلت من هذه الدراسه مجالاً لمعالجتها بعرضها ونقدها. وقد عرض الباحث فی مقاله هذا الدلائل المطروحه لکل من هذه الأقوال، کما حاول البحث عن الجذور الفکریه والعقائدیه إلی جانب المیولات الکلامیه الدخیله فی اتخاذ آیه من هذه الآراء عقیده لأصحابها وهو ما یکشف بطبیعه الحال الخلط والتناقض فی بعض ما تطرق له الباحثون فی هذا المجال؛ کل ذلک استناداً إلی المصادر الأصیله فی التاریخ والکلام دون التغاضی عما جاءت به الدراسات المعاصره الحدیثه. ولتیسیر دراسه الموضوع واستیعاب جوانبه ارتأی الباحث خلال المنهج التاریخی أن یستخلص کل ما ورد فی هذا المجال من وجهات نظر وآراء یدرجها فی ثلاث خانات: 1. الآراء التی تعتقد بأنّ التشیع قد ظهر متزامنا مع ظهور الإسلام والنبی صلی الله علیه وآله، نفسه هو الذی وضع الحجر الأساس لهذا المذهب؛ 2. الآراء التی تقول أنّ الشیعه هی حصیله الأحداث السیاسیه والدینیه والفکریه فی الصدر الأول؛ 3. وأخیراً ما قاله البعض الآخر فی أن یکون هذا المذهب هو أحد المضاعفات التی فرضتها علی الأمه الإسلامیه علاقه المسلمین بغیرهم من الأجانب.

تبحث المقاله عن المقومات المؤثره فی السلوک والرؤیه التاریخیه السیاسیه لشیوخ أردبیل قبل نشأه الصفویه، ومدی تأثرها بالحرکات المعاصره لهم. ففی أواسط القرن الثامن نشاهد نموّ الإتجاه الدینی فی الطریقه الصفویه بسبب الفراغ السیاسی. العقائدی إثر غزو المغول من ناحیه وانهیار الخلافه من ناحیه أخری. ثم مابین القرن السابع حتی العاشر برز دور شیوخ طریقه أردبیل فی الساحه السیاسیه لثلاثه أسباب: أولاً. القرابه السببیه مع طائفه «آق قویونلو» وهی طائفه أریستوقراطیه طالبه للسلطه؛ ثانیاً. استغلال مفهوم الجهاد فی نهضتهم السیاسیه؛ ثالثاً: اعتناق فکره الغلو فی الساحه الدینیه. فهذه الأسباب الثلاثه عوامل تفوّق طریقه أردبیل. إن غزو المغول ساعد علی نموّ النزعه إلی التصوف کنقطه ثقل روحیه بین جماهیر الشعب، کما هیأ المجال لتکوین الحکومه الصفویه السیاسیه فی القرن العاشر. وفی الوقت نفسه، جعل مسار طریقه أردبیل مساراً متجهاً نحو الحصول علی السلطه والتناسق مع الحرکات الصوفیه الأخری فی القرنین الثامن والتاسع. وهذه المقاله هذه والتی تم جمع بیاناتها بطریقه مکتبیه ضمن المنهج التاریخی والوصفی تحاول أن تجیب علی سؤالین هما: أین کانت الفکره الدینیه فی طریقه أردبیل الصوفیه قبل قیام الدوله الصفویه؟ وأی العوامل کان لها تأثیر فی نشوء اتجاه الشیوخ الصفویین؟ فمع أن الفرق الصوفیه والغالیه تحولت تحولاً ذاتیاً إثر الغزو المغولی وتعزیز مکانه التصوف، لکن النقطه الهامه أن الصفویه التی نجحت فی تأسیس حکومه شامله تعدّ أبرز عامل لبروز الحرکات الصوفیه فی الفتره المعاصره لها.

فتوّت، یک حرکت اجتماعی و تکانه روحی از فرهنگ و تمدّن ایران باستان است که از آغاز ورود فرهنگ اسلامی به جغرافیای گسترده ایران، در میان توده مردم اثرگذار بوده و به نوعی با فرهنگ اسلامی درآمیخته است. این پژوهش به روش تحلیل محتوایی کیفی و با مراجعه به منابع و اسناد معتبر کتابخانه ای، به مشاهده سیمای امام علی(ع) در «فتوت نامه سلطانی» از ادبیات فارسی و «رساله الفتوه فی الاسلام»، یوسف بن صوشه و کتاب «الصله بین التصوف والتشیع» کامل مصطفی الشیبی ، از ادبیات عرب، پرداخته است. در طول تاریخ بسیاری از جوانمردان و عیّارانِ شیعه و سنّی که مبانی شریعت و طریقت را باور داشتند، امام علی(ع) را پیشوای جوانمردان و نقطه قوتِ این جریان فکری می دانستند. حضور تاریخی و پشتوانه معنوی حضرت علی(ع) شاه مردان به عنوان رهبر اهل فتوّت موجب شد که با شعار لا فتی الّا علی یار و یاور بینوایان باشند و با ستمگران مبارزه کنند.