زلزله

حوادث طبیعی بیش از پیش سکونتگاه های انسانی به ویژه شهرهای بزرگ را با خطر بحران روبرو ساخته است. از یک سو، رشد شتابان شهرنشینی سبب بارگذاری و تراکم بیش از اندازه جمعیت، دارایی ها، تأسیسات زیربنایی، منابع تولیدی و خدماتی در شهرها شده و از سوی دیگر، عدم رعایت ظرفیت ها و استانداردها در ساخت و سازها و در برنامه ریزی و طراحی شهری باعث آسیب پذیر شدن شهرها شده است. از این رو، این پژوهش به مطالعه الگوی فضایی آسیب پذیری شهرها در زمان زلزله و ارائه الگوی بهینه در شهر کرمانشاه پرداخته است. روش پژوهش ترکیبی از روش های توصیفی و تحلیلی و نوع آن کاربردی است. اطلاعات مورد نیاز این پژوهش از طریق نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن، طرح های جامع و تفصیلی شهر کرمانشاه و همچنین استفاده از اسناد، مجله ها و کتاب های مرتبط با موضوع به دست آمده است. جهت تحلیل داده ها از نرم افزارهای AutoCAD، ArcGIS، Super Decisions و از مدل ANP که مدلی مناسب جهت پهنه بندی آسیب پذیری در مناطق شهری می باشد، استفاده شده است. نتایج این پژوهش معلوم کرد که مناطق مختلف شهر کرمانشاه به ویژه بخش های شمالی و جنوبی آن از لحاظ آسیب پذیری وضعیت مناسبی ندارند. بنابراین، نتایج این مطالعه می تواند به مدیریت بحران به ویژه جهت خدمات امداد و نجات و برنامه ریزان و طراحان شهری برای درک و اولویت بندی مسائل شهری و به ویژه ساماندهی بافت های فرسوده شهر و یافتن راه حل هایی برای رفع مشکلات کمک نماید.

وقوع زلزله باعث خسارت های زیادی به سیستم شهر شده که ناشی از عدم توجه به شناخت عوامل اساسی در آسیب پذیری در برابر زلزله می باشد، از این رو لازم است که به بررسی و تحلیل مؤلفه های تأثیر گذار کاربرد برنامه ریزی زمین در کاهش خطر زلزله جهت افزایش تاب آوری شهری پرداخته شود. هدف پژوهش کاهش آسیب پذیری شهر و تقویت برنامه ریزی کاربری زمین جهت بهینه سازی توانایی های شهر برای مقابله باخطرات ناشی زلزله با توجه به معیارهای، فضایی– کالبدی، اجتماعی، اقتصادی است. در این پژوهش سعی داریم که با تلفیقی از (3) معیار «ابعاد» و (12) زیر معیار و (23)«گزینه» متفاوت در قالب طیف مفهومی به تحلیل و ارزیابی شهرک اقماری آساوله، سنندج براساس مدل AHP، با استفاده از نرم افزار Expert choice بپردازیم. تحلیل نتایج پژوهش نشان می دهد؛ که معیار فضایی- کالبدی دارای بیشترین اهمیت می باشد. همچنین نتایج زیر معیارها در مجموعه معیار فضایی – کالبدی نشان می دهد؛ که خصوصیات ساختمانی، خصوصیات ژتوتکنیک وکاربری زمین دارای بیشترین اهمیت از نظر کاهش خطر زلزله جهت افزایش تاب آوری شهری شهرک آساوله سنندج را دارا بوده است. Abstract The occurrence of the earthquake has caused a lot of damage to the city system due to the lack of attention to recognizing the basic factors in vulnerability to earthquakes. Therefore, it is necessary to study and analyze the components of land use planning to reduce the risk of earthquakes. To increase urban resilience. The question of this research is: Which of the land use planning criteria are effective against earthquakes and increasing urban alleviation? The purpose of the research is to reduce the vulnerability of the city and strengthen land use planning to optimize the city's ability to cope with the earthquake hazards in terms of criteria, spatial-physical, social, and economic.To analyze the data from the AHP technique and model, use Expert selection and GIS software.In this research, three main dimensions of "dimensions", spatial-facet, social, and economic are considered, which are hypothetical concepts in two alternative situations, "reducing the risk of earthquakes and increasing urban resilience" based on the amount of privileges and relative importance of the case In order to investigate the main objective that includes determining the land application planning criteria to reduce the risk of earthquakes in order to increase urban alleviation, in order to provide raw information, field surveys have been carried out and based on the information obtained through the matrix The points used in the scorecard model are presented and presented in the form of descriptive information set. According to the obtained weights for each of the criteria after the comparison of the pair, according to the sub criteria and the options studied, the spatial and physical criteria with 710 have the highest importance, the economic criterion with 219. Medium importance And the social standard with 070. It has the least importance. Also, the results of the following criteria in the set of space-cluster criteria show that the constructional characteristics weighing 420, the characteristics of geotechnical with a weight of 248., land use with a weight of 159. has the highest weights and interference with a weight of 24. The lowest weight and rank It is important to study the ratio of earthquake risk reduction to increase urban resilience.The analysis of the research results shows that the spatial-physical criteria are the most important. Also, the results show the following criteria in the spatial-physical criteria set: the characteristics of construction, geotechnical properties and land use have the most importance in terms of reducing the risk of earthquakes to increase urban resilience.

برنامه ریزی شهری با هدف کاهش آسیب پذیری، ناگزیر از شناخت نحوه و علل آسیب پذیری هر یک از عناصر کالبدی شهر است. در این راستا، ارزیابی و تحلیل معیارهای حمل ونقل ﺟﻬﺖ کاهش آسیب پذیری شبکه ارتباطی و به ویژه معابر شهری، به عنوان یکی از عناصر کالبدی شهر، از اهمیت ویژ های برخوردار است.این پژوهش به روش تحلیلی- کاربردی، ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﮑﻨﯿﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﺒﮑﻪ ای (ANP-SWOT) به تحلیل معیار های حمل ونقل پرداخته شده است. هدف این پژوهش، ارزیابی و تحلیل معیارهای حمل ونقل ﺟﻬﺖ کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله، تشخیص و تفکیک عوامل اثرگذار بر آسیب پذیری در ﺷﺒﮑﻪ معابر ﺷﻬﺮی بافت مرکزی سنندج است. معیار های حمل ونقل که در این پژوهش از انها استفاده شده است عبارتند؛ کاربری اراضی شهری، مصالح وکیفیت ابنیه، فاصله شبکه معابر از گسل ، سلسله مراتب معابر، بهینه کردن ظرفیت معابر، دوری ونزدیکی معابر به مراکز درمانی. نتایج نهایی حاکی از این است که، معیار سلسله مراتب معابر با رتبه(1)دارای بیشترین اهمیت و مصالح وکیفیت ابنیه با اولویت(6) دارای کمترین مقدار اهمیت می باشد.

هدف: هدف پژوهش حاضرشناسایی تجربه زیسته دانش آموزان کنکوری شهرستان سر پل ذهاب به منظور بررسی نقش عوامل حمایت روانی اجتماعی بر انطباق پذیری آن ها در شرایط بحران زلزله بود. روش: پژوهش با رویکرد کیفی و با روش تحلیل محتوا در سال 1397 در شهر سر پل ذهاب انجام شد. نمونه گیری به روش مبتنی بر هدف صورت گرفت و داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته، با 11 دانش آموز کنکوری شهر سر پل ذهاب تا رسیدن به اشباع اطلاعاتی جمع آوری شد. یافته ها: نتایج حاصل از تحلیل یافته ها در 5 طبقه اصلی «حمایت خانوادگی، حمایت از طریق خود، حمایت مشاوران، حمایت اجتماعی و حمایت معنوی» و با زیر طبقات متعلق به هر طبقه بیان شد. نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان داد که دانش آموزان کنکوری که زلزله را تجربه کرده اند، بعد از مدتی دوری از درس خواندن حمایت خانوادگی، حمایت از طریق خود، حمایت مشاوران، حمایت اجتماعی و حمایت معنوی را دریافت کرده اند. درنتیجه، با تأمین حمایت روانی اجتماعی توانستند بازگشت دوباره به درس خواندن داشته باشند.

هدف این پژوهش ارائه الگوی مداخلات مشاوره ای انجمن مشاوره ایران در بحران زلزله کرمانشاه است. روش: روش پژوهش، روش تحقیق روایتی است [D1] [sk2] . در این پژوهش، زلزله کرمانشاه در تاریخ 21/8/96 آغاز روایت در بحث مدیریت بحران محسوب می شود. انجمن مشاوره ایران به مدت 6 ماه در منطقه حضور یافت. داستان های مورد توجه در این پژوهش از طریق مصاحبه با اعضای ثابت و مستقر در منطقه که 45 نفر نیروی اعزامی در مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد و دکتری بود، حاصل شد. یافته ها: ساختار مدیریت بحران انجمن مشاوره ایران در دو سطح عملکرد اختصاصی و عملکرد عمومی ارائه شد. در این فرایند، عملکرد عمومی اشاره به سطح کنشگران (ویژگی های شخصیتی مشاوران) دارد که تمامی عملکرد های اختصاصی را نیز تحت الشعاع خود قرار می دهد. عملکرد اختصاصی، دارای سه زیرمجموعه است که عبارتند از: الف- عملکرد کاهش بحران، ب- عملکرد ایجاد ثبات، ج- عملکرد توانمندسازی. در هر یک از عملکردهای مذکور، فنون و فرایندهای مشاوره ای مختص به آن عملکرد اجرا گردید. عملکردها بر خلاف مضامین، عناصری در درون روایت نیستند بلکه خود روایت هستند وکل روایت چیزی جز توالی عملکردها نیست. [D3] [sk4] بحث و نتیجه گیری: نتایج حاصل از اقدامات مداخله در بحران به دنبال سوانح، نه تنها به ارتقاء سلامت روان بازماندگان کمک می کند بلکه نقشی مثبت در کاهش مشکلات جسمانی و روان شناختی در دوران پس از سانحه دارند. [D5] [sk6]

احتمال رخداد بلایا و سوانح طبیعی به عنوان پدیده های غیرقابل اجتناب همواره سکونتگاه های انسانی را تهدید می کند؛ از این رو وظیفه برنامه ریزان و مدیران شهری تنظیم الگوهای مناسب و مدون برای کاهش آسیب پذیری سکونتگاه های انسانی به ویژه شهرهاست که محل تجمع انسان، فعالیت و سرمایه به شمار می آید. این فرایند تاب آوری شهری نام دارد. براین اساس، پژوهش حاضر با هدف معرفی و کاربست رویکرد تاب آوری شهری در مقابل زمین لرزه و برنامه ریزی برای دستیابی به ارائه مدل مطلوب صورت گرفته است تا سطح تاب آوری کلان شهر تهران ارتقا یابد، تأثیرات زمین لرزه و آسیب پذیری جوامع کمتر شود و توانایی های مردم برای مقابله با خطرات ناشی از وقوع سوانح زمین لرزه در مناطق شهری تهران تقویت یابد. پژوهش حاضر کاربردی و توصیفی-تحلیلی است که با بهره گیری از روش های تصمیم گیری چندمعیاره در قالب تحلیل سلسله مراتبی AHP و نرم افزار Expert choice انجام شده است. نتایج حاصل از پژوهش با رگرسیون چندمتغی ره نشان می دهد ارجح ترین بعدی که بر ارتقای سطح تاب آوری زلزله منطقه 12 تهران تأثیرگذار است، بعد اقتصادی تاب آوری با ضریب رگرسیون استانداردشده Beta 382/0 است. ابعاد دیگر برحسب اولویت عبارت اند از: بعد نهادی تاب آوری، بعد کالبدی-محیطی و بعد اجتماعی تاب آوری. همچنین براساس داده های کلی تحلیل سلسله مراتبی از ابعاد تاب آوری منطقه 12 تهران، اولویت ابعاد ارتقای سطح تاب آوری زلزله منطقه 12 تهران با اهمیت بالای بعد کالبدی-زیرساختی با ضریب 462/0 همراه است.

تحلیل میزان و چگونگی آسیب پذیری بافت های قدیم شهری به برنامه ریزان و مدیران شهری در تصمیم گیری های مناسب و انتخاب راه حل های کنترل و مقابله با مخاطرات احتمالی کمک مؤثری می کند. هدف از این پژوهش بررسی آسیب پذیری بافت قدیم شهر کاشان در برابر زلزله و چگونگی توزیع شاخص های آن است. شاخص های به کارگرفته شده در تحلیل مشتمل است بر: مساحت قطعات زمین؛ نوع کاربری زمین؛ عرض معابر؛ نوع مصالح؛ تعداد طبقات؛ قدمت ابنیه؛ کیفیت ابنیه؛ دسترسی به فضای باز؛ فاصله از گسل؛ و مدیریت بحران. ماهیت پژوهش کاربردی و روش آن اکتشافی- تحلیلی است. جمع آوری داده ها و اطلاعات در مرحله اول به صورت اسنادی و بررسی متون مختلف است و از روش میدانی به ویژه مشاهده بهره گرفته شده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل Fuzzy AHP، سیستم اطلاعات مکانی، و نرم افزار Expert choice استفاده شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که از لحاظ آسیب پذیری 11درصد مساحت بافت شهر در طیف خیلی کم، 7درصد در طیف کم، 15درصد در طیف متوسط، 22درصد در طیف بالا، و 45درصد در طیف خیلی بالا قرار دارد. تمرکز فضایی آسیب پذیری در بخش مرکزی بافت قدیم به سبب مصالح کم دوام، کیفیت نامطلوب ساخت، و قدمت زیاد ابنیه است. کمترین آسیب پذیری مربوط به جداره اصلی بافت به ویژه در بخش جنوب شرقی است. درمجموع، می توان نتیجه گرفت در بُعد ارتقای کیفیت به کارگیری اصل خطرپذیری مدیریت بحران و در بُعد قدمت توسعه اقدامات بازآفرینی در ابعاد زیستی – کالبدی،ساخت اجتماعی بارویکرد ترکیبی، و مدیریت بحران می توان باعث کاهش آسیب پذیری بافت های قدیمی شد.

با توجه به موقعیت جغرافیایی و ویژگی های زمین ساختی ایران، مراکز جمعیتی، همواره در معرض انواع مخاطرات طبیعی، به خصوص زلزله بوده و آسیب های جانی و مالی فراوانی را متحمل شده اند. نویسندگان این مقاله اعتقاد دارند که با استفاده از روش ها و سیاست های مناسب مدیریت شهری، به ویژه برنامه ریزی کاربری زمین، می توان میزان آسیب پذیری مناطق شهری در برابر زلزله را کاهش داد. در این مقاله ، رابطه بین کاربری زمین و آسیب پذیری مناطق شهری در برابر زلزله در 5 محله ناحیه 3 شهرداری (بخش مرکزی) شهر سبزوار بررسی شده است. این پژوهش از جهت هدف، از نوع پژوهش های اکتشافی و کاربردی و از نظر روش، از نوع پژوهش های توصیفی-تحلیلی است. داده و اطلاعات مورد نیاز این پژوهش به روش مطالعات کتابخانه ای و پیمایشی جمع آوری شد و پایگاه اطلاعاتی لازم در محیط نرم افزاری Arc GIS تشکیل گردید. در این مقاله، میزان آسیب پذیری بافت فرسوده ی محدوده ی مورد مطالعه با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی ( AHP ) و مدل تحلیلی f (K1, K2,…, K8) برآورد شده است. بر اساس یافته های این پژوهش، حدود 23 درصد محدوده ی مطالعه دارای آسیب پذیری نسبتاً زیاد در برابر زلزله است. همچنین، محله یک دارای بیشترین آسیب پذیری نسبت به کل محلات است و از نظر بیشتر معیارهای مربوط به کاربری زمین دارای شرایط نامناسبی می باشد. بنابراین، بین برنامه ریزی کاربری زمین و آسیب پذیری مناطق شهری در برابر زلزله، رابطه وجود دارد و از طریق برنامه ریزی کاربری زمین می توان میزان آسیب پذیری مناطق شهری در برابر خطر زلزله را کاهش داد.

مطالعه تاب آوری شهرها در مقابل زلزله از الزامات برنامه ریزی کاهش خسارات جانی و مالی زلزله در شهرهاست. تاب آوری تعاریف گوناگونی دارد و مدلی جامع به منظور محاسبه کمی آن وجود ندارد. در این پژوهش، به مطالعه اثربخشی راهبردهای بهبود تاب آوری شهری مرتبط با بخش های فنی-کالبدی و اجتماعی-اقتصادی در برابر زلزله با هدف ایجاد ابزاری برای تصمیم گیران و سیاست گذاران پرداخته شده است. بدین منظور ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و نظر خواهی از خبرگان ابعاد و شاخص های مؤثر در تاب آوری شهرها در مقابل زلزله استخراج شد. سپس با استفاده از نظر خبرگان و روش مقایسه زوجی، وزن هریک از ابعاد و شاخص ها معین و شاخص تاب آوری معرفی شد. با استفاده از این شاخص و درنظرگرفتن سه سناریوی لرزه ای گسل شمال تهران، گسل ری و گسل شناور، اثربخشی راهبردهای فنی-کالبدی و اجتماعی-اقتصادی در بهبود تاب آوری برای منطقه 6 شهرداری شهر تهران با یکدیگر مقایسه شد. مقدار شاخص تاب آوری  در سناریوی گسل شمال تهران 458/0، در سناریوی گسل ری 454/0 و در سناریوی شناور 456/0 است. نسبت هزینه به افزایش شاخص تاب آوری در راهبرد های اجتماعی اقتصادی کوتاه مدت S1، میان مدت S2 و بلندمدت S3 به ترتیب 17/6، 69/11 و 52/18 است. همچنین در راهبردهای فنی کالبدی کوتاه مدت T1، میان مدت T2 و بلندمدت T3 به ترتیب 90/3، 67/4 و 41/7 است. بهترین راهبرد در افزایش شاخص تاب آوری در مقایسه با هزینه راهبرد S3 و ضعیف ترین راهبرد T1 است. با وجود این از نظر زمان مورد نیاز برای اجرا، راهبردی T1 بهینه ترین راهبرد است. انتخاب راهبرد بهینه برای یک شهر با پارامترها و متغیرهای گوناگونی ارتباط دارد. تنها یک راهکار فنی یا اجتماعی نمی تواند ضامن موفقیت طرح های بهبود تاب آوری شهری باشد. در کوتاه مدت راهبرد T1 و در طولانی مدت راهبرد S2 بهینه ترین راهبردها هستند.

هرگونه عدم تعادل در نظام های درون شه ر(فضاها و بافت شهری) و نظام های بیرون شه ر (عرصه های نزدیک و دور پیرا شهری و منطقه ای) موجب بی ثباتی و ناپایداری آن می شود. در نتیجه برآورد ریسک و ارزیابی آسیب پذیری لرزه ای یک شهر نیز از موضوعات مهم و اساسی محسوب می شود. که پژوهش حاضر با رویکرد توسعه ای – کاربردی و ترکیبی از روش میدانی و کتابخانه ای و با بکار گیری روش کمی VIKOR اقدام به بررسی موضوع در استان ایلام نموده که نتایج نشان داده است شهرستان های استان از نظر تراکم جمعیتی، باسواد و غیره که هر کدام نقش موثری در آسیب پذیری دارند می تواند در رتبه آسیب ناشی از زلزله موثر واقع گردیده اند. مدل های VIKOR و GIS نشان می دهد مناطقی که در این شاخص ها وضعیت آنها نسبت به دیگر مناطق بالاتر بوده(مازاد از استاندارد تعریف شده)، به سود منطقه نبوده و در صورتی این مازاد به سود منطقه است. به لحاظ آماری میانگین میزان VIKOR بدست آمده برابر 0.125 درصد بوده است. گرچه خود این میزان بیانگر وضعیت نامناسب موضوع می باشد. اما با همین میزان مناطقی هستند که میزان VIKOR آنها بسیار کوچکتر از میانگین بوده است. که شامل شهرستان های دهلران، ایوان و ملکشاهی می باشد

برنامه ریزی اسکان موقت زلزله باهدف کاهش آسیب  های ثانویه زمین  لرزه همواره یکی ازدغدغه های اصلی برنامه  ریزان و مدیران شهری بوده است. در گذشته برنامه  ریزی اسکان موقت صرفاً با توجه به اصولی مانند خالی بودن زمین یا بدون مالک بودن آن صورت می گرفته، اما امروزه این کار با استفاده از فناوری  های نوین مانند GIS و با در نظر گرفتن معیارهای متعدد مکانی و توصیفی انجام می شود. با توجه به اینکه تاب آوری شهری از مهمترین شاخه  های مدیریت بحران شهری می باشد، لذا ارزیابی خطرپذیری و برنامه  ریزی برای کاهش آن ازجمله مکانیابی اسکان موقت (به عنوان یکی از اصول تاب آوری شهری) بسیار ضروری است. با بررسی های صورت گرفته شهر بابل وضعیت مناسبی از نظر اسکان موقت زلزله زدگان ندارد که آن هم، به دلیل عدم توجه به لحاظ  نمودن این مراکز مهم در برنامه  ریزی شهری می باشد. در تحقیق حاضر، نظرات کارشناسان خبره با تخصص های مهندسی سازه، زلزله، شهرسازی، مدیریت بحران، پدافندغیرعامل، ترافیک و حمل و نقل مورد استفاده قرار گرفته و معیارهای مؤثر در مکانیابی مراکز اسکان موقت استخراج و وزن  دهی شدند. سپس با استفاده از توابع تحلیلی GIS، نقشه های معیار تولید و با ترکیب آن ها بهترین مناطق برای اسکان موقت (پس از زلزله احتمالی) در شهر بابل مشخص شد. با تحلیل نتایج مشخص شد که تنها 7 درصد از محدوده شهر بابل برای اسکان موقت مناسب است. این مناطق با توجه به سایر استانداردهای اسکان موقت مورد بررسی قرار گرفتند که در نهایت شش محل و در مجموع 107 هکتار (کمتر از 4درصد) برای اسکان موقت مناسب تشخیص داده شد. اگرچه این 107 هکتار در حال حاضر می تواند پاسخگوی نیاز شهر بابل با توجه به جمعیت کنونی آن باشد، اما اگر نرخ رشد جمعیت شهر بابل و از طرفی افزایش ساخت و ساز و در نتیجه آن کاهش فضای مناسب برای اسکان موقت در نظر گرفته شود، قطعاً در آینده ای نزدیک شهر بابل با کمبود فضای مناسب جهت اختصاص به اسکان موقت زلزله  زدگان مواجه خواهد بود.

بحران های طبیعی، رویداد هایی هستند که رسانه ها به طور خاص، آن ها را پوشش خبری می دهند. یکی از تکنیک هایی که در این نوع پوشش های خبری استفاده می شود، چارچوب بندی است که در واژه ها، جمله ها و تصاویر به طور گسترده به کار گرفته می شود؛ بدین ترتیب برخی از جنبه های پدیده برجسته شده و تلاش می شود تا افکار عمومی حول آن جنبه شکل بگیرد. هدف پژوهش حاضر، بررسی چارچوب بندی بصری خبرگزاری های کشور از زلزله 1/7 ریشتری 21 آبان سال 1396 کرمانشاه است. در همین راستا، ابتدا پنج خبرگزاری ” مهر“، ” فارس“، ” تسنیم“، ” ایرنا“ و ” ایسنا“ بر اساس رتبه خبرگزاری ها در الکسا انتخاب شدند و سپس تمام تصویرهای آن ها در ده روز نخست بحران زلزله کرمانشاه، استخراج و 370 قطعه عکس، بر اساس قاعده اشباع نظری، تحلیل و کدگذاری کیفی شد. یافته ها نشان داد که چارچوب بندی بصری خبرگزاری های مورد مطالعه، به سه مرحله ” شروع بحران“، ” اوج بحران“ و ” سکون و آرامش پس از بحران“ قابل  تقسیم بندی است. در قالب این سه مرحله، چارچوب های جزئی تری مانند کُنش های عاطفی، کنش های ارتباطی، مصائب و مشکل ها، کُنش های آیینی، کُنش های بین فردی، امداد رسانی و تلاش برای بازگشت به زندگی عادی نیز شناسایی شد. پژوهش حاضر نشان داد که خبرگزاری های کشور سعی کرده اند در چارچوب بندی خود، جنبه انسانی پدیده را پررنگ کنند و به چارچوب بندی فرهنگی نیز  به عنوان چارچوبی نوین توجه داشته باشند که در گونه شناسی چارچوب های پیشین مورد توجه نبوده است.

شهر مشهد به عنوان دومین کلان شهر ایران به واسطه وجود بافت فرسوده گسترده همواره در معرض آسیب های ناشی از زلزله بوده است. در این پژوهش یک مدل تلفیقی برای اسکان اضطراری زلزله زدگان در شهر مشهد ارائه شده است. مدل پیشنهادی بر اساس ترکیب سیستم داینامیک، رابطه کوبورن و اسپنس، GIS و مدل مکان یابی تخصیص است. در ابتدا تعداد ساختمان های تخریب شده در اثر زلزله با استفاده از مدل سازی سیستم داینامیک تخمین زده می شود. در مرحله بعد با استفاده از رابطه تخمین تلفات کوبورن و اسپنس و با استفاده از خروجی سیستم داینامیک، تعداد تلفات ناشی از زلزله احتمالی تخمین زده می شود. در مرحله سوم با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مکان های مستعد در این زمینه انتخاب می شوند و در مرحله پایانی با استفاده از یک مدل مکان یابی تخصیص مکان های اسکان اضطراری انتخاب شده و جمعیت نیازمند اسکان به آن ها تخصیص می یابند. این روش به ازای هر سناریوی محتمل زلزله در شهر مشهد اجرا می شود. به منظور تلفیق تخصیص های موجود به ازای سناریوهای مختلف از مدل Min Max Regret استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که بیشترین مکان اسکان اضطراری موردنیاز برای پوشش جمعیت بازمانده 223 و کمترین تعداد 93 است؛ همچنین در تخصیص نهایی تعداد 111 مکان اسکان اضطراری انتخاب می شود.

تهران به عنوان بزرگ ترین شهر کشور به دلیل وجود گسل های فعال در اطراف آن و تمرکز شدید جمعیتی و ساختمانی در معرض آسیب پذیری بالایی از زلزله احتمالی می باشد. یکی از مهم ترین عناصر مؤثر در آسیب پذیری، چه به صورت کنشی و چه به صورت واکنشی، قلمرو شبکه دسترسی می باشد. لذا دسترسی مناسب به معبر و مراکزی مانند فضاهای باز، مراکز امداد و نجات و ایستگاه های آتش نشانی، نقش مؤثری در کاهش تلفات و آسیب پذیری در هنگام وقوع زلزله احتمالی و پس از آن دارد. بنابراین چنانچه بتوان طبق اصول متعارف شهرسازی شبکه دسترسی را به طور مطلوب سامان داد، از میزان آسیب پذیری احتمالی تا حد زیادی کاسته می شود. برای رسیدن به این خواسته، انجام عملیات ارزیابی محیطی عامل پایه می باشد. در این راستا می توان از شیوه ها و تکنیک های مختلفی استفاده کرد. این پژوهش با تکیه بر مطالعات موردی محدوده مورد بررسی (واقع در مرکز منطقه 6 شهرداری تهران) و مدل مفهومی ارائه شده که ترکیبی از تکنیک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، تابع آستانه خطی، ابزار تحلیل شبکه ای و تابع احتمال می باشد، به تجزیه و تحلیل عوامل مرتبط با دسترسی در آسیب پذیری زلزله احتمالی می پردازد. به کارگیری این مدل در نمونه موردی یاد شده، میزان آسیب پذیریناشی از برآیند معیارهای به کارگرفته شده در تحلیل را، در قالب نقشه، جدول و نمودار بیان می کند. انتظار می رود خروجی مدل بتواند راهنمایی مفید و علمی برای برنامه ریزان شهری و مدیریت شهری در راستای کاهش تلفات و آسیب های زلزله احتمالی فراهم آورد.

اهداف: از آغاز دوران مدرنیسم هنگامی که معماران، بهره گیری زیبایی شناسانه از اسکلت های فلزی و بتنی در ساختمان را آغاز نمودند، مشکلات پیکربندی لرزه ای جدیدی نیز بروز کرد؛ علی رغم وجود آیین نامه های لرزه ای، بسیاری از مواقع سطح ایمنی مورد نظر در ساختمان ها به دلیل کم توجهی در طراحی و اجرا حاصل نمی شود. هدف مطالعه حاضر بررسی میزان نقش معماران بر عملکرد لرزه ای ساختمان های میان مرتبه متعارف با بهره گیری از تجارب زلزله های گذشته بود. اطلاعات و روش ها: در مطالعه تجربی حاضر با توجه به رویکرد پهنانگر تحقیق، از طریق مشاهده خسارات وارد بر ساختمان های اسکلت بتنی و فلزی در زلزله های گذشته به نوعی از یک آزمایشگاه استفاده شد. داده های تحلیلی در پنج حوزه شامل بستر و ساختگاه، هندسه و فرم معماری، هندسه و فرم سازه، جزئیات عناصر معماری، جزئیات عناصر سازه ای از طریق روش استدلال منطقی با فرآیند مطالعه، طراحی و اجرا تطبیق داده شده و نهایتاً کلیه آسیب های بالقوه به صورت یک ماتریس کنترلی پایه برای استفاده معماران تنظیم شد. یافته ها: طبق مدل طیفی پنج قسمتی برخلاف تصور اولیه که در ساختمان های اسکلت فلزی و بتنی تمام مسئولیت طراحی ساختمان در برابر زلزله به عهده مهندسین سازه بوده و همچنین برخلاف نظر برخی دیگر از محققان که نقش معماران را در حد طراحی اولیه فرم بنا می دانند، معماران نقش تعیین کننده ای بر طیف وسیعی از عوامل موثر در عملکرد لرزه ای ساختمان در فرآیند مطالعه، طراحی و اجرا به عهده داشتند. نتیجه گیری: معماران نقش تعیین کننده ای بر طیف وسیعی از عوامل موثر در عملکرد لرزه ای ساختمان در فرآیند مطالعه، طراحی و اجرا به عهده دارند.

زلزله پدیده و بحرانی طبیعی است که علاوه بر تهدیدهای جانی و مالی در مناطق مسکونی، همواره آسیب های اجتماعی و روانی ای در پی دارد که بی توجهی به آن در درازمدت مشکلات و بحران های زلزله زدگان را عمیق تر و تهدیدآمیزتر می کند. توجه به پیامدهای اجتماعی و روانی، به مثابه ضرورت راهبردی و مدیریتی، موضوعی حیاتی در جهت ممانعت از آسیب هایی است که غفلت از آنها صدمه جبران ناپذیری در نواحی زلزله زده و حتی در خارج از این مناطق به بار خواهد آورد. آسیب هایی چون شوک، ترس شدید، خشم، درماندگی، کرختی، خاطرات آزاردهنده، کاهش تمرکز، فاجعه سازی درد و... از جمله مواردی اند که بعد از رویدادهای فاجعه آمیز و به ویژه زلزله، محیط فردی و اجتماعی بازماندگان را تهدید می کند. در این پژوهش، با بررسی وضعیت اجتماعی -روانی بعد از زلزله سرپل ذهاب در پاییز 1396، این آسیب ها مطالعه شده است. مطابق یافته های پژوهش، که از طریق مصاحبه های عمیق و با روش کیفی به دست آمده است، استرس و ترس شدید (فوبیا)، شب هراسی، سقف هراسی، خشونت (به منزله آسیب روانی) و بی اعتمادی، رنج اجتماعی زنان، رایگان خواهی و مظلوم نمایی، و سرقت (به منزله آسیب اجتماعی)، که ناشی از موقعیت پسازلزله هستند، به شدت رشد کرده است. 

در مقاله حاضر، با استفاده از داده هایی که از روستاهای زلزله زده بم بعد از وقوع زلزله سال 1382 جمع آوری شده است، یکی از مهم ترین انگاره های جامعه شناختی در زمینه فجایع طبیعی بررسی شده است. زلزله یا هر فاجعه طبیعی دیگر به بخش یا لایه ای از جامعه آسیب می زند که لایه ریخت شناختی (مورفولوژی) نامیده می شود و طی آن احتمال دارد که جامعه بخشی از اعضای خود را از دست بدهد. این لایه شامل امکانات و ویژگی های فیزیکی جامعه است. میزان آسیب دیدگی اعضای جامعه، تابعی از شدت حادثه و نیز استحکام فیزیکی و آمادگی دفاعی آن است. ازدست دادن برخی از اعضا برای جامعه دو پیامد مهم دارد: اول، آسیب دیدن شبکه های روابط اجتماعی، و دوم، فعال شدن اعضای شبکه های اجتماعی برای جبران آسیب دیدگی. بعد از وقوع حادثه و آسیب دیدگی بخشی از جامعه، لایه های دیگر فعال می شوند و تلاش می کنند آسیب را حتی الامکان کاهش دهند و به سوی بهبودی بروند. ویژگی مهم شبکه های اجتماعی آن است که عموماً به گره های خاصی متکی نیستند و ازبین رفتن گره های معدود به گسست در شبکه نمی انجامد، بلکه دیگر اعضای شبکه را به نزدیکی ترغیب می کند. البته، این ادعا را دو عامل مهم محدود می کنند: اول، تعداد اعضای آسیب دیده، و دوم، میزان فشار معیشتی بر بازماندگان. هر دو عامل اگر افزایش یابند ممکن است انسجام اجتماعی را مختل کنند، نظم اجتماعی را بر هم بریزند و اشخاص را به سوی فردگرایی سوق دهند. تحلیل های انجام شده با استفاده از داده های کمّی دست اول نشان می دهد که در روستاهای زلزله زده بم، شبکه های اجتماعی به یاری تقریباً تمام افراد آسیب دیده رفته اند و گرچه خود بازماندگان هم آسیب دیده بودند، کمک رسانی متوقف نشده و این خود عامل مهمی در هضم سریع تر پیامدهای ناگوار زلزله بوده است.

چکیده: این مقاله در جهت همگرایی با تدابیر و فعالیت های مجامع جهانی در راستای ارتقای تاب آوری شهرها در برابر زلزله و توجه به فرایند گسترش فیزیکی- کالبدی آن ها، به تحلیل تاب آوری کالبدی شهر زنجان و طراحی سناریو در برابر مخاطره زلزله می پردازد. معیارهای به کاررفته به ترتیب اولویت و اهمیت شامل: نوع سازه، کیفیت بنا، عمر بنا، تعداد طبقات، سطح اشغال بنا، ضریب محصوریت، تراکم ساختمانی، دانه بندی، فاصله از گسل، تعداد واحد در بنا، سازگاری کاربری، میزان شیب و نمای بنا که بعد از تحلیل سلسله مراتبی ( AHP ) براساس (رابطه شماره 1) در 3 سناریوی تاب آوری در برابر زلزله بکارگرفته شده اند. طبق نقشه های بدست آمده از سناریوها، میزان تاب آوری در قسمت های مرکزی و جنوبی شهر ضعیف و بسیار ضعیف بوده و هر چه قدر به سمت شمال، غرب و شرق حرکت می کنیم بر میزان تاب آوری کالبدی نواحی افزوده می گردد. با این برایند از تصاویر تاب آوری در نقشه های سناریو، هیچ ناحیه ای دامنه کاملا تاب آور را به نمایش نمی گذارد طوریکه در سناریوهای مرکالی 7 و 8 تاب آوری در دامنه فاقد تاب آوری و بسیار ضعیف قرار می گیرد. تحلیل ها نشان می دهد طبق نقشه های موجود در هیچ کدام از نواحی، ثبات در تاب آوری وجود ندارد یعنی هیچ ناحیه ای در ارزیابی همه معیارها، تاب آور نشان نمی دهد.

پژوهش حاضر، بررسی میزان تاب آوری سکونتگاه های شهری و روستایی شهرستان چرام به منظور برنامه ریزی پاسخ به بحران زلزله است. روش پژوهش حاضر، منطبق بر تحلیل ساختاری و همچنین رویکرد شبه ریاضی (کمّی/کیفی) است. حجم جامعه آماری پژوهش، کلیه خبرگان و کارشناسان استان که با موضوع زلزله و رویکرد آینده نگاری آشنایی کامل دارند، هستند. همچنین روش نمونه برداری، نمونه برداری هدفمند و تعداد 25 نفر از خبرگان، کارشناسان، استادان دانشگاهی و مدیران اجرایی مرتبط با موضوع زلزله و مدیریت بحران و رویکرد آینده پژوهی و سناریونویسی، به عنوان نمونه انتخاب شدند. داده ها و اطلاعات پژوهش حاضر از طریق روش انگیزش ذهنی، پنل خبرگان و پرسش نامه محقق ساخته جمع آوری شده است. ابزار اصلی تجزیه وتحلیل داده ها و اطلاعات پژوهش، نرم افزارARC GIS، نرم افزار آینده پژوهی (MICMAC) مبتنی بر تحلیل اثرات متقاطع، نرم افزار (MACTOR) مبتنی بر گزینش چندگانه موضوعات و نرم افزار سناریو ویزارد (Scenario Wizard) مبتنی بر مدل سایب است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که از کل مساحت شهرستان چرام، 78/121 کیلومترمربع (35/9 درصد) در پهنه بدون خطر و 29/177 کیلومترمربع (65/13 درصد) دارای آسیب پذیری بسیار بالایی در برابر زلزله است. همچنین از کل مساحت بخش سرفاریاب، 90/4 درصد در پهنه بدون خطر و 16 درصد دارای آسیب پذیری بسیار بالا؛ 32/13 درصد از بخش مرکزی شهرستان چرام در پهنه بدون خطر و همچنین 96/10 درصد از مساحت بخش مرکزی در معرض آسیب پذیری بسیار بالا قرار دارد. همچنین شهر چرام در پهنه با خطر بالا و شهر سرفاریاب در پهنه با خطر بسیار بالایی از خطر زلزله قرار دارد. 49 روستا و آبادی در شهرستان چرام در پهنه بسیار آسیب پذیر و 14 روستا، در پهنه با خطر خیلی کم نسبت به خطر زلزله قرار دارند. نتایج حاصل از آینده پژوهی نشان داد که تأثیرگذارترین پیشران ها در افزایش خسارات جانی و مالی ناشی از زلزله در شهرستان چرام، 16 پیشران است که عبارت اند از: ضعف مصالح، ساخت و سازهای نامقاوم، گسترش مراکز جمعیتی بر روی پهنه های لرزه خیز و خطوط گسل، بی توجهی به بهسازی و نوسازی، بی توجهی به مکان یابی صحیح، ضعف دسترسی به مراکز درمانی و معابر اصلی، نبود تجهیزات و امکانات و نبود دستگاه های هشدار زلزله، آموزش اندک و دانش ناکافی نیروها و شهروندان، عدم تهیه نقشه خطر و نبود نقشه راه جامع، اسکان افراد با درآمد پایین در مناطق با ریسک بالا و عدم هماهنگی دستگاه های مسئول. همچنین نتایج حاصل از سناریویی سایب درجهت ارائه مطلوب ترین سناریویی پیشنهادی نشان می دهد که هسته و قلب مرکزی سناریوهای برنامه ریزی پاسخ به سانحه زلزله در شهرستان چرام مبتنی بر تهیه نقشه جامع بحران زلزله در شهرستان چرام خواهد بود.

هدف این مقاله تبیین رابطه رابطه معنویت با بهبود تاب آوری روستاییان در در خصوص بحران زلزله در مناطق روستایی شهرستان ورزقان می باشد. این تحقیق از نوع کاربردی و به روش تحلیلی - تبیینی است که با استفاد ه از روش پیمایش انجام شده است. این تحقیق از ن وع کاربردی و روش تحقیق آن، از نوع تحقیقات توصیفی - تبیینی است. جامعه جامعه آماری این پژوهش شامل همه روستاهای آسیب آسیب دیده دهستان ازومدل جنوبی و خانوارهای ساکن در این روستاهاست. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسش نامه پرسشنامه محقق ساخته بوده است که برای اطمینا ن از روایی آن به مصاحبه اکتشافی با 18 خانوار زلزله زده پرداخته شد. مطالعه مطالع ه راهنما در منطقه منطقه مشابه جامعه جامعه آماری با تعداد 30 پرسش نامه پرسشنامه صورت گرفت و با داده های کسب کسب شده و استفاده از فرمول ویژه ویژ ه کرونباخ آلفا ، پایایی بخش های مختل ف پرسش نامه پرسشنامه تحقیق 79/0 الی 91/0 ب ه دست آمد. بالاخره، نتایج یافته های استنباطی تحقیق نشان داد که به به جز متغیر هایمیزان خودصداقتی، درون گرایی، فردگرایی مثبت و فردگرایی مثبت و خوداتکایی بین تمامی متغیرهای تحقیق با بهبود تاب آوری روستاییان در در خصوص بحران زلزله در مناطق روستایی شهرستان ورزقان رابطه رابط ه مستقیم و معناداری وجود دارد و در در نهایت با توجه به به تحلیل نتایج، پیشنهادات کاربردی ارائه شده است. واژه های کلیدی: معنویت، تاب تاب آوری، زلزله، مدیریت بحران، توسعه توسعه روستایی، شهرستان ورزقان.