روش

فی طلیعه العلماء الأفذاذ الذین بذلوا جهوداً مضنیه للمحافظه علی التراث النحوی الثمین، یلمع اسم العلامه المشهور، ابن هشام الأنصاری الذی عاش حیاه علمیه حافله بالمصنفات العدیده، من أشهرها کتاب « مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب ». و لنعترف أن الکتاب رغم قیمته و جلاله قدر مؤلفه جدیر بالدراسه و النقد من جهات عدیده. و المقاله التی بین أیدیکم دراسه و نقد للکتاب المذکور تقوم علی أساس استقصاء آراء مؤلفه و مقارنه بعضها ببعض وکذا بآراء النحاه الآخرین ثم تحلیلها و مناقشتها، متناوله المواضیع التالیه حسب ما یقتضیه المجال. 1 – موجز عن حیاه ابن هشام. 2 – التعریف بکتاب مغنی اللبیب. 4 – منهج ابن هشام فی النحو. 5 – نقد مغنی اللبیب من أربع جهات و هی: أ. التناقض و الاضطراب فی بیان الوجوه الإعرابیه. ب. المعامله الإزدواجیه فی التمسک برسم المصحف الشریف. ج. الأخذ عن آراء النحاه بلا عزوها إلیهم. د. الخطأ فی عزو الآراء النحویه إلی أصحابها.

این مقاله درپی توجیه این ادعا است که آن چه در نوشته های میرزا ملکم خان درچارچوبِ تمایز عقل علمی از عقل طبیعی طرح می شود، نشان گر توجه وی به جایگاه محوریِ اندیشه ی روش در شکل گیریِ عقلانیت علمی و هم چنین، ایده ای مرکزی در کلیت اندیشه ی اوست؛ ایده ای که می توان براساس آن، جوانب گوناگون فکرِ وی را به هم پیوست و آن را به نحوی سازمند، صورت بندی و خوانش کرد. هم چنین ادعا می شود براساس این صورت بندی، می توان به دریافتی روشن از رویکرد وی به مسایل دوران پرآشوب پیش از مشروطیت رسید. از آن جا که ملکم خان علت العللِ ترقی و آبادانی فرنگستان را در پیروی از اصول عقل علمی می داند و هدف اش نیز ارائه ی برنامه ای برای آبادانی و ترقی ایران است، رویکردِ وی به چالش ایران را باید رویکردی راهبردی درنظر گرفت. وی در قامت استراتژیستی می اندیشد که راهبردی بی سابقه برای نفی استعمار قریب الوقوع، در سر دارد. رویکرد این نوشتار آن است تا داوری درباره ی تفکر ملکم خان، نه براساس ویژگی های شخصیتی، رفتارهای اجتماعی یا حتی انگیزه خوانیِ وی بلکه براساس تحلیل و تفسیر ساختاریِ چندین نوشته ی برگزیده از دوره های گوناگون زندگیِ وی انجام پذیرد تا ازین راه روشن شود، مفهوم محوری در اندیشه ی وی چیست (روش)، چرا چنین باوری دارد (عقل علمی مبنای تمامی ترقی های فرنگیان است) و چگونه آن را می پروراند (راهبردی).

قرآن کریم، تنها نسخه تربیت و هدایت الهی است که توسط جبرئیل امین بر پیامبر اکرم (ص) نازل شد تا به مردم راه و رسم درست زندگی را بیاموزد. آنچه مسلم است این است که برای رسیدن به هدف که همان تربیت انسانهاست نیاز به روشهایی است که دستیابی به هدف را ممکن میکند. در قرآن کریم نیز خداوند متعال از روشهایی برای تربیت مردم استفاده کرده است. مثال این روشها، مثال ابزار است در دست انسان که بهرهبرداری از آن رسیدن به مقصود را آسان کرده و او را از تحیر و سرگردانی در این راه رهایی میدهد. طبق تحقیقات انجامشده، تربیت از دیدگاههای مختلف روانشناسی، جامعهشناسی، اسلامی و... بررسی شده و هر یک روشهایی را برای آن مطرح کردهاند. مهمترین روشهایی که قرآن برای تربیت مطرح میکند عبارتاند از روش ایجاد عشق بزرگتر، روش داستانسرایی، روش معرفی الگوهای مثبت، روش دعوت به تفکر، روش برخورد محبتآمیز و... . در این مقاله از کتب روانشناسی، قرآنی و کتب و مقالاتی که در رابطه با تربیت قرآنی نگاشته شده، استفاده شده است.

در حقوق مدرن، عدّه ای از اندیشمندان، به وحدت قانون و قاعده حقوقی معتقدند در حالیکه که گروهی دیگر، معتقدند که قانون یکی از ابزارهای بیان قاعده است. بر اساس رویکرد دوم که مورد پذیرش استاد جعفری لنگرودی نیز هست، برای تفسیر قانون به سرچشمه های قانون در عرف، غرائز حقوقی، وجدان بشری، دکترین و… رجوع می شود. در حقوق مدرن، عده ای منبع اصلی حقوق را عقلانیت فطری و گروهی عقلانیت خودجوش می دانند. استاد جعفری لنگرودی، قانون را محل تلاقی عرف و دکترین می داند و برای تفسیر آن مراجعه به غرائز حقوقی، عرفِ عادت و منابع اسلامی در چارچوب استدلال عقلی با عنایت به فهم اصحاب و… را لازم می دانند تا به این ترتیب، تصورات و تصدیقاتی دقیق، کارآمد و معتبر از قانون استنباط شود. منطق تفسیری در حقوق مدرن و آثار استاد جعفری لنگرودی نوعی تحقیق نظری است که از سه بخش تشکیل شده است: تصورات، تصدیقات و استدلال. آثار استاد جعفری در توضیح منطق تفسیری علاوه بر اصالت و روشمند بودن از مبانی بومی و متقنی برخوردار است که در آثار سایر حقوق دانان سابقه نداردکه در این تحقیق، این مبانی و روش ها در مقایسه با آثار مشابه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

هدف پژوهش، ارائه تصویری از برنامه درسی رویکرد نوعمل گرایی است که با روش تحلیل مفهومی و استنتاجی انجام می گیرد. ویژگی های فلسفه رورتی بنیانگذار فلسفه نوعمل گرایی عبارتند از: ویزگی ابزاری و امکانی زبان، خصیصه امکانی خود و اجتماع، مغایرت امور عمومی و خصوصی، همبستگی اجتماعی به جای عینیت و نگاه انتقادی به واژگان. در خصوص برنامه درسی نوعمل گرایی می توان گفت اهداف آموزش، نسبی و متغیرند، با این حال دستیابی به خودآفرینندگی، تربیت شهروند انتقادی، ایجاد شرایط برقراری دموکراسی، تاکید برگفتمان دانش، بها دادن به دانش عملی را می توان از اهداف نوعمل گرایی برشمرد. با توجه به تغییرات هدف، محتوا نیز متغیر بوده و محتوای ثابتی وجود ندارد. روش های آموزش نوعمل گرایی یادگیری مشارکتی و گفتمان انتقادی می باشد. نوعمل گرا ها از جمله رورتی شیوه های ارزشیابی عینی را رد می کنند. به طور کلی اهداف و محتوا، روش و ارزشیابی برنامه درسی نوعمل گرایی منعطف بوده و تابع شرایط و اقتضائات محیطی و به اصطلاح برنامه درسی نوظهور خواهد بود.

اغلب گزارش هایی که مجاهدان جنگلی یا شاهدان این جنبش نوشته اند، از نظر نگرش و بینش به گونه ای در دسته بندی های موافق یا مخالف جنبش جنگل قرار دارند؛ درحالی که یقیکیان با وجود ارائه گزارشی دقیق و سنجیده مانند ناظری بیرونی حوادث جنبش جنگل را روایت می کند. تمرکز نوشته های یقیکیان بر جمهوری شورایی گیلان است. وی اغلب با دقت و بدون جانب داری خاصی، وقایع و حوادث جنبش جنگل را با روشی علمی بیان می کند. بااین حال نشانه هایی آشکار از جانب داری به نفع انگلستان و سرزنش عثمانی و دولت های محور در نوشته های او دیده می شود. پرسش نوشتار این است: از منظر بینش و روش تاریخ نگاری، یقیکیان چه رویکردی به وقایع تاریخی جنبش جنگل داشته است؟ نتایج پژوهش نشان می دهد یقیکیان به جهت ارتباط با طیف های گوناگون جنبش جنگل و دسترسی به اسناد و مدارک سرّی تا اندازه ای توانسته نسبت به سایر راویان جنبش جنگل گزارش های مستندی از این واقعه ارائه دهد. پژوهش حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای و با تکیه بر کتاب شوروی و جنبش جنگل و سایر آثار یقیکیان در این زمینه به شیوه تحلیلی انتقادی در روش تاریخ نگاری صورت گرفته است.

کتاب استعمارزدایی در روش در زمره متون ضداستعماری با جهتگیری هایی نسبت به انسان شناسی، تحقیق و علم به قلم تحریر درآمده است؛ از انسان شناسی تا تحقیق و علم تا زمانی که در بطن و گستره حضور استعمار واقع شده بود، از منظر نویسنده کتاب نکوهش شده اند. شواهدی از تحقیقات غیرانسانی استعمارگران بریتانیایی در نیوزیلند روی مائوری ها در کتاب ارائه شده است. این کتاب نشان می دهد بنا به مبارزات متعددی که اهالی قبیله مائوری با استعمارگران، امروزه معنای و کاربرد تحقیق متفاوت از گذشته شده است و آنها با آغوش باز به استقبال تحقیق می روند.بنا به این شواهد، آنچه می توان در مورد این کتاب و در پاسخ به آن خاطرنشان کرد این است که متهم اصلی "تحقیق" نیست بلکه کشورگشایی ها و جاه طلبی های اقتصادی و سیاسی کشورهای استعمارگر است که نام تحقیق و انسان شناسی را تحت الشعاع خود قرار داده است. همواره مائوری ها به طور خاص و پلینزی ها به صورت کلی از منظر انسان شناسان معرفی و شناسانده می شوند این در حالی است که در این اثر این موضوع وارونه شده است و این زنی از مائوری ها است که می نویسد و ثبت می کند و نظر و تحلیل خود را در مورد گذشته و انسان شناسی بیان می کند. اما در این میان آنچه که می توان در تکمیل آثار اینگونه عنوان کرد نگاه به غرب و یا استعمار در راستای شناخت آن از منظر مائوری است. این مهم در آثار ضداستعماری کمتر مدنظر قرار می گیرد. بسندگی به نوشتن مائوری ها از خودشان و زخم هایشان در بهبود اوضاع دخیل خواهد بود اما به هر روی ما را بی نیاز از شناخت غرب و استعمار از منظر دقیق و توجه به لایه های ذهنی نمی کند.

پژوهش حاضر با تأکید بر واژه انذار در قرآن کریم و ارائه تبیینی از معنای لغوی و احصای خصوصیات معنایی این واژه در کاربرد قرآنی تعریفی جامع از این واژه ارائه داده تا جایگاه این مفهوم در کاربرد تربیتی آن را از قواره یک «روش تربیتی» به میزان یک «اصل تربیتی» ارتقاء دهد.

هرمنوتیک در حوزه معرفت شناسی به عنوان روشی برای رسیدن به حقیقت الفاظ و عبارات، از جمله شیوه هایی است که در قرن اخیر از جانب بسیاری از صاحب نظران غربی مورد توجه قرار گرفته است. در این شیوه تلاش شده است با تکیه بر برخی اصول و مبانی خاص و با پیگیری معناشناسانه الفاظ و مفاهیم، به حقیقت مدنظر گوینده دست یابند. متناسب با این شیوه غربی، در عالم اسلام متفکران مسلمان، از مفهومی به نام تأویل سخن به میان آورده اند. ملاصدرا به عنوان یکی از متفکران اصیل اسلامی در بحث تأویل، معتقد است که با ریشه یابی دقیق الفاظ در عوالم سه گانه و با روش های عرفانی، فلسفی و کلامی به معنای ملکوتی آن ها رسیده و بسیاری از مشکلات و اختلافات را در باب متشابهات قرآنی از این طریق پاسخ داده است. این جستار بر آن است که با روش توصیفی- تحلیلی، پس از بررسی معنای هرمنوتیک و نسبت معنایی آن با تأویل، روش خاص ملاصدرا در تفسیر آیات قرآن را مورد ارزیابی قرار دهد.

از شرایط مهم و اساسی برای به کارگیری روشی علمی و هدفمند و برنامه محور در تحقیقات عرفانی تعیین و تبیین سنت و مشرب عرفانی اهل تصوف یا به تعبیر دیگر واکاوی اصول و فروع مبانی عرفان اسلامی است. روش شناسی معرفت یکی از ویژگی های اصلی سنت های عرفانی است که می تواند برگرفته از منابع مختلف نقل، عقل و کشف و شهود باشد. نویسندگان این پژوهش می کوشند ضمن بررسی بازتاب روش های نقلی و عقلی در مثنوی، اثبات کنند تنها روش متقن معرفت شناسی روش کشف و شهود است و دو شیوه دیگر زمانی ارزشمند است که با روش کشف و شهود مطابقت یابد. به بیان دیگر، مطابق سنت و مشرب عرفانی مولانا خداشناسی (معرفت الرب) وابسته به خودشناسی (معرفت النفس) است؛ بنابراین سالک با کاربرد ابزار مختلفِ شیوه شهودی می کوشد، پلّه پلّه و به تدریج میزان مواجید عرفانی خود را ارتقا دهد تا از خود و ماسوی الله بیرون آید و به خودشناسی رسد. این امر در مثنوی معنوی از مرتبه تزکیه نفس آغاز می شود و با عشق ادامه می یابد. سپس مراتب کمال آن در سکر و حیرت طی می شود تا سرانجام در مرتبه فنا این توفیق نصیب سالک شود؛ در این مرتبه سالک به کل از غیر خدا تهی می گردد و تنها به اختیار و اراده او حرکت می کند؛ بنابراین به مقصود و غایت نهایی خود یعنی توحید و معرفت الرب دست می یابد.

برای دستیابی به پیشرفت علمی در علوم انسانی اسلامی، ازجمله روان شناسی اسلامی، نیاز به بنیان نهادن و توسعه روش های پژوهش در این حوزه است. با طراحی روش های ساخت یافته و نظام مند، با اتکا به شیوه های اجتهادی و فهم متون اسلامی و حاکم کردن نگرش سیستمی و ساختاری می توان در تحلیل مسائل پیچیده انسانی و کشف واقعیت های روان شناختی بسیار مؤثر عمل کرد و زمینه نظریه پردازی را با توجه به منابع وحیانی اسلامی فراهم کرد. این امر نیازمند گام برداشتن در حوزه پژوهش های پیشرفته مدل یابی و تبیین سازوکار روابط میان سازه ها در یک شبکه منسجم سازواره ای است. برای انجام این پژوهش که از نوع «بنیادی» و «توسعه ای» است و به لحاظ راهبردی از نوع «توصیفی تحلیلی» است، به مقتضای هر مرحله از گردآوری و پردازش اطلاعات از «روش اسنادی» و «روش تحلیل محتوای کیفی» بهره گرفته شد. برای رسیدن به اهداف این پژوهش، با بهره مندی از روش ها و تکنیک های برون دینی (مانند روش های معناشناختی و چندمتغیری)، کوشیدیم مبتنی بر مبانی روش شناختی پارادایمی و براساس پارادایم اجتهادی و بهره مندی از روش های درون دینی و با به کارگیری تمام ظرفیت های روش های اجتهادی، اعم از اصول فقه و استنباط و روش های فهم متن (تفسیری و حدیثی)، برای فهم گزاره های اسلامی به طراحی روش مدل یابی مفاهیم و سازه های روان شناختی از آن ها بپردازیم. در نتیجه این پژوهش، به «روش مدل یابی اسلامی روان شناختی» که دارای فرایند نظام مندِ متشکل از مراحل چهارگانه مفهوم پردازی، صورت بندی، اعتبارسنجی و تبیین و تفسیر مدل است دست یافتیم که خود دربردارنده شش گامِ مسئله شناسی و فرضیه پردازی، فهم پژوهی و استخراج مفاهیم از متون اسلامی، بسط مفهومی مدل، طراحی و ساخت مدل مفهومی، اعتباریابی و تبیین و تفسیر نتایج مدل یابی است. اجرای موفق این روش در یک نمونه و در عالی ترین سطح مدل یابی پیچیده، یعنی از نوع «مدل میانجیِ تعدیل شده»، نشانگر کارایی آن بود. از دستاوردهای دیگر این پژوهش تنقیح و بهبود «روش فهم روان شناختی متون اسلامی» و کاربست متناسب نرم افزار تحلیل کیفی اطلس تی ( ATLAS.ti ) در افزایش دقت و قوت روش کنونی است. درنتیجه، این روش می تواند بر نظام مندی، قابلیت داوری و اعتبار پژوهش های علوم انسانی از متون اسلامی بیفزاید.

نوآوری و پویایی فکری و نوبه نو شدن محتوایی از مقاصد راهبردی نظام اسلامی بوده که در سند چشم انداز 1404 و بیانات رهبری مورد تأکید قرار گرفته است. اندیشه نو و راه گشا مهم ترین عنصر در قدرت نرم جبهه اسلام در مقابل تمدن غرب و قدرت های استکباری است. ازاین رو پرداختن به چیستی و چگونگی نوآوری فکری مبتنی بر تعالیم دین اسلام امری ضروری است. رونق نواندیشی یا نوآوری فکری به نظریه پردازی، تولید علم، ارتقا و کارآمدی علوم به ویژه در علوم انسانی و اجتماعی منجر خواهد شد. این مقاله به روش تحلیل محتوای کیفی مبتنی بر نظریه و روش داده بنیاد انجام شده و پس از تبیین چیستی نوآوری در حوزه علم و اندیشه، بر نوآوری فکری مبتنی بر اصول و آموزه های دینی متمرکز شده و الگویی شامل «التزام به سنت های الهی و ضروریات و اصول» به عنوان عناصر ثابت و جاودانه دین اسلام، «نوآوری در نگرش» و «نوآوری در روش»، برای حصول به اندیشه نو ارائه می دهد. در این مدل سه مقوله «نوآوری در فرهنگ»، «نوآوری در سازمان» و «نوآوری زیبایی شناختی» به عنوان مقوم و تسهیل گر و تسریع کننده نواندیشی تشریح می گردد.

بینامتنیت، در معنایی عام، بر شبکه ارتباطیِ تودرتوی متون با یکدیگر دلالت دارد. در این معنا، نظریه بینامتنیت به عنوان یک هستیِ انتزاعی جلوه گر می شود که بر مفهومی موسع و بی آغاز و پایان از این واژه صحه می گذارد. در این نوشتار، با عنایت به توجه فی مابین نظریه و روش، جایگاه بینامتنیت مورد واکاوی قرارگرفته و این پرسش مهم مطرح شده است که آیا اساساً نگاه روش گونه به بینامتنیت توجیه پذیر است؟ به نظر می رسد بینامتنیت به عنوان یک مفهوم پست مدرن بر سرِ دوراهیِ فرو غلتیدن در ورطه تقلیل گراییِ مفهومی از یک سو و محصور شدن در انتزاع متعلق به نظریه از سوی دیگر قرار داشته باشد. در حقیقت پاسخ این نوشتار به پرسش یادشده، «بلی» مشروط است. بینامتنیت یک روش است، به شرطی که مفهوم انتزاعیِ ارتباط بینامتنی به چیزی شبیه نقدِ سنتیِ منابع تقلیل یابد. عدم اهتمام واضعان اولیه واژه بینامتنیت، کسانی چون کریستوا و بارت، در کاربردی کردن روش بینامتنیت و هشدار از فرو کاهش بینامتنیت به مأخذیابی و تأکید بر نظریه به جای روش، چالشی را پدید آورد که نسل بعدی پژوهشگران بینامتنیت را به سمت روش و کاربردی سازی بینامتنیت سوق داد. روش تحلیل بینامتنی مبتنی بر اصول و مراحلی است که نقطه تمرکز این نوشتار می باشد. واکاوی نظریه بینامتنیت، تقلیل آن به روش و چگونگی نحوه استفاده از آن در یک پژوهش علمی، از اهداف اصلی این پژوهش می باشد.

با شکل گیری فرقه ها و گروه های مختلف در جهان اسلام امامان شیعه که پاسداران اسلام و آموزه های آن بودند با روش های مختلف با آنها برخورد می کردند. این روش ها گاه با بحث و مناظره و گاه با روش های اخلاقی، احساسی و عاطفی و به هنگام نیاز با طرد آنها همراه بود. محور اصلی این مقاله برخورد امامان شیعه با شیعه امامیه است. پرسش این مقاله این است که امامان شیعه با این گروه که فرقه ای درون دینی بودند چگونه برخورد و آنها را هدایت می کردند. با بررسی روایات و دسته بندی آنها روش های برخورد ائمه را در چند محور سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی- تربیتی و عاطفی تقسیم بندی کرده و اصول و مؤلفه های اصلی آنها از جمله: ظلم ستیزی، حفظ عزت شیعیان، تلاش در راه انجام بهترین رفتارها، ضرورت شناخت و معرفت ائمه و رعایت حدود الهی استخراج شده است.

مشکله نحوه خوانش فلسفه سیاسی، یعنی موضوع اصلی این مقاله، سبب به وجود آمدن مسائل روشی در تفسیر  فلسفه سیاسی فارابی، به طور خاص، و فلسفه سیاسی اسلامی، به طور کلی می شود. در این مقاله دو روشِ عمده «منطق اجتماعی دانش» و «علم الاجتماع فلسفه» مطرح شده است. پس از توضیح مختصری در خصوص روش نخست، سعی می کنیم لوگوس (منطق) حاکم بر فلسفه سیاسی اسلامی، از یک طرف و فلسفه سیاسی فارابی، از طرف دیگر را به وسیله روش دوم بیازماییم. براساس روش علم الاجتماع فلسفه، هنر نگارش و «اقتصاد در حق» در نگاه فارابی را بررسی می کنیم. در پایان سعی می کنیم شیوه های پنهان کردن «تناقض» در نوشته های فارابی را درنظر آوریم. این شیوه ها برگرفته از تفسیر اشتراوس از ابن میمون است. اما در آغاز و پیش از این موضوعات مطالعات عمده بر روی فارابی و مسئله تصحیح انتقادی نوشته های فارابی نشان داده می شود. سؤال اصلی پژوهش بدین قرار است: آیا آثار فارابی امکانِ خواندنِ خود را در خود نهفته دارند؟ و آیا می توان این آثار را در پرتوِ نورِ یکدیگر مورد بازخوانی فلسفی قرار داد؟

این پژوهش با هدف معرفی روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی و کاربرد آن در پژوهش های روان شناختی با رویکرد اسلامی انجام شده است. روش پژوهش توصیفی−تحلیلی و به منظور توسعه ابزار می باشد. روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی از مطالعات زبان شناسی، نظریه حوزه های معنایی و تلاش های به عمل آمده در فهم متون دینی (ادبی، اصولی و تفسیری) مشتق می شود و دارای یک اصل بنیادی و نُه اصل فرعی است که در چهار مرحله (مشاهده نظام مند، غرقه شدن در محتوا، صورت بندی داده ها، بازبینی نهایی و ارائه گزارش) به اجرا گذاشته می شود. هر مرحله نیز از چندین گام تشکیل شده است. پایه و اساس تحلیل کیفی محتوای متون دینی، پردازش فعال متن است که در آن پژوهشگر داده های متنی (مفاهیم، گزاره های متون دینی) را آن قدر کندوکاو و تحلیل می کند تا به ساخت های کلی معنا دست یابد. منظور از پردازش فعال متن عبارت از عملیاتی است که طی آن داده ها گردآوری، تجزیه و تحلیل، طبقه بندی و به شکل تازه ای کنار یکدیگر قرار داده می شوند. هدف اصلی پژوهش این است که پژوهشگر از یکسری مفاهیم و گزاره های متون دینی به فهم و استنباط های روان شناختی دست یابد؛ بنابراین، پردازش متن با توصیف و تحلیل های عمومی شروع و به تحلیل های عمیق تر، پیچیده تر، انتزاعی و معنایی می انجامد.

کلیسای کاتولیک با ادعای اصالت، جامعیت و مرجعیت، توانسته است قلمرو اجتماعی وسیعی در جهان امروز برای خود تدارک ببیند. روش این کلیسا برای بسط عدالت اجتماعی چیست و این روش تا چه اندازه می تواند کارآمد تلقی شود؟ هدف این مقاله، یافتن ابعاد مثبت و منفی روش کلیسای کاتولیک در زمینه بسط عدالت اجتماعی از راه ارزیابی تحلیلی آن است. مقاله پیش رو با معرفی و ارزیابی روش کاتولیک در این زمینه، با شیوه توصیفی تحلیلی نشان خواهد داد که اگرچه ضرورت بسط عدالت اجتماعی در مسیحیت کاتولیک مورد توجه قرار گرفته و سنت کاتولیک، به ویژه از شورای واتیکانی دوم، گام های مثبتی برای کمک به برقراری عدالت اجتماعی برداشته است، اما وجود برخی چالش ها و فقدان دستوراتی مشخص در این فرقه مسیحی برای مبارزه عملی با ظلم های اجتماعی، ارائه نظامی منسجم و موفق برای اجرای عدالت اجتماعی را با مشکل مواجه کرده است.

نقد روش شناختی در نظام های فلسفی، به ویژه در فلسفه صدرالمتألهین به عنوان آخرین نظام فلسفی در جهان اسلام، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این میان، آن دسته از تحقیقات انتقادی نیز که صورت پذیرفته، بیشتر ناظر به مقام داوری و نظریه پردازی بوده و نسبت به مقام پژوهش و گردآوری که یکی از ارکان مهم نظام های فلسفی محسوب می شود، کم توجهی صورت گرفته است. ازاین رو پژوهش حاضر ناظر به نقد روش شناختی فلسفه صدرالمتألهین در مقام پژوهش و گردآوری است. نقدهای وارده بر روش صدرا در پژوهش و گردآوری، معطوف به چهار بخش می شود، که چه بسا بتوان آنها را به عنوان ایرادات اصلی روش وی در این مقام دانست: تغییر جایگاه مباحث فلسفی، بی نظمی در بیان مطالب، و نبود ترتیب در مسائل، عدم توجه به طرح و بیان مسئله و عدم ارجاع دهی به منابع مورد استفاده، از جمله مواردی است که می توان در این مقام مورد اشاره قرار داد. نوشتار حاضر با روش کیفی توصیفی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای می کوشد به تبیین نقدهایی که در این مقام بر روش صدرالمتألهین وارد می شود، بپردازد.

پژوهش در هر دانشی مبتنی بر روشی است و اعتبار یافته های یک علم، کاملاً وابسته به روش به کار رفته برای تحصیل قضایا و گزاره های آن علم است. از این رو، مباحث مربوط به روش شناسی را باید یکی از ارکان مهم و اساسی فلسفه علم به شمار آورد. در مورد علم دینی و اسلامی نیز این پرسش مطرح است که برای تدوین آن از چه روش یا روش هایی می توان بهره برد؟ مقاله پیش رو که با استفاده از روش عقلی و توصیفی- تحلیلی نگاشته شده، کوشیده است تا نشان دهد پاسخ به پرسش روش شناسی در زمینه علم دینی و اسلامی، بستگی دارد به معنا و مفهومی که ما برای «علم دینی و اسلامی» در نظر می گیریم. در مورد تعریف، معنا و مقصود از علم دینی و اسلامی، احتمالات مختلفی وجود دارد که اقتضای روش شناختی آنها نیز کمابیش متفاوت است.

حاصل پروژه مدرن سازی در غرب، ظهور دو دنیای مدرن و غیرمدرن است؛ دنیاهایی که هیچ تناسبی با هم نداشت و در مقابل هم قرار می گرفت. این تضادها، در دو سطح سیرت و صورت جریان و تداوم یافت. محصول پیدایش این دو دنیا، بروز انسان جدید و قدیم، توأم با دوگانگی هایی مانند: علم-جهل، تغییر- ثبات و نظایر آن است. بروز این دوگانگی ها، که یکی انسان را به سوی تکثر حقیقت و دیگری به حقیقت مطلق می کشاند، بحرانی را پدید آورد که همه عرصه های حیات انسان را در قالب دو وجهی نوگرایی- سنت گرایی بازتاب داد. به تدریج و همپای تمدن غرب، دوگانگی های ناشی از جدال عمیق سنت و مدرنیسم، از مرزهای آن گذشت و پا به کشورهای غیرغربی سنتی گذاشت و تأثیرات شگرفی را بر حوزه اندیشه و عمل سیاسی در کشورهایی چون ایران برجای نهاد، از جمله این تأثیرها، رؤیارویی مفاهیم جدید و قدیم سیاسی در ایران معاصر است. برداشت های بسیار سطحی از مفاهیم غربی و کاربست آنها در جامعه ایرانی فاجعه هایی چون تقابل نگاه سخت افزاری و نرم افزاری درعلوم انسانی و بحران در روش شناسی علوم اجتماعی را در پی داشته است. تلاش های زیادی برای گذر از این بحران، که می توان آن را «بحران علوم انسانی ایران» نام نهاد، صورت گرفت، ولی نتایج درخور توجهی نداشت. لذا عدم دست یابی به الگوی مناسب بومی سازی، همچنان ضرورت پرداختن به آن و رسیدن به راه حلی در این زمینه را گوشزد می کند.