محمدصادق شجاعی

هدف این پژوهش دستیابی به مدل مفهومی تاب آوری در قرآن کریم بود و از روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی استفاده شد. برای این منظور، ابتدا مفاهیم و گزاره های کلیدی مرتبط با تاب آوری در قرآن کریم شناسایی و گردآوری شد؛ در مرحله بعد مفاهیم و گزاره های گردآوری شده مورد دقت و بازبینی قرار گرفت و مواردی که به نظر می رسید بیشترین ارتباط را با موضوع پژوهش دارد، با به کارگیری اصول تحلیل متن مورد بررسی قرار گرفت؛ سپس محتواهای استنباطی مربوط به هر گزاره روی فرم ثبت شد و با تحلیل و طبقه بندی آنها 10 مؤلفه برای تاب آوری در قرآن به دست آمد و در قالب یک فرم برای روایی سنجی در اختیار کارشناسان قرار گرفت. مؤلفه های تأییدشده که نمره CVI و CVR قابل قبول را کسب کردند عبارت بودند از: آگاهی نسبت به شرایط سخت، امیدواری، ایمان به یاری خداوند، انعطاف پذیری، سطح تحمل بالا، پایداری، پایداری هیجانی، ثبات قدم، تسلیم بودن در برابر قضای الهی و پرهیز از شتابزدگی. سرانجام مدل مفهومی تاب آوری در قرآن کریم در سه محور نشانه ها، مؤلفه ها و ابعاد به دست آمد.

برای انسان حکم ارزشی ای مهم تر از داوری درباره ی خویش نیست و احساس حقارت فرد ذیل چنین داوری هایی قرار می گیرد. گرچه این اصطلاح توسط اندیشمندان متعددی بررسی شده است، اما در تعریف آن اختلاف نظر قابل توجهی وجود ندارد. این مفهوم، گستره ی نفوذ زیادی در ابعاد مختلف زندگی بشر دارد؛ از کاربرد آن در امور تبلیغی-تجاری و کاریکاتور تا اثر سوء آن بر روان افراد. این گستره بیانگر اهمیت و ضرورت پرداختن به این مفهوم است. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به دیدگاه صحیح اسلام درباره احساس حقارت، به تحلیل مبانی اسلامی این مفهوم در آثار آیت الله جوادی آملی به عنوان اندیشمند اسلامی معاصر پرداخته و با استفاده از روش تحلیل مضمون به این سؤال پاسخ داده است که مضامین حاصل از مبانی اسلامی احساس حقارت از دیدگاه آیت الله جوادی آملی چگونه است؟ بررسی ها نشان دهنده ی دو سنخ از احساس حقارت است. مضمون فراگیر احساس حقارت ممدوح، یعنی احساس حقارت در برابر خداوند و در نفس خود که شامل مضامین سازمان دهنده: عامل (معرفت خداوند و قرب به خداوند) و اثر (قرب به خداوند، رشد و کمال فردی و عزت نزد دیگران) است و مضمون فراگیر احساس حقارت مذموم که در ابتدا به دو مضمون فرعی فردی و اجتماعی-ملی تقسیم می شود. بعد فردی آن شامل مضامین سازمان دهنده: عامل (سرکوب استعداد و نام حقیرانه)، اثر (معنوی، اجتماعی) و راهکار (باورهای دینی و سیاست گذاری اجتماعی) می شود.

پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مؤلفه های انگیزش جهادی در منابع اسلامی صورت گرفته است. روش به کار رفته در این پژوهش، "تحلیل کیفی محتوای متون دینی" بود که برای فهم و استنباط آموزه های روان شناختی از منابع اسلامی کاربرد دارد (شجاعی، ۱۳۹۹). بدین منظور ابتدا آیات و روایات مرتبط با بحث انگیزش جهادی با استفاده از کلیدواژه های "جهاد و مجاهدت" استخراج شد و سپس با استفاده از بیانات مقام معظم رهبری مرتبط با انگیزش جهادی(شامل کلیدواژه های "کار جهادی"، "روحیه جهادی"، "مدیریت جهادی"، "مجاهدت" و جهاد) ۱۵ مؤلفه انگیزشی برای انگیزش جهادی شناسایی شد که شامل "ایمان پایدار"، "اخلاص"، "ولایت مداری"، "غیرت دینی"، "آمادگی برای فداکاری"، "توکل"، "خودباوری"، "نظم و انضباط"، "پایداری"، "خطرپذیری"، "خلاقیت"، "امیدواری" "درک چالش خصمانه" و "عقلانیت و تدبیر" است. در مرحله بعد با استفاده از نظرات کارشناسان، این مؤلفه ها در قالب سه عامل شناختی(بصیرت)، گرایشی(تولی-تبری) و شخصیتی(بلندهمتی) جمع بندی شدند. بر اساس این پژوهش می توان انگیزش جهادی را نوع خاصی از انگیزش درونی دانست که معطوف به اهداف خاص و همراه با پشتوانه گرایشی الهی است.

در هر جامعه ای نگرش افراد به مقوله فرزند و فرزندآوری نقش تعیین کننده ای در میزان زادوولد و فرزندآوری دارد. بر این اساس این پژوهش به بررسی نگرش منابع اسلامی به فرزندآوری و سایر نگرش های بازتاب یافته در قرآن کریم به فرزند و فرزندآوری اختصاص یافته، تا از طریق این بررسی مدل مفهومی نگرش منابع اسلامی به فرزندآوری استخراج گردد. روش به کاررفته در این پژوهش، تحلیل کیفی محتوای متون دینی است که برای فهم و استنباط آموزه های روان شناختی از منابع اسلامی کاربرد دارد. در بررسی های صورت گرفته، در مجموع سه نگرش اصلی در مورد فرزند و فرزندآوری در منابع اسلامی یافت شد، که از این سه نگرش، 21 مؤلفه کلی و 61 استنباط از آیات و روایات منتخب به دست آمد: 1. نگرش مثبت به مطلق فرزند، اعم از پسر و دختر، با مؤلفه های؛ فرزند عامل بقا و استمرار والدین، فرزندآوری یکی از ملاک های انتخاب همسر، فرزند مایه اقتدار و افزایش نفوذ والدین، فرزند مایه آرامش خانواده، فرزند موجب استحکام روابط والدین، فرزند زمینه ساز رضایتمندی والدین، فرزند هدیه الهی و فرزند نیرویی در خدمت دین؛ 2. نگرش منفی به مطلق فرزند اعم از پسر و دختر، با مؤلفه های؛ فرزند عامل تهیدستی خانواده، فرزند موجب رنج و سختی والدین و خطرات معنوی فرزند برای پدر و مادر؛ 3. نگرش تفکیکی به فرزند که خود مشتمل بر سه نگرش فرعی است: یکم، نگرش منفی به دختر؛ دوم، نگرش مثبت به پسر؛ سوم، نگرش مثبت به دختر با مؤلفه های؛ دختر موجب گشایش رزق و توسعه بیشتر در زندگی، جلب رحمت و مغفرت الهی پس از مرگ والدین، استعداد دختر برای ایجاد نسل برتر. روایی سنجی محتواهای استنباطی و مؤلفه ها بر اساس نظر یازده کارشناس و دو شاخص روایی محتوا (CVI) و نسبت روایی محتوا (CVR) به دست آمد. در پایان برای روایی سنجی نگرش های سه گانه درباره فرزند و فرزندآوری از نظر سه کارشناس به صورت مشارکتی استفاده شد.

هدف پژوهش حاضر، تبیین مدل مفهومی معنای زندگی براساس آیات قرآن کریم و بررسی میزان روایی آن بود. برای این منظور، مفاهیم و گزاره های مرتبط با معنای زندگی با استفاده از دو راهبرد "جست و جوی واژگانی" و "متن خوانی باز" از قرآن کریم گردآوری و با استفاده از روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی (شجاعی، 1399الف) مورد بررسی قرار گرفت. سپس برای حصول اطمینان از تطابق آن ها با محتوای متون دینی از یک سو و کاربرد آن در حوزه روان شناسی از سوی دیگر، اعتبار یافته ها با استفاده از ارزیابی نظرات متخصصان به وسیله 8 کارشناس با محاسبه شاخص روایی محتوا (CVI) و نسبت روایی محتوا (CVR) مورد بررسی قرار گرفت. پس از بررسی گزاره های قرآنی، هفت مولفه به دست آمد که شامل: خدا به عنوان مبدأ و مقصد هستی، هدفمندی خلقت، مسیر زندگی یگانه، ناپایداری زندگی دنیا، آسیب پذیری زندگی دنیا، گریز ناپذیری مرگ و زندگی جاودانه آخرت بود. سپس مدل مفهومی معنای زندگی براساس آیات قرآن استخراج گردید. براساس مدل مفهومی، این جهان دارای مبدأ و مقصدی است و همه موجودات تکوینا به سمت مقصد در حرکتند. هدف نهایی زندگی، رسیدن به زندگی سعادتمند اخروی است و راه رسیدن به این هدف، مسیر یگانه و صراط مستقیم است.

این پژوهش، با هدف تدوین مدل مفهومی مرگ آگاهی براساس متون دینی و بررسی میزان روایی آن انجام شده است. در ابتدا با رویکردی کیفی با راهبرد «جستجوی واژگانی» به وسیله 39 واژه مرتبط، گزاره های دینی با استفاده از نمونه گیری هدفمند و براساس اصل اشباع در منابع اسلامی، جمع آوری و با استفاده از روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی مورد بررسی قرار گرفت. سپس برای حصول اطمینان از تطابق آنها با محتوای متون دینی از یک سو و کاربرد آن در حوزه روان شناسی از سوی دیگر، اعتبار یافته ها با استفاده از ارزیابی نظرات متخصصان به وسیله 10 کارشناس با محاسبه شاخص روایی محتوا (CVI) و نسبت روایی محتوا (CVR) مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها نشان دادند که مرگ آگاهی، سازه ای است روان شناختی، مبتنی بر توجه پیوسته به حقیقت مرگ در چارچوب اندیشه اسلامی که به عنوان یک پدیده فراگیر، قطعی، پر رمز و راز، به زندگی انسان، معنای الهی داده و موجبات آرامش و تلاش مؤثر را برای تأمین سعادت غایی فراهم می آورد. همچنین، با استنباط از آیات و روایات اسلامی، مؤلفه های مرگ آگاهی، به ده مؤلفه: فراگیر بودن، حتمی بودن، مبهم بودن، آرام بخش بودن، معنابخش بودن، برتر بودن آخرت، معادباوری، مرگ باوری، مرگ اندیشی و توجه مستمر، رسید و بستر مناسبی را برای تدوین پرسشنامه و بسته آموزشی این سازه فراهم نمود.

هدف پژوهش حاضر دستیابی به مدل مفهومی تاب آوری روان شناختی به عنوان سازوکار مقاومت و انطباق مثبت افراد در شرایط دشوار و رویدادهای ناگوار زندگی است. از نظر روان شناسان، تاب آوری فرآیندی پویاست که به افراد امکان می دهد با استفاده از توانمندی ها و مهارت های شخصی خود، در مواجهه با فشارها، آسیب ها و محرک های تنش زا، نه تنها دچار شکست نشوند، بلکه به رشد و تقویت فردی نیز دست یابند. در همین راستا، این پژوهش با هدف دستیابی به مدل مفهومی تاب آوری روان شناختی در آیات و روایات طراحی شده است، تا مبنایی نظری و کاربردی براساس منابع اسلامی، برای ارتقای تاب آوری در حوزه روان شناسی مثبت گرا فراهم آورد. در این پژوهش از روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی بهره گرفته شد؛ روشی که به طور خاص برای استخراج، فهم و استنباط آموزه های روان شناختی از منابع اسلامی نظیر قرآن کریم و متون روایی کاربرد دارد. این روش به پژوهشگر امکان می دهد تا با بررسی عمیق و نظام مند متون، مضامین مرتبط با تاب آوری را شناسایی و تبیین نماید. فرایند تحلیل در پنج مرحله متوالی انجام گرفت: نخست، مشاهده نظام مند و انتخاب هدفمند منابع معتبر؛ دوم، غرقه شدن در محتوا از طریق مطالعه مکرر و دقیق متون به منظور درک عمیق معنایی؛ سوم، صورت بندی یافته ها و استخراج مفاهیم کلیدی در قالب گزاره های روان شناختی؛ چهارم، اعتبارسنجی یافته ها با اتکاء به نظر متخصصان حوزه های دینی و روان شناسی و مقایسه با مبانی نظری؛ و در نهایت، بازنگری و ارائه گزارش نهایی با هدف دستیابی به مدلی مفهومی و قابل اتکاء. این رویکرد کیفی امکان می دهد تا ارتباط میان آموزه های دینی و سازه های روان شناسی مثبت گرا، از جمله تاب آوری، با دقت بیشتری روشن شود. در گام نخست، مفاهیم و گزاره های مرتبط با تاب آوری از آیات و روایات استخراج شد، سپس با به کارگیری اصول پیش پردازش متن همچون هم معنایی، چندمعنایی و حوزه های معنایی مورد تحلیل قرار گرفت. بر این اساس، 9 مؤلفه اصلی تاب آوری شامل تعهد مذهبی، پذیرش، نگرش تکلیف مدارانه، جهت گیری هدف، قوت اراده، پایداری در برابر دشواری ها، ظرفیت بالای سازگاری، صلابت و کنترل هیجانی شناسایی شد. در ادامه، مؤلفه ها بر پایه شباهت کارکردی دسته بندی شدند. برای اطمینان از اعتبار پژوهش، نظر ۱۰ تن از متخصصان علوم دینی و روان شناسی دریافت شد و نسبت روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI) محاسبه شد که به ترتیب بالاتر از 0.62 و 0.79 به دست آمد. براساس یافته های این پژوهش، تاب آوری روان شناختی متشکل از چهار بُعد اساسی وظیفه شناسی، پایداری، انعطاف پذیری و رشد شخصی است. این ابعاد نمایانگر جنبه های گوناگون توانایی فرد در مواجهه با مشکلات و چالش های زندگی بوده و می توانند به عنوان شاخص هایی معتبر برای سنجش میزان تاب آوری افراد مورد استفاده قرار گیرند. شناسایی این ابعاد نه تنها در فهم عمیق تر سازه تاب آوری اهمیت دارد، بلکه زمینه ای کاربردی برای توسعه ابزارهای سنجش ازجمله پرسشنامه های استاندارد فراهم می سازد. افزون بر این، نتایج به دست آمده می تواند مبنای طراحی مداخلات روان شناختی و بسته های آموزشی هدفمند قرار گیرد که هدف آن تقویت ظرفیت های تاب آوری و ارتقای کیفیت زندگی افراد در حوزه های مختلف به ویژه آموزش و تربیت است. بدین ترتیب، پژوهش حاضر گامی مؤثر در جهت تلفیق مبانی نظری با کاربست های عملی در روان شناسی مثبت گرا و آموزش نیروی انسانی به شمار می آید.

براساس آموزه های اسلامی، معاشرت به معروف یک اصل اساسی در تعامل بین همسران محسوب می شود. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مدل مفهومی تعامل به معروف با محوریت آیه 19 سوره نساء انجام شده است. تحلیل کیفی محتوای متون دینی در چهار مرحله مشاهده نظام مند، غرقه شدن در محتوا، صورت بندی یافته ها و بازآفرینی و ارائه، انجام شده و هر مرحله نیز از چندین گام تشکیل شده است. پایه و اساس تحلیل کیفی محتوای متون دینی، پردازش فعال متن است که در آن، پژوهشگر داده های متنی (مفاهیم، گزاره های متون دینی) را با به کارگیری اصول پیش پردازش متن، آنقدر مورد کندوکاو و تحلیل قرار می دهد تا به ساخت های کلی معنی دست یابد. سرانجام یافته های گردآوری شده، تجزیه و تحلیل، طبقه بندی و به شکل تازه ای کنار یکدیگر قرار داده می شوند. جهت دستیابی به این مهم، از دو روش کمّی و کیفی استفاده شد. در روش کیفی، از فرم روایی سنجی (شجاعی، 1388) استفاده شد که در آن، هریک از مؤلفه ها با مستندات ارائه شده و عنوان بندی، در جداول به اساتید ارائه گردید و متقن بودن یافته ها (میزان صحّت، درستی و مطابقت یافته ها با مستندات دینی) و مفید بودن یافته ها (میزان کارآمدی و قابلیت انتقال یافته ها به روان شناسی) در طیف لیکرت، مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج در چهار محور مدیریت رفتار و خلق (تأمین امنیت فیزیکی، تأمین آسایش همسر، با اخلاق نیک رفتار کردن با همسر، گفتار نیکو داشتن با همسر، گشاده رویی، احترام گذاشتن به همسر، یکی بودن و همراهی و رعایت حقوق همسر)، مدیریت افکار (تغافل و گذشت، تغییر باورهای نادرست و تعدیل انتظارات)، درک طرف مقابل (خیرخواهی)، و ایجاد احساس مثبت (حفظ صمیمیت زناشویی، توجه به نیازهای عاطفی همسر، استمرار عشق و دوستی پیشین، ابراز هیجان مثبت) طبقه بندی شدند. اعتبار یافته ها با استفاده از دو روش کیفی و کمّی تایید شد. در روش کیفی، استنباط های انجام شده توسط اساتید انجام گرفت. در روش کمّی محاسبه نسبت روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI)، به ترتیب بالاتر از 49/0 و 79/0 بدست آمد. در مجموع می توان گفت، آموزش و بهینه سازی تعامل به معروف بین همسران، به عنوان یک قاعده طلایی در زندگی می توانند به همسران کمک کنند تا به هدف زندگی مشترک (رشد و تعالی طرفینی و کسب آرامش، صلح و دوستی) دست یافته و بحران های زندگی مشترک را پشت سر بگذارند. تعامل به معروف نوعی کنشوری است که بدون بلوغ عاطفی- فکری در زوجین امکان پذیر نیست.

پژوهش حاضر با هدف پیش بینی مسئولیت پذیری فرزندان بر اساس ترتیب تولد و سبک های فرزندپروری والدین، به روش توصیفی از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری این پژوهش را افراد 12 تا 35 سال قمی در سال 1400و والدین آن ها تشکیل می دادند که ۱۶6 نفر (49 نفر مرد و 117 نفر زن) به صورت در دسترس به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای اندازه گیری متغیر های پژوهش، از پرسشنامه مسئولیت پذیری هاریسون گاف(1984) و پرسشنامه فرزندپروری بامریند(1991) استفاده شد. داده ها به وسیله نرم افزار SPSS و با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی از نوع میانگین، انحراف معیار، فراوانی، ضریب همبستگی و رگرسیون چندگانه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که سبک مستبدانه ۱۱ درصد و سبک سهل گیرانه ۱۶ درصد از واریانس مسئولیت پذیری را پیش بینی می کند. با وجود رابطه معنادار ترتیب تولد و مسئولیت پذیری، نتایج تحلیل رگرسیون نقش پیش بینی کننده آن را تأیید نکرد. بنابراین می توان چنین نتیجه گیری کرد که آموزش سبک های فرزندپروری مطلوب به والدین، می تواند در بهبود مسئولیت پذیری فرزندان نقش مؤثری داشته باشد. 

هدف: هدف این پژوهش ساخت و اعتبارسنجی پرسشنامه سبک های اسناد بیماران مبتلا به کووید-19 بود. روش: روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه آماری شامل بیماران مبتلا به کووید-19 دو استان قم و تهران بود که به شیوه نمونه گیری در دسترس تعداد 292 نفر آزمون گرفته شد. یافته ها: جهت ارزیابی روایی محتوا، حداقل مقدار قابل قبول برای ضریب شاخص روایی محتوا ((CVI برابر با 79/. و حداقل مقدار قابل قبول برای شاخص نسبت روایی محتوا (CVR) برابر با 62/. مورد استفاده قرار گرفت. نتایج روایی ملاک به شیوه همگرا، بین پرسشنامه پژوهش حاضر و مقیاس هم ارز (734/0) و در سطح 01/0 معنادار بدست آمد. برای بررسی روایی سازه، نتایج همسانی درونی، به شیوه همبستگی هر یک از سؤال های آزمون و هر کدام از عامل ها با نمره کل در سطح (01/0)، معنادار بود. روایی سازه به شیوه تحلیل عاملی، به ترتیب هفت عامل «اسناد خداباورانه مثبت»، «اسناد بهبودی خداباورانه»، «اسناد شخصی شده»، «اسناد خداباورانه منفی»، «اسناد به دیگران»، «اسناد طبیعت گرایانه» و «اسناد بهبودی غیر خداباورانه» بدست آمد، که در مجموع (696/48) درصد واریانس کل پرسشنامه را برآورد می کند. اعتبار پرسشنامه در آزمون باز آزمون (678/0)، در روش دو نیمه سازی (808/0) و مقدار ضریب آلفای کرونباخ کل پرسشنامه (888/0)، بدست آمد که بیانگر همسانی درونی خوب این پرسشنامه است. نتیجه گیری: بنابراین نتایج بدست آمده حاکی از قابلیت پرسشنامه سبک های اسناد بیماران مبتلا به کووید-19 جهت استفاده در تحقیقات پژوهشی و خدمات به بیماران کرونایی است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی مفهوم خودمراقبتی و مراقبه بر اساس منابع اسلامی انجام شد. روش این پژوهش کیفی، به شیوه توصیفی- تحلیلی بود. در بخش توصیفی مفاهیم مرتبط با خودمراقبتی بر اساس منابع اسلامی توصیف و در بخش تحلیلی مفاهیم به دست آمده تحلیل گردید. بر اساس یافته های پژوهش حاضر مراقبه از مفاهیم دینی است، که تأکید فراوانی نسبت به آن وجود دارد. در منابع دینی مراقبه همراه مفاهیم نفس و الله به کار رفته است که البته همراه واژه الله استعمال بیشتری دارد. در منابع دینی با دو مفهوم مراقبت از نفس که بیشتر از مفاهیم رصد، حراست و نظارت استفاده می شود، و مراقبت نسبت به حضور خدواند مواجه هستیم. مراقبه با مفاهیم متعددی به صورت ترادف و تضاد معنایی در ارتباط است. تنظیم رفتار نیازمند مراقبت بیرونی و دورنی است. مراقبت به وسیله عوامل بیرونی به تنهایی کافی نیست و خود مراقبتی ضروری است. خودمراقبتی در منابع دینی شامل مراقبت از نفس، بدن و مراقبت معنوی است. مراقبت معنوی از اهمیت بیشتری برخوردار است. هدف از خود مراقبتی در منابع دینی در کنار آرامش روانی و جسمی، رسیدن به کمالات وجودی است. 

ترمی هذه الدراسه إلى التّعرّف على فرص التعلیم الافتراضی وتحدّیاته فی عصر کورونا للحوزات العلمیّه، والمنهج المتّبع فی الدراسه هو المنهج الوصفیّ التحلیلیّ. لقد أظهرت النتائج أنّ التعلیم الافتراضی فی عصر کورونا، على الرغم من وجود عدد من الفرص والقدرات الإیجابیّه کالتدریب الشَّبکی، والمرونه فی اختیار زَمَکان التدریب، وتوفیر التکالیف ومدّه التعلیم، وعدم الحاجه إلى الحضور الفیزیائی للطلاب، وإزاله قیود تسجیل الطلاب، قد واجه أیضًا عددًا من المشکلات والموانع، من جملتها: عدم وجود تفاعل وجهًا لوجه (بشکل مباشر) بین الأستاذ والطالب، والاعتماد المفرط على التکنولوجیا، ونقص الموظفین الإداریین المتخصصین، وانعزال الطلاب وعدم وجود المنافسه بینهم، وحذف البرامج التربویه وعدم الرقابه علی برامج الطلاب وتعامل بعضهم مع بعض، وأخیرًا ثمّه اقتراحات لتفادی هذه المشکلات قدر الإمکان لتجنّب المخاطر وتقلیل العواقب المحتمله فی فتره ما بعد کورونا.

این پژوهش با هدف ارائه مدل مفهومی اضطراب مرگ براساس متون دینی و بررسی میزان روایی آن انجام شده است؛ بدین منظور نخست با دو راهبرد «جستجوی واژگانی» و«متن خوانی باز» و دستیابی به هفده واژه مرتبط، 343 گزاره دینی با استفاده از نمونه گیری هدفمند براساس اصل اشباع در منابع اسلامی جمع آوری شد و با به کارگیری روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی (شجاعی، 1399الف) مورد بررسی قرار گرفت. یافته های حاصل از پژوهش ده نشانه شامل ناراحتی و غم، گریه و فریاد، فرار از مرگ، نفرت از مرگ، بی قراری دائمی، زیاد فکر مرگ بودن، خواب های آشفته با محتوای مرگ، عدم پذیرش مرگ، احساس شرم، حسرت از دست دادن دنیا را برای اضطراب مرگ نشان داد؛ افزون بر آن، چهارده شرط علّی و پنج پیامد نیز برای آن شناسایی شد. برای حصول اطمینان از مطابقت یافته ها با محتوای متون دینی و همچنین کاربرد آن در حوزه روان شناسی، اعتبار آن براساس نظر متخصصان (دوازده کارشناس) با محاسبه شاخص روایی محتوا ( CVI ) و نسبت روایی محتوا ( CVR ) مورد بررسی قرار گرفت و سرانجام مدل مفهومی اضطراب مرگ در قالب یک طرحواره کلی ترسیم شد. یافته های این پژوهش، بستر مناسبی را برای تدوین پرسشنامه سازه اضطراب مرگ و طراحی مداخله درمانی و بسته آموزشی آن فراهم کرده است.

پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مدل مفهومی انگیزش پیشرفت در منابع اسلامی، صورت گرفته است. روش به کار رفته در این پژوهش، "تحلیل کیفی محتوای متون دینی" بود که برای فهم و استنباط آموزه های روان شناختی از منابع اسلامی کاربرد دارد. بدین منظور ابتدا مفاهیم و گزاره های مرتبط با انگیزش پیشرفت در منابع اسلامی بررسی و گردآوری شد. در مرحله بعد، مفاهیم و گزاره های گردآوری شده با استفاده از اصول پیش پردازش متن،مانند هم معنایی، چندمعنایی و حوزه معنایی مورد بررسی قرار گرفت و سرانجام، 5 مؤلفه برای انگیزش پیشرفت شناسایی شد که شامل "میل به پیشتازی"، "فایده نگری"، "احتمال موفقیت"، "نیرومندی انگیزه" و "حمایت معنوی ادراک شده" است. در مرحله بعد به منظور بررسی روایی محتوایی، مؤلفه ها و مستندات آن ها در قالب یک فرم نظرسنجی در اختیار 13 نفر از کارشناسان حوزه علوم دینی و روان شناسی قرار گرفت و از آن ها خواسته شد تا نظر خود را در مورد برداشت های انجام شده از مستندات و مؤلفه های مفهومی بدست آمده برای انگیزش پیشرفت، در یک مقیاس چهار درجه ای از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم مشخص کنند. نظر کارشناسان بررسی و یافته ها با دقت بالای 0.85 درصد تأیید شد. بر اساس این پژوهش می توان انگیزش پیشرفت را زیرمجموعه انگیزش درونی دانست که معطوف به اهداف پیش رو در زندگی بوده و جهت گیری رفتار فرد را تعیین می کند.

پژوهش کنونی با هدف بررسی مفهوم رفق از دیدگاه لغت شناسان، اندیشمندان و منابع اسلامی انجام شده است. روش پژوهش ترکیبی از فقه اللغوی، همراه فقه القرآنی و فقه الحدیثی است؛ درباره یافته ها می توان گفت که لغت دانان رفق را نرمی و لطافت در امور می دانند که سبب تسهیل و آسا ن گیری می گردد و حسن انجام عمل را در پی دارد. تعریف کارشناسان محورهای حالت روانی(مانند لین)، موضوع رفق (همه اقوال و افعال) و نتیجه رفق ( مانند تأنی) شامل می شود. در تعریف اسلامی رفق به محورهای «لین و نرم خویی» به عنوان ویژگی روانی، «تسهیل و آسان گیری» و «رسیدن به مطلوب» به عنوان کارکرد و «امور اجتماعی و فردی» به عنوان موضوع و نیز «کرامت نفس» و «صلاح و مصلحت» پرداخته شد.نتیجه آن که رفق ترکیبی از کرامت، انعطاف پذیری و آسان گیری در امور است. سایر تعبیرها در لغت، اصطلاح و متون دینی زیر مجموعه این سه هستند. لذا به علاقمندان این حوزه توصیه می گردد تا از این تعریف برای فعالیت-های پژوهشی، آموزشی و درمانی بهره گیرند.

بسیاری از پژوهش ها نقش ایمان و معنویت را در سلامت روانی نشان داده اند، اما پژوهشی به تحلیل مکانیسم تأثیر ایمان بر شخصیت نپرداخته است. هدف اصلی پژوهش حاضر، تحلیل کارکرد ایمان در ساختار شخصیت بر مبنای آموزه های قرآنی است. با توجه به این هدف، از روش متن محور و تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. جامعه متنی این پژوهش آیات قرآن کریم بود. با استفاده از نمونه گیری هدفمند، مفاهیم و گزاره های مرتبط با ابعاد روانشناختی ایمان از قرآن کریم جمع آوری و ساز و کار تأثیرگذاری آنها در شخصیت تبیین شد. سپس استنباط ها و تحلیل ساز و کارها، توسط 5 کارشناس ارزیابی و تأیید شد. کارشناسان در علوم اسلامی و روانشناسی تخصص داشتند. یافته های حاصل از پژوهش نشان داد که کارکردهای ایمان در بعد شناختی (احساس معنا، انسجام شخصیتی، خوش بینی و عقلانیّت در تصمیم گیری) و در بعد عاطفی (محبت به خدا، آرامش، امید و توکل، نشاط، تواضع و خشوع، نوع دوستی و تاب آوری، احساس ارزشمندی) و در بعد رفتاری (خودمهارگری، تلاش و پشتکار، بهبود روابط بین فردی، عفت و پاکدامنی، تأمل و احتیاط در انجام کارها، زهد و قناعت، وظیفه شناسی، احساس مسئولیت اجتماعی) می باشند. یافته های این پژوهش در مقایسه با پژوهش های قبلی، مکانیسم روانشناختی کارکردها ایمان را بهتر تبیین کرد و بستر مناسبی برای ساخت مقیاس ایمان و کارکردهای آن فراهم کرد.

این پژوهش با هدف مفهوم سازی خودآگاهی هیجانی در عرفان اسلامی انجام شده است. روش پژوهش تحلیل کیفی محتوای متون دینی (شجاعی، 1399) بود؛ بدین منظور، نخست واژه ها و مفاهیم مرتبط با خودآگاهی هیجانی در عرفان اسلامی گردآوری شد. در مرحله بعد واژه ها و مفاهیم گردآوری شده با به کارگیری اصول پیش پردازش متن بررسی شد و محتواهای استنباطی مربوط به هر مفهوم و گزاره، کنار آنها روی فرم ثبت و با تحلیل و طبقه بندی محتواهای استنباطی مؤلفه های خودآگاهی هیجانی به دست آمد. سپس مؤلفه ها برای روایی سنجی در اختیار کارشناسان قرار گرفت و پس از محاسبه cvi و cvr و اعمال نظر کارشناسان درنهایت یازده مؤلفه شامل شناخت خود واقعی، شناخت باورهای خود، آگاهی از ارزش های خود، تشخیص هیجان مثبت، تشخیص هیجان های منفی، شناخت احساس های خود، آگاهی نسبت به پیامد هیجان ها، توانایی کنترل هیجان ها، آگاهی نسبت به عوامل پدیدآورنده هیجان ها، احساس آمادگی برای تغییر مثبت، گرایش به استفاده بهینه و مطلوب از هیجان ها برای خودآگاهی هیجانی در عرفان اسلامی به دست آمد. سپس مدل مفهومی خودآگاهی هیجانی براساس مؤلفه های به دست آمده ترسیم شد. یافته های این پژوهش زمینه ساخت مقیاس و تدوین بسته آموزشی برای خودآگاهی هیجانی عرفانی را فراهم می کند.

پژوهش حاضر با هدف تدوین و ارائه الگوی مفهومی شخصیت ضداجتماعی در منابع اسلامی انجام شد. روش پژوهش، تحلیل کیفی محتوای متون دینی بود که این روش برای فهم و استنباط آموزه های روان شناختی از منابع اسلامی کاربرد دارد؛ بدین منظور نخست واژه ها و گزاره هایی که با شخصیت ضداجتماعی ارتباط داشتند، از منابع اسلامی گردآوری شد که نتایج این مرحله حدود 450 مفهوم و گزاره بود که به نظر می رسید با شخصیت ضد اجتماعی ارتباط دارند. در مرحله بعد، مفاهیم و گزاره هایی که کمتر با شخصیت ضداجتماعی ارتباط داشتند، کنار گذاشته شدند و واژه ها و گزاره های باقیمانده با استفاده از اصول پیش پردازش متن مانند هم معنایی، چندمعنایی، تقابل معنایی و حوزه واژگانی به منظور دستیابی به مؤلفه های شخصیت ضد اجتماعی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. یافته ها در این مرحله، نُه مؤلفه خودبزرگ بینی، بی احترامی به دیگران، بدبینی نسبت به دیگران، هوسرانی و شهوت گرایی، زیرپاگذاشتن حقوق دیگران، توطئه گری اجتماعی، سرکشی و طغیانگری، آسیب رسانی اجتماعی، بی پروایی و وقاحت را برای شخصیت ضداجتماعی به دست داد. هر یک از این مؤلفه ها، خود دارای چند زیرمؤلفه بودند که به طور کلی 58 زیرمؤلفه استخراج و به تأیید کارشناسان رسید. سپس علت ها و پیامدهای مربوط به هر مؤلفه شخصیت ضداجتماعی در منابع اسلامی به دست آمد و الگوی مفهومی آن با توجه به روبط بین مولفه ها ترسیم شد.