مدیریت اسلامی

هدف اصلی پژوهش: پژوه ش حاض ر ب ه طراح ی الگ وی مدیریت انقلابی در جامع ه اس لامی مبتن ی ب ر بیانات مقام معظم رهبری از سال 1390 لغایت سال1400 شمسی پرداخت ه اس ت. روش پژوهش: روش انج ام ای ن پژوه ش به ص ورت کیف ی انج ام ش د؛ اس تخراج داده ه ا و مؤلفه ه ا ب ا روش تحلیل مضمون از اس تخراج مؤلفه ه ا می باشد که با استفاده از نرم افزار MAXQDA نس بت ب ه ترس یم ش بکه مضامی ن اق دام ش ده است. یافته ها: با مطالعه عمیق بیانات مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العضمی سید علی خامنه ای (مدظله العالی )مضامینی ک ه مع رف مدیرانقلابی در جامع ه اس لامی بودن د، بصورت کدگذاری باز،محوری وگزینشی جمع آوری شدند. نهایت ا کدهای استخراج شده به روش تحلیل مضمون از مجموع 50سخنرانی در قالب 66کد باز ، 50 مضمون پایه و 5 مضمون سازمان دهنده طبقه بندی شدند، حاص ل کار به ص ورت الگ وی مدیریت انقلابی در مدیری ت جامع ه اسلامی ارائه شد. که شامل یک مضمون فراگیر بنام مدیر انقلابی و 5 شاخص اعتقادی،سیاسی ، شغلی ، اقتصادی و شخصیتی یک مدیر انقلابی شناسایی شد ش ایان ذکر اس ت، مدیری ت درست و به موقع ای ن ش اخص ها و نی ز مؤلفه ه ای آنه ا منج ر ب ه تعال ی جامع ه اس لامی خواه د ش د ک ه شایس ته اس ت موردتوج ه کلیه خط مش گذاران سیاسی و مدی ران کش ور ق رار گی رد.

هدف این مقاله مقایسه اندیشه های مدیریتی علامه مصباح یزدی و شهید صدر، دو شخصیت شاخص اصیل اسلامی است. این پژوهش از روش «مطالعه تطبیقی بِردی» برای تحلیل و مقایسه این دو اندیشه استفاده کرده است. منابع استفاده شده عمدتاً چهار کتابی است که عمده دیدگاه های این دو اندیشمند را درباره موضوع بحث، دربر دارد. یافته ها نشان می دهد صاحبان این اندیشه ها هر دو بر مبانی فکری و نقش آن در دانش مدیریت تأکید دارند. همچنین بر تنوع ماهوی و تفکیک گزاره های توصیفی و تجویزی مدیریت نیز تصریح می کنند. اما علامه مصباح تولید گزاره های تجویزی را لازم می داند و شهید صدر بر تولید گزاره های توصیفی و ناظر به موضوعات تأکید می ورزد. با تلفیق این دو اندیشه، می توان الگوی مفهومی منسجم و جدیدی استخراج و از آن برای حل مسائل مدیریتی استفاده کرد. با تلفیق این دو دیدگاه، می توان همزمان از حسن فعلی و فاعلی برای حل مسائل مدیریتی استفاده نمود.

از آنجایی که تدوین یک الگوی پرمحتوی در مدیریت اسلامی برای کشورهای منطقه، جهان اسلام و کل دنیا دارای اهمیت زیادی است، وجود یک الگوی جامع مدیریت اسلامی برای پاسخگویی به نیازهای مدیریتی و اداره کشورهای جهان در سایه مکتب غنی و نجات بخش اسلام یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. هدف اصلی این پژوهش طراحی الگوی جهانی شدن مدیریت اسلامی است با رویکرد کیفی، نوع پژوهش براساس هدف کاربردی، روش پژوهش از نوع گراندد تئوری  و گردآوری داده ها پیمایشی و ماهیت پژوهش اکتشافی است. جامعه آماری عبارت است از کلیه افراد خبره در مدیریت اسلامی در کشور و نمونه آماری با روش نمونه گیری گلوله برفی و براساس قاعدۀ اشباع نظری، با 45 نفر از خبرگان مصاحبۀ عمیق صورت گرفت، ابزار پژوهش مصاحبۀ باز و عمیق از خبرگان و اسناد بالادستی است. برای تحلیل یافته ها براساس مطالعات گلیزر و اشتراوس در مطالعات کیفی، از روش مقایسه مداوم در طی سه مرحلۀ کدگذاری باز، محوری و انتخابی استفاده شد. طبق یافته ها، 26 عامل مؤثر برای جهانی شدن مدیریت اسلامی در پنج بعد شامل جنبه حکومتی، جنبه ترویج فرهنگی، ترویج اقتصادی، اسلامی رفتاری و جنبه علمی معرفی شد و در نهایت الگوی پژوهش توسط خبرگان تأیید گردید.

مدیریت اسلامی، موضوعی است که ازدیربازمورد تعلق خاطر همه کسانی بوده است که دل در گرو اسلام داشته اند. براین اساس، بسیاری کوشیده اند تا در جهت شناخت و معرفی این پدیده مهم، گامی فرا پیش نهند . هر یک از این افراد از منظری به مدیریت اسلامی نگرسته اند و نتیجه این تلاشها منجر به ارائه نظریاتی در خصوص تعریف و بسط مفهوم مدیریت اسلامی شده است. مقاله حاضر اقدام به دسته بندی این نظریات به شرح زیر نموده است: 1- نظریه یا رویکرد نظری رشد در مدیریت اسلامی 2- رویکرد اصول گرایی 3- رویکرد اخلاق و ویژگیهای مدیران اسلامی 4- رویکرد وظایف مدیران مسلمان 5- رویکرد تاثیر ارزشهای اسلامی بر مدیریت در این مقاله سعی شده است مبانی اصولی، تعریف مدیریت اسلامی و نظریه پردازان شاخص هر رویکرد ارائه شود تا از این رهگذر امکان مقایسه، جمع بندی و تحقیق بیشتر و گسترده تر برای محققین و علاقه مندان به مبحث مدیریت اسلامی فراهم شود.

این مقاله به تشریح ویژگی های مدیریت اسلامی از دیدگاه آیات قرآن و مقایسه آن با مدیریت برآمده از تئوریهای مدیریت غربی پرداخته است. نوع تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی و روش انجام تحقیق توصیفی از نوع همبستگی است. در این مقاله با استفاده از منابع موجود کتابخانه ای و میدانی و بهره گیری از مطالعات، و سندکاوی و پرسشنامه به گردآوری داده های مورد نیاز پرداخته شده و با بکارگیری نرم افزار SPSS، داده های گردآوری شده تجزیه و تحلیل شده است. همچنین با ترسیم جدول و نمودارهای مختلف، سعی شده میزان فاصله موجود بین عملکرد مدیریت اسلامی از دیدگاه قرآن با آنچه در تئوریهای مدیریت غربی آمده است و در حال حاضر در کشور پیاده می شود استخراج شود. جامعه آماری و نمونه آماری این تحقیق، 30 نفر از اساتید دانشگاه پیام نور مرکز تهران می باشند. یافته های تحقیق مؤید آن است که بین ویژگی های مطلوب مدیریت اسلامی مأخوذ از آیات قرآن با آنچه تحت عنوان وظایف اساسی مدیریت (برنامه ریزی، سازماندهی، بسیج منابع، ...) بیان می شود، همبستگی کامل وجود دارد. طبق نظر خبرگان مدیریت اسلامی تحت مطالعه در مدیریت اسلامی برای انجام وظایف مدیریتی از قبیل برنامه ریزی، سازماندهی، بسیج منابع، هدایت و رهبری، هماهنگی، کنترل، گزارش دهی و بودجه بندی به ویژگی های ذکر شده (که مأخوذ از آیات قرآن هستند) توجه بیشتری نسبت به مدیریت غربی نشان داده می شود. این ضرورت وجود دارد که مدیران دستگاه های اجرایی جهت عملی کردن ارزش های اصیل نهفته در متن آیات قرآن و تحقق مبانی و اصول مدیریت اسلامی، بایستی این ویژگی ها را مدنظر قرار دهند و اقدام به تقلیل این فاصله نمایند. به عبارت روشن تر هرچه ارزش های برخواسته از مکتب در رابطه با مدیریت اسلامی بیشتر پیاده شود، فاصله کمتر خواهد بود یعنی انحراف از «معیار ویژگی ها» کاهش می یابد. محققین توجه برنامه ریزان رده بالا را به شرایط احرازی و اعمال ویژگی های فوق در برنامه آموزش و انتصاب مدیران، معطوف می نمایند.

تربیت لازمه و اساس زندگی انسان است. این پژوهش کیفی به روش داده بنیاد متنی و تحلیل مضمون و از طریق کدگذاری به تبیین زندگی تربیتی شهید ابراهیم هادی پرداخته و در صدد بیان الگویی برای سبک زندگی اسلامی در شش ساحت تربیتی است. یافته های پژوهش شامل 365 مضمون پایه، 42 مضمون سازمان دهنده و 6 مضمون فراگیر است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که الگوی تربیتی ایشان در ساحت علمی و فناورانه، ساحت زیبایی شناختی و هنر، ساحت اقتصادی و حرفه ای، ساحت زیستی و بدنی، ساحت اجتماعی و سیاسی، ساحت اعتقادی و عبادی به ترتیب عبارت است از: تفکر علمی و منطقی همراه با بصیرت شناسی، به دنبال علم و حقیقت جویی؛ توان به کارگیری دین در قالب کار فرهنگی و هنری، اخلاق اجتماعی و سعه صدر؛ مدیریت استراتژیک در جنگ، جوانمردی و روحیه خستگی ناپذیر، اهل ورزش و کار، روحیه جهاد و مقاومت؛ ساده و بی آلایش، زیبایی ظاهری، ارتقای سلامت و ایمنی؛ رسیدگی به امور مردم، خوش خلقی، آگاه به مسائل سیاسی و تحلیل و توجه به ولایت فقیه؛ رعایت صفات اخلاقی و تزکیه نفس، اعتقاد به اهل بیت ع، اعتقاد به رزق حلال وتوکل بر خدا، به دنبال کمالات انسانی ورضایت الهی، تقید به رعایت احکام دین و رعایت اصول و اداب اخلاقی است.

مفهوم حاکمیت خوب الگویی است که در پی ناکارآمدی سازوکارهای پیشین توسعه از سوی کشورهای توسعه یافته و مجامع بین المللی ارائه شد. اما به واسطه خاستگاه هنجاری متفاوت طرح آن از سوی اندیشمندان مختلف مورد انتقاد قرار گرفته است. بر این اساس این مقاله درصدد آن است تا با تکیه به سه بعد کتاب هدایت بودن، وجود همه لوازم هدایت تشریعی و جهان شمولی آموزه های قرآن، ابعاد و مؤلفه های حاکمیت مطلوب را با استفاده از ترکیبی از دو روش تحقیق موضوعی قرآن کریم و تحلیل مضمون از آیات قرآن استخراج نماید. بنابراین با انتخاب کلیدواژه مناسب (ریشه ح-ک-م) و بررسی آیات منتخب (703 آیه) در قالب سیاق آن (63 سیاق)، نکاتی به دست آمد که با مطالعه و مقایسه محتوایی با تفاسیر منتخب ضمن تکمیل، روایی نکات استخراجی (در مجموع 393 نکته) مورد ارزیابی قرار گرفته و سپس با روش تحلیل مضمون دسته بندی و کدگذاری شد. در نهایت ابعاد حاکمیت مطلوب با تکیه به 33 مؤلفه به دست آمده در 5 عنوان شریعت گرایی اسلامی، معنویت گرایی اسلامی، عقل گرایی، عدالت گرایی اسلامی و مردم سالاری دینی دسته بندی گردید. سبک مستخرج از مؤلفه ها و ابعاد با عبارت «حاکمیت برادرانه در سایه ولی حق» عنوان گذاری شد.

همه گیری جهانی کووید-19 بحرانی است که میلیاردها انسان را در سراسر دنیا به خود مشغول کرده، هر انسانی را در روی زمین مورد تهدید قرار داده، و پیامدها و چالش های گسترده اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، مذهبی، و فلسفی را برای جوامع، دولت ها، حکومت ها، و سازمان های بین المللی به وجود آورده است؛ به طوری که، جامعه و شهروندان از رهبرانشان انتظار دارند تا بحران را به صورتی اثربخش مدیریت کنند. جمهوری اسلامی ایران نیز مانند سایر کشورهای دنیا تحتِ تأثیر این بحران قرار گرفته است؛ از این رو، هدف این پژوهش بررسی رهبری بحران کووید-19 در ایران است. بدین منظور، بیانات و پیام های حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی)، از زمان شناسایی و اعلام عمومی نخستین موارد ابتلا به کووید-19 در ایران را تا زمان نگارش این مقاله (تعداد 58 سخنرانی و 8 پیام مرتبط با کووید-19)، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. پژوهشگران با استفاده از روش تحلیل مضمون، داده های حاصل از متن بیانات و پیام ها را مفهوم سازی کرده و بر اساس آن مفاهیم (229 مورد)، مضامین اولیه (72 مورد)، مضامین سازمان دهنده (72 مورد) و مضامین فراگیر (11 مورد) به دست آمد. درنهایت، با ترکیب و ادغام مضامین فراگیر نزدیک به هم، 3 بُعد 1) معنوی (توجه به معنویات)، 2) شناختی (خودشناسی، دیگرشناسی و آگاهی اجتماعی؛ درک ماهیت اصلی بحران؛ قضاوت در مورد نفع عامه)، و 3) رفتاری (تصمیم گیری برای مدیریت بحران؛ مفهوم سازی و انتقال ماهیت بحران ادراک شده برای جامعه و سایر ذینفعان؛ به-کارگیری از قدرت سیاسی برای بسیج امکانات و منابع و کنار هم قرار دادن افراد، گروه ها و سازمان های واگرا و حتی دارای هدف های متعارض؛ گفتمان سازی و معماری فرهنگی؛ الهام بخشی و برانگیختن انگیزه های درون فردی؛ یادگیری بحران؛ رهبری بحران پس از بحران) از رهبری حکیمانه بحران شناسایی شد. نتیجه گیری و پیشنهاد ها در متن مقاله ارائه شده است.

این مقاله درصدد است تا ضمن انجام مروری انتقادی بر روش شناسی مقالات مدیریت اسلامی، روشی جدید در تحقیقات مدیریت اسلامی با عنوان «متن پژوهی اکتشافی» را معرفی و تبیین کند؛ بدین منظور پس از مروری جامع و تحلیلی بر روش های پژوهش متداول در تحقیقات مدیریت اسلامی با شناسایی خلأ موجود در روش شناسی این حوزه، روش جدید «متن پژوهی اکتشافی» در یک فرایند هشت مرحله ای معرفی، و ویژگی ها و وجوه تمایز آن نسبت به سایر روش ها توضیح داده می شود. در ادامه نیز یک نمونه کار انجام شده با این روش، با عنوان «اکتشاف الگوی رهبری امام علی از عهدنامه مالک اشترe» و مراحل انجام آن بیان می گردد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که روش معرفی شده از ظرفیت مناسبی برای کشف و استخراج الگوی مفهومی نهفته در متون اسلامی برخوردار است و امکان دریافت پیام اصلی و مقصود صاحب متن را به صورت مستقل و جامع و بدون پیش داوری فراهم می سازد.  

دانش مدیریت یکی از مهم ترین شاخه های علوم انسانی دنیای جدید است با روی کرد، اهداف و مبانی خاص خود، سیر تطوری را طی دو قرن پشت سر گذاشته است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، موضوع مدیریت اسلامی مورد توجه قرار گرفت. در ایران واکنش های متفاوتی نسبت به این مقوله دیده شد که از آن جمله انواع انکار و نیز روی کرد اسلامیزه کردن مدیریت بود که در عمل مورد اقبال بسیاری قرار گرفت. در این میان، مرحوم آیه الله مصباح یزدی نظریه ای متفاوت ارائه کرد که حاصل ترکیب برداشت از منابع مختلف مانند قرآن، روایات با فلسفه و دقت در سیر تحول و تغییرهای بنیادین نگرش به انسان طی قرون پسا رنسانس بود. از جمله اساسی ترین توجه به جنبه های غیر سازمانی فرد در زندگی مادی و غیر مادی وی از ناحیه سازمان، یکی از اصلی ترین ویژگی های دیدگاه آیه الله مصباح به شمار می آید. مهم ترین پرسش در این راستا، آن بود که برای تحقق مدل مدیریت مد نظر آیه الله مصباح یزدی باید به چه پیش نیازهایی دست یافت؟ در نوشتار حاضر با روش مطالعه کتاب خانه ای تطبیقی، ضمن تبیین اجمالی روی کردهای رقیب سعی شده با استفاده از جلسات ایرادشده توسط آیه الله مصباح یزدی، مبانی و پیش نیازها برای تحقق مدل مطلوب مدیریت اسلامی از منظر او استخراج و ارائه شود.

دیدگاه ها و رویکردهای مختلفی در پاسخ به این سؤال که مدیریت اسلامی چیست؟ و چگونه قابل تحقق است؟ ارائه شده است. در این مقاله الگویی جهت فهم مدیریت اسلامی از رهگذر تبیین چگونگی همکاری حوزه و دانشگاه به عنوان دو نهاد متولی دین (اسلامی) و علم (مدیریت) ارائه شده است. بدین منظور براساس رویکرد تقسیم کار مدل مفهومی اولیه ای طراحی شده و سپس در قالب مصاحبه های عمیق با 30 تن از خبرگان این حوزه اعتبارسنجی شده است. محتوای مصاحبه ها از طریق روش تحلیل محتوا و تکنیک خوشه بندی تحلیل و طبقه بندی شد. نظرات اساتید در قالب 41 مفهوم پایه، 15مفهوم محوری و 3 مفهوم اصلی دسته بندی شده و مدل اولیه براساس آنها بازطراحی گردید. در این مدل، الگوی پیشنهادی همکاری حوزه و دانشگاه بدین صورت است که در مواجهه با مسائل و موضوعات نیازمند پاسخ به دو سؤال دانستن (چیستی حکم) و توانستن (چگونکی پیاده نمودن حکم) هستیم و حوزه و دانشگاه در هر دو محور حضور فعال دارند. خروجی چنین همکاری منجر به تولید علم مدیریت اسلامی می شود که در مواجهه با مسائل و موضوعات، چهار نوع یافته علمی به دست می دهد: 1. تبیین آموزه های دینی به عنوان راه حل مواجهه با مسائل؛ 2. پیشنهادات علم مدیریت در موضوع شناسی و تببین ابعاد تخصصی موضوع؛ 3. راهکارهای علم مدیریت در ارائه شیوه های توانستن اجرای آموزه ها و 4. تبیین خطوط قرمز دین یا ارائه توصیه هایی در مقام اجرای راهکارهای ارائه شده توسط علم مدیریت.

در حقیقت، مقدمه و پیش نیاز طراحی الگوی مدیریت در مسجد به عنوان اساسی ترین نهاد دینی در اسلام، همان ترسیم اصول مدیریت مسجد است. بر این اساس، مقصود از تدوین این نوشتار، اکتشاف اصول یا مبناهایی است که نحوه مدیریت در نهاد دینی مسجد را با عنایت به مردمی بودن این نهاد، هدایت می کند. برای تحقق این هدف، منابع و مستندات دینی یعنی قرآن، روایات و سیره، مطالعه و مفاهیم مرتبط با آنها واژه سازی و استخراج شد. دستیابی به مفاهیم در مدل پژوهش با مطالعه اسنادی و تحلیل منطقی متون مرتبط و از نگاه نظریه پردازی، مبتنی بر روش تخیل نظام مند صورت گرفته است. روش دلفی نیز برای اعتبارسنجی و تأیید مدل اکتشافی استفاده شد. براساس نتایج این تحقیق، فقه مداری، تقدس مداری، اخلاص مداری، تزکیه محوری، سنت مداری و طهارت مالی شاخص های اصول ارزشی را شکل می دهند. وحدت مداری، امام محوری، داوطلب گرایی، چندکارکردگرایی، مردم داری، شایسته گزینی، نظم مداری، نمازمحوری و معرفت مداری شاخص های اصول کارکردی را تشکیل می دهند که میزان اهمیت و اولویت آنها از نگاه خبرگان محاسبه شده است. از پیشنهادهای اساسی این مقاله، رعایت این اصول از مجرای آموزش، ترویج و گفتمان سازی آنها برای جذب حداکثری و حفظ شاکله مردمی مساجد است.

هدف پژوهش: مدیریت اسلامی بر مبنای ارزش های الهی اسلام، زمینه های نگاه ارزش بنیان براساس آموزه های اسلامی و در نهایت انقلابی را فراهم خواهد آورد. رهبری دینی توانست با ارائه گفتمان جدید اسلامی و با ارائه راهکارها، نظام سلطه جهانی را دچار چالش اساسی کند. در عصر حاضر، امام خامنه ای به عنوان ولی امر مسلمین در راس حکومت اسلامی قرار دارد و در واقع تبیین کننده فلسفه اسلامی هستند و به خوبی نیازهای زمان را می شناسند؛ بنابراین بهترین راهنما در مباحث کلی نظام و در بخش های مختلف، رهنمودهای ایشان است که موجب ترسیم آینده مطلوب در بین مدیران در سازمان شود. روش پژوهش: این پژوهش از نظر راهبرد کیفی و با توجه به این که هدف پژوهش شناسایی و کشف مولفه ها و مضامین مدیریت تراز انقلاب و مدیران انقلابی در سازمان از دیدگاه مقام معظم رهبری است، هدف این پژوهش اکتشافی و از روش تحلیل مضمون استفاده شده است. یافته ها: در ابتدا شناسه های مدنظر از بیانات و سخنرانی های معظم له استخراج و در نهایت با مطالعه عمیق نظری و مصاحبه با خبرگان، مفهوم مدیران انقلابی به عنوان مضمون فراگیر و شش مضمون سازمان دهنده با عناوین امید، اخلاق خدا محورانه، جدیت و قاطعیت، بصیرت و آگاهی، پاسخگویی و نشاط و روحیه بخشی و در مجموع بیست و سه مضمون پایه احصا شده است. نتیجه گیری: توجه دادن به آرمان ها می تواند به آفرینش افق های روشن بیانجامد؛ به همین سبب هنر خلق اندیشه و عمل انقلابی در مدیران را می توان مهم ترین ویژگی دانست.  مدیریت انقلابی الگویی است که قابلیت های لازم برای تحقق اهداف و آرمان های انقلاب اسلامی را دارا بوده و واجد توانایی، ارزش ها و ویژگی هایی برای مدیران است که از یک نظام مدیریت کارآمد اسلامی انتظار داریم.

مدیریت عملکرد کارکنان، عملکرد کارکنان و متعاقباً عملکرد سازمان را تحت تأثیر قرار دهد، بنابراین باید به عنوان یک فرایند مهم در سیستم مدیریت منابع انسانی سازمان ها مدنظر قرار گیرد. هدف این پژوهش استخراج شاخص های مدیریت عملکرد کارکنان از نهج البلاغه و سپس آسیب شناسی سیستم مدیریت عملکرد کنونی شهرداری اصفهان بر این اساس می باشد. پژوهش از نوع ترکیبی است. به این صورت که ابتدا پیشینه ی پژوهش مطالعه گردیده و در ادامه با مطالعه ی نهج البلاغه، با استفاده از روش تحلیل مضمون، شاخص های مرتبط با مدیریت عملکرد کارکنان استخراج گردیدند. پس از آن از طریق مصاحبه و پرسش نامه نظرات متخصصان مدیریت اسلامی جمع آوری و تغییرات لازم اعمال گردید. در بخش کمّی پژوهش نیز پرسشنامه ای جهت سنجش میزان حاکمیت شاخص های استخراج شده در پنج بعد تعیین هدف، آموزش و توسعه، ارزیابی عملکرد، جبران خدمت و انضباط طراحی گردیده و در نمونه ی مستخرج از جامعه آماری یعنی مناطق 15 گانه ی شهرداری اصفهان توزیع گردید. روش نمونه گیری در بخش کمی، نمونه گیری تصادفی طبقاتی بوده است. بدین منظور 400 پرسشنامه در نمونه ی آماری مدنظر توزیع گردید که درنهایت 262 پرسشنامه تکمیل و جمع آوری شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون پارامتری t- تک نمونه ای استفاده گردید. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها حاکی از این است که در بعد آموزش و توسعه وضعیت کنونی شهرداری از دیدگاه کارکنان بالا تر از ایده آل، در بعد هدف گذاری ایده آل و در ابعاد انضباط، ارزشیابی عملکرد و سیستم جبران خدمت پایین تر از ایده آل قرار دارد.

موضوع مدیران و رفتار آنان در نظام اسلامی یکی از مسایل مهم کشور است که ارائه مدل مطلوب و کارآمد برای آن نیازمند پژوهش در منابع اسلامی است. پژوهش در سیره نظری و عملی آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) به عنوان الگویی جامع از یک مدیر عالی و رهبر دینی موفق می تواند گامی مهم برای اصلاح رفتار و سبک مدیریت و رهبری مدیران بر اساس معیارهای اسلامی باشد، لذا هدف از انجام پژوهش این است تا یک الگوی بومی و دینی برای رفتار مدیران کشور، از طریق واکاوی دیدگاه های رهبر معظم انقلاب به عنوان یک شاخص، استخراج و ارائه شود. این پژوهش از نوع بنیادی می باشد و از شیوه ی تحلیل مضمون استفاده شده است و از سخنرانی های ایشان بین سالهای 1368 الی 1400، بیاناتی که در مورد رفتار مدیران و یا شایستگی های مدیران بوده، انتخاب و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. درنتیجه از میان 599 سخنرانی استخراج شده در قالب 89 کد باز، 25 مضمون محوری و 9 مضمون گزینشی طبقه بندی شده، مفاهیمی با عنوان آراستگی به فضائل اخلاقی، آزاداندیشی، مسئولیت پذیر، مردمی بودن، قانون گرایی، مقتدر، ساده زیستی، تحولگرا، رفتار جهادی از جمله شایستگی های اصلی رفتاری مدیران می باشد که در غالب یک مدل ارائه گردید. در نتیجه انتظاراتی را که مقام معظم رهبری از مدیران با توجه ماهیت نظام و احکام اسلامی و همچنین ضرورت و اهمیت پیاده سازی دستورات دینی دارند، به نحوی است که باید مورد توجه مدیران و خط و مشی گذاران قرار بگیرد.

دانش مدیریت نقش مهمی در تمدن سازی ایفا کرده است. این دانش به شدت تحت تأثیر مؤلفه های فرهنگی است. کشورهایی که توانسته اند دانش مدیریت را به تناسب فرهنگ خود طراحی کنند و رشد دهند، بهتر توانسته اند به پیشرفت دست یابند. کشورهای اسلامی با داشتن پیشینه فرهنگی مستدل و قوی نیازمند طراحی مدیریت اسلامی اند. این مهم حلقه مفقوده ای بود که با ظهور انقلاب اسلامی ایران مورد توجه اندیشمندان اسلامی قرار گرفت. بعد از انقلاب اسلامی ایران و به کارگیری ایده اسلامی در اداره نهادهای انقلابی و اداره جنگ تحمیلی، بازتعریف مدیریت با رویکرد اسلامی نزد محققان اسلامی در ایران و کشورهای اسلامی و غیراسلامی آغاز شد. با مرور آثار تولیدشده در حوزه مدیریت اسلامی، مشاهده می شود که آثار فراوانی در این زمینه تولید شده است. این تحقیق که با روش تحلیلی توصیفی انجام شده، بیانگر این نکته مهم است که همه آثار تولیدشده در زمینه مدیریت اسلامی، بعد از انقلاب اسلامی ایران و تحت تأثیر تحولات انقلاب اسلامی انجام شده و به برکت این انقلاب در مراحل تکامل خود قرار گرفته اند. خوشبختانه آثار تولیدشده در جمهوری اسلامی ایران از امتیازات فراوانی نسبت به تولیدات مدیریت اسلامی در دیگر کشورها برخوردار است.

این مقاله در پی آن است تا بر مبنای روش نظریه داده بنیاد در مطالعات سازمان و مدیریت و از خلال بیانات رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران، الگوی شایستگی مدیران نظام را متناسب با انتظارات معظم له ارائه کند. در این تحقیق متن بیانات، نامهها، احکام و فرمانها و مصاحبههای امام خامنهای (مدظله العالی) طی سالهای 1368تا 1390 مورد مطالعه قرار گرفت و از طریق سه نوع کدگذاری باز، محوری و انتخابی مرسوم در روش نظریه داده بنیاد، 988 کد، 115 مفهوم و 21 مقوله به دست آمد. در بخش نتایج تحقیق به سؤال اصلی و سؤالات فرعی پاسخ داده شد و الگوی به دست آمده با الگوی مفهومی مشترک ادبیات تحقیق مورد مقایسه قرار گرفت. نتیجه این تحقیق نشان داد که شایستگی مدیران جمهوری اسلامی ایران، ضمن وجود اشتراکاتی با الگوهای موجود از اساس با الگوهای یاد شده تفاوت ماهوی دارد.

در جامعهای که بر اساس فرهنگ اسلامی نضج یافته است، راهبردها در صورتی به تحقق شایسته سالاری منجر میشود که بر اساس رویکرد اسلامی ابتنا و طراحی شده باشد. این نوشتار با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی سعی کرده است تا با مطالعه قرآن کریم به تبیین و ارائه رویکرد اسلامی در مورد راهبردهای شایسته سالاری اقدام کند. بر اساس این مطالعه، مهمترین عامل برای تحقق و نهادینه سازی شایسته سالاری، بررسی و نقد باورها و ارزشهای نادرست نسبت به شایسته سالاری و سپس جایگزین سازی ارزشهای اسلامی به جای آن است. از این رو یافته علمی این تحقیق این است که برای شکلگیری و تثبیت شایسته سالاری باید حکومت اسلامی در سطح راهبرد خطمشی، تحقق و تثبیت ارزشها و باورهای اسلامی را به مثابه خطمشی اساسی مورد توجه قرار دهد و برای تحقق این امر در سطح راهبرد سازمانی به برنامهریزی نیروی انسانی مناسب، جامع و دقیق اقدام کند و در سطح راهبرد مدیریتی، ارزشهای اسلامی مرتبط به کار، مسئولیت، حق و چگونگی استفاده از منابع را سرلوحه رفتار خود قرار دهد.

سؤال اساسی این مقاله این است: مسئولیت پذیری کارگزاران به چه معناست و عنصر اصلی مسئولیت پذیری کارگزاران حکومتی چیست؟ خلاصه پژوهش اینکه مسئولیت پذیری کارگزاران حکومت به معنای پاسخگویی است که در آن فرمانبرداری، اطاعت امر و اجابت درخواست دیگران نسبت به وظایفی که بر عهده دارند، مطرح می گردد و عنصر اصلی مسئولیت پذیری، که همان پاسخگویی است یعنی اصالت دادن به حقوق دیگران به این معنا که «شما حق دارید و من تکلیف». پاسخگویی به این معنا را می توان همان مسئولیت پذیری حکومتی دانست که به عنوان مسئولیت حرفهای و سازمانی زمامداران و کارگزاران حکومت به شمار آمده و ناظر بر مسئولیت افراد به عنوان اشخاص حقوقی است. حضرت علی (ع) در نهج البلاغه در موارد متعددی به این نوع از مسئولیت اشاره کرده است. در این مقاله درباره اصل مسئولیت پذیری کارگزاران و مفهوم و موارد آن از دیدگاه امام علی (ع) بحث و بررسی به عمل میآید.

نظارت و کنترل در سازمان دستورهای صریح و روشنی دارد که مدیران مسلمان را به داشتن نظامی دقیق، جدی و عادلانه برای نظارت و کنترل بر سازمان سفارش می کند. بنابراین هدف این مقاله بررسی میزان تحقق ابعاد و عوامل نظارت و کنترل اسلامی در دستگاه های دولتی است که بر اساس مطالعات توصیفی متون اسلامی و مذهبی سه فرضیه اصلی استخراج شد و داده های لازم از کارکنان دستگاه های دولتی بدست آمد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته است. ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده برای پرسشنامه تحقیق بر اساس مطالعه مقدماتی برابر 910% است که بیانگر پایایی و توان زیاد اندازه گیری در این پژوهش است؛ همچنین نمونه آماری شامل 319 نفر کارکنان دستگاه های دولتی شهرستان های دهاقان و شهرضا بوده است. نتایج بررسی فرضیه اصلی تحقیق و شاخصهای مربوط به فرض عادی بودن و مقدار آماره T و سطح معنی داری، تمام فرضیه ها مورد تأیید قرار گرفت و مشخص شد که تعهد به ارزشهای اسلامی، ملی و سازمانی از حد متوسط بیشتر است.