آموزش محیط زیست و توسعه پایدار

هدف مطالعه حاضر، ریشه یابی علل حاشیه ای شدن ارائه درس شناخت محیط زیست است. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی، به روش نظریه داده بنیاد و با حضور جمعی از خبرگان صورت گرفت. جامعه آماری پژوهش شامل معاونان آموزشی کلیه دانشکده های دانشگاه فردوسی مشهد، استادان تخصصی درس و مسئولان اجرایی اداره کل حفاظت محیط زیست استان خراسان رضوی بودند. از طریق نمونه گیری هدفمند، با جامعه آماری هدف مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام شد. مصاحبه ها تا زمان دستیابی به حد اشباع نظری ادامه یافت و پس از ضبط، پیاده سازی و کدگذاری، مضامین اصلی و فرعی احصاء شد. یافته ها نشان داد شرایط علی حاشیه ای شدن ارائه درس شناخت محیط زیست، «اجباری نبودن ارائه»، «تعارض منافع میان مدعیان ارائه»، «عدم پایش کمیت و کیفیت ارائه این واحد»، «عدم مرتبط سازی محتوای این واحد برای گروه رشته های مختلف» و «ضعف در اطلاع رسانی و تبیین اهمیت ارائه این درس» بود. شرایط زمینه ای شامل «گذار مدیریتی و تعارض دیدگاه مدیران آموزشی» و «عدم اطلاع و کنشگری دانشجویان»، شرایط مداخله گر شامل «نداشتن کتاب درسی و عدم شفافیت برنامه درسی» و «مقاومت در مقابل محتواها و مدرسان جدید» بود. هم چنین راهبردهای مقابله با این موضوع، «ایجاد مرجعیت ارائه و نظارت بر ارائه این درس در سطح وزارت عتف»، «اجباری شدن ارائه درس»، «تهیه کتاب درسی، تنظیم برنامه درسی و گروه تخصصی مدرسان» و «برنامه ریزی برای تلفیق آموزش های نظری با بازدیدهای میدانی» بود. پیامدهای ارائه اثربخش این درس نیز «آموزش همگانی و آگاهی افزایی محیط زیستی»، «تقویت روحیه کنشگری محیط زیست در میان دانشجویان» و «ساماندهی آموزش محیط زیست و تجربه طبیعت در سطح آموزش عالی» پیش بینی شد. یافته ها نهایتاً در قالب مدل پارادایمی ارائه شدند تا رهیافتی جامع فراروی سیاست گذاران قرار دهند.

این مطالعه با توجه به شدت مصرف انرژی و پیامدهای محیط زیستی ناشی از آن به ویژه گرم شدن زمین و آلودگی های هوا به بررسی رفتار مصرف انرژی در بین شهروندان شهر اصفهان یکی از آلوده ترین شهرهای ایران می پردازد. این مطالعه ضمن بررسی رابطه بین متغیرهای اجتماعی/ جمعیتی با رفتار مصرف انرژی تأکید اصلی آن به دنبال بررسی تأثیر باور به پارادایم بوم شناختی جدید به عنوان نگرش محیط زیستی بر رفتارهای مسئولانه افراد در قبال مصرف انرژی است. روش تحقیق پیمایشی است. جامعه آماری کلیه شهروندان 15 سال به بالای شهر اصفهان هستند. با استفاده از فرمول کوکران نمونه ای بالغ بر 384 نفر تعیین و توسط نمونه گیری سهمیه ای انتخاب شدند. نتایج این مطالعه نشان داد بین سطح تحصیلات افراد و وضعیت اقتصادی آن ها با رفتار مصرف انرژی رابطه وجود دارد؛ همچنین نگرش محیط زیستی و دانش محیط زیستی دارای رابطه با رفتار مصرف انرژی هستند. از مهم ترین نتایج آنکه باور به پارادایم بوم شناختی جدید بر رفتاری که افراد در قبال مصرف انرژی در پیش می گیرند، تأثیرگذار است و باور به محدودیت های رشد در این میان نقش چشمگیری دارد؛ افرادی که به محدودیت های منابع زمین و محدودیت های محیط زیستی برای رشد جامعه صنعتی اذعان دارند، در رفتار مصرف انرژی ملاحظات محیط زیستی را بیشتر در نظر می گیرند. بدین ترتیب برنامه های آموزش محیط زیستی می توانند تقویت این باورهای بازدارنده را در کاهش مصرف انرژی در جامعه های مختلف هدف قرار دهند.

نظر به اهمیت صنعت هتلداری در نظام گردشگری کشور و ضرورت توجه به مسئولیت های اجتماعی مبتنی بر رویکرد پایداری سازمانی برای بقا در فضای کسب وکار، پژوهش حاضر به دنبال ارائه مدل مسئولیت پذیری اجتماعی در صنعت هتلداری ایران است. بدین جهت تحقیق از انواع پژوهش های پیمایشی به شمار می آید و به روش ترکیبی صورت گرفته است. ابتدا عوامل تأثیرگذار، راهبردها و پیامدها از طریق مصاحبه با مدیران به کمک روش نظریه داده بنیاد طی مراحل کدگذاری باز، محوری و گزینشی مقوله بندی و نهایتاً در قالب مدلی تدوین شد.در مرحله کمّی به کمک روش معادلات ساختاری اجزای مدل ازنظر روایی و پایایی موردبررسی و تأیید قرار گرفت و معنی داری مسیرها در مدل نیز با تحلیل مسیر بررسی و در موارد لزوم اصلاح و مورد تأیید قرار گرفت. نیکوبی برازش کلی مدل نیز طبق شاخص SRMR تأیید شد. طبق مدل نهایی شرایط زمینه ای بسترساز شرایط پیشران در مسئولیت پذیری اجتماعی صنعت هتلداری هستند. راهبردها برای تحقق این مهم شامل راهبردهای نُه گانه در زمینه های مختلف است (منابع انسانی، بازاریابی، ارتباطات، مدیریت سبز، آموزش و پژوهش و غیره) که تحت تأثیر شرایط مداخله گر تضعیف یا تقویت می شوند. پیامدهای حاصل از تحقق مسئولیت پذیری اجتماعی نیز به طور خلاصه ابعاد پایداری اقتصادی، اجتماعی، محیط زیست و پایداری سازمانی را در برمی گیرد. سهم دانش افزایی و نوآوری تحقیق را می توان در یکپارچه سازی شرایط تأثیرگذار بر مسئولیت پذیری اجتماعی در صنعت هتلداری ایران، شناسایی راهبردها برای تحقق آن و پیامدهای حاصل از اجرای راهبردها در قالب یک مدل منسجم دانست که تاکنون موردمطالعه قرار نگرفته است.

آموزش، مؤثرترین ابزار افزایش آگاهی مردم در جوامع با مسائل و معضلات جامعه است. هدف این مطالعه بررسی اثر تجربه گردشگران بر آموزش محیط زیست از طریق طنین برند مقصد طبیعت گردی و آموزش محیط زیست به گردشگران است. سفر و طبیعت گردی می تواند آگاهی های محیط زیست گردشگران را افزایش دهد. تجربه محیط زیست بر دانش، نگرش و رفتار محیط زیست افراد تأثیر دارد. افزایش تعداد گردشگران بیش ازحد توان اکولوژیک یک منطقه اثرات مخرب بر جامعه میزبان می گذارد که باعث کاهش کیفیت تجربه گردشگری می شود و اگر به این امر توجه نشود مشکلات محیط زیست و اجتماعی گریبان جامعه را خواهد گرفت. آموزش محیط زیست به عنوان بهترین و مؤثرین راه برای آگاه کردن و ایجاد حس مسئولیت در بین اقشار جامعه است. حجم نمونه با فرمول کوکران 384 نفر تعیین شد. جامعه آماری تحقیق کلیه گردشگران داخلی در شهرستان بروجرد بودند و روش نمونه گیری در دسترس بوده است. روایی پژوهش با نظرات خبرگان و پایایی با آلفای کرونباخ تائید شد. نتایج این پژوهش نشان داد که تجربه گردشگران بر آموزش محیط زیست از طریق طنین برند مقصد طبیعت گردی و آموزش محیط زیست به گردشگران اثر مثبت و معناداری دارد و همچنین طنین برند گردشگران طبیعت گردی بر آموزش همگانی محیط زیست نیز تأثیرگذار است.

هدف این پژوهش تحلیل رفتار حفاظتی روستاییان دهستان دشت روم (شهرستان بویراحمد) از گونه های گیاهی خوراکی-دارویی بود که با استفاده از نظریه انگیزش حفاظت و به شیوه پیمایش انجام شد. جامعه آماری تحقیق، خانوارهای روستایی در روستاهای بالای 20 خانوار دهستان دشت روم بودند. حجم نمونه آماری با استفاده از جدول بارتلت و همکاران، 119 خانوار برآورد و به صورت تصادفی ساده در بین روستاهای هدف توزیع شدند. در هر خانوار، سرپرست آن مورد پرسش قرار گرفت. ابزار جمع آوری داده های تحقیق، پرسشنامه ای محقق ساخته بود که بر اساس متغیرهای برآمده از تئوری انگیزش حفاظت تدوین شد. روایی صوری پرسشنامه توسط پانلی از متخصصان موضوعی موردبررسی و اصلاح قرار گرفت. برای سنجش پایایی پرسشنامه، مطالعه ای راهنما خارج از محدوده تحقیق انجام شد و ضریب آلفای کرونباخ (62/0 تا 87/0) به دست آمد. داده ها پس از گردآوری در نرم افزار آماری SPSS21 بارگذاری و تحلیل شدند. یافته ها نشان داد رفتار حفاظتی بهره برداران موردمطالعه در حد متوسطی است. افزون بر آن، متغیرهای برآمده از تئوری انگیزش حفاظت رابطه معناداری با رفتار حفاظتی بهره برداران داشتند که قوی ترین رابطه به «قصد برای حفاظت» و «خودکارآمدی» تعلق داشت. نتایج تحلیل رگرسیون های سلسله مراتبی نشان داد، متغیرهای مستقل پژوهش سهم مؤثر و معناداری در تبیین واریانس متغیر رفتار حفاظتی به خود اختصاص داده اند. نتایج تحلیل مسیرها نیز مؤید آن بود که «قصد برای حفاظت»، «شدت درک شده»، «هزینه پاسخ» و «خودکارآمدی» بیشترین تأثیر را بر متغیر رفتار حفاظتی داشته اند. در پایان، توانمندسازی، ترویج کشت گیاهان دارویی سازگار با شرایط اقلیمی و توزیع بذور رایگان در روستاهای موردمطالعه توصیه می گردد.

سیل یک موضوع نگران کننده برای توسعه جوامع محسوب می شود و نیازمند توجه دولت و مشارکت مردم است. به همین علت سازمان ملل همواره با تصویب اسناد مختلف تلاش می کند که به کاهش آسیب پذیری جوامع و توانمندسازی آنان کمک کند. دراین بین آخرین سند مصوب سازمان ملل با نام چارچوب سندای راه حل هایی را برای گذار از مخاطرات اقلیمی ارائه می دهد. ایران نیز یکی از کشورهای سیل خیز جهان است. سیل به دلیل گستردگی بالای آن افراد زیادی را درگیر می کند اما پیامدهای جنسیتی ناشی از سیل خنثی نیست و زنان بیشتر از مردان در برابر بلایا آسیب پذیر هستند. در جریان سیل 1398 که بزرگترین سیل تاریخی ایران بوده است نیز زنان به شدت درگیر شدند. این پژوهش که به روش تحلیل محتوای کیفی انجام شده است به هدف بررسی اثرات مخرب سیل بر زنان و ارائه راه حل های موجود با اتکا به چارچوب سندای انجام شد. داده های پژوهش نشان داد آسیب های اقتصادی، فقدان آموزش و اطلاعات، فقدان مشارکت زنان، مشکلات مربوط به سلامت و آسیب های اجتماعی از مسائل خاص زنان در سیل بود؛ بنابراین با تکیه بر اصول راهنمای چارچوب سندای که شامل توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی زنان، استفاده از دانش بومی زنان محلی، حمایت از سمن ها و متخصصین و پژوهشگران زن است، می توان از آسیب های آینده پیشگیری نمود. لذا پیشنهاد می شود نیازها و ظرفیت های زنان در سیاست گذاری ها به طور ویژه موردتوجه قرار گیرد.

رفتار پایدار مصرف کننده می تواند از تخریب روزافزون محیط زیست، آلودگی، تغییرات آب وهوایی و هدر رفتن منابع تجدیدناپذیر جلوگیری کند. میوه و تره بار ازجمله کالاهایی هستند که به طور مستمر و در حجم بالا، توسط مصرف کنندگان خریداری می شوند، درحالی که می توانند به سرعت فاسد شده و در حجم بالا اتلاف شوند. بر همین اساس تحلیل رفتار پایدار مصرف کننده در این بازار می تواند درک عمیق تری از این رفتار به بازاریابان و صاحبان کسب و کارها و مصرف کنندگان ارائه نماید. در همین راستا و به منظور شناسایی ابعاد رفتار پایدار مصرف کننده با تحلیل محتوای کیفی، ابعاد رفتار پایدار و عوامل مؤثر بر آن شناسایی شده است. در ادامه با استفاده از پیمایش میدانی از 384 نفر از مصرف کنندگان شهر تهران، عوامل مؤثر بر ابعاد رفتار پایدار مشخص شده و درنهایت با استفاده از آنتروپی شانون، این عوامل رتبه بندی شده اند. ابزار گردآوری داده ها در پیمایش میدانی، پرسش نامه محقق ساخته بوده که پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ و روایی آن با شاخص های روایی همگرا و واگرا تعیین شده است. یافته ها نشان می دهد که رفتار پایدار مصرف کننده در چهار مفهوم بازیافت، خرید مسئولانه، مسئولیت های اجتماعی و مصرف مسئولانه قابل تعریف است و عوامل مؤثر بر آن شامل ارزش های فردی، ویژگی های فردی، تجارب فرد، دانش محیط زیستی، رسانه، عادت های خرید، عادت های مصرف، فشارهای نهادی، نگرش محیط زیستی و ویژگی های کالا هستند که از بین آن ها دانش محیط زیستی، عادت های مصرفی، ویژگی های کالا، عادت های خرید، ویژگی های فردی، ارزش های فردی و نگرش محیط زیستی به ترتیب بیشترین اهمیت را دارند.

پژوهش حاضر جستاری در راستای طراحی مدل مدیریت یکپارچه با تأکید بر توسعه پایدار است. در بعد محیط زیستی روش تحقیق ترکیبی و مبتنی بر آمیخته اکتشافی (کیفی – کمی) است. جامعه آماری در بخش کیفی 28 نفر از اساتید و نخبگان رشته مدیریت و در بخش کمی 480 نفر از صنعتگران استان قزوین بوده است. در بخش کیفی با استفاده از روش گلوله برفی تا رسیدن به اشباع نظری با 20 خبره، مصاحبه عمیق انجام و در بخش کمی، برای سنجش مدل، پرسشنامه محقق ساخته ای با روش نمونه گیری خوشه ای نسبی در بین 300 نفر از نمونه ها توزیع گردید. روایی پرسشنامه با روش صوری و محتوایی و پایایی آن با روش آلفای کرونباخ مورد تائید قرار گرفت. داده ها با روش تحلیل عاملی اکتشافی و تائیدی با نرم افزارهای SPSS و AMOS تحلیل گردید. نتایج بخش کیفی حاکی از آن بوده که الگوی ارتقاء مدیریت یکپارچه ناب مبتنی بر توسعه پایدار در 4 بعد برنامه، اجرا، کنترل و اصلاح مبتنی بر 5 محور است: 1. عناصر ارتقاء مدیریت یکپارچه ناب شامل سه سطح: الف) کلان: ارتقای سطح فرهنگی، ارتقای فناورانه، یکپارچه سازی نظام های مدیریتی، نگرش سیستمی، توجه به اکولوژی زیستی سازمان، ب) سطح میانی: ارتباطات هدفمند با سایر صنایع، تدوین استراتژی های یکپارچه، توجه به تغییرات سازمانی در تصمیمات مدیریت مؤسسات، همسوکردن سازمان برای رسیدن به اهداف، ایجاد تعلق سازمانی، پاسخگویی و تعهد مدیریت، هدف گذاری، پ) سطح خرد: توانمندسازی نیروهای انسانی، عدالت سازمانی، استقرار مدیریت دانش، مشارکت کارکنان، مدیریت عملکرد، بهبود مستمر، 2. عوامل زمینه ای: ویژگی های مدیریتی، شرایط اقتصادی، شرایط محیط زیستی سازمان، فرهنگ اجتماعی 3. عوامل مداخله گر: عوامل سیاسی، عوامل اقتصادی، عوامل اجتماعی، عوامل زیستی، 4. پیامدها: اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی 5. راهبردهای بهبود مستمر.

ارزش های محیط زیستی از عوامل کلیدی تأثیرگذار بر قصد خرید مصرف کنندگان و افزایش تمایل مصرف کنندگان به خرید محصولات سبز است که این امر برای توسعه پایدار محیط زیست حیاتی می باشد. در این راستا هدف از پژوهش حاضر واکاوی تأثیر ارزش های محیط زیستی بر قصد خرید محصولات سبز با میانجی گری نگرانی های محیط زیستی و تعدیل گری اعتماد سبز در بین مصرف کنندگان مواد غذایی سبز در شهر تبریز بوده است. این پژوهش ازنظر روش تحقیق از نوع توصیفی- همبستگی بوده و ازنظر روش گردآوری داده ها از نوع روش پیمایشی به شمار می رود. جامعه آماری این پژوهش مصرف کنندگان مواد غذایی سبز در شهر تبریز بوده که با توجه به نامحدود بودن حجم جامعه آماری، بر اساس فرمول کوکران، حجم نمونه معادل 384 نفر برآورد شد. پرسش نامه ها توسط مصرف کنندگان مواد غذایی سبز تکمیل شد و درنهایت 384 پرسش نامه استاندارد بر اساس طیف لیکرت جمع آوری گردیده و مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. افزون بر این، داده ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS و بسته نرم افزاری SMART-PLS2 مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که ارزش های زیست محیطی بر قصد خرید محصولات سبز و نگرانی های محیط زیستی، تأثیر مثبت و معناداری دارد. افزون بر این، نگرانی های محیط زیستی بر قصد خرید محصولات سبز تأثیر مثبت و معناداری دارند. نگرانی های محیط زیستی رابطه بین ارزش های محیط زیستی و قصد خرید محصولات سبز را میانجی گری می کند و نهایتاً اعتماد سبز رابطه بین نگرانی های محیط زیستی مصرف کنندگان و قصد خرید محصولات سبز را تعدیل می کند.

افزایش ناگهانی جمعیت در سال های اخیر، منجر به افزایش مصرف بی رویه منابع،  تغییرات آب و هوایی، افزایش گازهای گلخانه ای و انقراض گونه های نادر  شده است. تلاش برای حفاظت از محیط زیست به یک نگرانی جهانی تبدیل شده است. هدف پژوهش حاضر شناسایی و طبقه بندی عوامل مؤثر بر رفتار خرید سبز توسط مصرف کنندگان است. بیشترین ضرورت پژوهش در شرایط فعلی، شناسایی عوامل مؤثر بر تغییر رفتار مصرف کنندگان هنگام خرید است. پژوهش، ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش اجرا توصیفی - پیمایشی است.  برای جمع آوری اطلاعات و داده های موردنیاز از بررسی های اسنادی و مطالعات میدانی استفاده شده است. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته و به صورت کاملاً تصادفی بین مشتریان کسب وکارهای اشتراکی در شهر تهران توزیع گردید. پایایی آلفای کرونباخ در این مطالعه 83/۰ به دست آمد. حجم جامعه آماری بر اساس فرمول کوکران تعداد 384 نفر تعیین گردید. برای تجزیه وتحلیل هم پوشانی دورانی و ماتریس همبستگی عوامل، از روش تحلیل عاملی اکتشافی، آزمون KMO، بارتلت و اسکری کتل در محیط نرم افزار SPSS استفاده گردید. نتایج حاصل نشان داد که عوامل مؤثر بر رفتار خرید سبز به ترتیب عبارت اند از: گسترش دانش محیط زیستی، تغییر در نگرش افراد، کنترل رفتاری و مسئولیت های اجتماعی، هنجارهای ذهنی و برداشت از خود و سبک زندگی و ارزش های ادراک شده توسط مصرف کنندگان است.