رفتار مصرف انرژی

کارایی مصرف انرژی، از دغدغه های مهم اقتصادی در جوامع شهری می باشد که بیش از 70 درصد جمعیت کشور را به خود اختصاص داده است. از طرفی با توجه به این که در دهه گذشته، شاخص بهره وری انرژی که از مؤلفه های هدف گذاری شده در سیاست های اقتصاد مقاومتی است، کاهش یافته، ضروری است که سیاست هایی جامع، کارآمد و منسجم در راستای بهبود بهره وری و کارایی مصرف انرژی در کشور، طراحی و اتخاذ شوند. بهینه سازی مصرف انرژی در جوامع شهری، تحت تأثیر عوامل و مؤلفه های متعددی است که یکی از این مؤلفه های تأثیرگذار، عوامل فرهنگی- اجتماعی می باشد و این امر به دلیل وجود عنصری به نام نگرش و رفتار مصرفی در میان اعضای هر خانواده ای است که ریشه های فرهنگی- اجتماعی داشته و به تبع آن، تنها ابزارهای فرهنگی- اجتماعی در دگرگونی و اصلاح آن مؤثر هستند؛ اما این دسته از عوامل، کمتر در تحلیل بحث مصرف و رفتار مصرفی، موردتوجه محققان بوده اند. در پژوهش حاضر، رفتار مصرفی انرژی در جامعه شهری با رویکرد اقتصادی- اجتماعی، تحلیل شده و با استفاده از داده های مبتنی بر نظر خبرگان کارشناس در این حوزه و نیز تکنیک تحلیل عاملی و مدل یابی معادلات ساختاری (لیزرل)، به تحلیل دقیق و علمی در این زمینه پرداخته شده است. براساس نتایج به دست آمده از مدل مذکور، سیاست های اقتصادی (چه از نوع قیمتی و چه غیرقیمتی)، تأثیر قابل قبولی در راستای بهبود و اصلاح رفتار مصرفی انرژی در جامعه شهری ندارند و رابطه ضعیفی بین این دسته از مؤلفه ها و رفتار مصرف انرژی در خانوارهای شهری وجود دارد. در نقطه مقابل، باورها و هنجارهای اجتماعی و ملی، تأثیر بسزایی بر رفتار مصرفی داشته و در حال حاضر منشأ اصلی شکل گیری و جهت دهی الگوی مصرف انرژی در جوامع شهری ایران می باشد. البته در این میان، تأثیر بالقوه ارزش های دینی و اخلاقی بر باورها و هنجارهای اجتماعی و ملی نیز به اثبات رسید و با توجه به تأثیر مستقیمی که برای این دسته از مؤلفه های فرهنگی- اجتماعی بر رفتار مصرفی انرژی در جامعه شهری مشاهده گردید، می توان ظرفیت بالایی را برای نگرش ها و ارزش های دینی- اخلاقی برای بهبود رفتار مصرفی در جامعه شهری قائل بود.

شناخت رفتارهای مصرف انرژی و تغییر آنها، به دانش گسترده ای درباره محرک های رفتار و بیان این دانش به صورت برنامه های مداخله گر موفق نیاز دارد. در این مقاله، رفتار مصرف انرژی کارکنان در سازمان، به کمک مدل سازی راف بررسی شده است. به این منظور پس از انتخاب 13 مشخصه موقعیتی (شامل شاخص های جمعیتی، ارزشی، نگرشی و سازمانی کارکنان) و یک مشخصه تصمیم (رفتار مصرف انرژی روشنایی کارکنان)، سیستم اطلاعاتی راف ایجاد شد. 482 نفر از کارکنان شاغل در 37 ساختمان اداری وزارت نفت، به صورت تصادفی انتخاب شدند و مدل سازی راف برای آنها به اجرا درآمد. با تلفیق روش های مختلف گسسته سازی داده، تولید بی زائده و تولید قوانین و به کمک نرم افزار ROSETTA، نُه مجموعه قانون تولید شد. نتایج این پژوهش نشان می دهد از بین 13 مشخصه موقعیتی، چهار مشخصه شهروند سازمانی، رضایتمندی، نوع نگاه به رفتار و امکان کنترل روشنایی، اصلی ترین مشخصه های سیستم اند و در تمام بی زائده های تولیدشده، وجود داشتند. پس از اعتبارسنجی مدل های مختلف، مدل گسسته کردن دستی داده ها که بی زائده های آن به کمک الگوریتم ژنتیک و با رویکرد ORR استخراج شدند، بالاترین دقت و اعتبار را نشان دادند.