آموزش محیط زیست و توسعه پایدار

تحقیق حاضر با هدف بررسی نقش دانش محیط زیستی و نگرش به مصرف پایدار بر قصد رفتاری و استفاده از لوازم خانگی با مصرف پایدار آب در میان بانوان استفاده کننده از لوازم خانگی در شهر اردبیل و در زمستان 1398 انجام شد. روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی و ازنظر هدف کاربردی بود. جامعه آماری این پژوهش کلیه بانوان بالای 20 سال و استفاده کننده لوازم خانگی در شهر اردبیل بود. روش گردآوری داده ها از نوع میدانی بوده و ابزار گردآوری داده ها شامل پرسشنامه استاندارد دانش محیط زیستی پاچو و لاورادور (2017)، نگرش به مصرف پایدار آب احمد و آرفین (2018)، رفتار مصرف پایدار آب کانگ و همکاران (2017) و قصد خرید دستگاه مصرف پایدار آب نگوین و همکاران (2016) بود. برای ارزیابی روایی پرسشنامه، از نظرات خبرگان استفاده شد و هم چنین، به منظور سنجش پایایی پرسشنامه نیز از ضریب آلفای کرونباخ و ضریب پایایی مرکب استفاده شد که نشان گر پایایی مناسب (به ترتیب بالای 80 درصد و بالای 70) تمامی مؤلفه های پژوهش بود. تعداد 384 پرسشنامه به روش نمونه گیری در دسترس در میان نمونه آماری توزیع و مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. آزمون های استفاده شده در آمار استنباطی شامل؛ آزمون کولموگروف اسمیرنوف، آزمون همبستگی و تحلیل معادلات ساختاری بود و نرم افزارهای مورداستفاده برای تجزیه وتحلیل داده ها، LISREL (نسخه 2/10) و SPSS (نسخه 22) بود. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که دانش محیط زیستی بر رفتار مصرف پایدار آب مؤثر است، اما بر قصد استفاده از لوازم خانگی با مصرف پایدار آب تأثیرگذار نیست. از طرفی، نگرش به مصرف پایدار آب بر قصد استفاده از لوازم خانگی با مصرف پایدار آب و نیز رفتار مصرف پایدار آب تأثیر معناداری دارد و درنهایت قصد استفاده از لوازم خانگی با مصرف پایدار آب بر رفتار مصرف پایدار آب تأثیر معناداری دارد. با توجه به نتایج حاصله، توصیه می گردد برنامه ها و استراتژی های بازاریابی در زمینه مصرف پایدار آب در بین مصرف کننده های لوازم خانگی تدوین و متصدیان امور لوازم خانگی و مسئولان مربوطه برای ارتقاء و بهبود عناصر شکل دهنده نگرش و دانش محیط زیستی اقدام کنند.

برای حفاظت و بهره برداری پایدار از اکوسیستم های طبیعی باید ادراک درستی از همه خدمات اکوسیستم و به ویژه خدمات فرهنگی صورت گیرد؛ چراکه تنوع زیستی و تنوع فرهنگی در عین مستقل بودن، تقویت کننده همدیگرند و خدمات فرهنگی، یک متغیر مهم در افزایش کیفیت زندگی و رفاه انسان محسوب می شود. تالاب انزلی یکی از مهم ترین اکوسیستم های طبیعی ایران است و تعامل ساکنان پیرامون آن، موجب شکل گیری عادات و شیوه های زندگی وابسته به این بستر آبی گردیده و گونه ای از فرهنگ و هویت را برای آنها رقم زده است. پژوهش حاضر با هدف سنجش ادراک حاشیه نشینان تالاب انزلی از خدمات فرهنگی آن و ایجاد زمینه برای ارتقای فرهنگ بومی و درنتیجه قدردانی و حفاظت از این اکوسیستم طبیعی صورت گرفته است. این پژوهش به روش میدانی و کتابخانه ای به انجام رسید. بر اساس طبقه بندی ارزیابی اکوسیستم هزاره از خدمات فرهنگی و با تعیین قلمرو ادراکی برای هرکدام، پرسشنامه ای مشتمل بر 109 گزاره توصیفی با طیف لیکرت 7 تایی تنظیم گردید و در اختیار 100 نفر از 18 سکونتگاه پیرامون تالاب قرار گرفت. روایی پرسشنامه مورد تأیید کارشناسان قرار گرفت و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، برابر با 99/0 به دست آمد و از آزمون نشانه برای تحلیل استنباطی استفاده شد؛ نتایج نشان داد که خدمات فرهنگی زیبا شناسی و حس مکان، بیشترین ادراک و سامانه های دانشی و تفرج و اکوتوریسم، ادراک متوسط و بقیه خدمات فرهنگی، کمترین ادراک را دارند.

علیرغم علاقه روزافزون به بررسی نقش باورهای دینی نسبت به حفاظت از محیط زیست، هنوز تحقیقات کافی در رابطه با تحلیل پیام های الهی انجام نشده است. لذا پژوهش حاضر سعی دارد این شکاف را با شناسایی و اعتباریابی مفاهیم اخلاق محیط زیستی از منظر قرآن پر کند. در این تحقیق از رویکرد ترکیبی (طرح متوالی اکتشافی) استفاده شد. در بخش کیفی به منظور شناسایی مفاهیم اخلاق محیط زیستی از منظر قرآنی از تحلیل محتوا بر اساس رهیافت تفسیری استفاده شد. فرآیند اجرایی پژوهش در بخش کیفی، مصاحبه با هفت نفر از متخصصان الهیات و معارف اسلامی بود که به صورت نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدند. سپس در بخش کمی، بر اساس مفاهیم بخش کیفی، پرسشنامه ای طراحی و در بین جامعه موردمطالعه توزیع شد. جامعه موردمطالعه روستاییان شهرستان نقده بودند (36760 =N) که با استفاده از نمونه گیری تصادفی طبقه ای تعداد 379 نفر انتخاب شدند. روایی محتوایی ابزار تحقیق توسط پانلی از متخصصان تأیید شد. برای تعیین روایی از نسبت روایی محتوایی و شاخص روایی محتوایی استفاده شد که مقدار هر دو آنها قابل قبول (بالای 7/0) بود. همچنین پایایی ابزار تحقیق با استفاده از آلفای کرونباخ (83/0) تعیین شد. در بخش کمی جهت تلخیص مفاهیم از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. طبق نتایج، مفاهیم اخلاق محیط زیستی از منظر قرآن تحت عنوان شش مفهوم کلی «امانت داری»، «شکرگزاری»، «آبادانی»، «عدالت»، «کمال گرایی» و «احترام» دسته بندی شدند. همچنین، به منظور اعتباریابی هر یک از مفاهیم از تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم استفاده شد. در پایان پیشنهاد هایی جهت تقویت ارزش ها و اصول اخلاقی قرآن نسبت به حفظ محیط زیست ارائه گردید.

هدف پژوهش حاضر نقش مدیریت منابع انسانی سبز بر رفتار شهروند سازمانی حامی محیط زیست و عملکرد محیط زیستی کارکنان دانشگاه سمنان بود. این پژوهش از جنبه هدف، کاربردی و از جنبه روش توصیفی همبستگی مقطعی است. جامعه آماری پژوهش شامل تمام کارکنان دانشگاه سمنان (۵۵۰ نفر) در سال تحصیلی ۰۰-۱۳۹۹ بودند. با استفاده از دستورالعمل تعیین حجم نمونه مولر (1996) و روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای ۲۳۴ نفر به عنوان نمونه پژوهش (165 نفر زن و 69 نفر مرد) انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه های استاندارد مدیریت منابع انسانی سبز، رفتار شهروند سازمانی حامی محیط زیست و عملکرد محیط زیستی دانشگاه بود که روایی محتوایی آن توسط متخصصان این حوزه تأیید شد. برای تعیین پایایی مقیاس ها از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن برای اقدامات ایجاد شایستگی سبز برابر با 80/0، برای شیوه های تقویت انگیزه سبز برابر با 72/0، برای شیوه های مشارکت کارکنان سبز برابر با 78/0، برای شهروند سازمانی نسبت به محیط زیست برابر با 85/0 و برای عملکرد محیط زیستی دانشگاه برابر با 91/0 بوده است. داده ها با استفاده از روش های آماری همبستگی و تحلیل مسیر با استفاده از نرم افزارهای SPSS و LISREL تحلیل شدند. یافته ها نشان داد که: بین عملکرد محیط زیستی با ابعاد مدیریت منابع انسانی سبز (ایجاد شایستگی، تقویت انگیزه، مشارکت کارکنان) و رفتار شهروند سازمانی حامی محیط زیست رابطه وجود دارد. ایجاد شایستگی، افزایش انگیزه کارکنان سبز و افزایش مشارکت کارکنان بر عملکرد زیست محیطی دانشگاه اثر مستقیم دارد. ایجاد شایستگی، افزایش انگیزه کارکنان سبز و افزایش مشارکت کارکنان با میانجی گری رفتار شهروند سازمانی حامی محیط زیست بر عملکرد زیست محیطی دانشگاه اثر غیرمستقیم ایفا می کند. نتایج این پژوهش حاکی از اهمیت نقش مدیریت منابع انسانی سبز در افزایش رفتارهای شهروند سازمانی حامی محیط زیست و به تبع آن افزایش عملکرد محیط زیستی دانشگاه دارد.

مشارکت ذینفعان راه حلی نو جهت ایجاد نوآوری در خصوص پایداری زیست بوم کارآفرینی است. ذینفعان نقش مهمی در ارائه محصولات و خدمات نوآورانه جهت پایداری محیط زیست توسط کارآفرینان پایدار بر عهده دارند. هدف این پژوهش بررسی مطالعات مربوط به سهم ذینفعان در توسعه کارآفرینی پایدار محیط زیستی است. این پژوهش با استفاده از رویکرد فراترکیب مدل ساندلوسکی و بارسو اجرا شده است. پس از جستجو در پایگاه های اطلاعاتی معتبر بر اساس معیارهای تعیین شده، درنهایت 22 مقاله انتخاب شدند. در این پژوهش، کدها در قالب ده مفهوم و مفاهیم در قالب سه مقوله دسته بندی شدند. بر اساس یافته های پژوهش، پیشران های مشارکت ذینفعان در توسعه کسب وکارهای پایدار شامل عوامل اهداف و منافع مشترک بین ذینفعان، شبکه سازی بین ذینفعان و سیاست های محیط زیستی دولت بودند. نتایج این مشارکت به صورت ایجاد ارزش های اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی و ارتقای فرهنگ پایداری محیط زیستی در جامعه نمود پیدا می نماید همچنین، فرایند مشارکت ذینفعان شامل چهار مرحله شناسایی و دسته بندی ذینفعان، مدیریت ذینفعان، تعیین راهبردهای ارتباطی، ترویج و آموزش فرهنگ پایداری محیط زیستی بین ذینفعان و پایش ذینفعان بود.

با توجه به افزایش انجام پژوهش های متعدد در زمینه آموزش محیط زیست، در این مقاله سعی شد نتایج اولیه تحقیقات انجام شده جمع آوری و با ترکیب این نتایج، یک دیدگاه منسجم و مؤثر بر آموزش محیط زیست بیان شود. روش پژوهش فراتحلیل است. جامعه آماری آن ۲۵0۰۳ پایان نامه تحصیلات تکمیلی یا مقالات علمی - پژوهشی بوده است. نمونه آماری انتخاب شده مرتبط با آموزش محیط زیست مبتنی بر عناصر برنامه درسی، تعداد ۱۳۸ مقاله در سال های متفاوت است که 57 مقاله ارائه شده در سال های ۱۳۹5-۱۳۹9 انتخاب شد. برای فراهم آوردن اطلاعات موردنیاز از کاربرگ طراحی شده توسط محقق، برای گزارش و ثبت اطلاعات از نرم افزار اکسل استفاده شد. پایایی تحقیق از طریق تقابل یافته های پژوهشی به دست آمد. تحلیل یافته ها بر اساس الگوی شش مرحله ای روبرتس منطبق با عناصر برنامه درسی می باشد که با استفاده از روش های کدگذاری باز و محوری انجام شد. بر اساس یافته ها، آموزش محیط زیست باعث توسعه آگاهی و حساسیت محیط زیستی شده و مهم ترین روش در آموزش افراد برای شناسایی و مقابله با مشکلات محیط زیستی محسوب می شود. بر این اساس آموزش محیط زیست متأثر از هفت عامل: نیازسنجی، روش آموزش، آموزش رسمی، آموزش غیررسمی، آموزش همگانی، آموزش مادام العمر و توسعه پایدار است. نتایج در بیشتر تحقیقات حاکی از تأثیر آموزش غیررسمی در مقابل آموزش رسمی است و در سال های اخیر، ترکیب یافته ها نشان می دهد، آموزش محیط زیست برای همه گروه ها، در قالب آموزش های همگانی بیشتر موردتوجه قرارگرفته است درنتیجه آموزش های محیط زیستی به عموم جامعه ضروری است.

هدف پژوهش حاضر تحلیل گفتمان اسناد بالادستی آب بازه زمانی(1394-1390)(1400-1396) بوده است، جامعه ی آماری آن شامل یازده سند از اسناد بالادستی آب است که در این بازه زمانی تدوین شده است. روش پژوهش حاضر تحلیل گفتمان به روش لاکلاو و موفه است و سعی شده به این سه سوال پاسخ داده شود گفتمان حاکم بر اسناد بالادستی آب چه بوده است؟ دال های مرکزی، مولفه های گفتمانی، زنجیره هم ارزی و غیریت سازی حاکم که نشان دهنده این گفتمان بوده اند، چه بوده است؟ و از چه نظریه ای به منظور تبیین گفتمان حاکم بر این اسناد استفاده شده است؟ تحلیل این اسناد نشان داد که گفتمان اصلی حاکم بر این دوره گفتمان زیست محیطی است که دالّ اصلی و نقطه ی ثقل این اسناد به حساب می آید، که حاکی از اتخاذ رویکردی زیست محیطی بر منابع طبیعی دارد و این گفتمان با غیریت سازی گفتمان توسعه پایدار در این اسناد خود را نمایان می سازد و دال های اصلی و شناوری مثل هژمونی گفتمانی کاهش مخاطرات طبیعی و توجه به محیط زیست، آموزش و ترویج  توسعه  کشاورزی و زیست محیطی ، توجه به تاثیرات زیست محیطی اقدامات، توجه به فناوری های نوین در کشاورزی، ضابطه مند کردن فعالیت های زیست محیطی و وجود تسهیلات اعطایی و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی موید این گفتمان بوده است.که با دال های هم ارزی مثل تشویق سرمایه گذاران به سرمایه گذاری در طرح ها ،توجه به فناوری های سازگار با اقلیم، توسعه حمل و نقل سبز مورد تایید قرار می گیرد. 

حفظ و توسعه منابع انسانی در محیط کشاورزی پرخطر، مستلزم رعایت اصول ایمنی کشاورزی است. در این راستا رفتار حفاظتی باغداران شهرستان زنجان با تأکید بر نقش میانجی مؤلفه های مدل اعتقاد بهداشتی و تبیین مسیر شکل گیری رفتار حفاظتی از طریق تأثیر دانش بر نگرش به عنوان هدف این مطالعه انتخاب شده است. مطالعه ازنظر هدف کاربردی و به روش توصیفی همبستگی انجام شده است. جامعه موردمطالعه، باغداران شهرستان زنجان می باشند. تعداد نمونه طبق فرمول کوکران 293 نفر محاسبه و نمونه گیری به روش طبقه ای چندمرحله ای انجام گردید. این پژوهش پیمایشی با استفاده از ابزار پرسشنامه اجرا شد که روایی و پایایی آن بررسی و مورد تأیید قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد باغداران پوشیدن لباس و کفش مناسب را به عنوان تجهیزات حفاظتی در حین کار با مواد شیمیایی معمولاً موردتوجه قرار می دهند، اما سایر تجهیزات حفاظت فردی مانند ماسک، کلاه، دستکش و عینک کمتر موردتوجه قرار می گیرد. همچنین اگرچه باغداران دانش در حد متوسط تا کمی نسبت به رفتار حفاظتی دارند، اما بستر نگرشی نسبتاً خوبی در خصوص نیاز به انجام اقدامات حفاظتی وجود دارد که همین امر اجرای برنامه آموزشی و پذیریش آن را تسهیل می کند. آزمون فرضیه های مطالعه نشان داد که 41% از واریانس نگرش باغداران پیرامون رفتارهای حفاظتی تحت تأثیر دانش آنان شکل می گیرد. همچنین تأثیر نگرش بر تمامی مؤلفه های اعتقاد سلامت معنی دار بوده و تقریباً نیمی از تغییرات حساسیت درک شده، شدت درک شده، منافع درک شده، خودکارآمدی و راهنمای عمل را تبیین می کند. تحلیل مسیر حاکی از تبیین 58 درصد از تغییرات رفتار حفاظتی بر اساس مدل پیش بینی شده است؛ بنابراین آموزش می تواند ضمن افزایش دانش و تأثیر بر نگرش، درک باغداران از رفتارهای حفاظتی را تحت تأثیر قرار داده و زمینه را برای اجرای رفتارهای ایمن فراهم نمود.

هدف از این پژوهش، تعیین عوامل مؤثر بر توسعه پایدار در ورزش کوهنوردی بود. روش پژوهش اکتشافی و به لحاظ هدف ازجمله پژوهش های کاربردی است که به صورت میدانی انجام شده است. برای این منظور 150 نفر از کوهنوردان استان های شمال غرب کشور به صورت نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. روایی صوری و محتوایی ابزار پژوهش توسط گروهی از اساتید صاحب نظر و روایی سازه آن به وسیله تحلیل عاملی مبتنی بر مدل معادلات ساختاری تأیید گردید. بر اساس تحلیل عاملی اکتشافی با چرخش متعامد، 34 گویه در هشت عامل قرار گرفتند که این عوامل 44/52 درصد از واریانس توسعه پایدار را تشکیل می دادند. شایان ذکر است که نتایج تحلیل عاملی تأییدی و ضرایب آلفای کرونباخ از ساختار هشت عاملی 34 سؤالی پرسشنامه حمایت کرده و روایی و پایایی آن را تأیید نمودند. نتایج این پژوهش و ابعاد استخراجی ابزار، عوامل مؤثر بر توسعه پایدار در کوهنوردی را نشان می دهد، همچنین به کوهنوردان کمک می کند که برای توسعه پایدار در کوهنوردی و مناطق کوهستانی بیشتر به کدام جنبه از ابعاد توسعه پایدار توجه بیشتری داشته باشند.

کشاورزی غیراصولی و خشکسالی های پی درپی از مهم ترین عوامل خشک شدن تالاب بین المللی پریشان است. جهت احیای این تالاب، استفاده از اقدامات مدیریتی اجتناب ناپذیر است و در عین حال، نقش جوامع محلی و مشارکت آنها در این امر خطیر، بسیار تأثیرگذار خواهد بود. هدف از این تحقیق، شناسایی گزینه مدیریتی مناسب برای احیای تالاب پریشان و سنجش میزان مشارکت و آگاهی جوامع محلی این منطقه برای اجرای مدیریت اکوسیستمی این تالاب مهم است. جامعه هدف، جوامع محلی ساکن روستاهای حاشیه تالاب پریشان هستند. برای شناخت وضعیت مشارکت مردمی در احیای تالاب، از پرسشنامه استفاده شد و جهت انتخاب گزینه صحیح تصمیم گیری، از ابزارهای SWOT و AHP بهره گرفته شد. در تحلیل سلسله مراتبی، سه معیار ویژگی های محیط زیستی، پایداری اکوسیستمی، پذیرش اجتماعی و هزینه اقتصادی و سه گزینه مدیریت کشاورزی، انتقال آب از سد نرگسی و مدیریت حوضه های بالادست مد نظر قرار گرفتند. نظرسنجی جوامع محلی نشان داد که دیدگاه مردم منطقه نسبت به احیاء تالاب و انتقال آب مثبت است و 70 درصد مردم محلی، در صورت تغییر الگوی کشت و اعمال محدودیت در کشاورزی، حاضر به همکاری هستند. هرچند مایل به پلمپ کردن چاه های خود نیستند. اما هنوز ارزش های اکولوژیک تالاب برای آنها ناشناخته بوده و نیاز به آموزش های ترویجی دارد. طبق ابزار سوآت، استراتژی پژوهش، استراتژی تنوع (ST) خواهد بود. مطابق روش تحلیل سلسله مراتبی، مهم ترین معیار، ویژگی های محیط زیستی و مهم ترین گزینه، مدیریت کشاورزی و پس از آن انتقال آب از سد نرگسی است.

امروزه، اکثر دانشگاه ها شیوه های پایداری را به طور کامل اجرا نمی کنند، چراکه موانعی در مسیر سبز شدن آنها وجود دارد. شناسایی موانع بر سر راه عملیاتی سازی پایداری در دانشگاه ها بسیار حیاتی است، زیرا اگر موانع موجود شناسایی نشود، نمی توان اقدامات اصلاحی برای مقابله با آن ها انجام داد. هدف پژوهش حاضر، کشف موانع فراروی دانشگاه ایلام برای تبدیل شدن به دانشگاه سبز بر اساس مطالعه موردی بود. مشارکت کنندگان 16 نفر از اعضای هیأت علمی و 15 نفر از دانشجویان دانشگاه ایلام بودند که از طریق نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. داده های گردآوری شده حاصل از مصاحبه نیمه ساختاریافته در قالب 140 مفهوم و 10 مقوله کدگذاری و تحلیل شدند. موانع بودجه محور، فرهنگی – اجتماعی، آموزشی، پژوهشی، مدیریتی، بروکراتیک، زیربنایی و راهبردی، روانی – نگرشی، انسانی، مدیریت زیست محیطی و فردی به عنوان موانع فراروی دانشگاه ایلام برای تبدیل شدن به دانشگاه سبز شناسایی شدند. نتایج این پژوهش می تواند سازوکار و استراتژی هایی را در جهت رفع این موانع ارائه دهد و برای سایر دانشگاه ها که در حال بررسی روند انتقال خود به پایداری هستند، سودمند باشد. درنتیجه این تحقیق، بخشی از راهکارهایی که توصیه می شود، جذب منابع مالی و درآمدزایی، افزایش برنامه های آموزشی و توانمندسازی کارکنان و دانشجویان، ارتقای تعهد نهادی و همچنین افزایش تحقیقات و همکاری های مرتبط با مسائل زیست محیطی است. درنهایت تنها با هم افزایی تلاش همه ی ذی نفعان، اجرای موفق پردیس سبز در دانشگاه ایلام محقق خواهد شد.