مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی

علوم انسانی یکی از لوازم معرفتی تمدن سازی به عنوان هدف مندرج در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است. آسیب شناسی وضعیت تحول این علوم بر اساس ادبیات حکمرانی پایدار یکی از ضرورت ها برای شناسایی موانع و نقاط ضعف است. این مقاله تلاش کرده است با استفاده از ادبیات مفهومی حکمرانی در عرصه علم و رویکرد نظری منبعث از بیانات رهبر انقلاب اسلامی و همچنین، استفاده از روش های چندگانه تحلیلی از جمله SWOT، SOAR و PESTEL هدف مذکور را دنبال کند. به این منظور، از پرسش نامه الکترونیکی برای شناسایی، وزن دهی و اولویت دهی به وضعیت تحول علوم انسانی با استفاده از فرمول های متغیربندی و خوشه سازی از سوی 162 نفر از متخصصان بهره گرفته شده است. مهم ترین یافته ها و نتایج در محورهای زیر به بحث گذاشته شده اند: «ابعاد کلان تحول»، «محورهای محتوایی تحول»، «آسیب شناسی سازمانی و مشکلات شورای تحول»، «باور به جایگاه علوم انسانی»، «نقشه آمایش آموزش عالی برای تحول»، «تناسب علوم انسانی با نیازهای کشور»، «انگیزه دانشجویان و مشغولیت اساتید»، «بازیگران در حکمرانی علوم انسانی» و «اولویت ها، نقاط قوت و ضعف کنونی».

در پژوهش های جدید حکمرانی، عمدتاً بر موضوعاتی مانند تکه تکه شدن قدرت میان سطوح دولتی و فرادولتی، تشویق تمرکززدایی از دولت و اتکاء بر انواع جدید مشاوره و مشارکت شهروندان، تمرکز می شود. این مساله در ادوار مختلف مطرح بوده اما آنچه مهم می نماید توجه به تفاوت هایی است که میان الگوهای مختلف حکمرانی برقرار است. پژوهش حاضر بر نسبت میان دو الگوی شناخته شده حکمرانی در جهان امروز، یعنی مدل «حکمرانی اسلامی» و مدل «حکمرانی خوب» تمرکز کرده است. در این نسبت، الگوی طراحی شده حکمرانی در نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان نمونه موردمطالعه از مدل حکمرانی اسلامی موردنظر قرار گرفته و هدف برآن داشته شده تا با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، به احصاء مضامین و تحلیل اصول محوری هریک از این دو مدل پرداخته و از این رهگذار تفاوت های این دو مدل را در سطح بنیان های نظری آنها مورد بررسی قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می دهد، مدل حکمرانی اسلامی در جمهوری اسلامی ایران با مضامینی چون «حاکمیت خدا»، «وحی گرایی»، «شریعت گرایی»، «اخلاق اسلامی»، «امامت و ولایت» قابل تشریح و توصیف است. اما الگوی حکمرانی خوب مضامینی چون «حاکمیت قانون»، «مسئولیت پذیری افراد»، «شفافیت»، «کارآمدی» و «پاسخگویی» به عنوان اصول بنیادین حکمرانی به شمار می آورد. مقایسه مبانی این دو الگو، بیانگر تفاوت و بعضا تضاد میان این دو است. به نحوی که حکمرانی اسلامی رو به سوی پیشرفت و تعالی مادی و معنوی انسان در قلمروی حاکمیت خداوند دارد اما حکمرانی خوب هدف-گذاری خود را مبتنی بر شاخص های توسعه اقتصادی-اجتماعی در ادبیات نظری مدرن قرار داده است.

موضوع مقاله حاضر بررسی و تبیین رابطه عملگرهای مدیریت دانش-مطابق حدیث گوهربار پیامبر مکرم اسلام(ص) متناظر با مدل مفهومی مؤخر از نیومن و کانرد-با عملکرد سازمانی و میانجی گری ساختار سازمانی فرامتن و فنون مدیریت منابع انسانی راهبردی در سازوکار تشکیلاتی کمیته امداد امام خمینی(ره) به عنوان نهادی کثیرالخدمت و مستلزم دانش مداری بوده و هدف تعیین و تبیین روابط مثلث مفهومی زیرساخت با عملکرد سازمانِ مورد مطالعه ضمن یک جانمایی صحیح و وام دار لنز نظری جهت مدل مفهومی حاضر با ویژگی تبیینی بازپروری انسان سازمانی است. روش پژوهش از نوع توصیفی، علّی، میدانی و پیمایشی بوده و در دسته بندی کلی در زمره تحقیقات کمی و به جهت بعد الحاقی مدل که از پیشینه نظری برخوردار نبوده، توسعه ای محسوب می گردد. مطابق اصول نمونه گیری در تحلیل مدل های ساختاری که با روش حداقل مربعات جزئی آزمون می شود، 260 آزمودنی جهت گردآوری داده انتخاب گردید. ابزار گردآوری داده پرسشنامه ای محقق ساخته با پایایی و روایی تأییدشده بوده است. نتایج نشان می دهد که روابط علّی معنادار بین آرگومان های مدیریت دانش، ساختار سازمانی فرامتن، فنون مدیریت منابع انسانی و عملکرد سازمانی تطبیق یافته با مؤسسات غیرانتفاعی برقرار و لزوم طراحی و پیاده سازی سازوکار سازمانیِ ناشی از الگوی حاضر، تجویزی منبعث از همین نتایج است که می تواند به عنوان یک منبع مطالعه و اقدام، در سازمان های با گرایش ارائه خدمات جامع در نیل به تعالی استفاده شود.

پژوهش حاضر با موضوع بررسی تحولات معنایی خانواده در اسناد بالادستی و در این مجال اسناد منتسب به رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران صورت گرفته است. هدف از این بررسی، مطالعه سیر تحولات معنایی خانواده در اسنادی است که از جانب رهبر انقلاب است. از آنجا که خانواده نهادی با اهمیت برای جامعه است، همواره مسئله مورد توجه حکومت ها در راستای حمایت و جهت دهی به آن بوده است. خانواده همچنین مورد توجه کنشگران اجتماعی به جهت کارکردهای انسانی و عاطفی آن است. خانواده در میانه درک کنشگران از آن و همچنین فهم حکومت ها از آن سیر متفاوتی از تحولات معنایی را طی می کند. به نظر می آید در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی و همینطور اسناد خاص منتسب به رهبری نیز این جریان حاکم است. این پژوهش در پی فهم مختصات تحول معنایی خانواده در اسناد منتسب به رهبر انقلاب اسلامی ایران، از روش تحلیل محتوای کیفی و صورت بندی مضمونی استفاده کرده است. نتیجه بررسی هفده سند صادره از جانب رهبر معظم انقلاب بیانگر آن است که این اسناد به ویژه در متأخرترین آن، به سمت درگیری عینی با تحولات ذهنی و کیفی خانواده و اعضای آن متمایل شده است. این امر می تواند به واقع بینی بیشتر در فهم تحولات خانواده و سیاست گذاری عینی و وابسته به زمینه در حوزه با اهمیت خانواده منجر شده و از سیاست گذاری انتزاعی جلوگیری کند.

نیل به آرامش، هدف نهایی تلاش های آدمی محسوب می شود. در قبال این نیاز فطری، مکاتب الهی و بشری، به ارائه ی راهکارهایی پرداخته اند اما پاسخ به این سوال که خانه به عنوان یکی از اساسی ترین فضاهای زندگی چگونه به انسان جهت نیل به این مهم کمک می کند هنوز جای کار دارد. هدف این تحقیق واکاوی مفهوم آرامش در متون اسلامی و نمود و ظهور این مفهوم در معماری اسلامی می باشد. جهت نیل به این منظور با روش کیفی و رویکرد گراندد تئوری با استفاده از مصاحبه های نیمه ساختار یافته از ساکنین تعدادی از خانه های اواخر قاجار شهر ارومیه انجام گرفته و برای ارزیابی نهایی و تجزیه تحلیل داده ها از نرم افزار MAXQDA استفاده شده است. شیوه جمع آوری اطلاعات در بخش مبانی نظری، کتابخانه ای و در بخش نمونه موردی، میدانی و از طریق خاطره نگاری و مصاحبه با ساکنان است. با توجه به ادبیات تحقیق، در مقایسه با اصطلاحات قرآنی به نظر می رسد اطمینان و طمأنینه، سکینه، اخبات و قلب سلیم از نوع آرامش معنوی و اعتقادی، أمنه و وقار و در برخی آیات سکینه از نوع آرامش روانی و جسمانی می باشند، نفس مطمئنه نیز بالاترین حد آرامش معنوی و بهترین حیات برای انسان، حیات طیبه می باشد که برای بندگان شایسته خداوند، انواع آرامش را به همراه دارد؛ همچنین ارزیابی و نتایج تحلیل نشان می دهد که روح مکان، مکان مقدس، وحدت، ترجیح و زیبایی از ویژگی های محیطی، معماری و شهری، موجب آرامش معنوی می شوند.

از گذشته های دور نقد و نگارش ردیه برضد عارفان مسلمان جریان داشته است. اتهام های وارده، عمدتا معطوف به سه محور شریعت گریزی، عقل و علم ستیزی بوده است. بر اساس دو محور اخیر به ویژه محور سوم – علم ستیزی که مسئله این پژوهش است، عارفان مسلمان عامل رکود و بلکه انحطاط تمدن اسلامی قلمداد شده اند. این پژوهش می کوشد از خلال گزاره های تاریخی، منابع و میراث مکتوب عرفان، حقیقت امر را تبیین و مورد تحلیل قرار دهد. مروری بر گزارش های دقیق تاریخی معطوف به مسئله پژوهش، از یک سو، نشان از خدمات ارزنده این جریان در سه ساحت دانشمندان و مولفین، رویکردهای علمی اخلاقی و درنهایت کارکردهای علمی تمدنی آن دارد، حقیقتی که نه فقط در حلقه های خرد و کلان آموزشی خانقاه ها، بلکه در نهان بی نهایت طلب عارفان بلندآوازه در گستره تاریخ عرفان اسلامی متجلی شده ومیراثی فاخر را به ودیعت نهاده است. چنان که ویژگی قرین بودن دانش در عرفان با اخلاق وعلم با معنویت، ضمن مانا کردن کارنامه علمی آنان از سوی دیگر، الگوی دانش در طراز تمدن اسلامی را به ظهور رسانده است.

در راستای تکیه گام دوم انقلاب بر نهادها و پایبندی مردم به ارزش های انقلاب با وجود مشکلات عدیده تحول در بسترهای سازمانی و نهادهای جامعه امری مهم و ضروری است. تحقیق حاضر با هدف بررسی تأثیر استراتژی های مسئولیت پذیری اجتماعی مبتنی بر نظریه نظام انقلابی بر عملکرد فرهنگی اجتماعی شهرداری منطقه دو تهران سامان یافت. از جامعه آماری به حجم 206 نفر با استفاده از شیوه نمونه گیری تصادفی ساده، 138 نفر انتخاب گردید. چهار جهت گیری عمده براساس نظریه نظام انقلابی برای استراتژی های مسئولیت اجتماعی شامل پیروی از طریق شریعت، همدلی و مؤاسات، تأمین رفاه اجتماعی و تکلیف مداری، پرسشنامه محقق ساخته پژوهش را شکل داد که پس از خبره سنجی، ضریب آلفای کرونباخ کل پرسشنامه برابر 0.78 شد. با استفاده از مدلسازی معادلات ساختاری و نرم افزار پی.ال.اس آزمون یافته های تحقیق نشان داد که استراتژی های مسئولیت پذیری اجتماعی مبتنی بر نظریه نظام انقلابی بر عملکرد فرهنگی-اجتماعی شهرداری تأثیر مثبت و معناداری داشتند. هر چهار سوال فرعی پژوهش نیز تأیید شد که از این میان، مسئولیت پذیری اخلاقی بیشترین تأثیر را دارا بود

هدف پژوهش حاضر پاسخگویی به این سئوال است که «عوامل مؤثر بر سبک زندگی پایدار کدامند و با چه روش هایی می توان سیاست ها و اقدامات مربوط به سبک زندگی پایدار را طراحی و ارزیابی کرد؟» برای رسیدن به هدف مذکور محقق تلاش کرده با بررسی ادبیات نظری موجود در این حوزه، ضمن ارائه تعریفی جامعه شناختی از سبک زندگی پایدار، عوامل مؤثر را در سه مقوله انگیزه ها، پیشران ها و تعیین کننده ها مشخص سازد. عوامل تعیین کننده نیز به نوبه خود به نگرش ها، تسهیل کننده ها (دسترسی) و زیرساخت ها تقسیم می شوند. بعلاوه، نشان داده است که دو روش برای طراحی و ارزیابی سیاست ها و اقدامات مرتبط با سبک زندگی پایدار وجود دارد: الف) رویکرد REDuseکه راهبردی از پایین به بالاست و ب) رویکرد AFI که راهبردی از بالا به پایین است. سپس با تکیه بر رویکرد AFI و به کارگیری روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه محقق ساخته (از نوع طیف لیکرت) در صدد برآمده تا یکی از عناصر تشکیل دهنده نگرش ها یعنی دانش و آگاهی گروهی از ذینفعان (شهروندان 5 منطقه تهران) را با حجم نمونه 1200 نفر (593 مرد و 607 زن) و روش نمونه گیری تصادفی ساده در زمینه سبک زندگی پایدار بسنحد. یافته های مطالعه نشان داد که در صورت عدم وجود گزینه های پایدار و دسترسی به آنها یا گیر افتادن در میان گزینه های ناپایدار، به راحتی نمی توان طبق آگاهی عمل کرد. افزایش آگاهی شهروندان تنها بخشی از کارهایی است که باید انجام شود