بازتاب اندیشه

بازتاب اندیشه

بازتاب اندیشه 1384 شماره 65

مقالات

۱.

گذار از روشن فکری دینی؟

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۶۹
نویسنده معتقد به مفهومی به نام روشن‏فکری دینی است و چون این روشن‏فکری دینی را در حال گذار می‏داند معتقد است باید از آن پاسداری کرد. در توضیح ابتدا با نگاهی اجمالی به روند شکل‏گیری و تحولات روشن‏فکری دینی پرورنده آن را دکتر شریعتی و پدرش را مهدی بازرگان می‏داند که تاکنون ادامه داشته است. در این مسیر تاریخی روشن‏فکران دینی گاه دچار ارتداد مارکسیستی و گاهی دچار ارتجاع لائیتیسه شده‏اند و در حد وسط با دکتر سروش ادامه یافته است. آغاز روشن‏فکری دینی با فقر فلسفه شریعتی همراه بود و در ادامه دچار فقر تاریخی‏دانی. اولی به ستیز با روحانیت و ارتداد مارکسیستی رسید پس دومی نباید در شرایط گذاری که در آن قرارداد این تجربه را تکرار کند. راه توسعه جز از راه اصلاح‏طلبی دینی نمی‏گذرد پس با تکرار آن تجربه توسعه را به عقب نیاندازیم و اصلاح‏طلبی را از دین جدا نکنیم.
۲.

روشن فکران و توده ها

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۸۱
نویسنده در صدد نقد و بررسی رابطه روشن‏فکران و توده‏های مردم است وی در پاسخ به این پرسش که چرا روشن‏فکران جهان سومی نتوانسته‏اند مانند الگوهای غربی‏شان راهبر توده‏ها باشند و فاقد عملکرد غنابخش اجتماعی و پالوده‏سازی ارزشی هستند؛ معتقد است خودمحوری روشن‏فکران و جدایی بین گفته و عمل آنان موجب این جدایی اجتماعی شده است آنان بر خلاف مباحث انتزاعی‏شان در فعالیت‏های اجتماعی خود کوچک‏ترین توجهی به ارزش‏های متعالی که شعارش را می‏دهند ندارند و آنها را معیاری برای رفتارهای خود قرار نمی‏دهند بلکه وسیله بهره‏برداری مادی خویش قرار می‏دهند.
۳.

جریان زیرزمینی ذهن (1) و (2)

مصاحبه شونده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۳۳
آقای دکتر گلشنی در این گفت‏وگو به موضوع رابطه علم و فلسفه پرداخته است. وی معتقد است که روش علم و روش فلسفه تفاوت دارد ولی هر دو دسته دانشمندان و فیلسوفان اظهارات ناظر به حوزه‏های یک‏دیگر نیز دارند. دانشمندان مفروضات عام فلسفی دارند و نمی‏توانند آنها را از طریق روش‏های علمی اثبات یا نفی کنند. به نظر آقای گلشنی علم بومی معنادار است ولی به این معنا نیست که علم جهانی نداریم.
۴.

دین، سکولاریسم، حقوق بشر (1) و (2)

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۲۸۵
آقای باقی در این نوشتار سه رویکرد متفاوت را در باب دین، حقوق بشر و سکولاریسم در جامعه کنونی ایران مطرح می‏کند: 1. حقوق بشر در نظام غیر سکولار قابل تحقق نیست؛ 2. مفاد حقوق بشر کاملاً در دین وجود دارد؛ 3. امکان التیام و تلائم بین دین و حقوق بشر و یا دین و سکولاریسم. نویسنده با اعتقاد به رویکرد سوم بین دین (نصوص دینی) و دانش‏های دینی (مثل فقه) تفاوت قائل است و بر این باور است که دین با آموزه‏های حقوق بشر تعارضی ندارد ولی تفکر فقهی و سنتی در مواردی با آن متعارض است و این سازگاری به این دلیل است که اسلام آیینی صرفا اخروی نیست بلکه دینی دنیوی هم هست و سکولاریسم با دولت دین‏داران هیچ تعارض و مخالفتی ندارد.
۵.

آزادی از فقر یا آزادی برای ثروت؟

نویسنده: مترجم:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۴۷
سون اریک لیدمن استاد تاریخ عقاید و علوم در دانشگاه گوتنبرگ سوئد، کتابی با عنوان: Tanks Latthet, Tingens Tyngd;om Frithet نگاشته است که در آن مفهوم آزادی در تاریخ اندیشه غرب را دنبال می‏کند. این کتاب به قلم «سعید مقدم» و تحت عنوان «سبکی فکر، سنگینی واقعیت؛ درباره آزادی» ترجمه شده است. مکتوب حاضر گزیده‏ای از فصل اول کتاب است که در آن بحث چهار آزادی بنیادی، آزادی مثبت و منفی، آزادی از ترس و نیاز و ضرورت برابری آمده است.
۶.

ضرورت برخورد تعالی بخش

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۸۳
نویسنده ضمن استقبال از گزارش هیئت قوه قضائیه از موارد نقض حقوق شهروندی، برخلاف عنوان مقاله به برجسته‏تر کردن موارد نقض پرداخته، و برخورد با مطبوعات را مورد نقد قرار می‏دهد. نکته دیگر آنکه با طرح چند مورد خاص از موارد نقض حقوق شهروندی، بازتاب منفی اجرای احکام الاهی در سطح بین‏الملل را دلیل موجهی برای تعطیلی این احکام دانسته و اجرای آن مجازات قانونی را به معنای نقض سیستماتیک حقوق به وسیله نهادهای حکومتی می‏داند. نهایت آنکه نویسنده خشونت‏های قانونی در نظام دینی را نقض سیستماتیک حقوق شهروندی می‏داند ولی حکومت آمریکا را دموکراتیک‏ترین حکومت‏ها می‏داند و در پاسخ شکنجه‏های وحشتناک زندانیان عراقی (در ابو غریب) و افغانی (در گوانتانامو) به وسیله آمریکا، آنها را موردی و اتفاقی و نهایتا نقض غیر سیستماتیک حقوق شهروندی می‏پندارد، اما نظام سیاسی آمریکا و مدیریت آن از این نقض حقوق مبری هستند.
۷.

مشروطه و ضد مشروطه

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۱۶
نویسنده محترم در این مقاله، با طرح چند محور درباره مشروطه، آغاز مشروطه‏خواهی را از دوره مظفرالدین شاه و پس مرگ ناصرالدین شاه می‏داند و آن‏را در شمار یکی از مصائبی می‏شمارد که بر سر دربار باریدن گرفته است. او تجدد را از جمله این مصائب می‏داند که چون آواری بر سرما (آنها) خراب شده است، وی مشروطه‏خواهی را در بین مردم ایران و نخبگان از عوارض تجدد می‏شمارد که برای چاره‏جویی آن راه‏های گوناگونی از طرف نخبگان ارائه گردیده است که یکی از این راه‏ها حاکمیت قانون و پارلمان و ایجاد مجلس می‏باشد. در بین این راه‏حل‏ها و افکار اندیشمندان تناقضاتی بوده است که روشن نبوده و بعدا این تناقضات مایه گسست و فاصله گرفتن طبقات نخبگان از همدیگر شده است که یکی از مصادیق بارز آن، گسست روشن‏فکران دینی (روحانیان) و روشن‏فکران غرب‏گرا می‏باشد. همین تناقضات سبب شده که روحیه دین‏ستیزی نیز از سوی روشن‏فکران گراینده به غرب و کمونیسم پدیدار شود و منجر به ترور و نابودی مشروطه‏خواهان اصیل گردد. نویسنده مقاله در قسمتی از مقاله در صدد برجسته کردن تضاد بین علمای دین از قبیل آخوند خراسانی و نائینی و روشن‏فکران عثمانی است و آن‏را از مصادیق تعارض روشن‏فکران و علما و گسست بین آنها می‏شمارد و مواضع علمایی مثل شیخ فضل‏اللّه‏ نوری را نیز پناه بردن به ارتجاع و استبداد از ترس جمهوری‏خواهان جدید و تجددخواه می‏انگارد و معتقد است که وحدت ایجاد شده در صدر مشروطه بین روشن‏فکران و روحانیت مخدوش شد و از هم گسست که دامنه آن تا کنون نیز ادامه دارد.
۸.

نقش طبقه بازرگانان در انقلاب مشروطه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۹۶
نویسنده در این مقاله به نقش طبقه تجار و بازرگانان در انقلاب مشروطه اشاره و سعی نموده که نقش تجار و بازرگانان را برجسته‏تر از سایر اقشار و طبقات جلوه دهد و تجار را بازیگران اصلی صحنه سیاسی در مشروطه قلمداد نماید. از آن جهت که آنها در حیطه اقتصادی نتوانستند کاری از پیش ببرند به حیطه سیاسی وارد شدند و در این عرصه نقش مهمی را ایفا نمودند. نویسنده انگیزه اصلی بازرگانان را در ایفای نقش در مشروطه رسیدن به حقوقشان که حمایت دولت از آنها و واگذار کردن امتیازات و اختیارات تجاری بود می‏داند چنان‏که رسیدن امین‏الضرب به ریاست ضراب‏خانه از این نمونه شمرده شده است.
۹.

آمریکا، انگلیس و کودتای 28 مرداد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۳۹۹
انگلیس پس از آن که با ملی شدن صنعت نفت در ایران از این ثروت محروم گردید با طراحی کودتایی با هدف سرنگونی دولت مصدق، دولت آیزنهاور را به بهانه «خطر نفوذ کمونیست در ایران» به اجرای این کودتا متمایل ساخت.
۱۰.

جایگاه زنان در جامعه اطلاعاتی؛ شکاف دیجیتالی بر مبنای جنسیت

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۷۷
نویسنده با اعتقاد به اینکه جامعه اطلاعاتی و فن‏آوری اطلاعات یک مفهوم نسبتا جدید است، ابتدا تعریفی از آن را ارائه کرده و آثار و خواص آن را به اختصار بیان می‏کند. سپس میزان حضور زنان در این عرصه را بررسی کرده و با ارائه آماری معتقد است که نابرابری و شکاف دیجیتالی بر مبنای جنسیت وجود دارد. ایشان در ضمن مباحث به علل و عوامل این شکاف و برخی راه‏کارهای حل آن اشاره کرده است.
۱۱.

حیات، پیچیدگی و تکامل

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۵۷
در پی درج مقاله «مبانی فلسفی جنبش اصلاح‏گری» از دکتر شهریار شفقی در شماره 25 نشریه، از سوی مدیر مسئول نشریه پرسش‏های ذیل جهت دریافت توضیحات بیشتر، برای ایشان ارسال شد: 1. در مقاله به نقل از نیچه بدین مضمون گفته‏اید که اصل حیات ملاک و معیار تمیز بالندگی از افول‏یابندگی است. برای تقریب به ذهن و توضیح سؤال فوق به کاری که مرحوم حنیف‏نژاد در جزوه «تکامل» به آن پرداخت اشاره می‏کنم. وی می‏گفت: مقولاتی بالنده‏اند که در جهت تکامل باشند و مقولاتی افول‏یابنده یا غیر بالنده‏اند که سد راه تکامل باشند. وی برای تکامل چند ویژگی قائل بود: الف) سمت‏داری و جهت‏داری؛ ب) پیچیدگی و سازمان‏یافتگی، حرکت از ساده به پیچیده؛ ج) تکامل مارپیچی؛ یعنی حرکتی که «دور» در آن وجود ندارد و هر تکراری در افق بالاتری صورت می‏گیرد. با این مقدمه فرق بین «اصل حیات» نیچه و «اصل تکامل» که حنیف‏نژاد به‏کار می‏برد، چیست؟ 2. بدین مضمون گفته شده که اصل حیات «کیفیت مقدسی» است که به «کمیت» تبدیل نمی‏شود. بنابراین آیا نیچه تعریفی برای حیات ارائه داده است و به عبارتی اصل حیات عینیتی هم دارد؟ 3 . توضیح این مطلب کلید حل بسیاری از مشکلات است. دکتر شریعتی می‏گفت: «همیشه بین اصل تحول و تکامل با وضعیت موجود یعنی انس به زندگی، تضادی وجود دارد». از یک سو ممکن است اکثریت مردم به نوعی با زندگی انس گرفته باشند و از سوی دیگر همه چیز در حال تکامل و تحول است. دموکراسی به معنای اکثریتی آن، جانب انس به زندگی را خواهد گرفت و در برابر تکامل و تحول مقاومت خواهد کرد. به نظر شما این تضاد چگونه قابل حل است؟
۱۲.

مسیحیت دینی همچون دیگر ادیان؟ (پیش فرض های فلسفی تکثرگرایی دینی)(1) و (2)

نویسنده: مترجم:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۷۰
این دو مجموعه که حاصل سخنرانی جان هیک در سال 2002 در بریتانیا است، به تبین سه قرائت انحصارگرایی دینی، شمول‏گرایی دینی و پلورالیسم دینی می‏پردازد. وی 60 سال پیش آن‏گاه که دانشجوی رشته حقوق بوده است، به دلیل عدم آشنایی با سایر ادیان و نیز عدم ملاقات با افرادی از سایر ادیان، معتقد به انحصارگرایی دینی بوده است. اما در پایان و هم اینک با وجودی که با باور قلبی به مسیحیت می‏زید و معتقد است که این دین پایدار، با دوام در حوزه رشد معنوی است، اما در عین حال، به سایر ادیان و صاحبان آنان آزادی عمل داده، به رسمیت شناخته و معتقد است که دیگر ادیان را نباید رقیب یا دشمن فرض کرد؛ چرا که این ادیان واکنش‏های متفاوت انسان از حقیقت الاهی بوده که برگرفته از فرهنگ انسانی است. و بدینسان وی به پلورالیسم دینی معتقد می‏شود.
۱۳.

تشیع و چالش مردم سالاری

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۹۰
در این مقاله، از نسبت میان اسلام و مردم‏سالاری سخن به میان آمده است. به نظر آقای سروش تمدن اسلامی، فقه‏محور است و به همین دلیل با قانون آشناست. اما نقیصه فقه فعلی تکلیف‏محور بودن آن است. فقه باید به حقوق نیز توجه کند. در این جهت شیعه و سنی مشترک‏اند. اما اختلاف آنها، در چند چیز است. یکی در مفهوم ولایت، که در شیعه بسیار پررنگ است و نافی خاتمیت است و دیگری مفهوم مهدویت است که آن نیز مخالف خاتمیت است.
۱۴.

تأسفی بر سخنان دکتر سروش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۳۱
آقای بهمن‏پور در پاسخ خود به آقای سروش، بر این موضوع تأکید می‏کند که، تعارض افکنی میان تشیع و مردم‏سالاری نه به سود آن است و نه درمانی برای این. ولایت در اندیشه شیعی، به معنایی نیست که، با خاتمیت در تعارض باشد؛ بلکه امامان شیعه، مفسران و شارحان همان وحی‏ای هستند که بر پیامبر نازل شد. اعتقاد به مهدویت نیز با خاتمیت منافاتی ندارد مگر آن‏که تفسیری نامناسب از آن ارائه شود.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۰۲