زن از نگاه ابن عربی

اطلاعات، ش 23399، 4/5/84
دکتر محسن جهانگیری برای بازشناسی جایگاه زن در دیدگاه ابن عربی بامراجعه به آثار او تلاش کرده است تا به برخی از پرسش‏های مربوط به زنان پاسخی در خور بدهد. و ابتدا تأکید می‏کند که در اندیشه ابن عربی زن و مرد بودن عارض بر انسانیت‏اند و در جوهره اصلی انسانیت دخیل نیستند. ابن عربی تصریح می‏کند که زن از نظر کمالات معنوی حتی به مقام تعریف می‏رسد و قطب هم می‏شود. هر چند به نبوت تشریعی نمی‏رسد. نویسنده با یادآوری تعریف قطب از کلمات ابن عربی، نشان می‏دهد که زن در چشم او با مرد برابر است. توجیه آیات برتری مرد نسبت به زن بخشی از مقاله را به خود اختصاص داده است و به نقل نویسنده، ابن عربی این برتری را فقط در ایجاد می‏داند نه در حقیقت انسانی و کمالات. و از جای جای کتب مختلف ابن عربی نقل می‏کند که در همه مواردی رجال اکمل به خاطر تغییر است و نیز به این دلیل که زن از مرد ساخته شده و ذکر مرد شامل ذکر زن نیز می‏شود. بخشی از نوشته نیز با تبیین برتری نبوت تشریعی و نرسیدن زنان به این مقام شکل یافته است که ابن عربی آن را فضل در اکمل بودن بر می‏شمرد نه در اصل کمال. ابن عربی زنان متعددی را از آیات و روایات و نیز شاهدات خود ذکر می‏کند که بر همه و نیز مردان برتری داشته‏اند. وی مهم‏ترین دلیل کمال زن را چنین بیان می‏کند که زن محل تکوین صور انسانی است که در حقیقت صورت خداوند است. با این نکته نویسنده به بررسی سخنان ابن عربی درباره ازدواج و محبت پیامبر نسبت به زنان می‏رسد و محبوب رسول خدا شدن را بالاترین کمال برای زن قلمداد می‏کند. نویسنده، براساس همین دیدگاه تساوی‏جویانه ابن عربی، برخی از فتاوای او را نیز نقل می‏کند که امامت زن در نماز برای مردان را جایز می‏شمرد و نیز در بحث الحاق فرزند، فراش را زن می‏داند نه مرد. وی سخن گفتن خدا، با موسی علیه‏السلام را معلول خدمت او به خانواده و زنش می‏داند. و نیز دویدن هاجر بین صفا و مروه را که جزو مناسک حج قرار گرفته جزو کمالات زنان می‏شمرد. نویسنده سطوری را نیز به نقل توجیه عجیب ابن عربی درباره شهادت دو زن به جای یک مرد اختصاص داده است. ابن عربی تصریح می‏کند که ابتدا هیچ علاقه‏ای به نکاح نداشته ولی با شهود مقام زن در نزد پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم دیدگاهش تغییر کرده است. و توضیح مفصلی درباره این حدیث ارائه داده که من از دنیای شما سه چیز را دوست می‏دارم، زن، عطر و نماز و این محبوبیت زن را ناشی از طبع پیامبر نمی‏داند بلکه خداوند زن را محبوب پیامبر قرار داده است.