درخت حوزه‌های تخصصی

پس از انقراض امپراتوری روم در 476 میلادی، امپراتوری بیزانس شکل گرفت که تا 1453م در حکم پناهگاهی بود که از تمدن اروپای باختری پاسداری می کرد. بیزانس در طول تاریخ، سرزمینهای بسیاری را به تدریج از دست داد، اما قسطنطنیه، پایتخت آن، یازده قرن مقاومت کرد و در پناه برج و باروی خود، عناصر یونانی، لاتینی، شرقی و مسیحی را در هم آمیخت و از این راه یافته های کهن یونانی و رومی را پس از سقوط نهایی به دست ترکان عثمانی در سال 1453م، در عصر رنسانس به اروپای غربی منتقل کرد؛ و این از ویژگی های مهم این امپراتوری به حساب می آید. در ایران، تاریخ بیزانس و مطالعات بیزانسی در مجامع دانشگاهی و علمی مهجور مانده است و فقر منابع اصلی و یا حتی تحقیقاتی نیز بر ناشناخته ماندن تاریخ این امپراتوری افزوده است. در راستای این هدف، مقاله حاضر تاریخ نگاری بیزانس را مورد بررسی قرار می دهد.

وقتی کودک دبستانی بودم، در کتب فارسی یا تاریخ نیم قرن پیش، در باب عملکرد مغولان، این سخن پرمغز و موجز جهانگشای جوینی نقل شده بود که مغولان در بخارا چه کرده اند؟، آن شخصی که سالم از آن قتلگاه جان به سلامت بِدر برده بود، پاسخ داده بود: «آمدند و کندند و سوختند و کشتند و بردند و رفتند...»مغولان هشت قرن پیش به بهانه های واهی راهی بلاد آباد و پرجمعیت و متمدن اسلامی گشتند و به جنایاتی دست یازیدند که در همه تاریخ بشریت نظیر و مانند نداشته است. آنها روی آشوریان را که در سفاکی و ددمنشی در جهان باستان شهره آفاق بودند، سفید کردند. یادآوری آن همه جنایت و تبهکاری برای وجدان های بیدار واقعاً دردناک و غیرقابل تصور است.عجیب است که در روزگار ما و در آغاز قرن بیست و یکم هم وغم دولت جمهوری مغولستان یافتن مقبره عامل این همه جنایات شگرف است، آنها گروهی فرصت طلب بیگانه را اجیر کرده اند که با هواپیما و هلیکوپتر در پهن دشت مغولستان و تپه و ماهورهای آن به جستجو و کند و کاو بپردازند تا شاید بتوانند گور آن سپیدموی گربه چشم (چنگیزخان) را بیابند و هدایای گرانبهایی دریافت دارند، شاید هم حق با آن دولت باشد، خدا می داند... ما نمی خواهیم همه صفحات تاریخ پرماجرای مغولان را در اینجا بگشاییم و از معایب و محسنات آنان سخن بگوییم، تنها به برخی از نکات مهم تاریخ آنها من جمله جنایات هولناکی که به دست چنگیز و فرزندان و کسان وی انجام شده اشارات مختصری می نمائیم.

فراز و فرود نیروهای هوادار هر جریان را شاید بتوان امری عادی تلقی نمود که همواره وجود داشته است، لیکن این تلقی تا جایی پاسخگوی تبیین وضعیت آن جریان می باشد که متوجه مهره های کلیدی و محوری نگردد، در غیر این صورت موضوع بحث از فراز و فرود نیروهای هوادار به فقدان اقناع کنندگی فرقه و بازگشت نخبگان (راهبران و مدعیان پیشین) تغییر می یابد؛ امری که در مورد بابیت و بهائیت بارها اتفاق افتاده و مقاله حاضر به بررسی شواهد آن برآمده است.

ایلات کرد از همان آغاز حکومت صفویان تا سقوط این سلسله از جایگاه در خور توجهی برخوردار بودند. هر چند حضور و قدرت کردها در هر دوره از حکومت صفویان متفاوت بود به این معنی که گاهی نقشی پررنگ و اساسی و گاهی ضعیف و بی تأثیر داشتند اما این یک واقعیت غیر قابل انکار است که کردها در دوران صفویان از اهمیت بسزایی برای حکومت مرکزی برخوردار بودند. چرا که محل زندگی این قوم در منطقه ای واقع شده بود که بیش از پیش به اهمیت آن ها می افزود و این عامل مهم هم مرزی و همسایگی با دولت عثمانی بود. از آن جا که ایلات کرد در قلمرو دو حکومت صفویان و عثمانی ها ساکن بودند، در نتیجه کردها گاهی در سیاست های اتخاذ شده از سوی دولتین مزبور مؤثر واقع می شدند. هدف از انجام این تحقیق تبیین نقش مناطق کرد نشین به عنوان یک منطقه مهم مرزی است که بین دو دولت قدرتمند آن روزهای جهان اسلام یعنی ایران و عثمانی قرار گرفته بود.روش پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی می باشد که از منابع تاریخی دست اول بهره برده شده است

سی سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می گذرد و این انقلاب همچنان استوار در برابر تهدیدات دشمنان ایستاده و در حوزه های مختلف علمی، صنعتی، اقتصادی و... به پیشرفت های بسیاری دست یافته است.به دلیل سرعت پیروزی در انقلاب و وحدت مردم ایران در برابر رژیم پهلوی، جهانیان، به ویژه سیاستمداران و نظریه پردازان انقلاب، نتوانستد وقوع این انقلاب را پیش بینی کنند و مدت ها پس از پیروزی آن همچنان مبهوت بودند و توانایی درک و تحلیل این رویداد را نداشتند، اما حال پس از گذشت سه دهه از این رویداد بزرگ و مهم، که نه تنها ایران، بلکه تاحدی جهان را نیز دگرگون ساخته است، نویسندگان بی شماری کوشیده اند در آثار خود این انقلاب و زمینه ها، علل و پیامدهای آن را بررسی کنند. با توجه به اهمیت این موضوع، یکی از محققان نشریه، با مطالعه و بررسی تعداد متنابعی از کتاب های لاتین درباره انقلاب اسلامی و انتخاب دوازده اثر از میان این کتاب ها، کوشیده است آنها را به طور مختصر معرفی و در اختیار شما خوانندگان محترم قرار دهد.

سکاها یکی از اقوام بزرگ بیابانگرد بودند که به دلیل شغل دامداری از سرزمینی به سرزمین دیگر درحال کوچ بودند منشا اولیه آنها خیلی روشن نیست، ولی با توجه به اشارات نویسندگان سکاها تا قرن هشتم قبل از میلاد در جنوب روسیه و کوبان کاملا مستقر شده بودند مهمترین آثار معماری سکاها که تا کنون باقی مانده است و بیانگر هنر سکاهاست، به ما در شناخت اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و جهان بینی آنها کمک شایان می کند، گور تپه یا کورگان های آنهاست. گور تپه های سکایی چه از لحاظ روش ساخت و چه از نظر شیوه تدفین و قرار گرفتن اشیا در کنار فرد متوفی بازتابی از مذهب و عقاید سکاها می باشد. در این مقاله سعی شده با توجه به منابع تاریخی و بیشتر با توصیف یافته های سکایی از قبیل گورتپه ها و اشیای قرار گرفته در داخل آنها به شناختی روشن تر از مذهب و اعتقادات سکایی دست یافت.

ساخت و برپایی معابد و ساختمان های عام المنفعه یکی از مهم ترین درون مایه های متون باستانی مناطق خاور نزدیک و خاورمیانه، از جمله رسائل عهد عتیق، است. با بررسی کتاب عزرا، یکی از رسائل عهد عتیق، مشخص می شود که احتمالاً کوروش هخامنشی طی فرمانی به یهودیان اجازه ی بازسازی معبد یهوه در اورشلیم را داده است، اما این فرمان صرفاً «اجازه»ی بازسازی معبد و نه «حمایت» از عملیات عمرانی آن بوده است. پس تصدیق صحت «فرمان» کوروش بدان معنا نیست که کوروش مراقبت و پشتیبانی از ادیان محلی نامتجانس قلمرو خود، از جمله، یهودیت، را بر ذمه گرفته و از عملیات های عمرانی آنان هم چون بازسازی معابدشان حمایت کرده باشد. افزون بر این، هیچ شاهد تاریخی ای هم در دست نیست که از ایمان و اعتقاد راسخ کوروش، یا هر پادشاه دیگر هخامنشی، به یهوه، خدای یهودیان، حمایت کند. بدین ترتیب، برخلاف باور عامه، اسناد تاریخی نشان می دهد که اصولاً هخامنشیان تا اوایل دوران داریوش یکم علاقه ی چندانی به حمایت از بازسازی معبد اورشلیم نشان نداده اند. در مقابل، داده های تاریخی نشان می دهد که داریوش یکم، در راستای تغییر سیاست های هخامنشیان در قبال ایالات، از بازسازی معبد یهودیان حمایت کرده و اجرای آن را عملی ساخته است.

ایذه، قلعه تُل و باغملک(جانکی) از جمله مناطق بختیاری نشین در دوره قاجار بودند. قلعه تُل به علت قرار گرفتن در دشتی حاصل خیز و مجاورت با نواحی کوهستانی و راه های ارتباطی عمده، در عهد قاجار جایگزین ایذه شده است. حکومت منطقه جانکی از اول سلطنت قاجارها با خوانین بختیاری قلعه تُل بوده است و مناطق ایذه و قلعه تل و باغملک در کشاکش دائمی با قاجارها بسر می بردند. ایل بختیاری یکی از ایلات مهم و مقتدر ناحیه جنوبی ایران است که در طول تاریخ، مخصوصا در رابطه با حاکمان قاجار، فراز و فرود بسیاری را شاهد بوده و بدین خاطر نقش به سزایی در تحولات این کشور بزرگ ایفاء نموده است. حاکمان قاجار، با سیاست کلی تفرقه بینداز و حکومت کن، بین دو تیره مهم ایل بختیاری یعنی هفت لنگ و چهارلنگ و با گرفتن گروگان از بین خوانین بزرگ بختیاری و پیوند زناشویی با بعضی سران ایلی سعی کرده از قدرت و روحیه طغیان گری آن ها بکاهند. اوج جدال خوانین بختیاری با دولت قاجار در زمان ایلخانان مقتدری چون محمد تقی خان چهارلنگ و حسین قلی خان هفت لنگ بوده که به یکپارچگی و قدرتمندی این مناطق در عصر قاجار انجامیده است. وجود کوه های منگشت، حاصلخیزی و جاری بودن رود های دائمی و نیز ساختار ایلیاتی و قبیله ای بختیاری ها، انگیزه و علاقه شدید ایل بختیاری و رؤسای آنان برای نیل به قدرت از عوامل مؤثر در پایداری سیاسی منطقه بختیاری نشین خوزستان در دوره قاجار بود. این پژوهش سعی دارد با روش تحلیلی-توصیفی تحولات سیاسی مناطق ذکر شده در دوران قاجار را بررسی نماید.

با از بین رفتن بخشی قابل توجه از تألیفات علمای امامیه در حوزه تاریخ نگاری، آثار نگاشته شده از سوی محدثان، مهم ترین منبع پژوهش در تاریخ تشیع و سیره معصومان: را تشکیل می دهد. این موضوع خاستگاه پیدایش این پرسش است که کاربست رویکرد و روش حدیثی در نگارش تاریخ، چه اثری بر گزاره های تاریخی داشته است و به طور کلی، تاریخ نگاری روایی امامیه از چه ویژگی هایی برخوردار است؟ تحقیق حاضر برای پاسخ دادن به این پرسش، با رویکردی میان رشته ای، پس از ارائه گزارشی درباره بستر شکل گیری این کتب، به بررسی انگیزه محدثان از نگارش آن ها و مقایسه رویکرد آنان در گزارش تاریخ با دیدگاه تاریخ نگاران پرداخته است؛ و سپس ارزیابی سندی و محتوایی برخی گزاره های تاریخ نگاری روایی امامیه تا نیمه قرن پنجم هجری را در دستور کار خود قرار داده است.

یکی از ویژگیهای مهم هنر هخامنشی، تکرار نقش مایه های یکسان در آثار هنری این دوره طولانی و انسجام این هنر است. از این رو، بسیاری ازپژوهشگران ایده وجود الگوهای ثابت و از پیش تعیین شده برای این هنر را ضروری دانسته و آن را الگویی برای حجاران، پیکرتراشان و فلزکاران دانسته اند. اما پژوهش حاضر درصدد نمایش تفکر منسجمی است که با بهره-گیری از تفکری جامع به تدوین این الگوهای ثابت و متناسب پرداخته است. به این منظور بررسی میدانی بر روی نقش سر شیر بواسطه کثرت استفاده در هنرهای گوناگون هخامنشی و بازنمایی آن از وجوه گوناگون مورد نظر این مقاله قرار گرفته است. شیوه پژوهش استفاده از دستگاه ترسیم نماهای گوناگون برای دستیابی به ساختار هندسی این نقش مایه و نحوه بازنمایی آن در آثار نقش برجسته، سرستون و مجسمه ها و هنرهای کاربردی این دوره است. نتایج نشان میدهد که مدیریت هنری کارگاه های دربار، یک سازمان سه بعدی دارای انتظام معین ایجاد و بنا به نیاز بازنماییهای گوناگون، با استفاده از قوانین صفحات تصویر و ترسیم نمای مورد نظر، ضمن حفظ انسجام نقوش، نمای متناسب با جایگاه مورد نظر را پدید می-آورده است. از سوی دیگر، نتایج میتواند راهی برای تمایز آثار هنری کارگاه های دربار و دیگر آثار این دوره محسوب گردد.

انواع شاخه های هنری نقاشی، معماری، تذهیب، صحافی، منبت کاری، معرق و کتاب آرایی در طی حکومت تیموریان (771-912 ق) رشد چشمگیری داشت؛ چنان که این دوره را، دوره شکوفایی هنر می نامند.یکی از شاخه های هنری، خط و خوشنویسی است که در تحقیق حاضر سعی شده با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی بر مبنای اسناد و منابع باقی مانده از دوره تیموری و منابع امروزی به آن پرداخته شود.هنر خوشنویسی نیز با حمایت و علاقه مندی شاهزادگان تیموری؛ سرمایه گذاری اقشار بهره مند جامعه؛ بهره گیری از تجارب مراکز علمی هنری دوره ایلخانی؛ ضرورت یادگیری آن، که تبدیل به نوعی فرهنگ در جامعه تیموری گردید؛ کارکردهای متعدد سیاسی(اداری)، فرهنگی و اجتماعی خوشنویسان و کاربردهای متنوع خوشنویسی، از لحاظ روش و رویکرد متحول شد.اما دستاورد مهم این هنر در سده 9ق. پیوند با هویت ایرانی و مؤلفه های آن است.گسترش ادبیات منثور و منظوم فارسی طی قرون 7 تا 9 ق.یکی از مواردی بود که ایرانیان را نیازمند خطوط مخصوص به خود و استقلال از خطوط عربی می نمود.ابداع و تکامل خطوط تعلیق، شکسته تعلیق، به ویژه نستعلیق، در فاصله قرن 8 و 9 ق.و پوند آنان با شاخصه های فرهنگی ایرانی و اسلامی نظیر شعر، زبان و ادبیات فارسی، مذهب تشیع(که از قرن دهم از مؤلفه های هویت ایرانی بود) و انواع شاخه های هنری با رویکرد ایرانی باعث شد خط و خوشنویسی از مؤلفه های اصلی هویت ایرانی تلقی شده و در باروری آن نقش مهمی ایفا نماید.چگونگی و علل تحولات این هنر، بررسی نحوه ارتباط این هنر با هویت ایرانی و کارکردها و موقعیت خوشنویسان در نظام سیاسی و اجتماعی عصر تیموریان، از مواردی است که تحقیق حاضر به دنبال دست یابی به آنان است.