درخت حوزه‌های تخصصی

پوشاک مردمان هر سرزمینی بیانگر فرهنگ وتمدّن زیستی است که در طیّ زمان علاوه بر کارکرد اوّلیّه خود-به عنوان پوشش بدن-از نظر جنس پارچه، نوع دوخت و رنگ، در مجموع وجه زیبائی نیز یافته است و با مقوله هایی نظیر مردانگی یا زنانگی، طبقه، منزلت و به طور کلّی با ساختارهای اجتماعی متناظر شده است. پوشش رنگ لباس ها به عنوان یک عنصر معنایی و نمادین، دارای خصلت های نشانه ای است. از این منظر در این مقاله برای درک نمادها و کشف معانی رنگ پوشاک بر روی نگاره های صفوی و توجّه به ویژگی های قراردادی نمادها در گروه های مختلف و خرده فرهنگ های گوناگون جامعه اشاره شده است. روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و جمع آوری اطلاعات با شیوه ی کتابخانه ای و مطالعه ای انجام گرفت. پرسش اصلی تحقیق مبتنی بر این است که روابط رنگ های لباس با تیپ شخصیّتی نگاره ها، چگونه است؟ با توجّه به منابع مکتوب و تصویری می توان به ویژگی ها و نتایج جالب توجّهی در این خصوص پی برد. از آنجایی که هویّت و منزلت هر فرد توسّط طبقه یا گروه مربوطه مشخّص می گردید؛ لازم بود به طریقی تفاوت میان طبقات و گروه ها معلوم گردد. لذا هر فرد بسته به طبقه یا گروهی که در آن قرار داشت، ملزم به رعایت نحوه ای خاصّ از نوع و رنگ پوشش بود. استفاده از رنگ های گرم و روشن در گروه هایی مثل شاه و شاهزادگان، اشرافیان، رقّاصان، عاشقان و معشوق ها و خدمتکاران و رنگ های سرد و تیره در گروه هایی چون: صوفیّان و عارفان، کارگران، دراویش و فقرا و ... دیده می شود امّا به علّت تفاوت اقشار و طبقات و با در نظر گرفتن رنگ ها در کنار یکدیگر روابط گروه های مختلف را می توان از همدیگر متمایز ساخت.

با توجه به بحران انرژی و آلودگی های زیست محیطی ناشی از آن، حفظ پایداری محیط زیست و بهره گیری از منابع انرژی پاک بیش ازپیش اهمیت یافته است. بنابراین توجه به معماری بومی و بهره گیری از اصول آن در راستای حفظ پایداری محیط زیست ضروری است. در مناطق حاشیه دریای عمان و چابهار مطالعات مناسبی برای شناخت ارزش های معماری بومی منطقه صورت نگرفته است. بناهای بومی مورد بی توجهی قرارگرفته و تعداد بسیار معدودی از آن ها برجای مانده اند. از طرفی یکی از مهم ترین نیازهای کاربری شهری و روستایی این منطقه، نیاز به فضاهای آموزشی و مدارس است. در مدارس نوساز یا در حال ساخت از ساختمان های یک شکل که توجهی به اقلیم و فرهنگ منطقه ندارد، بهره گرفته می شود. از پیامدهای این امر به وجود آمدن مسائلی همچون چون عدم ارتباط مناسب کاربر با محیط، سطح آسایش پایین در محیط، مدرسه سازی بدون رعایت مسائل اقلیمی، صرف انرژی بسیار زیاد برای تأمین شرایط آسایش محیطی، انزوای معماری بومی و عدم توجه به محیط زیست و اقلیم در فرایند ساخت وساز است. تحقیق حاضر با هدف شناخت و معرفی الگوهای پایدار معماری بومی در بندر گرم و مرطوب چابهار و ارائه راهکارهای طراحی مدرسه بر مبنای الگوهای به دست آمده، انجام شده است. شناخت معماری پایدار بومی و بهره گیری از اصول آن در معماری نوین، نقش مهمی در جهت تأمین آسایش کاربران و حفظ محیط زیست خواهد داشت. روش تحقیق حاضر بر پایه مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی بوده است. همچنین بامطالعه و بررسی نمونه های موجود از معماری بومی منطقه به معرفی الگوهای پایدار این بناها پرداخته شده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش در قالب راهکارهای تأمین آسایش محیطی در مدرسه بر مبنای الگوهای معماری بومی منطقه گرم و مرطوب چابهار ارائه شده است. این نتایج حاوی اصول پایدار معماری همساز با اقلیم گرم و مرطوب بوده است که بهره گیری از آن حتی در معماری انواع دیگر ساختمان های این منطقه نیز میسر است.

از معضلات شهرهای جدید نداشتن هویت و عدم تعلق ساکنان به شهری است که در آن زندگی می کنند. از آنجا که شهرهای جدید معمولاً در زمین های بایر و با یک طرح از پیش تهیه شده ساخته می شوند، عموماً شهرهایی بی روح هستند که مردم علاقه ای به سکونت در آنها ندارند و حاصل، شهری می شود که ساکنان آن و حتی خود شهر نیز هویت خود را در کلان شهری که به آن وابسته اند می جویند. در حالی که با بهره گیری از ظرفیت های موجود بستر شهر در کنار مدیریت هوشمندانه نماهای شهری و توجه به نمادهای هویت بخش و افزایش تعلق شهروندان، می توان معضلات ناشی از بی هویتی و خوابگاهی شدن شهرهای جدید را برطرف نمود. شهر جدید به علت خالی بودن از تصویرها و تصورات شهری، به مثابه یک کارگاه ساختمانی همیشه ناتمام است که این امر به احساس موقتی بودن ساکنان، بیش از پیش دامن می زند. در این میان مدیریت نما و سیمای شهری در شهرهای جدید نقش مهمی را در ایجاد تصویری مشخص از شهر ایفا می کند. این نوشتار بر آن است که با تحلیل نمای محور اصلی شهر جدید پردیس (خیابان ملاصدرا) به عنوان تأثیرگذارترین نما در شکل دادن به هویت و شخصیت برای این شهر، مؤلفه های شکل دهنده به آن را در ابعاد مختلف زیباشناسی، هویتی و کارکردی مورد بررسی قرار داده و امکانات و ظرفیت های موجود در شکل دادن به نمای شهری پردیس را مورد توجه قرار دهد.

چیستی، چرایی و چگونگی آفرینش نقش ها در دست بافته های کاربردی ایلی و عشایری همواره یکی از مهم ترین پرسش های موجود در حوزة هنر بافندگی عشایری بوده است. طرح ها و نقش های موجود در متن و محتوای دست بافته های عشایری انتزاعی، تجریدی، شکسته و رو به سوی ساده گرایی دارد. فرآیند بافت نیز به صورت ذهنی بافی، حفظی بافی و بداهه بافی است که از مهم ترین شاخص های زیبایی شناختی و دیداری (بصری) این نوع از دست بافته های ایرانی است. شیوه یا فن (تکنیک) بافت نیز به عنوان یک مؤلفة فن شناسانه در دست بافته های عشایری به ویژه قشقایی دارای تنوع است. به گونه ای که بافنده از انواع فنون و ساختارهای بافت یا تلفیق آنها با قوه ذوق و احساس و بازی تار، پود، پُرز و پیچ، جهت آفرینش انواع دست بافته ها با کاربردهای مختلف، استفاده می کند. نگارنده در پژوهش پیش رو، نخست به مطالعه، بررسی و طبقه بندی انواع دست بافته های ایل و عشایر قشقایی از دو منظر کاربرد و فنون بافت پرداخته و سپس با ذکر نظرات چهار محقق (پرویز تناولی، آرمن هانگلدین، سیسیل ادواردز و محمدرضا امینی) در باب چیستی و چرایی نقش های انتزاعی، تجریدی و شکسته در دست بافته های عشایری و همچنین رصد این نظرات به صورت میدانی و در قالب دو سؤال اساسی از بافندگان عشایری و انطباق پاسخ بافندگان با نظرات محققان یاد شده، به دنبال علل انتزاع، تجرید و ساده گرایی طرح و نقش دست بافته های عشایری[قشقایی] بوده است. روش شناسی پژوهش : این پژوهش ازنظر هدف، بنیادین و از نظر ماهیت و روش توصیفی - تحلیلی است. شیوة گردآوری اطلاعات نیز به صورت توأمان کتابخانه ای و میدانی بوده است. پرسش های پژوهش : آیا انتزاع، تجرید و شکستگی در نقوش دست بافته های قشقایی آگاهانه و با اختیار یا ناآگاهانه و بر اثر جبر صورت می گیرد؟ نظرات محققین و مفسرینی که در حوزة تحلیل و تفسیر نقوش دست بافته های عشایری مطرح می شود، چقدر به واقعیت موجود نزدیک است؟ عوامل مؤثر بر انتزاع، تجرید و ساده گرایی کدامند؟ آیا هدف بافندة عشایری در خلق یک نقش مایه منطبق با نظر نظریه پرداز این حوزه در ارتباط با نقش پردازی است؟

در وجود «مشکل حومه ها» شکی نیست. از همین زاویه است که مجتمع های بزرگ (Grandes ensembles)، از سال های اولیه دهه ۷۰ میلادی در مطبوعات و مباحث سیاسی مورد گفتگو قرارگرفته اند تا ضرورت طرح یک سیاست شهری برای حل این معضل را توجیه کنند. اما ماهیت این مسئله چیست؟ مشکلات عمومی واقعیات عینی نیستند، بلکه محصول ساختارهای اجتماعی و سیاسی هستند که از تعاملات پیچیده میان عوامل متعدد شامل نهادها، گروه های ذینفع و جنبش های اجتماعی حاصل شده اند. یک واقعیت اجتماعی، تنها در نتیجه یک فرایند فشرده سه گانه ""نامگذاری، سرزنش (مقصر شناختن)، ادعا"" است که تبدیل به یک مشکل عمومی می شود : نامگذاری تشخیص مشکل است، سرزنش، شناسایی علل مشکل ذکر شده و یا مقصرانی است که بتوان مشکل را به آنها نسبت داد و ادعا تدوین و انتشار برنامه های دادخواهیِ اصلاح و درمان است. برای اتخاذ سیاست شهری از ابتدا ‪حالت های متعدد و رقابت کننده ای از مشکل مطرح وجود دارد که هریک جهت گیری های استراتژیک و اقدامات جداگانه ای را سبب می شود. بحث های مربوط به ماهیت مشکل و راه حل های ممکن آن در حیطه فضای عمومی، بعد از تصویب قانون هدایت و برنامه ریزی برای شهر و نوسازی شهری ۲۰۰۳ (معروف به قانون بُرلو) تقریباً به طور کامل از بین رفتند. نه سال بعد، با از هم پاشیدن ِتوهم یک راه حل کاملاً برنامه ریزی شده، از سرگیری بحث ممکن و حتی ضروری می شود. این مقاله در این چشم انداز و با دو هدف ارایه می شود : روشن شدن رویکردهای مختلف به «مشکل محله ها» و پیشنهاد ابزارهای اقدام عمومی.

خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی دانشمند و سیاستمدار برجسته ایرانی قرن هفتم هجری در شمال شهر تبریز، شهرکی با جنبه علمی و آموزشی به نام ربع رشیدی بنیان گذاشت. هدف وی از تأسیس ربع رشیدی ایجاد مکانی بود که در آن جمعی از علما و دانشمندان را مستقر کند. وی شهری آرمانی را طرح و در عمل اجرا کرد. شهر آرمانی طی تاریخ به اشکال گوناگون مطرح بوده و به گونه ای تبلور ارزش-ها و آرمان های هر نسل در تحقیق جامعه مطلوبشان بوده است. هر چند از کالبد ربع رشیدی چیزی به جا نمانده است، اما جزئیات و تأسیسات ربع رشیدی در وقفنامه آن بسیار دقیق بیان شده تا جایی که امروزه میتوان از روی همان توضیحات نقشه آن مکان را پیاده کرد. از آنجا که بسیاری ازآرمان های وی در این شهرک متجلی گردیده است، لذا به عنوان مصداقی از شیوه آذری و با روش تحلیل محتوای متن با استفاده از وقفنامه مذکور تلاش گردید تا فضاهای شهری آن به تصویر و تحلیل در آید. بطور خلاصه این مجتمع را میتوان به سه قسمت اساسی تقسیم کرد: ربع رشیدی، شهرستان رشیدی، ربض رشیدی. در این مقاله به بررسی عرصه های شهری این شهرک به عنوان شهری آرمانی از دیدگاه خواجه رشیدالدین پرداخته شده است.

در سه دهد گذشته کشورهای در حال توسعه با رشد فزاینده جمعیت شهری مواجه بوده اند. اغلب این رشد جمعیت شهری در حاشیه کلانشهرها و شهرهای بزرگ این کشورها اتفاق افتاده است. تحولات جمعیتی منطقه کلانشهری تهران نیز نشان می دهد که در سه دهه گذشته جمعیت شهر تهران تنها 3/2 برابر و جمعیت پیرامونی منطقه کلانشهری تهران 8/7 برابر شده است. یهنی بخش عمده اضافه جمعیت منطقه کلانشهری تهران در مناطق پیرامونی آن ساکن شده اند. از طرفی دیگر در طی بیست سال 75-1355 ، حدود 40 درصد از 5 میلیون نفر اضافه جمعیت منطقه کلانشهری تهران بطور غیر رسمی در آن ساکن شده اند. توسعه پراکنده و نابسامان منطقه مسائل و مشکلات عدیده اجتماعی ، فرهنگی، محیطی و سیاسی را پدید آورده است. این مطالعه برای بررسی برخی از ویژگی های اجتماعی و اقتصادی سکونتگاههای خودرو حاشیه کلانشهر تهران و مشخصاً برای پاسخگویی به سؤالات زیر انجام شده است: 1. ارتباط عملکردی اینگونه سکونتگاهها بیشتر با نواحی روستائی است و یا با کلانشهر تهران؟ 2. ساکنین اینگونه سکونتگاه ها در چه نوع فعالیت های اقتصادی (رسمی،غیر رسمی) مشارکت دارند؟ برای دستیابی به اهداف این مطالعه،3 سکونتگاه خودرو اطراف 3 محور عمده ارتباطی تهران بصورت تصادفی انتخاب گردید: باقرآباد در محور جاده ورامین ، صالح آباد در محور جاده ساوه و خاتون آباد در محور جاده خراسان. برای دریافت اطلاعات مورد نظر در این مطالعه پرسشنامه ای تنظیم و این پرسشنامه برای 206 خانوار انتخاب شده، بصورت نمونه گیری سیستماتیک از 3 سکونتگاه خودرو انتخاب شده، تکمیل گردید. تحلیل اطلاعات بدست آمده، نتایج ذیل را دربرداشته است: ارتباط عملکردی سکونتگاههای مورد بررسی بیشتر با کلانشهر تهران است و نه با مناطق روستائی؛ و اینکه اغلب ساکنین سکونتگاههای مورد بررسی در فعالیت های غیر رسمی شاغل هستند. کلیدواژگان: ارتباط علمکردی ، سکونتگاههای خودرو، کلانشهر، حاشیه، اسکان غیررسمی، ویژگیهای اجتماعی، ویژگیهای اقتصادی

آمدن اسلام و سپس ظهور تشیع، قرآن که حامل سخنان خداوندی است ، ادعیه و احادیث مرتبط با ائمه به صورت موضوعی ارزشمند به استخدام هنرمندان خطاط و کتیبه‌نگار درآمد و هنرمندان با استفاده از این خطوط‌ به تزیین اماکن مقدسی چون مسجد، امامزاده، خانقاه و مدارس مذهبی پرداختند. هنرمندان نه تنها از این مضامین برای تزیین اماکن مقدس استفاده می‌کردند، بلکه آن‌ها را برای تزیین اشیاء و ظروفی چون بشقاب، کاسه، چراغ‌ها و پایه شمعدان‌هایی ساخته شده از فلز، مرمر، سنگ، چوب و پارچه نیز مورد استفاده قرار می‌دادند.پس از ورود اسلام به ایران هنرمندانی در این مرز و بوم ظهور کردند که مذهب تشیع با همت والای ایشان تداوم یافت. آن ها مضامین شیعی را بیش از پیش دستمایه کار خود قرار داده و از خط و خوشنویسی هم در کتیبه‌های معماری و هم در هنرهای کاربردی به عنوان یک عنصر تزیینی و ابزاری برای تبلیغ و تقویت ارزش‌های والای تشیع بهره جستند.در همین راستا مقام والای علی(ع) امام اول شیعیان که در تکوین تعالی شیعه نقش بسیاری دارد، در کتیبه‌ها انعکاس یافته است.در این مقاله نمونه‌های مختلفی از کتیبه‌هایی که در آن‌ها نام علی(ع) به چشم می‌خورد، بررسی شده است. این کتیبه‌ها مشتمل بر نام حضرت علی(ع) به تنهایی و یا در ترکیب با نام خداوند و نام پیامبر، دعا و صلوات برای ایشان، شهادتین که گواهی بر ولایت ایشان بر شیعیان است و احادیثی در ستایش و وصف ایشان می‌باشد.این مقاله که با هدف بررسی نمود نام امام علی (ع) در کتیبه‌های معماری و هنرهای کاربردی دوره‌های مختلف تنظیم شده است، به دنبال یافتن پاسخ سؤالات زیر می‌باشد:خط و خوشنویسی در هنر اسلامی چه جایگاهی دارد؟ رابطه‌ی خط و خوشنویسی با مذهب تشیع کدام است؟مضامین عبارت‌هایی در وصف علی(ع) در کتیبه‌های معماری و خط نگاره‌های هنرهای کاربردی کدامند؟روش گرد آوری مطالب این مقاله به روش کتابخانه‌ای و اسنادی و شیوه تنظیم مطالب به صورت توصیفی- تحلیلی است.

شهر تهران در سالهای اخیر مواجه با تغییرات عمده ای در ابعاد کالبدی – فضایی بوده است. فعالیتهای برج سازی سالهای اخیر را می توان به عنوان یکی از بارزترین مراحل در روند تغییرات فوق تجزیه و تحلیل کرد. اگرچه برج سازی می تواند به بخشی از مسائل شهری نظیر کمبود زمین و مسکن تا حدی پاسخ دهد، اما این پدیده می تواند مسائلی را نیز به دنبال داشته باشد. در این راستا، ارزیابی برجهای احداث شده می تواند به شناخت نقاط قوت و ضعف این پدیده منجر شود. مقاله حاضر ضمن تبیین فعالیتهای برج سازی در تهران، به ارزیابی اثرات کالبدی - فضایی برجها در محلات فرمانیه و کامرانیه پرداخته و پس از شناخت نقاط قوت و ضعف آن ، به ارائه اصول و معیارهای کلی در جهت این فعالیت می پردازد. ارزیابی انجام شده بر اساس معیارهای شش گانه : (1) سیمای شهری و کیفیت محیط شهری ، (2) عوارض زیست – محیطی ، (3) شبکه ارتباطی و دسترسی ، (4) دسترسی به خدمات شهری ، (5) ایمنی ، و (6) توجیه اقتصادی صورت گرفت. در قالب نتیجه گیری مقاله، باید گفت که علی الاصول افزایش تراکم و بهره گیری از امکانات بالقوه موجود در بافتهای شهری ، قابل توجیه است. با این حال ، فعالیتهای برج سازی در تهران ، نقاط ضعف مشخصی داشته ومعیارهای لازم در فرایند برنامه ریزی و طراحی شهری مورد توجه جدی قرار نگرفته است. برج سازی می باید با سیاست های تعریف شده توسعه شهری همسو باشد. اصول شهرسازی و توسعه شهری حکم می کند تا در ابعاد کالبدی – فضایی برج سازی ، مقولاتی نظیر سیما و هویت شهری، اصول افزایش تراکم، تقسیمات کالبدی شهری ، ایمنی، حمل و نقل و ترافیک، محیط زیست، تأمین زیرساخت های شهری و دسترسی به خدمات و تجهیزات شهری مورد توجه قرار گیرند. کلیدواژگان: ارزیابی ,برج ,برج سازی ,برنامه ریزی ,تراکم ,تهران ,شهرسازی ,فضایی ,کالبدی ,مسکونی

نقش پردازی در کاشی کاری های مجموعه ابراهیم خان نمونه ای ارزنده از منظره سازی به شیوه ترکیبی ایرانی ـ اروپایی است که کاربرد عناصر بومی و منطقه ای در آن کاملا مشهود است. عناصری از طبیعت و منظر مانند کبک کوهی، درخت شکوفه، و انواع گل های کوهی که در منطقه کرمان یافت می شود و نقش آنها بر فرش های کرمان نیز وجود دارد. همچنین مقایسه بعضی از نقش ها با کاشی کاری های ترکیه عثمانی که متاثر از تزیینات ایرانی است. منظره پردازی در این مجموعه بنا به دو شیوه هندسی و سنتی و شیوه اروپایی با حجم نمایی و سایه پردازی انجام شده است.تنوع در رنگ آمیزی، طراحی و کاربرد موضوعات گوناگون در بخش های مختلف این مجموعه و ارتباط و هماهنگی موضوعات با محل قرار گیری آنها از نمونه های عالی، اصیل و پابرجای تزیینات دوره قاجار است.در این نوشتار به معرفی و تحلیل نقش های بدیع و استثنایی از طبیعت گرایی بومی در تزیینات عصر قاجار کرمان اشاره خواهد شد.

شیز به عنوان یک شهر مهم مذهبی در دوران قبل از اسلام مطرح است. تخت سلیمان نیز محل آثار باقیمانده ای از همان دوران می باشد که امروزه در جنوب استان آذربایجان غربی واقع است. این مطالعه در دو بخش صورت می گیرد؛ یکی بحث تطبیق مکانی شیز با محل کنونی تخت سلیمان و دیگری تحلیلی تاریخی و کالبدی از شیز می باشد. در بحث تطبیق مکانی از آتشکده ای به نام آذرگشنسب به عنوان واسطه استفاده شده است. با استفاده از منابع و اسناد تاریخی در دو قسمت جداگانه، یعنی یک بار تطبیق مکانی آتشکده آذرگشنسب با تخت سلیمان کنونی و یک بار تطبیق مکانی آتشکده با شهر شیز انجام گرفت. تحلیل تاریخی شیز در دوره های هخامنشی، پارتی، ساسانی و اسلامی انجام گرفت. نظر به اینکه تنها آثار دوره های ساسانی و ایلخانی در تخت سلیمان بر جای مانده است، برای این دو دوره تحلیل کالبدی نیز صورت گرفت. بعد از بررسی های انجام گرفته نتیجه گرفته شد که محل کنونی تخت سلیمان منطبق بر شهر شیز است.

در دوره قاجار تعامل پیش آمده بین فرهنگ غربی و ایرانی موجب نفوذ عناصر فرهنگی اروپایی در هنر ایران شد که در جنبه های مختلف قابل مشاهده است....