درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام

اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
تاریخ اسلام تاریخ اسلام و ایران تاریخ اسلام و عرب تاریخ تشیع تاریخ سیاسی مسلمین تاریخ کربلا تاریخ و سیره اهل بیت(ع) تاریخ و سیره پیامبران تاریخ و سیره‌ حضرت محمد(ص) سایر
تاریخ تمدن اسلامی تاریخ فرهنگی و اجتماعی اسلام کتابشناسی تاریخ اسلام کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین
فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱٬۰۸۱ تا ۱٬۱۰۰ مورد از کل ۱٬۱۰۴ مورد.
۱۰۸۱.

نقش تاریخ در فرایند استنباط فقهی با تأکید بر کشف سنت و حکم فقهی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 61 - 86

کلید واژه ها: فلسفه علم تاریخ فلسفه فقه تاریخ فقه تاریخ فقها مناسبات تاریخ و فقه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۵ تعداد دانلود : ۶۲
یکی از عرصه های مهم مباحث نوپدید فقهی، بررسی نقش تاریخ در فقه پژوهی با تأکید بر پرسش هایی درباره چگونگی کشف سنت و خاستگاه صدور حکم فقهی است. در این پژوهش با روش تحلیلی استنادی، نقش دانش تاریخ در عرصه دو پرسش مذکور بررسی شده است. مهم ترین نتایج این پژوهش آن است که سه امر اثبات اتصال سیره به عصر حضور (به عنوان یکی از راه های یقین آور برای نیل به سنت محکی)، تکوین پدیده یقین آور تواتر در اخبار و سرانجام تحصیل اجماع (که کارویژه ای در جهت دست یابی قطعی به نظر امام معصوم7 است)، نیازمند اطلاعات معتبر و تحقیقات روش مند تاریخی و یا مطالعات و پژوهش های معطوف به تاریخ فقه و فقهاست. از سوی دیگر، شناخت مصادیق موضوعات احکام به ویژه موضوعات مستنبطه و شناخت فلسفه صدور برخی فتاوای سرنوشت ساز مانند حکم تحریم تنباکو، از دیگر عرصه های نقش آفرینی تاریخ در فقه پژوهی به شمار می آید.
۱۰۸۲.

عطر رازیانه های سرخ؛ رهبران گمنام اسماعیلی در قرن یازدهم قمری/ هفدهم میلادی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۴ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۵۵ ۱۹۲-۱۴۷

کلید واژه ها: اسماعیلی تقیه رازیانه سرخ داعی دعای تقرب خراسان قهستان بدخشان عراق ترکستان هندوستان ایران دوره میانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۶ تعداد دانلود : ۱۱۲
منابع اسماعیلی و ضدّ اسماعیلی در نحوه ترسیم شخصیت «داعیان» اسماعیلی سخت متفاوت اند. از نظر نویسندگان اسماعیلی، داعیان مؤمنانی نجیب، مهربان و متدین بودند که پیام واقعی اسلام را تبلیغ می کردند؛ حال آنکه از نگاه بدخواهان، شرورانی شوم و بی وجدان بودند. با این حال، همه در یک ویژگی اتفاق نظر داشتند؛ داعیان عموماً بااحتیاط و ناشناس و به دور از چشم کنجکاو مقامات متخاصم فعالیت می کردند. بنابراین شعر «خالو محمود علی» اسماعیلی که مربوط به قرن یازدهم قمری/ هفدهم میلادی است و در این مقاله ویرایش و تحلیل شده، موردی نادر است. شاعر در دوره ای که تقریباً چیزی از اسماعیلیان نمی دانیم، اشخاص برجسته جماعت اسماعیلی را در مکان هایی پراکنده در سراسر خراسان، قهستان، بدخشان، عراق، ترکستان و هندوستان بر شمرده است. در این مقاله به نسخ خطی موجود شعر پرداخته ایم؛ همچنین با ارائه تصحیح انتقادی اثر، از عناصری در شعر که انعکاس گونه ادبی «دعای تقرب» اند، بحث کرده ایم و نیز آنچه را که درباره خود شاعر استنباط کرده ایم، مورد تحلیل قرار داده ایم.
۱۰۸۳.

آسیب شناسی شورای اقتصاد عصر پهلوی دوم در مسیر توسعه اقتصادی؛ یک بررسی تاریخی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 179 - 210

کلید واژه ها: تاریخ اقتصادی ایران شورای اقتصاد سازمان برنامه و بودجه توسعه ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۴ تعداد دانلود : ۷۳
یکی از نهادهایی که در دوره پهلوی دوم، برای دست یافتن به توسعه اقتصادی ایجاد شد، شورای اقتصاد بود که روزهای دوشنبه در پیشگاه پادشاه پهلوی با حضور تیم اقتصادی دولت تشکیل می شد. مقاله حاضر، با تمرکز بر «مسئله توسعه اقتصادی ایران» به بررسی صورت جلسات شورای اقتصاد می پردازد. این بررسی، بر اساس «نظریه رشد متعادل اقتصادی» روزن اشتاین رودن، موضوعات مطرح در صورت جلسات را برای رسیدن به پاسخ این پرسش، بررسی کرده است که شورای اقتصاد چه تأثیری در روند توسعه اقتصادی ایران داشت؟ از خاطرات کارگزارانی که در طول دو دهه در جلسات حضور داشته اند نیز به عنوان منبعی دیگر بهره گرفته شده است. همچنین، گزارش ارزیابی های دوایر مختلف سازمان برنامه و بودجه در باره برنامه های عمرانی نیز برای تأیید تحلیل ها مورد توجه و استفاده قرار گرفته است. یافته های پژوهش، نشان می دهد که به علت عدم پیوستگی و نبود یک دید کلی در تصمیم های اقتصادی، ناهمسانی در پرداختن به بخش های مختلف اقتصادی و چگونگی تصمیم گیری در این شورا، نتایج آن نمی توانست توسعه متوازن و پایدار ایران را به دنبال داشته باشد.
۱۰۸۴.

بررسی سفرهای دریایی حج در قرون چهارم و پنجم قمری و نقش آن در توسعه و عمران بندر جده(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۴ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۵۵ ۸۸-۶۳

کلید واژه ها: سفر دریایی حج جده سیراف صحار قرامطه خلفای عباسی خلفای فاطمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۳ تعداد دانلود : ۹۷
مسلمانان به قصد زیارت خانه خدا، از مسیرهای مختلفی خود را به عربستان می رساندند که از سه طرف توسط دریا احاطه شده است. در قرون اول تا سوم قمری بیشتر حاجیان از مسیرهای زمینی این مسافرت را انجام می دادند. از اواخر قرن سوم قمری عواملی چون ضعف خلفای عباسی، رقابت خلفای فاطمی و عباسی و همچنین حملات قرامطه و راهزنان به کاروان های حجاج، موجب ناامنی مسیرهای زمینی می شد و زائران را دچار مشکل می کرد. تقریباً همزمان با این تحولات، شهربندر جده شکوفایی روزافزونی را تجربه می کرد. نگارندگان تحقیق حاضر با روش تحلیل تاریخی، رابطه احتمالی این متغیرها را بررسی کرده اند. دستاوردهای پژوهش نشان می دهد که ناامنی راه های زمینی و همزمانی آن با رونق تجارت دریایی، موجب رونق گرفتن سفر دریایی به حج از مسیر سیراف و صحار به جده گردید که تحت تأثیرحضور ایرانیان و کاروان حاجیان، چند قرن شکوفایی اقتصادی و تجاری را تجربه کرد.
۱۰۸۵.

جریان های تکفیری و نظم بین الملل: (برداشت و شیوه کنش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۴ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۵۵ ۱۴۶-۱۱۹

کلید واژه ها: نظم بین الملل تکفیریسم دولت - ملت قدرت هژمون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۶ تعداد دانلود : ۱۰۱
نظم بین الملل معاصر در دل مفاهیم، تعابیر و تجربه های جهان مدرن قابل فهم است. این نظم که از آن به «نظم لیبرال» هم تعبیر می شود، نمایش دهنده تعامل برقرار میان بازیگرانش است که در رأس آنها دولت - ملت قرار دارد. این نظم و این بازیگر اصلی در سده بیست و یکم از سوی هستنده ای نوظهور و نوآیین در عرصه جهانی به چالش کشیده شدند. دولت اسلامی عراق و شام (داعش) به صورت مشخص نظم بین الملل و ایده مرکزی آن، یعنی دولت - ملت را به هماوردی طلبید. نوشتار حاضر مشخصاً این فرضیه را پیش می کشد که جنبش های تکفیری نظم بین الملل مسلط را بزرگ ترین دشمن خود می دانند. کوشش نگارنده این نوشتار تبیین نگرش رادیکالیسم تکفیری در رویارویی با نظم بین الملل است. این مهم از طریق توضیح جایگاه ایده دولت - ملت در نظم بین الملل معاصر، واکاوی برداشت و فهم جریان های تکفیری از آن و شرح شیوه کنش آنها به انجام می رسد. روش شناسی این نوشتار شالوده شکنی دریدا است. واژه های کلیدی: نظم بین الملل، تکفیریسم، دولت - ملت، قدرت هژمون
۱۰۸۶.

بررسی عوامل مؤثر در رشد اقتصاد نیشابور در عصر طاهریان(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 7 - 30

کلید واژه ها: طاهریان نیشابور عبدالله بن طاهر کشاورزی و آبیاری خراج

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۱ تعداد دانلود : ۶۵
طاهریان (207-250ق)، نخستین حکومت در ایرانِ دوره اسلامی هستند که توانستند اندیشه و هویت ایرانی را بر پایه تعالیم اسلامی دوباره احیا نمایند. اگرچه طاهریان وابسته به خلافت عباسیان بودند، اما در عهد فرمانروایی عبدالله بن طاهر (213-230ق)، به پایتختی نیشابور، توانستند استقلال نسبی خود را به دست آورند. این رویداد، مرهون عوامل متعددی از جمله: اصلاحات در شیوه حکومت داری و استیلا بر خوارج و به دنبال آن، رشد اقتصادی نیشابور بود. هدف اصلی این مقاله، بررسی عوامل مؤثر در چگونگی رونق اقتصادی نیشابور در عصر طاهریان، به ویژه دوران حکومت عبدالله بن طاهر است. این پژوهش، با روش وصفی تحلیلی، در پی پاسخ به این پرسش است که طاهریان با چه روش هایی بر رونق اقتصادی نیشابور تأثیرگذار بوده اند. یافته های پژوهش، نشان می دهد توجه ویژه طاهریان به کشاورزی، شیوه آبیاری، خراج نظام مند و رشد دیگر صناعات، به گسترش بازرگانی انجامیده است.
۱۰۸۷.

تأسیس نظام های دنیوی در صدر اسلام و نقد انگاره آخرت گراییِ دین اسلام (مطالعه موردی تأسیس نظام آموزشی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال ۵۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 296 - 279

کلید واژه ها: اسلام آخرت گرا اسلام جامع گرا مستشرقان نظام آموزشی نهادهای دنیوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۱ تعداد دانلود : ۷۱
شماری از مستشرقان در آثار خود، ضمن بررسی تاریخ صدر اسلام این ادعا را طرح کرده اند که اسلام دینی آخرت گرا و به تأسیس نهادهای دنیوی بی اعتنا بوده است. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و اتکای بر شواهد و مستندات گوناگون، تلاش دارد تا مسئله توجه به تأسیس نهادهای دنیوی را در صدر اسلام بررسی نماید. از این رو، برای دستیابی به این هدف، به طور ویژه تأسیس نظام آموزشی در صدر اسلام را مطالعه نموده است. یافته های پژوهش حاضر نشان داد که استدلال تاریخی به سود این ادعاست که رسول خدا(ص) در عصر خود، نظامی آموزشی را بنا نهاد. عوامل مختلفی در تأسیس این نظام آموزشی موثر بوده است که مهم ترین آن، خصلت اسلام به عنوان دینی که پیروان خود را به بهره مندی از دنیا بر محور توحید و عبودیت امر کرده است و دیگر اینکه، پیامبر(ص) برای آموزش اسلام به تازه گروندگان، مجاهدت بسیار نمود و به این آموزش جهت بخشید.
۱۰۸۸.

مقایسه رویکرد سلجوقیان ایران و فاطمیان مصر در واگذاری اقطاعات(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 113 - 140

کلید واژه ها: سلجوقیان فاطمیان نظام زمین داری امیران نظامی دیوان سالاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹ تعداد دانلود : ۶۴
این نوشتار رویکردهای سیاسی و نظامی سلاجقه ایران و فاطمیان مصر را در نحوه واگذاری اقطاعات نظامی و استغلال به امیران آن دو حکومت مقایسه می کند. مقاله با بهره گیری از روش مقایسه ای مبتنی بر وصف و تحلیل به این یافته ها رسیده است که سلجوقیان و فاطمیان که در اندیشه گسترش قلمرو نفوذ خود بودند در رفتاری مشابه هم در عرصه نظام زمین داری مبتنی بر اقطاعات، اراضی را برای افزایش انگیزه و اطاعت محض فرماندهان نظامی، به آنان واگذار می کردند. اما این رویکرد با گذشت زمان، به اقتدار امرای نظامی و افول این حکومت ها انجامید. فاطمیان بر خلاف سلاجقه که اقطاع استغلال را فقط به امیران نظامی اعطا می نمودند، دیوان سالاران را هم از این نوع اقطاع بهره مند می کردند.
۱۰۸۹.

نقش سنت های عاشورایی مردمی در شکل گیری فرهنگ عاشورایی در ایران (656 -907ق)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 87 - 112

کلید واژه ها: سنت های عاشورایی فرهنگ عاشورایی تاریخ اجتماعی تاریخ ایران عصر مغول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴ تعداد دانلود : ۸۰
شناسایی سنت های عاشورایی در میان مردم عادی و نقش این سنت ها در شکل گیری فرهنگ عاشورایی در مقاطع مختلف تاریخی دارای اهمیت بسیاری است؛ از همین رو مقاله پیش رو برای پاسخ به این پرسش تدوین شده است که سنت های عاشورایی مردمی، در بازه زمانی سقوط خلافت عباسی به دست مغولان (656ق) تا روی کار آمدن صفویان (907ق) در ایران کدام است؟ و چه نقشی در شکل گیری فرهنگ عاشورایی متناسب با تحولات سیاسی و اجتماعی شیعیان در این دوران داشته است؟ مقاله با یاری گرفتن از چارچوب مفهومی آیین در تحلیل گزاره های تاریخی مربوط به این موضوع، چهار سنت زیر را در بین توده های مردم شناسایی کرده است: رواج نقل مناقب و فضائل اهل بیت، شباهت بخشی و هم ذات پنداری میان اشخاص و رویدادهای روزمره با واقعه عاشورا، آیینی شدن سبک پوشش گروه هایی از مردم تحت تأثیر حماسه عاشورا، و زیارت مراقد ائمه اطهار:. این چهار سنت در شکل گیری فرهنگ عاشورایی در محدوده جغرافیایی، تمدنی و فرهنگی ایران متناسب با تحولات تشیع در این دوران یعنی: گسترش فعالیت سیاسی اجتماعی شیعیان پس از حمله مغولان، میل و گرایش بعضی از حاکمان به تشیع، و نزدیکی تصوف و تشیع نقش داشت.
۱۰۹۰.

نقد روشی مطالعات تاریخ قرآن با تأکیدی بر رویکرد ساختارگرا و انتقادی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال ۵۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 341 - 374

کلید واژه ها: جمع قرآن رویکرد انتقادی رویکرد ساختارگرا سنت نبوی مطالعه تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴ تعداد دانلود : ۵۶
قرآن کریم ، مهم ترین میراث دینی و زیربنای تمدّن اسلامی است. آثار مختلفی از سده سوم هجری تا کنون، به موضوع تاریخ قرآن پرداخته اند. اثبات اصالت و صحت متن قرآن کریم به عنوان مهم ترین منبع دین اسلام با دانش تاریخ قرآن کریم مرتبط است. این آثار، مانند همه آثار علمی دیگر به لحاظ رویکرد و روش پژوهش قابل نقد است. در بسیاری از این آثار به ماهیت قرآن به عنوان پدیده ای تاریخی و اجتماعی، توجه نشده و همین مسئله سبب ضعفِ روشیِ مطالعاتِ تاریخِ قرآن شده است. از این رو، بازنویسی بخش های مختلف تاریخِ قرآن با توجه به ماهیت تاریخی و اجتماعی قرآن، مبتنی بر رویکردها و روش علمی، یک ضرورت است و می توان با استفاده از رویکردهای مختلف ساختارگرایی و انتقادی، مطالعاتِ تاریخِ قرآن را با انطباق بیشتر بر حقیقت تاریخی به رشته تحریر درآورد. توجه به رویکرد ساختارگرا در مطالعاتِ تاریخِ قرآن، ارتباط بین بسیاری حوادث و رویدادهای تاریخ تمدّن اسلامی را با قرآن و سنت نبوی به عنوان زیر بنای تمدّن اسلامی نشان می دهد؛ از جمله این موضوعات، مسئله قتل عثمان بن عفان و اقدامات حجاج بن یوسف ثقفی است. بهره گیری از رویکرد انتقادی نیز، نشان گر لزوم نقد تاریخی روایات زید بن ثابت، ابن شهاب زهری، شعبه بن حجاج، ابن ابی داود و ابوعبید قاسم بن سلام است.
۱۰۹۱.

بررسی تحلیلی محتوای متعه نامه های دوره قاجار(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 173 - 210

کلید واژه ها: سندپژوهی دوران قاجار تاریخ اجتماعی ازدواج مُتعه نامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵ تعداد دانلود : ۷۵
اسناد به عنوان یکی از منابع دست اول، نقش مهمی در پژوهش های تاریخی ایفا می کنند. اسناد مُتعه به عنوان گونه ای از اسناد شرعی برآمده از فقه اسلامی، اصول و چارچوب معینی دارند که اطلاعات فراوانی در زمینه فرهنگ، اجتماع، اقتصاد و آداب و رسوم مردمان گذشته از آن ها به دست می آید. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که متعه نامه های دوران قاجار (1210 ۱۳۴۳ق)، از نظر محتوایی چه مضامین و مطالبی در خود دارند؟ یافته های تحقیق نشان می دهد که متعه نامه های دوران قاجار، از نظر محتوایی، متأثر از قوانین شرعی و عرفی بوده اند و جایگاه اجتماعی افراد در چگونگی تنظیم و تحریر آن مؤثر بوده است.
۱۰۹۲.

بررسی عوامل استیلای خلیفه الناصر بر خوزستان و تداوم آن در دوره خوارزمشاهیان(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 119 - 148

کلید واژه ها: خوزستان الناصر لدین الله خوارزمشاهیان آل شمله ابن قصاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۲ تعداد دانلود : ۵۵
خوزستان، یکی از ایالت های مهمّ ایران در دوران اسلامی بود. این ایالت، مانند دیگر مناطق ایران، در سده های نخستین اسلامی توسط کارگزاران دستگاه خلافت اداره می شد. به تدریج با آشکار شدن علایم انحطاط دستگاه خلافت عباسی (132-656ق)، خوزستان نیز مانند دیگر نواحی ایران، از زیر سلطه خلفا بیرون آمد و تا اواخر سده ششم هجری، زیر نظر حکومت های مستقر در فلات ایران اداره می شد. در سال 591ق، لشکریان خلیفه الناصر (575-622ق) به فرماندهی ابن قصاب (592ق)، خوزستان را تصرف کردند. بدین ترتیب، خوزستان بعد از چند سده، دوباره تحت سلطه مستقیم نهاد خلافت قرار گرفت و غلام فرماندهان تُرک نژاد خلیفه الناصر، عهده دار امور این منطقه شدند.این پژوهش، بر آن است تا با روش وصفی تحلیلی، به بررسی عوامل استیلای خلیفه الناصر بر خوزستان، و تدوام این سلطه در دوره خوارزمشاهیان (590-628ق) بپردازد. نتایج پژوهش، حاکی از آن است عواملی چون: احیای قدرت دنیوی نهاد خلافت در عراق عرب، سقوط سلطنت سلجوقی در ایران و اختلافات درون دودمانی حکومت محلی آل شمله در خوزستان، موجب تسلط خلیفه الناصر بر خوزستان گردید. پیوستگی جغرافیایی و اقلیمی این ایالت با عراق عرب از یک سو، و گرفتاری های سیاسی نظامی خوارزمشاهیان در شرق و نهایتاً هجوم مغول از سوی دیگر، باعث تداوم سلطه بغداد بر این منطقه شد.
۱۰۹۳.

تحلیل ویژگی های مؤثر بر بهبود عملکرد سازمان دعوت فاطمیان (297 -567ق)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 141 - 172

کلید واژه ها: خلافت فاطمیان اسماعیلیه سازمان دعوت تبلیغات دینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰ تعداد دانلود : ۵۵
سازمان دعوت به عنوان بزرگ ترین دستگاه تبلیغاتی خلافت فاطمیان (297 567ق)، وظیفه خطیر گسترش و تبلیغ آموزه های اسماعیلی و فراهم آوردن زمینه های تسلط فاطمیان به عنوان تنها خلافت مشروع بر سرزمین های اسلامی را بر عهده داشت. این سازمان، فاطمیان را در مصاف با خلافت عباسی و جهان اهل سنت قرار می داد. این نوشتار با روش وصفی تحلیلی به تبیین ویژگی هایی از سازمان دعوت فاطمی می پردازد که در بهبود عملکرد این سازمان مؤثر بودند. نتایج این بررسی حاکی از آن است که سازمان دعوت فاطمی با برخورداری از ویژگی هایی مانند نظم و انضباط سازمانی، نظارت و کنترل سازمانی، تمرکز سازمانی، تقسیم کار و هماهنگی بین وظایف اعضای سازمان، فعالیت مستمر و فراگیر، پنهان کاری تشکیلاتی و پیروی از زنجیره فرمان توانسته بود در پیشبرد اهداف سیاسی و مذهبی خلافت فاطمی به ویژه در خارج از مرزهای آن عملکرد بهتری داشته باشد.
۱۰۹۴.

تجزیه سیاسی ماوراءالنهر در ادوار سه گانه ازبکی، تزاری و بلشویکی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۴ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۵۵ ۳۰-۵

کلید واژه ها: آسیای مرکزی ازبکان تجزیه سیاسی شوروی روسیه تزاری ماوراءالنهر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰ تعداد دانلود : ۷۷
سرزمین ماوراءالنهر با وجود پیوستگی جغرافیایی - فرهنگی و سیاسی با ایران، پس از قرون میانه سرنوشت متفاوتی یافت. مهم ترین وجه تمایز آن دو، در یکپارچگی قدرت سیاسی در ایران و تکثّر حوزه های قدرت در ماوراءالنهر بود. این سرزمین در قرون گذشته بارها تمرکز سیاسی را تجربه کرده بود، اما قرن دهم قمری را باید نقطه پایان یکپارچگی سرزمینی آن بدانیم. از این زمان، در طول چهار قرن تجزیه سیاسی و سرزمینی به تدریج بسط یافت و در نهایت در گسترده ترین شکلش در دوران شوروی تثبیت و در قالب نزاع های داخلی به امروز نیز کشیده شد. مسئله اصلی نوشتار حاضر این است که علل تداوم و تثبیت تجزیه قدرت سیاسی در دوران جدید تاریخ این سرزمین چه بوده است؟ پاسخ آغازین ما این است که «غلبه ساختار سیاسی بدوی در میان ازبکان، نگرانی از واکنش قدرت های رقیب به تصرف یکپارچه منطقه در عهد تزاری، بیم شکل گیری هویت یگانه ملی و خروج از سلطه استعماری در این دوره و عهد شوروی، موجب تداوم تکثر سیاسی و حتی تمرکز ستیزی گردید».
۱۰۹۵.

بررسی تحلیلی تعامل ائمه (ع): با دو رویکرد عقل گرا و نص گرا؛ مطالعه تطبیقی گونه های مواجهه صادقین (ع) با سران معتزله و اصحاب اثر(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 31 - 60

کلید واژه ها: امام باقر امام صادق عقل گرایی نص گرایی معتزله اصحاب اثر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹ تعداد دانلود : ۸۳
عقل گرایی و نص گرایی از چالش برانگیزترین موضوعات تاریخ تفکر اسلامی بوده و نخستین نشانه ها و ثمرات خود را در تفکر و عمل اصحاب اثر و معتزله نشان داده است. در نوشته حاضر پس از طرح مهم ترین گونه های مواجهه صادقین8با این دو گروه، تطبیق گونه ها در دستور کار قرار گرفته تا راه برای تحلیل اشتراکات و اختلافات مواجهه گشوده شود. فرضیه تحقیق این بود که رویکرد مشترک صادقین8در ارتباط با سران اصحاب اثر، مبتنی بر مراجعه به سنت نبوی برای فهم دینی بود؛ در کنار مواجهه ای سنجیده با معتزله به دلیل ضرورت اصلاح چگونگی بهره گیری از عقل در فهم دینی. یافته های پژوهش نمایانگر تعدد گونه های همگرایی با اصحاب اثر در برابر تعدد گونه های واگرایی با معتزله است. البته جز رویکردهای حدیثی و عقلی، متغیرهای دیگری هم در نوع مواجهه با این دو فرقه مؤثر بوده است.
۱۰۹۶.

تأملی بر مطالعه ساختاری فرش دوازده ضلعی مقبره شاه عباس دوم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال ۵۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 317 - 340

کلید واژه ها: استاد نعمت الله جوشقانی جوشقان قالی شاه عباس دوم صفوی فرش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹ تعداد دانلود : ۶۹
فرش دوازده ضلعی مقبره شاه عباس دوم، بزرگ ترین فرش ابریشمی دوره صفوی است که در سال 1082 ق بافت آن تکمیل شد و هم اکنون به شماره ثبتی 1400 در موزه آستان مقدس حرم حضرت معصومه(س) در قم نگهداری می شود. هدف این پژوهش، مطالعه ویژگی های بصری و ساختاری این فرش و ارتباط آن با سقف مقبره است. در این راستا، پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این پرسش هاست که بافنده تا چه اندازه از نقوش سقف مقبره الهام گرفته است؟ و چه ارتباطی میان عناصر گیاهی و مرکز فرش دوازده ضلعی مقبره شاه عباس دوم وجود دارد؟ تحقیق پیش رو، بر پایه مطالعات کیفی و از حیث روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و مطالب به شیوه کتابخانه ای و میدانی بر مبنای مطالعه ساختاری و بصری فرش گردآوری شده اند. نتایج یافته ها نشان داد که طراحی فرش دوازده ضلعی متأثر از نقوش سقف مقبره و هنر دوره صفوی است.
۱۰۹۷.

شرکت های تجاری فارس در دوره قاجار و چالش های داخلی و خارجی آن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 149 - 178

کلید واژه ها: تاریخ اقتصادی ایران حکومت قاجار ایالت فارس تجارتخانه ها روابط اقتصادی با غرب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴ تعداد دانلود : ۴۸
تأسیس شرکت های تجاری در دوره قاجار (1210-1344ق)، از منظر صاحبان آنها، تنها یک اقدام اقتصادی به شمار نمی رفت؛ بلکه در شرایط سده نوزدهم میلادی که تجار ایرانی در رویارویی با انحصار تجاری شرکت های اروپایی بودند، اهداف گسترده سیاسی، اجتماعی و حتی فرهنگی را دنبال می کرد. مهم ترین این شرکت ها، تجارتخانه جمشیدیان بود که شعبه هایی از آن، در بوشهر و شیراز در زمینه صرافی فعالیت داشت. علاوه بر تجارتخانه جمشیدیان، تجارتخانه های دیگری نیز در ایالت فارس بودند که در زمینه خریدوفروش ارز فعالیت داشتند. کمپانی تجارتی ایران، کمپانی تجار بوشهر و کمپانی محمدرضا کازرونی و پسران، از جمله شرکت های فعال در فارس بودند. کمپانی تجارت فارس (کمپانی مملکت فارس) نیز در شیراز با مدیریت عبدالرحیم شیرازی تأسیس شد. معرفی این شرکت ها و تبیین چالش های داخلی و خارجی آنها در هنگام تأسیس و فعالیت، مسئله ای است که مقاله حاضر با رویکرد وصفی تحلیلی و با تکیه بر منابع دست اوّل، در پی تبیین آن است. یافته های پژوهش نشان می دهد که کارشکنی های بانک های استعمارگر، مخالفت های حکّام و عدم حمایت دولتمردان مرکزی از شرکت های تجاری ایرانی در فارس، موجب بروز مشکلاتی در مسیر فعالیت آنها، و در نهایت، ورشکستگی آن شرکت ها شد.
۱۰۹۸.

جستاری در مضامین رؤیاهای رسول اکرم (ص) و جایگاه آن در تصمیم گیری های آن حضرت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 7 - 30

کلید واژه ها: پیامبر اعظم عصر نبوی رؤیا و تاریخ صحابه پیامبر معراج

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳ تعداد دانلود : ۶۳
خواب حالتی است توأم با آسایش و آرامش که بر اثر از کار بازماندن حواس ظاهر در انسان و حیوان پدید می آید. رؤیا آن چیزی است که در خواب دیده می شود؛ بخشی از رؤیاها صادقانه هستند. این پژوهش با روش وصفی تحلیلی مضامین رؤیاهای صادقانه حضرت رسول9 و تأثیرشان در تصمیم گیری های ایشان را مورد بررسی قرار داده است. این بررسی حکایت گر آن است که خواب و رؤیا در فرهنگ اعراب قبل و بعد از ظهور اسلام همچون دیگر ملل مجاور آن ها دارای اهمیت بسیاری بوده است. مقاله با تأکید بر این که وحی و معراج در حالت خواب و رؤیای صادقه محقق نشده، بلکه هر دو در عالم بیداری بوده، نشان می دهد که مضمون رؤیاهای پیامبر عموما درباره سرنوشت اشخاص یا جنگ ها و حوادث و به نوعی پیش بینی رویدادهای آینده بوده است. آن حضرت گاه از رؤیای صادقانه برای اعتباربخشی به سخنان خود استفاده می کرد اما اغلب، رؤیا را معیار حجیت برای یاران خود نمی شمرد و آنان را وادار به انجام کاری بر پایه رؤیا نمی نمود.
۱۰۹۹.

نقد گزارش بیت ذوالأقفال در فتح طلیطله(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 31 - 60

کلید واژه ها: فتح اندلس تاریخ نگاری اندلس بیت ذوالأقفال طلیطله طارق بن زیاد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰ تعداد دانلود : ۴۶
فتح اندلس، در زمان خلافت ولید بن عبدالملک (86-96ق)و به رهبری موسی بن نصیر (19 97ق) و طارق بن زیاد (50 101ق) طیّ سال های 92-95ق کامل شد و در نتیجه این فتح، اقوام متعددی به اندلس قدم گذاشتند. این نوشتار، با هدف چگونگی ورود اقوام مختلف به اندلس و تأثیر آنها در تدوین گزارش های تاریخی، گزارش بیت ذوالأقفال در طلیطله را بررسی می کند. یافته های پژوهش با روش وصفی تحلیلی و واکاوی اسناد تاریخی، نشان می دهد در نتیجه فتح اندلس و ترکیب قومی و فرهنگی جدید ساکنان این منطقه، داستان ها و روایات ساختگی برگرفته از فرهنگ تاریخی این اقوام، به تاریخ نگاری اندلس راه یافت. ازاین رو، گزارش بیت ذوالأقفال در فتح طلیطله، از روایات ساختگی فتح اندلس است که داستان آن، از این امتزاج فرهنگی برآمده و به منابع تاریخی راه یافته است.
۱۱۰۰.

نقش خاتون های واقف در تداوم گفتمان رسمی سلجوقیان(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 91 - 118

کلید واژه ها: سلجوقیان خاتون وقف مدرسه سازی ایدئولوژی بوردیو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶ تعداد دانلود : ۴۹
وقف، به عنوان سنّتی پسندیده همواره مورد اقبال دولت های اسلامی بوده است؛ اما کمتر به کارکردهای فرهنگی آن توجه شده است. دولتمردان سلجوقی (429 589ق) و وابستگان آنها، اعم از زن ومرد، با نگاه اندیشه محور به وقف، به سیاست های فرهنگی مورد نظر خود جامه عمل پوشاندند. با توجه به نفوذ خاتون های سلجوقی در طبقه زمامداران، این سؤال مطرح می گردد که این بانوان، با تکیه بر کدام سرمایه ها در صحن جامعه نیز فعالانه حضور یافتند؟ این مقاله با رویکردی تاریخی اجتماعی بر اساس متون تاریخی و با روش وصفی تحلیلی و با الهام از نظریه پی یر بوردیو (2002م) در باره قابلیت مشروعیت زایی سرمایه های نمادین، به خوانشی نو در مورد فعالیت های فرهنگی خاتون ها در نواحی مهمّ قلمرو سلجوقیان، یعنی بخش های مرکزی و غربی ایران می پردازد. بر اساس یافته های این پژوهش، اگرچه جایگاه سیاسی این زنان در کنار عناصر دیگری چون: ناحیه گرایی، اقطاع و سنن سلجوقی، یکی از موانع تمرکزگرایی نهاد قدرت بوده است، اما بانوانی مانند ارسلان خاتون، با وقف اماکن عام المنفغه (مدرسه، مسجد و بازار)، نقش حیاتی در تداوم سلطه سلجوقی در طول سه قرن داشته اند و در واقع، این خاتون ها با برخورداری از سرمایه های نمادین، در گسترش گفتمان رسمی توفیق یافته اند..

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان