عبدالله بن طاهر

پژوهش حاضر، درصدد است با بررسی نامه ی طاهر به فرزندش عبدالله، دیدگاه وی را دربار ه ی حکومت، رعیت، و رابطه ی متقابل آنها تبیین، و آئین حکمرانی در دوره طاهریان را مشخص کند. نتایج تحقیق، مشخص می کند نظام مطرح شده در این نامه، از فرهنگِ حکمرانی دلالت می کند که در مقایسه با دولت های نوین، بسیاری از کارکردهای امروزین آن را در بر می گیرد. در بررسی عملکرد امرای طاهری، می توان آن را دستورالعمل مکتوب و آئین نامه حکومتی آنان، و در سطوح بالاتر، به خصوص در دوره ی مامون، به عنوان دستورالعمل اجرایی ماموران دولتی دانست. برخی دیگر از یافته های پژوهش حاضر، حاکی از تاثیر اندیشه ها و شیوه های مطرح شده در نامه ی طاهر، در خصوص اداره ی حکومت و نظرات مالیاتی ایشان بر اندیشه های ابن خلدون در مقدمه می باشد.

طاهریان (207-250ق)، نخستین حکومت در ایرانِ دوره اسلامی هستند که توانستند اندیشه و هویت ایرانی را بر پایه تعالیم اسلامی دوباره احیا نمایند. اگرچه طاهریان وابسته به خلافت عباسیان بودند، اما در عهد فرمانروایی عبدالله بن طاهر (213-230ق)، به پایتختی نیشابور، توانستند استقلال نسبی خود را به دست آورند. این رویداد، مرهون عوامل متعددی از جمله: اصلاحات در شیوه حکومت داری و استیلا بر خوارج و به دنبال آن، رشد اقتصادی نیشابور بود. هدف اصلی این مقاله، بررسی عوامل مؤثر در چگونگی رونق اقتصادی نیشابور در عصر طاهریان، به ویژه دوران حکومت عبدالله بن طاهر است. این پژوهش، با روش وصفی تحلیلی، در پی پاسخ به این پرسش است که طاهریان با چه روش هایی بر رونق اقتصادی نیشابور تأثیرگذار بوده اند. یافته های پژوهش، نشان می دهد توجه ویژه طاهریان به کشاورزی، شیوه آبیاری، خراج نظام مند و رشد دیگر صناعات، به گسترش بازرگانی انجامیده است.

در میان تمدن پژوهان، یکی از مظاهر مهم تمدن ها در همه ادوار تاریخی، پیدایش دولت ها بوده و هستند و طبعاً اقدامات بنیان گذاران آنها در شیوه تأسیس و سپس حکمرانی است که می تواند کمیت و کیفیت زیست تمدنی جامعه در آن دوره تاریخی و در قلمرو آن دولت را نشان دهد. مسأله این پژوهش با این فرض که دولت طاهری در عهد طاهر و پسرش عبدالله (230-205 ق) در خراسان، به دلیل برپایی متفاوت و سبک حکمرانی ویژه و اقدامات پرشمار در مسیر حفاظت از این ویژگی و امتیاز، بر کمیت و کیفیت جامعه خراسانی افزوده است، چیستی معیار سنجش این ادعاست. در بررسی انجام شده که با روش توصیفی-تحلیلی صورت پذیرفته، این نتیجه حاصل شد که تدوین یک مرامنامه حکمرانی توسط طاهر، مؤسس این سلسله و پایبندی پسرش عبدالله به اجرای آن، ضمن اثبات ادعای برپایی متفاوت در قیاس با دیگر دولت ها در جهان اسلام، تبیین معیار روشن عدالت اندیشی در بندبند محتوای مرامنامه توسط طاهر و عدالت گستری در همه ابعاد حکمرانی شناخته شده در عهد عبدالله، سنجه و ترازوی مناسبی فراهم آورده که با توجه به ارتباط واقعی میان عدالت اندیشی و بینش تمدنی و عدالت گستری و کنش تمدنی، می توان ادعای کمیت و کیفیت تمدنی برتر داشتن جامعه خراسانی را در این دوره اثبات کرد و آن را در حوزه برقراری امنیت عمومی، کارآمدی دولت از طریق شایسته سالاری و رونق عمران و آبادانی و ساخت و اصلاح زیرساخت های رشد اقتصادی نشان داد.