مطالب مرتبط با کلیدواژه

ازبکان


۱.

کشمکش‏هاى سیاسى صفویان و ازبکان (1) دوره شاه عباس و عبدالمؤمن

نویسنده:
منبع: تاریخ پژوهان ۱۳۸۵ شماره ۵

کلیدواژه‌ها: صفویه شاه عباس عبدالمؤمن و خراسان ازبکان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۶۹۳
جدال صفویه و ازبکان در خراسان طى دوره شاه عباس اول وارد مرحله جدى‏ترى شد. تجاوزهاى مکرر ازبکان به رهبرى عبداللّه‏ و فرزندش عبدالمؤمن به شهرهاى خراسان که تحت حاکمیت دولت ایران بود شاه عباس را واداشت براى جلوگیرى از این دست‏اندازى‏ها لشکرکشى‏هایى ترتیب دهد. وى در مدت یازده سال، یعنى از 995-1006 ق پنج بار به آن‏جا لشکر کشید، این در حالى بود که هم‏زمان گرفتار مشکلات داخلى و مهم‏تر از آن، تجاوزات عثمانى به مرزهاى غربى بود. طى جنگ‏هاى ازبکان و صفویه، نامه‏هاى متعددى میان شاه عباس و عبدالمؤمن خان ازبک رد و بدل شد که دو طرف در آن‏ها انتظارات، خواسته‏ها و دیدگاه‏هاى خود را مطرح مى‏ساختند. نویسنده مقاله با بررسى منابع دوره صفوى و تطبیق آن‏ها با نامه‏هاى مزبور، چنین نتیجه مى‏گیرد که شاه عباس برخلاف گزارش‏هاى وقایع نویسان رسمىِ دربار که او را همواره ستوده‏اند در غلبه بر ازبکان و دفع قطعى تجاوزات ایشان چندان موفق نبوده است.
۲.

مکتوبات سیاسی و داعیه های مذهبی(بررسی نقش مذهب در روابط ایران و ماوراء النهردرقرن 10 و 11 قمری)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد تایستان ۱۳۹۰ شماره ۸۲

کلیدواژه‌ها: مکتوبات ماوراء النّهر صفویان ازبکان اختلافات مذهبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۹۹ تعداد دانلود : ۸۴۵
منطقه ماوراء النهر در تاریخ ایران بعد از اسلام، به دلایل مختلف، از جمله وجود مرکزیت سیاسی و یا کشمکش های روابط بین ایران و همسایگانش از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در آغاز قرن دهم قمری و با ظهور دولت مقتدر و شیعی صفوی، روابط ایران و ماوراء النهر به حالتی کاملاً خصمانه درآمد که نزدیک به 120 سال طول کشید. این روابط از سال های میانی حکومت شاه عباس اول به تدریج دوستانه شد. در منابع و پژوهش های گوناگون، تحلیل این شرایط اغلب تحت الشعاع اختلافات مذهبی صفویان شیعی و ازبکان سنی مذهب قرار گرفته است. این مقاله در صدد است با بررسی نمادها و موضوعات مذهبی مندرج در مکتوبات و اسناد آن دوره، ملاحظات دیگری را در تبیین این موضوع ارائه نماید. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که به رغم وجود منازعات مذهبی، طرفین از مذهب به عنوان پوشش و یا بهانه ای برای صف آرایی های سیاسی و نظامی بهره می بردند. به همین دلیل، در دوره دوم که عصر فروکش کردن منازعات به شمار می آید، دیگر سخنی از مجادلات مذهبی نیست؛ بلکه انگیزه های اقتصادی و اهداف تجاری در اولویت قرار دارد، به گونه ای که در مکاتبات فی مابین نیز دیگر اثری از ادعاها و احتجاجات شیعه و سنی به چشم نمی خورد.
۳.

اهمیت ادبیات فولکلوریک در بازنمایی تاریخ اجتماعی مروری بر قصة حسین کرد شبستری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۲ (پیاپی ۴)

کلیدواژه‌ها: شاه عباس ازبکان عیار حسین کرد عثمانی ها داستان تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۵۹ تعداد دانلود : ۱۰۳۳
جست وجو و کنکاش در منابع غیر تاریخ نگارانه ای چون داستان ها (شفاهی و مکتوب)، به مثابة جزئی مهم از ادبیات فولکلور، می تواند رهیافتی باشد برای روشن گری فضای غبارآلود تاریخ اجتماعی. این تحقیق، بر اساس قصه حسین کرد شبستری، درنظر دارد ضمن واکاوی ابعاد گوناگون تاریخ اجتماعی ایران در عصر صفوی خصوصاً دوران شاه عباس اول، با توجه به زمان پدیداری و نقالی این قصه، به روشن شدن گوشه ای، هر چند جزئی، از تاریخ مردم در این روزگار یاری رساند.
۴.

تأثیر منازعات عصر صفویه بر شالوده های شهری و منابع اقتصادی (907 – 1052 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۷)

کلیدواژه‌ها: تولیدات کشاورزی صفویان ازبکان عثمانی ها سازه های شهری منابع غذایی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی سیاسی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی اجتماعی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی اقتصادی
تعداد بازدید : ۱۴۵۳ تعداد دانلود : ۹۰۵
حکومت صفویان در شرایطی شکل گرفت که امپراتوری عثمانی در مناطق غربی و خانات ازبک در شرق قلمرو ایران تمایلات توسعه طلبانه ای را دنبال می کردند. اختلافات جغرافیایی و تعارضات مذهبی باعث پدیدآمدن جنگ های طولانی بین صفویان با این دو قدرت منطقه ای شد. این منازعات بخش بزرگی از مناطق جغرافیایی ایران را تحت تأثیر قرارداد و آسیب های اقتصادی و اجتماعی را برای ساکنان به دنبال داشت. مسئله عمده در این نوشتار دریافت و آشکارکردن میزان آسیب های ناشی از جنگ های دوره صفویه در مناطق شرقی و غربی بر برخی از زیرساخت های اقتصادی و سازه های شهری و روستایی است. بر این اساس، پرسش عمده این نوشتار عبارت است از اینکه اقدامات تهاجمی دشمنان و سیاست های دفاعی صفویان الگوهای اقتصادی و جمعیتی کشور را تا چه میزان تحت تأثیر قراردادند. روش انجام پژوهش حاضر مبتنی بر توصیف، تحلیل و استنتاج از داده های منابع تاریخی است. یافته های پژوهش نشان می دهد تداوم جنگ ها و اقدامات تهاجمی دشمنان در کنار سیاست های دفاعی صفویان، در آشفتگی و تخریب ساختارهای اقتصادی و همچنین کاهش جمعیت منطقه بسیار مؤثر بوده و کندی فرآیند تولید را در پیامد نهایی خود به همراه داشته است.
۵.

پیامد های تهاجمات ازبکان بر من ق خراسان در دورة صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال دوم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۲ (پیاپی ۴)

کلیدواژه‌ها: ایران اقتصاد صفویه مذهب خراسان ازبکان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی روابط خارجی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی تاریخ محلی
تعداد بازدید : ۱۸۱۴ تعداد دانلود : ۱۱۶۴
منطقة خراسان یکی از مهم ترین کانون های بحران در دورة صفوی بود. این منطقه به سبب موقعیت حساس و مهمی که داشت، همواره، مورد توجه همسایگان ایران، به ویژه ازبکان، قرار می گرفت. ازبکان به عنوان وارثان چنگیز و سپس تیموریان، خراسان را سرزمین موروثی خود می انگاشتند. در مقابل، صفویان نیز به عنوان جانشینان حکومت های رسمی ایران، این سرزمین را جزیی از قلمرو خود می شمردند. این عامل، در کنار عوامل مذهبی، زمینه های برخورد های طولانی مدت صفویان با ازبکان را فراهم کرد. تقریباً یک دهه پس از ایجاد دولت صفوی، مناسبات این دو به صورت منازعات سیاسی و مذهبی بروز یافت. این منازعات در همة ادوار دولت صفوی تداوم داشت و از رهگذر آن، منطقة خراسان متحمل آسیب های جدی شد. حیات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی منطقة خراسان، که تا پیش از یورش های ازبکان طریق اعتلا می پیمود، بر اثر تهاجمات پیوستة آنها دچار رکود و رخوت شد.پرسش محوری این پژوهش بر این اصل استوار است که تهاجمات ازبکان چه تاثیراتی بر ساختار سیاسی و شرایط اجتماعی، اقتصادی و مذهبی منطقة خراسان داشته است؟نتایج این تحقیق نشان می دهد که یورش های پیوسته ازبکان به مناطق آباد خراسان تمامی ابعاد حیات انسانی در این منطقه را تحت تاثیر خود قرار داد و روند رشد و ارتقای فضای کلی خراسان را متوقف کرد و یا کاهش داد.
۶.

نقش روملوها در تشکیل و تثبیت دولت صفویه

نویسنده:
منبع: پارسه بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲۴

کلیدواژه‌ها: صفویه عثمانی ازبکان گورکانیان هند روملوها

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی سیاسی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی اجتماعی
تعداد بازدید : ۱۶۸۱ تعداد دانلود : ۱۹۹۴
از ادوار درخشان ایران بعد از اسلام تشکیل حکومت صفویه، به کمک قبایل نه گانه ترک به نام قزلباش (کلاه سرخ) بود. یکی از این قبایل مهم، قبیله قدیمی روملو بودند که نقش مهمی در حکومت صفوی داشتند. هدف این مقاله نشان دادن نقش روملوها در تشکیل و تثبیت دولت صفویه تا پایان حکومت شاه عباس اول است. این پژوهش، با استفاده از منابع کتابخانه ای با رویکرد توصیفی تحلیلی، نشان داده است که گرایش طایفه روملو به مذهب تشیع و حمایت آنان از بنیانگذاران سلسله صفویه، باعث شکل گیری و تثبیت دولت صفویه گردید. پس از آن، روملوها به تدریج جزء ارکان و پایه های مهم و قدرتمند صفویان شدند و در مناسبات سیاسی و نظامی ایران عصر صفوی با ازبکان، گورکانیان هند و عثمانی ها مشارکت داشتند. این قبیله به عنوان یکی از طوایف تأمین کننده نیروی نظامی ارتش صفویان در جنگ با ازبکان و عثمانی ها و حمایت از گورکانیان هند در مقابل ازبکان نقش مهمی ایفا کردند.
۷.

پیامد نبرد غجدوان بر جغرافیای سیاسی منطقه ماوراءالنهر و مناسبات درونی قدرت در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال دوم بهار ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۳) 123-141

کلیدواژه‌ها: نبرد غجدوان صفویان ازبکان ماوراءالنهر شاه اسماعیل صفوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۶۳ تعداد دانلود : ۶۷۲
بی تردید یکی از مهمترین چالش های فراروی صفویان از آغازین سال های تشکیل حکومت آنان در ایران، نحوه رویارویی با ازبکان به عنوان یکی از دشمنان سرسخت خود در مناطق شمال شرقی بوده است. آن ها که در برابر صفویان داعیه سرزمینی و مذهبی داشتند، به هنگام گسترش و تثبیت قدرت شاه اسماعیل در قلمرو ایران دغدغه زیادی را در منطقه خراسان برای وی پدید آوردند. لاجرم نخستین شاه صفوی که او نیز در برابر قدرت مخرب ازبکان از داعیه های مشترک برخوردار بود، می بایست با صلابت و جدیت جلوی پیشروی آن ها را به درون خراسان سد نماید. نبرد مرو به مقاصد شاه اسماعیل جامه عمل پوشاند؛ اما نبرد دیگری موسوم به غجدوان که با فاصله ای نه چندان طولانی در آن سوی جیحون رخ داد، با شکست سپاهیان شاه اسماعیل به پایان آمد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که این ناکامی چه تأثیری بر جغرافیای سیاسی منطقه ماوراءالنهر و بر مناسبات درونی قدرت در ایران نهاده است؟ نتایج این تحقیق نشان می دهد که نبرد غجدوان ضمن پایان دادن به آمال و برنامه های شاه اسماعیل جهت اشاعه قدرت صفویان در آن سوی جیحون به تدوام حکومت بازماندگان تیمور در منطقه ماورءالنهر خاتمه بخشید و از سوی دیگر پریشانی نظام طریقتی را در ساختار قدرت صفویان آشکار ساخت.
۸.

بررسی جنگ غجدوان و علل شکست سپاه صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۴ (پیاپی ۸۲)

کلیدواژه‌ها: جنگ غجدوان میرنجم ثانی ازبکان شکست ماوراءالنهر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۵۷ تعداد دانلود : ۵۴۹
چکیده جنگ غجدوان در ماوراءالنهر، در سوم رمضان سال 918 ق، یکی از رویدادهای مهم نظامی در دوره شاه اسماعیل یکم (930-907 ق) به شمار می رود. بررسی این رویداد، از آن روی حائز اهمیت است که سپاه قزلباش- که در مرحله استقرار امپراتوری صفوی بسیار قدرتمند ظاهر شده بود- شکست فاحشی خورده و در نتیجه فرمانده آن میرنجم ثانی، وکیل شاه اسماعیل و بسیاری از امیران برجسته و سربازان قزلباش کشته شدند. اما چنین رویداد بزرگی چنانکه باید علت یابی نشده است تا علل شکست و پیامدهای آن آشکار گردد. بنا بر آنچه گفته شد، این پرسش در اینجا مطرح است که چه عواملی سبب جنگ غجدوان شدند و مهم تر اینکه علل شکست سپاه قدرت مند صفوی در این جنگ چه بود و چه پیامدهایی داشته است؟ برای بررسی پرسش هایی از این دست، این مقاله می کوشد- ضمن نگاهی به اوضاع بحرانی منطقه ماوراءالنهر از سال 916 ق- نقش و عملکرد میرنجم را به عنوان فرمانده سپاه و نیز تاکتیک ها و استراتژی وی را در مراحل گوناگون عملیات نظامی مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار دهد. این بررسی ها نشان می دهند که در مجموع راهبرد نظامی نادرست میرنجم و عدم توجه وی به مشاورت مشاوران آگاه از یکسو و از سوی دیگر، اتحاد امیران ازبک و بهره گیری آنان از اختلافات میان امیران قزلباش، از جمله مهمترین علل شکست سپاه صفوی به شمار می رفتند.
۹.

بررسی و نقد آثار مورخان صفوی پیرامون لشگرکشی میرنجم ثانی به ماوراءالنهر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 75-92

کلیدواژه‌ها: مورخان صفوی لشگرکشی میرنجم ثانی ماوراءالنهر محمد بابر ازبکان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۸ تعداد دانلود : ۳۱۲
پس از شکست شیبک خان در جنگ مرو در رمضان سال 916، دومین رویداد مهم تاریخی در منطقه ماوراءالنهر، لشگرکشی یاراحمد اصفهانی (نجم ثانی)، وکیل شاه اسماعیل یکم، در سال 918 به آن منطقه بود که منجر به شکست سنگینی در برابر ازبکان گردید. این لشگرکشی، صرفنظر از پیامدهای فاجعه بار آن، از آن روی درخور بررسی است که انگیزه و اهداف واقعی آن در آثار مورخان صفوی با تفاوت ها و ضد و نقیض هایی بازتاب یافته است. براین اساس، پرسش اصلی در این بررسی این است که از دیدگاه مورخان صفوی، انگیزه و اهداف واقعی این لشگرکشی چه بود؟ چه تفاوت ها و تضادهایی در این باره در نوشته های آنان دیده می شود؟ در این رابطه، مورخان صفوی- براساس چگونگی بازتاب این مسائل در آثارشان- به دو دسته کلی تقسیم می شوند : دسته ای از مورخان، هدف این لشگرکشی را در آغاز، سرکوبی ظهیرالدین محمد بابر امپراتور هند دانسته اند که بنا به نوشته آنان در صدد سرکشی و طغیان بود. اما دسته ای دیگر، برعکس، هدف این لشگرکشی را از همان آغاز- بی آنکه گفتگویی از سرکشی بابر نمایند- فتح ماوراءالنهر و دفع خطر ازبکان دانسته اند. با بررسی و تطبیق این دو دیدگاه با یکدیگر و نیز در نظر گرفتن دلایل و شواهد دیگری در منطقه ماوراءالنهر، مشخص می شود که دیدگاه مورخان دسته دوم به حقیقت نزدیک تر بوده و قابل اعتماد است.
۱۰.

بررسی اهمیت و ویژگی های مهمترین قلعه های دوره صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال سوم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۱۰) 67 - 90

کلیدواژه‌ها: صفویه قلعه سرحد استحکامات دفاعی ازبکان عثمانی ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲۸ تعداد دانلود : ۶۰۷
قلعه ها سازه های مستحکمی محسوب می شدند که در گذرگاه های تاریخی، متناسب با شرایط، موارد استفاده های متنوعی پیدا می کردند. سیر تاریخ ایران نیز نشان می دهد دژها و قلعه ها با کاربردهای متنوع مورد استفاده ساکنان قرار داشته اند. تهاجمات دامنه دار به ایران و لزوم در اختیار داشتن سازه های دفاعی با دوام زمینه ای را فراهم ساخت تا احداث بناهای جدید و یا ترمیم سازه های دفاعی قبلی در اولویت قرار داشته باشند. دوره صفویه نیز به دور از این شرایط نبود. به همین دلیل ساخت قلعه های جدید و بازسازی استحکامات قدیمی مورد توجه جدی کارگزاران حکومتی قرار گرفت. به لحاظ فراوانی تعداد قلعه ها و کاربردهای متنوع آن ها در دوره صفویه، این نوشتار در صدد است تا برخی از مهمترین عرصه های کارکردی قلعه ها را مورد بررسی قرار دهد. سوال اصلی پژوهش عبارت است از این که قلعه ها در دوره صفویه از چه اهمیت و تنوع کارکردی برخوردار بودند؟ نتایج بررسی نشان می دهد در این دوره قلعه ها به عنوان یک ابزار دفاعی کارآمد در مرزها مورد توجه حکومت بوده اند. علاوه بر این از قلعه ها به عنوان محلی امن برای حفاظت وسایل ارزشمند و نگهداری زندانیان استفاده می شد. هم چنین در مواردی به لحاظ امنیت مطلوب، محلی برای استقرار حاکمان بودند.  
۱۱.

روابط ایران با سرزمین های شمال شرقی در اواخر قرن 12 و اوایل قرن 13ه ق

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال ششم تابستان ۱۳۹۰ شماره ۲۳

کلیدواژه‌ها: ایران روابط ماوراءالنهر مرو بخارا خیوه ترکمانان ازبکان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۵ تعداد دانلود : ۱۹۵
آخرین دوره حکمرانی دولت ایران در مناطق بخارا و خیوه در دوره نادرشاه افشار صورت پذیرفت و پس از آن در مناطق مذکور حکومت هایی از ازبکان استقرار یافت که نسبت به دولت ایران سیاست و روشی در پیش گرفتند که جنبه خصمانه آن بر دوستانه اش بیشتر بود. در مرو شاخه ای از ایل قاجار از زمان صفویه تا اوایل قدرت یابی آقامحمدخان در ایران، حکومت می کردند که آن هم به دست حاکم بخارا ساقط شد. گر چه آقامحمدخان درصدد اقداماتی در مناطق مذکور بود، ولی فرصت انجام آن را نیافت. غیر از حکام فوق ترکمانانی هم در مناطق شمال گرگان و استرآباد و خراسان بودند که دارای حکومت نظام یافته و مشخصی نبودند و گرچه مدتی پناهگاه بعضی از سران ایل قاجار بودند اما با استفرار حکومت قاجار مناسبات بین آنان تغییر کرد و آن ترکمانان به قتل و غارت و اسیر کردن مردم نواحی مرزی قلمرو قاجار پرداختند و آقامحمدخان اقدام به سرکوب آن ها می کرد.
۱۲.

تعامل عثمانی و ازبکان اوایل عصر صفوی و پی آمدهای آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال سوم تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱۰ 35-53

کلیدواژه‌ها: عثمانی ازبکان خراسان صفوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۰
ظهور دولت صفوی در ایران و رسمی شدن تشیع در این کشور، عصر تازه ای را در تاریخ ایران گشود. تندروی های مذهبی ناورا و رفتار افراطی شاه اسماعیل و فرزندش طهماسب اول، واکنش تند عثمانی ها وازبکان را در شرق و غرب کشور به دنبال داشت و به تعامل سیاسی و نظامی آنان بر ضد دولت صفوی انجامید و افزون بر قطع شدن خطوط ارتباطی این دولت ها از طریق ایران، مشکلات فراوانی در زمینه تجارت و آمد و شد زائران ماوراء النهر و هند به قصد زیارت کعبه پیش آمد. هم چنین هدف های توسعه طلبانه عثمانی ها در شرق و ادعای سروری بر جهان اسلام، صدور فتواهای تند علمای دو طرف بر ضد قزل باشان، از دیگر عواملی بود که زمینه را برای هم کاری امیران ازبک و عثمانی ها برای ایجاد ائتلافی ضد صفوی فراهم می کرد. سندها و نامه های دو طرف به یک دیگر، از تعامل سیاسی و نظامی فراوان آنها گزارش می دهند. بر پایه این سندها، دولت عثمانی در عمل به آموزش نیروهای ازبک و مسلح کردن آنان به توپ و تفنگ در برابر دولت صفوی پرداخت و برخی از امیران ازبک نیز مهم چنین این کار را در می یافتند و در نامه های خود به امپراطور عثمانی، خواستار گسیل شدن سربازان ینی چری برای آموزش ازبک ها و مسلح کردن آنان بودند. این نوشتار به بررسی انگیزه های این دولت ها و هدف هایشان در تعامل با یک دیگر بر ضد دولت صفوی و پی آمدهای آن به ویژه در منطقه خراسانِ اوایل عهد صفوی پرداخته است.
۱۳.

جایگاه بارگاه رضوی در منازعات سیاسی مذهبی میان صفویان و ازبکان در عصر اول حکومت صفوی(907 – 1038 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال هشتم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳۱ 31 - 53

کلیدواژه‌ها: مشهد منازعات سیاسی مذهبی بارگاه رضوی ازبکان زیارت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۱ تعداد دانلود : ۳۰۲
پایه گذاری حکومت صفوی توسط شاه اسماعیل در سال 907 قمری حساسیت همسایگان سنی مذهب را برانگیخت. در این بین ازبکان با داعیه های مذهبی و توسعه طلبی های ارضی حملات مختلفی را به شهرهای مختلف خراسان از جمله مشهد تدارک دیدند که در این تهاجمات بارگاه رضوی نقش مهمی ایفا کرد. پژوهش پیش رو به روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر متون کتابخانه ای درصدد پاسخ به این سؤال است که بارگاه رضوی در این منازعات چه جایگاهی داشته است؟ یافته ها حاکی از این واقعیت است که بارگاه رضوی نه تنها از روند این منازعات تأثیراتی پذیرفته بلکه بر جریان آن ها نیز اثر گذاشته است؛ بدین ترتیب که تهاجمات ازبکان به مشهد موجب دستبردهای گوناگون آن ها به بارگاه رضوی شد؛ اما همین تهاجمات زمینه ای برای توجه بیشتر شاهان صفوی به مسئله زیارت مشهد و بازسازی حرم مطهر را فراهم کرد. همچنین صفویان توانستند از ظرفیت های متعدد بارگاه رضوی به منظور مقابله با ازبکان استفاده کنند.
۱۴.

تحوّل در حاکمیت سیاسی و نظام دیوانی اُزبکان ماوراءالنهر(فرارود) از (قرن 9 13ق./ 15 19م.)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دولت پژوهی سال ششم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲۴ 73 - 101

کلیدواژه‌ها: ازبکان اقتدار سنتی وبر بخارا پاتریمونیالیزم ماوراءالنهر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۶ تعداد دانلود : ۲۴۱
تاریخ سیاسی و اجتماعی ماوراءالنهر(فرارود) در دوره اسلامی، بزنگاههایی از تصادم دو زیست جهان بدوی و حضری دارد که یکی از متأخرین آنها، برهه قدرت گیری و حاکمیت صحراگردان ازبک و مهاجرت گسترده آنها به قلمرو جهان ایرانی و در نهایت شکل گیری ساختار سیاسی و اداری دوگانه (ایلیاتی حضری) بود. در نوشتار حاضر با بکارگیری رویکرد جامعه شناسانه وبری(نظریه اقتدار سنتی) که روند تحول اقتدار و سلطه در جوامع سنتی را به تصویر می کشد، ادوار حاکمیت سیاسی ازبکان تا قرن 13/19 را با این ابهام پی گرفتیم که «صحراگردان ازبک چه گونه هایی از اقتدار و حاکمیت سنتی را در روند تحول حیات سیاسی خود تجربه کرده اند؟»، مدعای ما این است که «اقتدار سنتی ازبکان، به تبع نظام اجتماعی ترکیبی (حضری و بدوی) و غلبه ساختار ایلی، در چالش پیوسته و پرتنش میان گونه های مختلف، هم زمان ساختار چند لایه ای(از اقتدار جرنوتوکراسی(پیرسالارانه)، پاتریارکال(پدرسالارانه) و پاتریمونیال(پدرشاهی)) را تجربه می کند و سرانجام با قدرت گیری آخرین سلسله از این نژاد(منغیت ها) به دلایلی لایه پاتریمونیال آن تثبیت می شود». ماحصل پژوهش، مدعای فوق را این گونه تکمیل می کند که اقتدار گسترش یافته پاتریمونیال منغیتی به دلیل خودکامگی امیران این سلسله در روند تثبیت اقتدار سیاسی خود به سلطانیسم (که گونه ای از سلطه پاتریمونیال است) نزدیک می شود.
۱۵.

پژوهشی در مناسبات ایران و هند در عصر صفوی و تأثیر آن بر حج گزاری ایرانیان از طریق هند(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۷ بهار ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۷) 7 - 28

کلیدواژه‌ها: روابط سیاسی هند صفویه گورکانیان ازبکان قندهار ایرانیان حجگزاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۲ تعداد دانلود : ۲۶۰
ایران و هند دو همسایه بزرگ با تاریخ طولانی، دارای ریشه های نژادی و تاریخی مشترکی هستند که مناسبات آنها از عصر باستان تا کنون غالباً حسنه بوده است. این روابط در عصر حکومت صفویان بر ایران و به ویژه در دوره تکوین و استقرار دولت صفوی و همچنین حکومت اخلاف امیرتیمور گورکانی در هند، گسترش چشم گیری داشت. این دو سلسله در بیشتر این مدت روابط دوستانه و نزدیکی داشتند که از عوامل مؤثر خارجی آن، دشمن مشترکی به نام ازبکان در مجاورت آنها به مرکزیت سمرقند بود که بر تحولات سیاسی دولت های مزبور تأثیرگذاری داشت. پناهندگی همایون شاه از هند به ایران و نیز اختلافات مرزی بر سر شهر قندهار نیز در فراز و فرود مناسبات صفویان با گورکانیان هند نقش داشت. اما حج گزاری ایرانیان از طریق هند می تواند یکی از عرصه های تعامل و روابط با هند تلقی شود. هدف این مقاله، شناسایی و بررسی عوامل مؤثر بر روابط صفویان با گورکانیان در ابعاد سیاسی، و سیر مناسبات این دو دولت در مقطع یادشده است. فرضیه تحقیق حاضر این است که خطر ازبکان برای هر دو کشور و نیز تلاش ایران و هند برای تسلط بر شهر استراتژیک قندهار از عوامل مهم در فراز و فرود روابط میان گورکانیان و صفویان بوده و بر امر حج گزاری نیز تأثیر داشته است. برآیند تحقیق حاکی از آن است که به رغم وجود موانعی در توسعه مناسبات ایران و هند، با توجه به حضور بسیاری از ایرانیان در هند و روابط خصمانه دولت عثمانی با ایران، زائران ایرانی ناچار از طریق هند رهسپار سفر حج می شدند.
۱۶.

تجزیه سیاسی ماوراءالنهر در ادوار سه گانه ازبکی، تزاری و بلشویکی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۴ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۵۵ ۳۰-۵

کلیدواژه‌ها: آسیای مرکزی ازبکان تجزیه سیاسی شوروی روسیه تزاری ماوراءالنهر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۰ تعداد دانلود : ۱۲۳
سرزمین ماوراءالنهر با وجود پیوستگی جغرافیایی - فرهنگی و سیاسی با ایران، پس از قرون میانه سرنوشت متفاوتی یافت. مهم ترین وجه تمایز آن دو، در یکپارچگی قدرت سیاسی در ایران و تکثّر حوزه های قدرت در ماوراءالنهر بود. این سرزمین در قرون گذشته بارها تمرکز سیاسی را تجربه کرده بود، اما قرن دهم قمری را باید نقطه پایان یکپارچگی سرزمینی آن بدانیم. از این زمان، در طول چهار قرن تجزیه سیاسی و سرزمینی به تدریج بسط یافت و در نهایت در گسترده ترین شکلش در دوران شوروی تثبیت و در قالب نزاع های داخلی به امروز نیز کشیده شد. مسئله اصلی نوشتار حاضر این است که علل تداوم و تثبیت تجزیه قدرت سیاسی در دوران جدید تاریخ این سرزمین چه بوده است؟ پاسخ آغازین ما این است که «غلبه ساختار سیاسی بدوی در میان ازبکان، نگرانی از واکنش قدرت های رقیب به تصرف یکپارچه منطقه در عهد تزاری، بیم شکل گیری هویت یگانه ملی و خروج از سلطه استعماری در این دوره و عهد شوروی، موجب تداوم تکثر سیاسی و حتی تمرکز ستیزی گردید».
۱۷.

تقابل عقیدتی صفویان و ازبکان با تأکید بر اندیشه های فضل الله روزبهان خنجی و مکاتبات مبادله شده بین عالمان و دولتمردان(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۹۳) 121 - 150

کلیدواژه‌ها: صفویان ازبکان شاه عباس اول فضل الله روزبهان خنجی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۷ تعداد دانلود : ۱۰۷
اختلافات صفویان (1135-907 ه ق) و ازبکان (1007-906 ه ق) منحصر به آوردگاه نظامی نبود و این دو در عرصه های دیگر نیز تقابل داشتند. در این میان، تقابل عقیدتی که از ابتدای شکل گیری روابط دو حکومت، به وجود آمد و در قالب مکتوباتی، خودنمایی کرد، از اهمیت زیادی برخوردار بود. این تقابل از زمان شاه اسماعیل (930-892 ه ق) و شیبک خان (916-855 ه ق) آغاز شد و در دوره شاه عباس اول (978-1038 ه ق) و عبدالمؤمن خان (م 1006 ه ق)، به اوج رسید. پرسش اصلی پژوهش پیش رو، این است که تقابل عقیدتی و فکری صفویان و ازبکان از چه مؤلفه هایی تشکیل شده بود؟ روش تحقیق این مقاله با توجه به ماهیت موضوع، توصیفی تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است و با بهره گیری از منابع لازم و مرتبط، تلاش شده است تا وجوه مختلف این تقابل ، بررسی گردد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که تقابل عقیدتی این دو حکومت دربرگیرنده مؤلفه هایی است که از سوی دو مدعی باهدف مشروع جلوه دادن مبانی حکومتی خود و نیز شبهه افکنی در مشروعیت رقیب، مورداستفاده قرارگرفته است. کما این که عناصر محل اختلاف تشیع و تسنن که استمرار تاریخی طولانی ای داشته، در این تقابل ، مؤثر بوده است. نتیجه ی این تقابل مذهبی در عرصه ی روابط سیاسی دو قدرت بازتاب یافت و این دو رقیب از تنش های مذکور، در پیشبرد آمال سیاسی خود بهره بردند. آثار مرتبط باقی مانده این دوره، نشان دهندهٔ حضور گروهی از اندیشمندان است که در تهیه مفاد نامه های رسمی و نیز مکاتبات مستقل به این تقابل دامن زده اند.
۱۸.

ایل کرد چمشگزک و حفاظت از مرزهای شمال شرق ایران پس از قرن یازده هجری قمری(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال ۱۸ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۷۱

کلیدواژه‌ها: ایل چمشگزک دولت صفوی ازبکان دولت عثمانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۰ تعداد دانلود : ۲۲۷
یکی از ایل های کرد نژاد ایران، ایل چمشگزک می باشد. این ایل تا قبل از قرن یازده (ه.ق) در مناطق دیار بکر و جنوب ارزنجان در کشور عثمانی زندگی می کردند. با رفتار قهر آمیز دولت عثمانی با شیعیان در شرق آناتولی، ایل شیعه مذهب چمشگزک به داخل ایران کوچ نموده و در منطقه مرزی مهاباد و اطراف آن ساکن گردید. همزمان با تشکیل دولت صفوی ازبکان که در ماورالنهر به قدرت رسیده بودند با حملات مکرر خود آرامش و امنیت را از مرزهای شمال شرقی ایران سلب نموده بودند. به طوری که ناامنی در مرزهای شمال شرقی ایران عمده ترین مشکل امنیتی این دولت بود. یکی از اقدامات دولت صفوی کوچ این ایل از شمال غربی ایران به مرزهای شمال شرقی کشور بود. این ایل در پیشگیری از تجاوزات ازبکان مانند دیوار دفاعی مستحکمی عمل نموده و مانع از هجوم آنان به مناطق مرکزی ایران گردید. یکی از اهداف اصلی این نوشتار، بیان علل کوچ این ایل به منطقه مرزی شمال شرق کشور و هدف دیگر آن تبیین نقش دفاعی آن در مقابل تجاوزات مکرر ازبکان می باشد. بررسی عوامل موفقیت این ایل در تحقق اهداف فوق موضوع مورد مطالعه این مقاله می باشد که به روش توصیفی- تحلیلی تبیین گردیده است. به نظر می رسد اعتقاد به مذهب تشیع، شجاعت نژادی و علاقه به آب و خاک این سرزمین از عوامل اصلی این موفقیت بوده است.