درخت حوزه‌های تخصصی

این نوشتار، وحدت موضوعی در نگاه علامه طباطبایی و محمد رشید رضا در تفسیر المیزان و المنار را به بحث نشسته است، طرح پرسش‌های سه گانه در تناسب آیات و سوره های قرآن، گذار شتاب آلود به پیشینه دیدگاه مفسران و قرآن پژوهان در وحدت موضوعی و تعریف سوره های قرآن ورودی مطلب را فراهم آورده است. لایه‌های شش گانه وحدت موضوعی در قرآن از نگاه المنار و المیزان اسلوب و شیوه المیزان و المنار در موضوع یابی سوره‌ها، ساحت‌های اختلاف المیزان و المنار در موضوع یابی، ساختار بندی مطالب، پیوست مفهومی سوره‌های پیاپی، بر شماری خلأها و کاستی‌های تصویر وحدت موضوعی سوره های قرآن از منظر علامه طباطبایی و رشیدرضا مباحث محوری و عناصر اصلی این پـژوهش را سامان داده است.

تفسیر قرآن کریم در دو دوره بر اثر ورود علوم بشری به دنیای اسلام برجستگی خاصی پیدا کرد که در این مقاله به بررسی ویژگی های تفسیری و مقایسه آنها پرداخته می شد: یکی قرن چهارم و پنجم با ترجمه کتب یونانی و ایرانی به زبان عربی در دوره خلافت عباسی و دیگر قرن چهاردهم و پانزدهم بر اثر رنسانس و نوزایی علمی و ورود علوم غربی به دنیای اسلام. سعی بر این است، موضوعاتی چون گرایش های تفسیری، روش های تفسیری، ابزار مورد استفاده مفسران و نیز نیازها و عوامل روی آوری آنان به این روش ها و گرایش ها در هر دوره تبیین شود و تفاوت های بررسی و تحلیل گردد.

قرآن مجید برای هدایت و تربیت انسان ها نازل شده است. این کتاب الهی برای تحقق این هدف از روش های گوناگونی مثل نقل قصه، ضرب المثل، استدلال، موعظه وسخنان حکمت آمیز، بشارت و انذار و... استفاه کرده است. در این مقاله به شرح این روش ها می پردازیم.

نویسنده تفسیر فی ظلال میان آیات قرآن ارتباط می‎بیند و این ارتباط را با عناوینی چون موضوع، ‌هدف، ‌جو، محور و شخصیت بیان می‎کند. یکی از عوامل ارتباط میان آیات، موضوع سوره است. سید قطب موضوعی مداری سوره‎های قرآن را باور دارد و در جای جای تفسیر خویش برخی سوره‎ها را تک موضوع و شماری را چند موضوع معرفی می‎کند. عامل دیگر پیوند آیات، غرض سوره است. نویسنده تفسیر فی ظلال هدفمندی سوره‎های قرآن را پذیراست و بسیاری از سوره‎ها را تک هدف و برخی را چند هدف می‎خواند. جو سوره یکی دیگر از عوامل ارتباط میان آیات است. سید قطب هر سوره را دارای یک جو می‎داند و این جو را حاکم بر تمامی آیات یک سوره می‎شناسد. محور و شخصیت سوره از عوامل دیگر پیوند میان آیات معرفی شده است. به باور سید قطب موضوع مداری، هدفمندی، جو، محور و شخصیت سوره منوط به نزول دفعی نیست، بلکه در صورت نزول تدریجی سوره نیز مباحث یاد شده در خور بحث و بررسی است. نام سوره و مکی یا مدنی بودن آن از نشانه‌های مهم موضوع شناسی سوره است. سید قطب شناخت آیات مکی و مدنی و اعجاز قرآن را از فواید اصلی بحث پیوند آیات معرفی می‎کند. شوط، جوله، مقطع،‌ موج، درس و شطر از عناوینی است که سید قطب برای دسته بندی آیات سوره‎های قرآن سود می‎برد.

روایات متعددی از ائمه (ع) مبنی بر اهمیت شناخت نسخ و پرهیز از اظهار نظر درباره قرآن، فقه، قضاوت و... بدون شناخت آیات ناسخ و منسوخ نقل شده است. بنابراین هر اسلام‌پژوه، چه مفسر باشد یا فقیه و یا در منصب قضاوت نشسته و حتی متکلم اسلامی، بی‌نیاز از آگاهی از علم نسخ نیست. از این روست که بحث درباره ناسخ و منسوخ آیات، پیشینه‌ای به قدمت تاریخ اسلام دارد و اولین کتب مستقل در این زمینه در اوایل قرن دوم هجری تدوین شده است. (ر.ک: عتاعقی حلی، مقدمه محقق، ص 13-10؛ مولایی نیا، ص 65- 38). موضوع نسخ، تعریف، مبانی و شرایط، امکان و وقوع و تعداد آیات منسوخ از جمله مباحثی است که مورد اختلاف نظر علمای اسلامی قرار گرفته است. در این مقاله بر آنیم که پس از گذری کوتاه بر تعریف و نظرات علمای اسلام در مسئله نسخ، به بیان و بررسی نظرات و دلایل مخالفین و موافقین نسخ در مشهورترین آیه‌ای که ادعای نسخ درباره آن شده (آیه نجوا) بپردازیم. همچنین در این مجال اندک سعی شده نظر آیت الله خویی درباره نسخ آیه نجوا مورد بررسی قرار گیرد.

روش شناسی تفاسیر، از جمله مباحث فلسفه تفسیر بوده و از حوزه های نوپایی است که امروزه مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. شناخت روش مفسّر راه را برای آشنایی با تفاسیر و دیدگاه مفسّران آنها هموار می¬سازد. این مقاله روش تفسیری آیت الله معرفت (ره) در «التفسیر الاثری الجامع» را بیان و بررسی می-کند. در آن شناخت¬نامه¬ای از مفسر ارائه شده تا خواننده با زندگی¬نامه مفسر و آثار او آشنا گردد. توصیفی از التفسیر الأثری الجامع ارائه گردیده، روش¬ تفسیر مفسر در آن بیان شده و به تحلیل و نقد آن پرداخته است. نگارنده در انتها ویژگی¬های التفسیر الاثری الجامع را بیان نموده و روش غالب آن را، روش نقلی دانسته است.

مقاله حاضر با عنوان تبیین شخصیت قرآنی و عزتمند امام حسین(ع)به توضیح و تبیین شخصیت امام حسین(ع)در آیات و روایات فرقانی می پردازد و شخصیت عزتمند آن حضرت را که مبتنی بر اصل کرامت و حریت بود،بیان می دارد.حضرت ابا عبد الله(ع)از شخصیتها و اسوه های مشهور در طول تاریخ بشریت است که با برپایی حماسه عاشورا چگونه زیستن را به انسان آموخت.طهارت تکوینی و ویژگیهای منحصر به فرد آن حضرت، و شرافت و نفاست نسبی و ذاتی،از آن حضرت شخصیتی عزتمند و نمونه را در بین برگزیدگان الهی رقم زده بود.

شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» مهمترین و استراتژیک ترین شعار دهه های پایانی هزاره دوم بود و همچنان مهمترین و اصلی ترین راهبرد هزاره سوم است. و هر روز که از عمر این شعار می گذرد اهمیت و حساسیت و نقش آفرینی آن در صحنه نظام بین الملل بیش از پیش هویدا می شود زیرا این شعار مدعی است که نه الگوی مدنی شرق (مارکسیسم) قادر به پاسخگویی همه جانبه، متوازن و هماهنگ به هندسه نیازهای صادق انسان، جامعه و تاریخ است و نه الگوی مدنی غرب (لیبرالیسم) و تنها مکتبی که می تواند پاسخگوی هندسه نیازهای صادق انسان، جامعه و تاریخ به صورت همه جانبه، متوازن و هماهنگ باشد، دین مبین اسلام است و بس. اما جمهوری اسلامی در درون خود برای تحقق این شعار استراتژیک و حیاتی که هم با سرنوشت ایران و هم سرنوشت جهان اسلام و هم سرنوشت بشریت سرخورده از ایسمهای گوناگون گره خورده با چالشهای گوناگون مواجه است یکی از آن چالشها عدم آشنایی تخصصی و ریز تخصصی دست اندارکاران نظام با میان رشته ای ترین و استراتژیک ترین دانش زمان، یعنی مهندسی اجتماعی است. مثل مادر تحقق شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» مثل کسی است که، ضمن داشتن مواد و مصالح و سایر امکانات لازم، می خواهد بر ویرانه یک ساختمان کهنه و فرسوده (نظام 2500 ساله ستم شاهی) آسمانخراشی بنا کند که چند سر و گردن از برج های موجود در شرق و غرب بلندتر باشد؛ اما به خاطر عدم آشنایی با آخرین و پیشرفته ترین اصول دانش ساختمان سازی (که یک دانش میان رشته ای مرکب از معماری، سازده، تاسیسات و ... است) قادر به اسفتده درست از مواد و مصالح و سایر امکانات و فرصتهای موجود نیست. در این مقاله بر ضرورت اشنایی با میان رشته ای ترین دانش زمان، یعنی مهندسی اجتماعی، به عنوان یک ابزار استراتژیک، و استفاده از آن در کنار آموزه های نورانی و بلند قرآن کریم، به عنوان حیاتی ترین و راهبردی ترین مواد و مصالح طراحی و تأسیس یک جامعه مدنی جامع که باید پاسخگوی هندسه نیازهای صادق انسان، جامعه و تاریخ باشد، تأکید شده است. امید آنکه با در خدمت قران قرار دادن این دانش بتوان گامی در راستای غلبه بر چالشهای نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران که می تواند الگویی برای حل مشکلات بشری و کاستن از آلام ایاشن باشد برداشت.

از یک سلول واحد تا جنینی چند ماهه، شاهد یک فرآیندی بسیار ظریف و دقیقی هستیم که نشان دهنده پدیده ای جالب توجه با پیچیدگی فزآینده ای است که مطالعه این پدیده، «جنین شناسی» نام دارد.گرچه با پیش رفت این علم، بشر توانسته به بخشی از شگفتی های مراحل آفرینش جنین پی ببرد و پرده از اسرار جهان آفرینش این موجود بردارد، اما در حال حاضر بسیاری از زوایای خلقت جنین برای بشر ناشناخته اسرار آمیز باقی مانده است می توان گفت که جنین موجودی است که رازها و معماهای فراوانی در درون خود نهفته است که کشف روابط شگفت انگیز اعضا و دستگاه های بدن در دوران جنینی می تواند بیان گر نظام عظیم آفرینش الهی باشد. هرگاه انسان مراحل پیچیده و دقیق خلقت جنین را به خوبی مورد موشکافی قرار دهد که از یک سلول به ظاهر ناچیز و ضعیف آغاز شده و با پشت سر گذاشتن مراحل تکامل به شاهکار موجودات هستی تبدیل می گردد چاره ای جز فرود آوردن سر تعظیم بر درگاه الهی نخواهد داشت و با تمام وجود به عظمت آفرینتش و قدرت آفریدگار اعتراف خواهد نمود. تقسیم بندی مراحل آفرینش جنین در قرآن که بر پایه تمایز ماکروسکوپی و قابل رویت بودن با چشم غیر مسلح است یکی از آسان ترینت و در عین حال دقیق ترین تقسیم بندی هایی است که مراحل تشکیل و رشد جنینی را بیان نموده است گرچه در حال حاضر دانش جنین شناسی با چشم مسلح و بهره گیری از ابزار ریزبینانه به بررسی عوامل ملکولی، سلولی و ساختاری جنین می پردازد، اما باید اعتراف نمودکه قرآن، تمام مراحل آفرینش و رشد و تکامل جنین را با اصطلاحاتی به ظاهر ساده اما بسیار دقیق بیان نموده است که باره آوردهای علمی و دانش روز بشر در جنین شناسی سازگارند هرگاه پژوهشگر میان رشته ای بدون هیچگونه سونگری و تعصب به این آیات بنگرد می تواند هماهنگی آنها را با دست آوردهای فعلی دانش جنین شناسی تایید نماید.