علیرضا خوراکیان

در سازمان‌های پژوهشی، حفظ بقا منوط به نوآوری است. با توجه به تغییرات محیطی، این‌گونه سازمان‌ها نیازمند پرورش نوآوری وخلاقیت هستند. در اقتصاد مبتنی بر دانش، رفتارهای نوآورانه به‌عنوان کلید نوآوری، نقش به‌سزایی در خلق ارزش‌های سازمانی دارند و این مسأله در حوزه سازمان‌های تحقیقاتی وابسته به صنایع دفاع با توجه به نوع فعالیت، حائز اهمیت است. هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش واسط اشتراک دانش در تأثیر اجزای سرمایه فکری بر رفتار نوآورانه در میان کارکنان یکی از مجموعه‌های تحقیقاتی وابسته به وزارت دفاع می‌باشد. برای سنجش متغیرهای پژوهش از پرسشنامه‌ای شامل 25 پرسش استفاده شد. این پرسشنامه، میان 80 نفر از کارکنان سازمان مورد مطالعه توزیع گردید و داده‌ها با روش مدل‌سازی معادلات ساختاری تجزیه و شدند. نتایج پژوهش، وجود رابطه میان بعد انسانی سرمایه فکری و رفتار نوآورانه از طریق بعد تجربه برگزیده اشتراک دانش و همچنین بعد ساختاری سرمایه فکری بر رفتار نوآورانه از طریق نقش میانجی، دو بعد رفتار اشتراک دانش را تأیید می‌کند . در ادامه با توجه به اهمیت نوآوری در این سازمان‌ها و به منظور تقویت آن، بازگشت به میدان و مصاحبه‌های کیفی انجام گرفت و عوامل تأثیرگذار بر متغیرها و ارتباط سیستمی آنها شناسایی شد تا با استفاده از این نتایج و ارائه پیشنهادهای کاربردی بتوان سازمان را در جهت تقویت این روابط یاری نمود. نتایج تحلیل سیستمی بیان‌گر نقش مهم خلاقیت فردی و لزوم توجه به آن، در جهت تقویت روابط موجود است.

امروزه بهبود عملکرد شرکت های کوچک و متوسط می تواند سبب رونق اقتصادی کشورها گردد. بااین حال بیشتر شرکت های کوچک و متوسط بعد از مدتی دچار بحران شده و از بین می روند؛ بنابراین لزوم توجه به عوامل اثرگذار بر عملکرد این شرکت ها مهم و اساسی است. ازجمله عوامل اثرگذار بر عملکرد این شرکت ها فرهنگ شرکتی و گرایش به کار آفرینی است که این اثرگذاری می تواند تحت تأثیر فرهنگ ملّی نیز قرار گیرد. بر این اساس هدف تحقیق حاضر بررسی اثر فرهنگ شرکتی بر عملکرد شرکت های کوچک و متوسط با میانجی گری گرایش به کارآفرینی و تعدیل گری فرهنگ ملی است. داده های تحقیق از طریق پرسشنامه جمع آوری گردیده است. روایی صوری پرسشنامه با استفاده از دیدگاه اساتید مدیریت و تعدادی از مدیران شرکت های کوچک و متوسط موردبررسی قرار گرفته و روایی سازه نیز از طریق تحلیل عاملّی تأییدی موردبررسی قرار گرفته است. ضریب آلفای کرونباخ بزرگ تر از 7/0 برای همه متغیرها پایایی آن را مورد تأیید قرار داد. تحلیل آماری داده ها با استفاده از روش مدل سازی معادلات ساختاری انجام شد. تجزیه وتحلیل داده های جمع آوری شده از مدیران شرکت های کوچک و متوسط ایران و عراق نشان داد فرهنگ شرکتی بر عملکرد شرکت های کوچک و متوسط ایرانی و عراقی اثر مثبت و معنی دار دارد. همچنین گرایش به کارآفرینی بر عملکرد مدیران شرکت های کوچک و متوسط ایرانی و عراقی اثر مثبت معنی دار دارد. فرهنگ ملی نیز رابطه بین فرهنگ شرکتی و گرایش به کارآفرینی و گرایش به کارآفرینی و عملکرد را تعدیل می کند.

رفتار نوآورانه کارکنان در نقش دانشگران اصلی سازمان به ویژه در شرکت های تولیدی اساساً مشروط به رفتار اشتراک دانش آنان در محیط کار است. این مهم در سطح فردی وابسته به میزان تمایل و قصد هر یک از افراد به اشتراک دانش و نیز شیوه ها و عوامل مؤثر بر آن از منظر سازمانی است؛ لذا، در این پژوهش با تکیه بر داده های به دست آمده از یک شرکت تولیدی تأثیرگذار در تولید صنایع کشور، هدف اصلی بررسی وضعیت اشتراک دانش (روش ها و عوامل مؤثر) و رابطه آن با رفتار کاری نوآورانه کارکنان این شرکت می باشد. شناخت وضعیت اشتراک دانش، تعیین رابطه میان اشتراک دانش و رفتار کاری نوآورانه، شناسایی روش های اشتراک دانش و در نهایت شناسایی عوامل مؤثر بر اشتراک دانش از دیگر اهداف این پژوهش می باشد. برای دستیابی به این اهداف، از روش پژوهش مطالعه موردی از نوع تبیینی استفاده شد. در مرحله نخست، کلیه کارکنان رسمی یک شرکت تولیدی با حجم نمونه 219 نفر مورد پیمایش قرار گرفتند. گردآوری داده های کمی با استفاده از پرسشنامه و داده های کیفی نیز از مصاحبه نیمه ساخت یافته با 8 نفر به عنوان مطلعان کلیدی انجام شد. جهت سنجش روایی پرسشنامه های اشتراک دانش و رفتار کاری نوآورانه، از روایی سازه با روش تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. ضریب پایایی پرسشنامه ها نیز با استفاده از آلفای کرونباخ محاسبه شد. نتایج حاصل از تحلیل معادلات ساختاری حاکی از معناداری ضرایب مسیر نگرش نسبت به اشتراک دانش و هنجارهای ذهنی با قصد اشتراک دانش و همچنین قصد اشتراک دانش و رفتار اشتراک دانش با رفتار کاری نوآورانه بود. درحالی که بین کنترل رفتار ادراک شده و قصد اشتراک دانش رابطه معناداری مشاهده نشد. یافته های حاصل از تحلیل مصاحبه های صورت گرفته نیز پیرامون روش های اشتراک دانش و عوامل بازدارنده و سوق دهنده اشتراک دانش در بین کارکنان نشان داد آموزش های رسمی، آموزش های غیررسمی، انتشار و ثبت مقالات علمی، جلسات رسمی، پیشنهاد های کاری، مناسبات و تعاملات روزانه غیررسمی و مستندسازی تجربیات از مهم ترین روش های اشتراک دانش در بین کارکنان به شمار می روند و از دیدگاه مصاحبه شوندگان، انگیزه های بیرونی (مشوق های سازمانی و برابری در پاداش دهی)، انگیزه های درونی (علاقه شخصی و لذت کمک به دیگران) و ماهیت کار (هدف دار بودن و استقلال کاری) از مهم ترین عوامل سوق دهنده و عدم توجه به قابلیت های دانشی کارکنان، تبعیض بین کارکنان در سطوح مختلف، گرایش به احتکار دانش، نبود مهارت پرسشگری و شوق دانستن، مقاومت در برابر مستندسازی، عدم احساس امنیت شغلی، عدم خودآگاهی، کمبود زمان از مهم ترین عوامل بازدارنده اشتراک دانش به شمار می روند.

هدف پژوهش حاضر، معرفی ویژگی هایی از رهبران اخلاقی است. این پژوهش دارای فلسفه تفسیری، رویکرد کیفی و استراتژی داده بنیاد مبتنی بر رویکرد ظاهرشونده گلیزری می باشد. جامعه مورد مطالعه این پژوهش، سازمان صنایع دفاع جمهوری اسلامی ایران بوده است. در ارتباط با نمونه نیز، با 22 نفر از مدیران ارشد و اخلاقی سازمان که نسبت به مولفه ها و ویژگی های رهبران اخلاقی، آگاهی لازم و کافی داشتند، مصاحبه های عمیقی صورت پذیرفته است. روش نمونه گیری بر اساس نمونه گیری گلوله برفی بوده است. باتوجه به روش جمع آوری داده ها که مصاحبه بوده است، روش تحلیل داده ها از طریق روش تحلیل مبتنی بر روش کدگذاری گلیزری بوده و نتایجِ حاصل از تحلیل مصاحبه ها و کدگذاری در دو مرحله کدگذاری حقیقی و نظری نشان داد که مولفه های رهبری اخلاقی شامل دین مداری، شخصیت اخلاقی، انقلابی بودن و بینش تحلیلی می باشد. هریک از این مولفه ها شامل مقولاتی هستند که در مجموع 4 مولفه، 43 مقوله و 698 مفهوم احصا گردید. در مجموع با توجه به مولفه های رهبری اخلاقی در این پژوهشِ بومی، رهبران اخلاقی این سازمان، دارای ویژگی هایی هستند که مدیران سازمان صنایع دفاع را تشویق می کنند تا برای مقابله با تهدیدات دشمنان، محدودیت های بین المللی و اقتصادی، تعالی سازمانی، نوین سازی و تحول در سازمان، به این شاخص ها دست پیدا کنند تا بتوانند کارکنان سازمان را با انگیزه و تلاش بهتری به سمت اهداف سازمانی سوق دهند.

ویژگی های جدید سازمان های امروز ی در کنار پرداختن به تحولات ساختاری و فرایندی به ایجاد سازه ها و مفاهیم نوین نیز منجر شده است. از جمله این مفاهیم می توان به معرفی سازه رفتار پیشگامانه اشاره داشت. پیشگام بودن مبین تلاش آغازگرانه برای ایجاد تحول در محیط کار، شغل و فرد برای دستیابی به آینده ای متفاوت توسط خود کارکنان یا افراد است. پژوهش حاضر به معرفی و آزمون الگویی از پیشایندهای فردی(شخصیت پیشگامانه) و زمینه ای(جوآغازگرانه، استقلال شغلی، رهبری تحول گرا) و متغیرهای واسط(شناختی- انگیزشی) در صنعت قطعه سازی خودرو پرداخته است. در این راستا با اتخاذ روش توصیفی-پیمایشی داده های 392 نفر از کارکنان در قالب نمونه گیری تصادفی طبقه ای مبنای پردازش واقع شد. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه استاندارد استفاده به عمل آمد و روایی و پایایی آن به ترتیب از طریق تحلیل عاملی تاییدی و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ تایید شد . برای تحلیل داده ها و برازش الگوی پیشنهادی از معادلات ساختاری در قالب نرم افزار Amos استفاده به عمل آمد . نتایج نشان دادند پیشایندهای فردی و زمینه ای به طور مستقل و به واسطه ی حالت های انگیزشی- شناختی، منجر به  بروز رفتار پیشگامانه می شوند.

زمانی که برای رسیدن به یک هدف نیاز به تخصص، تجربه و مهارت افراد مختلف باشد، تیم سازی در سازمان شکل می گیرد و با ترکیب واقعیت ها و دیدگاه های متفاوت برای ایجاد قابلیت های جدید، باعث نوآوری در سازمان ها می شوند. پژوهش حاضر، با هدف بررسی و تحلیل تاثیر رفتارهای تیم سازی موفق بر نوآوری سازمانی درک شده توسط کارکنان در راه آهن اصفهان انجام شد. بر اساس مدل این پژوهش، تاثیر رفتارهای تیم سازی موفق در 5 بعد، شامل ابرازنظر، آزمایش کردن، بازتاب، گوش دادن آگاهانه و یکپارچه سازی بر نوآوری سازمانی درک شده توسط افراد مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. این پژوهش از نظر جهت گیری، کاربردی، از لحاظ هدف، آزمون فرضیه و از نظر راهبردی از نوع پیمایشی می باشد. داده ها با استفاده از ابزار پرسش نامه جمع آوری شد. جامعه آماری پژوهش، کارکنان راه آهن اصفهان به تعداد 538 نفر بودند که از میان آن ها 224 نفر با روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. در این پژوهش جهت آزمون فرضیه ها و برازندگی مدل از مدل یابی معادلات ساختاری 1 و روش حداقل مربعات جزئی 2 استفاده شد. یافته ها نشان دادند که از بین مولفه های تیم سازی موفق فقط بین یکپارچه سازی و نوآوری سازمانی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.

تغییرات تاریخی اخیر، شکاف نسلی در ایران ایجاد کرده است. به نظر می رسد که جوانان ایرانی به ارزش های متفاوتی مقید هستند که اگر به درستی شناخته شوند، بی تردید به جلوگیری از درگیری ها و چالش های متعدد در سازمان ها کمک می کند. این پژوهش به بررسی تفاوت های نسلی در ارزش های فردی در ایران می پردازد؛ بر این اساس، دو مطالعه تجربی انجام شده است. در اولین مطالعه، 71 خانواده ایرانی (شامل 238 فرزند بزرگسال و والدین آن ها) از طریق نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شد و برای بررسی تفاوت های نسلی در ارزش های فردی آن ها، پرسشنامه ارزش های شوارتز به کار رفت. مطالعه دوم بر جمع آوری اطلاعات دقیق تر از طریق مصاحبه ساختاریافته با 125 تن از اعضای همین خانواده ها برای حمایت از یافته های مطالعه اول متمرکز است. مطالعه اول تفاوت های نسلی را در همه ارزش های موردمطالعه به جز خیرخواهی نشان داد؛ به طوری که نسل جوان، قدرت، موفقیت و لذت گرایی را بر هم نوایی و سنت ترجیح می دهند. به طورکلی، نتایج مطالعات اول و دوم با هم مطابقت داشتند.

نظریه روابط ضمنی یکی از مباحث روابط بین فردی می باشد که تاکنون بیشتر در مطالعات روانشناسی به کار گرفته شده است. این نظریه که به مطالعه روابط نزدیک می پردازد، دو باور رشد و سرنوشت را ارائه می دهد که در مطالعات مختلف به نام های دیگری نیز قابل مشاهده است. هدف این مطالعه توسعه این نظریه در بستر سازمانی و در ارتباط با رهبران سازمان می باشد. این مطالعه برای رسیدن به این هدف با استفاده از روش تحقیق پدیدارشناسی و ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته، به صورت کیفی با 21 نفر از رهبران سازمان های عمومی دارای رفتار داوطلبانه مصاحبه می نماید. روش نمونه گیری به صورت قضاوتی هدفمند می باشد و جامعه آماری از بین سرپرستانی که دارای حداقل 5 سال سابقه کاری در رهبری تیم های داوطلبانه دارند، انتخاب گردید. یافته ها نشان می دهد، نه تنها باورهای رشد و سرنوشت در نظریه روابط ضمنی که تاکنون در مطالعات روانشناسی به کار گرفته می شد، قابلیت استفاده در مطالعات سازمانی را نیز دارد، بلکه با نگاه سازمانی می توان این نظریه را در یک دیدگاه طیفی با شش باور شامل باور سرنوشت، باور مشروط، باور گشودگی، باور عدم مقاومت، باور قدرشناسی و نهایتاً باور رشد دسته بندی نمود.

مطالعات نشان می دهد اجرای تغییر در سازمان ها همیشه آن طور که رهبران تغییر فرض می کنند، فرایند ساده ای نیست و فقط تعداد محدودی از سازمان ها در مدیریت و اجرای آن موفق هستند. درواقع بیشتر سازمان ها در دستیابی به تغییری پایدار به معنی آنکه بتواند به هنجارها و باورهای کارکنان تبدیل شده باشد، ناکام مانده اند. پژوهش حاضر با هدف شناسایی راهبردها و پیامدهای پایداری تغییرات سازمانی در بانک های خصوصی ایران انجام شده است. این پژوهش کیفی و بر پایه نظریه داده بنیاد با رویکرد نظام مند است. جامعه موردمطالعه شامل مدیران و کارشناسان با سابقه شاغل در بانک های خصوصی ایران و نیز خبرگانی است که سابقه و تجربه مطلوبی در زمینه تغییرات سازمانی در این بانک ها داشته اند. مصاحبه های نیمه ساختاریافته و عمیق با مشارکت کننده های در پژوهش تا حصول اشباع نظری انجام شد. داده های حاصله از طریق فرایند کدگذاری باز، محوری و انتخابی و با استفاده از نرم افزار MAXQDA20 تحلیل شدند و اعتباربخشی نتایج با استفاده از معیارهای لینکلن و گوبا (باورپذیری، اطمینان پذیری، تأییدپذیری و انتقال پذیری) صورت پذیرفت. یافته های پژوهش نشان می دهد راهبردها شامل آموزش اثربخش و به کارگیری گروه های کاری، استقرار سیستم مدیریت دانش، سازوکارهای انگیزشی، تأمین منابع مالی، تدقیق و تبیین برنامه راهبردی سازمان، سبک رهبری، فرایندهای اثربخش و ساختار چابک و پیامدها شامل افزایش بلوغ روان شناختی و بلوغ رفتاری کارکنان، افزایش منابع مالی و کاهش هزینه های سازمان، تأمین رضایت ذی نفعان استراتژیک و کسب مزیت رقابتی است.

زمینه و هدف: شبکه های اجتماعی بر پایه اعتماد گسترش یافته اند و می توانند با آسان سازی به اشتراک گذاری دانش به یادگیری فردی یاری رسانند. این پژوهش با هدف بررسی تأثیر اعتماد عاطفی و شناختی بر استفاده از شبکه های اجتماعی و تسهیم دانش بر یادگیری انجام شده است. روش شناسی: این پژوهش از نگاه هدف، کاربردی و بر اساس ماهیت جمع آوری داده ها  پیمایشی است. جامعه آماری آن را معلمان مدارس متوسطه آموزش و پرورش مشهد که در شبکه های اجتماعی عضو هستند تشکیل می دهند که از میان آن ها 375 نفر به عنوان نمونه انتخاب شده اند. برای تحلیل داده ها نیز از معادلات ساختاری و نرم افزار اموس و اس پی اس اس استفاده شده است. یافته ها: اعتماد عاطفی و شناختی بر استفاده از شبکه های اجتماعی تأثیر مثبت داشته اند. اثر مثبت کاربرد شبکه های اجتماعی بر تسهیم دانش و همچنین تأثیر مثبت تسهیم دانش بر یادگیری فردی تأیید شده است. نتیجه گیری: با افزایش اعتماد میان فردی می توان بستری مناسب برای ترویج استفاده از شبکه های اجتماعی، برای به اشتراک گذاری دانش در میان معلمان فراهم ساخت که نتیجه آن ارتقای کیفی نظام آموزشی در مدارس خواهد بود.

پس از شیوع بیماری کووید-19 بسیاری از سازمان ها در ایران، به اجرای دورکاری پرداختند. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش میانجی رضایت از دورکاری و نقش تعدیلگری خودانضباطی در تاثیر استرس بر عملکرد کارکنان در دورکاری انجام شده است.این پژوهش، کاربردی، کمی و از نوع پیمایشی بود. نمونه آماری پژوهش 340 نفر از کارکنان شاغل در سازمان های دولتی و خصوصی ایران بودند که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. پس از شناسایی افراد، به دلیل شرایط خاص دوره کووید-19 و عدم دسترسی حضوری، لینک پرسشنامه آنلاین برای افراد ارسال شد. در مرحله بعدی داده ها از طریق تحلیل عاملی تاییدی و نرم افزار آموس (AMOS) تحلیل شدند.نتایج نشان داد استرس دورکاری بر عملکرد و رضایت کارکنان از دورکاری اثر منفی دارد. همچنین خود انضباطی نقش تعدیل گری مثبتی در تاثیر استرس دورکاری بر عملکرد دورکاری کارکنان ایفا می کند. لذا می تواند به عنوان نوعی منبع شخصی در مدل مطالبات- منابع شغلی قلمداد شود.گرچه تحقیق حاضر در دوره همه گیری کووید-19 انجام گرفته است، با توجه به رواج دورکاری در سازمان ها پس از همه گیری کووید-19 نیز، نتایج پژوهش حاضر می تواند در برنامه ریزی های سازمانی در زمینه دورکاری مورد استفاده قرار گیرد.