مطالعات برنامه ریزی آموزشی

 پژوهش حاضر با هدف تحلیل سیاستها و سازوکارهای آموزشی دانشگاه فنی حرفه ای به عنوان یک مطالعه موردی در صدد است تا کم و کیف  برنامه های آموزشی این دانشگاه را تحلیل، چالش ها و آسیب های پیش رو را شناسایی و استراتژیهایی را برای بهبود کیفیت و عملکرد آموزشی و پژوهشی این دانشگاه پیشنهاد نماید. روش پژوهش، کیفی چندگانه و از نوع تحلیل سند و پدیدارنگاری است. مشارکت کنندگان 12 نفر از مدیران دانشگاهی و کارفرمایان ذیربط در حوزه رشته های فنی بودند که به صورت هدفمند انتخاب و با آنان مصاحبه شد. برای تحلیل یافته ها  نیز از روش تحلیل محتوای کیفی با تأکید بر مؤلفه های اصلی استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد؛ با وجودیکه دانشگاه مورد مطالعه از نظر سیاست ها و سازوکارهای تعیین شده حتی المقدور در اسناد بالا دستی با سنت دانشگاه های کارآفرین همسویی دارد اما در عمل با مجموعه ای از چالش های محیطی زمینه ای، ساختاری و  محتوایی دسته و پنجه نرم می کند که عدم توجه به آنها و عدم ارائه راه حلی برای این چالش ها، نه تنها اثر بخشی و کارآمدی دانشگاه  را تحت الشعاع قرار می دهد بلکه باعث می شود که در تقابل با فلسفه وجودی و چشم انداز راهبردی آن قرار گیرد.  

هدف پژوهش حاضر واکاوی عوامل مؤثر بر وضعیت تحصیلی داوطلبان کنکور رشته های تحصیلی (علوم انسانی، فنی و پایه) در مقاطع مختلف با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون می باشد. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده ها به روش کیفی موردی انجام گردید. از مصاحبه و اسناد جهت تعیین عوامل و نشانگرهای موثر در ارزیابی وضعیت تحصیلی داوطلبان و اولویت بندی آنها استفاده شد. از روش تحلیل محتوا برای تحلیل یافته های مصاحبه و اسناد استفاده شد. با استفاده از نمونه گیری هدفمند۱۰ نفر برای مصاحبه انتخاب شدند. با استفاده از نمونه گیری در دسترس نیز ۴۳ سند مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها نشان داد که عوامل خانوادگی، اجتماعی و فرهنگی، فردی و روانی، اقتصادی، و آموزشی به عنوان عوامل موثر بر وضعیت تحصیلی داوطلبان تعیین و نشانگرهایی برای این عوامل مطرح شدند. در اولویت بندی نتایج مشخص شد که از عامل فردی معیار جنسیت، از عامل خانوادگی معیار سطح سواد اعضای خانواده، از عامل اقتصادی معیار وضعیت اقتصادی، از عامل روانی معیارهای انگیزه پیشرفت، خود کارآمدی و سلامت روان، از عامل اجتماعی- فرهنگی معیار محل سکونت (همراه خانواده، خوابگاه)، از عامل آموزشی معیار معدل بالاترین اولویت ها را به خود اختصاص داده اند. در نتیجه گیری می توان گفت برخی از معیارها و عوامل هستند که می توانند بر وضعیت تحصیلی داوطلبان تاثیر بیشتری داشته باشند لذا لازم است که با توجه به هر مقطع و رشته تحصیلی به بهبود آنها پرداخت.

بهره مندی اعضای جامعه از سطح قابل قبولی از امکانات و خدمات آموزشی، بنیان اصلی توسعه هر جامعه ای را تشکیل می دهد. برقراری تعادل و توازن میان کمیت و کیفیت شاخص های آموزشی بر اساس نیاز افراد جامعه، ضمن ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات آموزشی و توسعه علم و دانش در سطح جامعه، صرفه جویی در تخصیص امکانات و خدمات آموزشی را به دنبال خواهد داشت. این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی و همبستگی انجام گرفته است، به دنبال پاسخ به این پرسش است که نحوه نابرابری فضایی شاخص های آموزشی در استان های ایران چگونه است و چه عواملی بر روی توزیع این شاخص ها اثرگذارند؟ محدوده مورد مطالعه شامل 31 استان کشور است و برای جمع آوری داده های مورد نیاز تکیه اصلی محققان بر داده های مرکز آمار بوده است. یافته های پژوهش نشان داد میان استان های کشور به لحاظ برخورداری از شاخص های آموزشی، نابرابری وجود دارد. تا حد زیادی برخلاف انتظار، سه استان ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و خراسان شمالی به ترتیب با ضریب 632/0، 598/0 و 585/0، در رتبه های اول تا سوم و استان های قم، تهران و البرز به ترتیب با ضریب 248/0، 250/0 و 251/0، در پایین ترین رتبه ها قرار گرفته اند. نتایج ضریب همبستگی نشان داد متغیرهای نرخ شهرنشینی، نرخ روستانشینی، درصد جمعیت هر استان از جمعیت کل کشور و مهاجرت به داخل استان ها، به ترتیب با مقادیر 522/0-، 520/0، 533/0- و  494/0-، دارای رابطه معناداری با برخورداری استان های کشور به لحاظ شاخص های آموزشی هستند. همچنین نتایج مدل برازش شده رگرسیونی نشان داد دو متغیر درصد جمعیت هر استان از جمعیت کل کشور و درصد شهرنشینی به ترتیب با بتای 393/0- و 375/0-، توانسته اند 5/40 درصد از واریانس برخورداری استان های کشور از شاخص های آموزشی را تبیین نمایند. نتایج پژوهش نشان می دهد تمرکز جمعیت به ویژه جمعیت شهرنشین در استان هایی مانند قم، تهران، البرز، اصفهان و روند فزایند مهاجرت به این استان ها، موجب کاهش سرانه زیرساخت ها و پرسنل آموزشی و در نتیجه کاهش سرانه ها شده است. در راستای برقراری عدالت فضایی در استان های کشور، توجه به متغیرهای جمعیتی و درصد شهرنشینی، از الزمات برنامه ریزی توسعه پایدار شاخص های آموزشی در کشور است. 

پژوهش حاضر به بررسی وضعیت شاخص آموزشی در منطقه اورامانات استان کرمانشاه می باشد. از لحاظ هدف کاربردی و از نوع توصیفی تحلیلی می باشد. جامعه آماری آن 14 شهرستان استان کرمانشاه با تأکید بر منطقه اورامانات می باشد در راستای پاسخگویی به سؤالات پژوهش از 25 متغیر بخش آموزشی استفاده شده است که اطلاعات لازم در این زمینه از سالنامه آماری سال 1395 استان کرمانشاه گرفته شده است. تکنیک آنتروپی شانون جهت تعیین ضریب اهمیت شاخص ها ،  مدل ARAS  به منظور سنجش میزان برخورداری شهرستان های استان کرمانشاه و نرم افزار SPSS( آزمون همبستگی پیرسون) برای بررسی رابطه بین نرخ شهرنشینی با توسعه یافتگی شهرستان ها استفاده شده است. نتایج نشان می دهد ضریب توسعه شاخص آموزشی در شهرستان های استان کرمانشاه (1) تا (6720/0) می باشد به طوری که شهرستان هرسین با (1) تنها شهرستان توسعه یافته(14/7 درصد ) می باشد و سیزده شهرستان دیگر یعنی پاوه، قصر شیرین، روانسر ، اسلام آبادغرب ، گیلانغرب ، کنگاور ، کرمانشاه ، دالاهو ، سرپل ذهاب ، جوانرود، صحنه ، سنقر و نهایتاً ثلاث باباجانی با (6720/0) به ترتیب در رتبه های دوم تا چهاردهم و نیمه توسعه یافته ( 86/92 درصد) می باشند. وضعیت توسعه شهرستان های منطقه اورامانات بدین صورت می باشد شهر ستان پاوه با (7967/0) در رتبه دوم، شهرستان روانسر با (7355/0)، در رتبه چهارم، شهرستان جوانرود با (7126/0) در رتبه یازدهم و شهرستان ثلاث باباجانی با (6720/0) در رتبه چهاردهم می باشد. بین نرخ شهرنشینی و وضعیت توسعه شاخص آموزشی همبستگی معناداری وجود ندارد، در برنامه ریزی آموزشی باید شهرستان های محروم در اولویت نخست توسعه آموزشی و دیگر شهرستان ها در اولویت بعدی قرار گیرند.

هدف پژوهش بررسی سهم واسطه گری پرسه زنی سایبری در روابط بین کیفیت نظارت استاد راهنما و تعلل ورزی تحصیلی دانشجویان دکتری بود. روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی بود. نمونه تحقیق شامل 201 نفر از دانشجویان دکتری دانشگاه شیراز بودند، که با استفاده از شیوه نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل مقیاس های کیفیت نظارت استاد راهنما (هرمن و همکاران، 2014)، پرسه زنی سایبری (درون، 2011) و تعلل ورزی تحصیلی (مک کلوزی، 2011) بودند که پس از محاسبه روایی و پایایی بین نمونه توزیع و داده ها با استفاده از مدل معادلات ساختاری تحلیل شدند. یافته ها نشان داد که کیفیت نظارت استاد راهنما تاثیر منفی و معناداری بر رفتار پرسه زنی سایبری دانشجویان دارد، رفتار پرسه زنی سایبری تاثیر مثبت و معناداری بر افزایش تعلل ورزی دانشجویان در اتمام رساله دکتری دارد، و کیفیت نظارت استاد راهنما تاثیر منفی، اما غیرمعنادار بر تعلل ورزی دانشجویان در اتمام رساله دارد.

هدف پژوهش حاضر بررسی کیفیت نظام آموزش عالی ایران براساس موازین رتبه بندی های جهانی و ارائه رهیافت هایی برای برنامه ریزان آموزش عالی کشور است که از رویکرد تحقیق کیفی از نوع تئوری زمینه ایی بهره گرفته است. شرکت کنندگان در تحقیق، افراد صاحبنظر در  موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه تهران، موسسه آموزش عالی بیمه اکو، دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه فنی و حرفه ایی بود. ابزار مورد استفاده در پژوهش، مصاحبه نیمه ساختارمند، به گونه ایی که 16 نفر از افراد آگاه به حوزه مورد مطالعه با روش نمونه گیری گلوله برفی مورد مصاحبه قرار گرفتند و مصاحبه ها تا رسیدن به اشباع نظری ادامه داشت. مدت زمان مصاحبه ها از60-30 دقیقه در نوسان بود. برای اعتبار سنجی داده ها از دو روش بازبینی مشارکت کنندگان و مرور خبرگان غیر شرکت کننده در پژوهش استفاده شد. همچنین در تجزیه و تحلیل داده ها نیز  از کدگذاری باز، محوری و گزینشی استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد چالش های اقتصادی، چالش های فرهنگی-اجتماعی، چالش های سیاست گذاری، چالش های مدیریت دانشگاهی، چالش های زیرساختی، چالش های آموزشی و چالش های پژوهشی از عواملی هستند که منجر به ضعف رتبه دانشگاه های کشور در رتبه بندی های جهانی شده اند. در این راستا، لایه گذاری، افزایش کارآیی و اثربخشی عملیاتی، تغییر مسیر سیاست ها، گذر از رشد به توسعه و تقویت ارتباطات بین المللی، از جمله راهبردهای ارائه شده به منظور بهبود رتبه دانشگاه های ایران در رتبه بندی های مذکور، شناسایی شده است.

در سال های اخیر آموزش عالی کشور با مسائل متنوعی نظیر صندلی های خالی در واحدهای دانشگاهی، بیکاری فارغ التحصیلان و... مواجه شده که چالش های جدی پیش روی برنامه ریزان آموزشی قرار داده است. لازمه مقابله با این چالشها، شناخت عوامل تعیین کننده انتخاب متقاضیان آموزش عالی و بویژه تصمیم به انتخاب رشته-محل تحصیل است که با طراحی الگوی مناسب بخوبی امکانپذیر می باشد. دستاوردهای مبتنی بر این الگو علاوه بر کمک به برنامه ریزان و سیاستگذاران آموزشی، به ارتقای کیفیت انتخاب و تصمیمات داوطلبان نیز کمک می نماید. در این مقاله الگوی انتخاب کُد- رشته- محل های تحصیلی داوطلبان طراحی و با اتکا به نتایج آن تمایز رفتار داوطلبان به تفکیک جنسیت، وضعیت شغلی و محل سکونت تحلیل و ارزیابی شده است. جامعه تحقیق، داوطلبان رشته مهندسی برق کنکور کارشناسی ارشد سال 1397 است و الگوی انتخاب رشته-محل با استفاده از داده های مربوط به ویژگی های افرادی که حداقل یک کد رشته محل را انتخاب نموده اند و کاربست رگرسیون لاجستیک مرتب شده برآورد شده است. یافته های کلی نشان دهنده گرایش بالای داوطلبان به کد رشته محل های دانشگاه های دولتی مستقر در تهران و مراکز استان ها (اعم از روزانه و شبانه) می باشد؛ داوطلبان رشته مهندسی برق با احتمال 75% یکی از این دو نوع کد رشته ها را به عنوان گزینه اول انتخاب می نمایند. همچنین به جز شاغلان دستگاههای دولتی، زنان بیشتر از مردان گرایش به حضور در کدرشته های مستقر در شهر تهران دارند. علاوه بر آن در میان داوطلبان شاغل، تنوع بیشتری در انتخاب انواع کد رشته محل ها مشاهده می شود و در میان افراد غیرشاغل، گرایش قابل توجهی به دوره های روزانه دانشگاه های شهر تهران وجود دارد. نتایج حاصل از تحلیل ده درصد رتبه های برتر نشان می دهند که این گروه با احتمال بسیار زیاد، دوره های روزانه دانشگاه های دولتی تهران را انتخاب می نمایند.

مقاله حاضر با هداف شناسایی و ارائه الگوی استراتژی های توسعه منابع انسانی در عصر انقلاب صنعتی چهارم در شرکت های شیمیایی مستقر در شهرک های صنعتی شهر اهواز تدوین شده است. با بهره گیری از روش پژوهش آمیخته (طرح توصیفی متوالی) و روش جمع آوری داده های مثلثی یعنی تحلیل اسناد شرکت ها، پرسشنامه و مصاحبه نیمه باز این مطالعه اجرا شده است. در بخش کمی با بهره گیری از دو پرسشنامه «نوآوری کارآفرینانه» و «یاددهی و یادگیری سازمانی (آموزش)» و در بخش کیفی با روش داده بنیاد الگوی پارادایمی توسعه منابع انسانی در شرکت های شیمیایی استخراج گردید. نتایج بدست آمده نشان داده که میانگین نوآوری کارآفرینانه 3 از 5 و میانگین توسعه یاددهی یادگیری سازمانی (آموزش) نیز 3 از 5 بوده است. همچنین عوامل علّی (میل به توسعه طلبی فردی شاغلین)، شرایط زمینه ای (وضعیت اقتصادی و تورمی اقتصاد و شرایط مالی و هزینه ای شرکت ها)، شرایط مداخله گر (توانمندی و مهارتهای کارکنان)، راهبردهای توسعه منابع انسانی (طراحی نظام راهبردی توسعه منابع انسانی شرکت) و پیامدها (انطباق نیروی کار با نیازهای روز فناوری) شناسایی شدند.

هدف پژوهش مطالعه مفهوم، ابعاد و مصادیق شهروندی دانشگاهی در نظام آموزش عالی ایران از منظر اساتید و دانشجویان و ارتباط آن با عناصر برنامه ریزی آموزشی در این نظام آموزشی است. پژوهش از راهبرد کیفی بهره گرفته و با روش پدیدارشناسی تفسیری انجام شده است.  مشارکت کنندگان در پژوهش شامل 34 نفر از اساتید و دانشجویان(مقاطع مختلف) در دانشگاه های تهران، علامه طباطبایی، کردستان و  بو علی سینای همدان بودند که به صورت هدفمند (به گونه ای که از رشته ها و تخصص های مختلف و همچنین گرایش ها و مقاطع مختلف تحصیلی در آن نمونه حضور داشته باشند) انتخاب و فرآیند جمع آوری اطلاعات تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت و داده ها با استفاده از  ابزار مصاحبه نیمه ساختارمند جمع آوری شد.  با استفاده از روش همسوسازی، اعتبار داده ها مورد تأیید قرار گرفته است. جهت تحلیل داده ها از روش تحلیل مضمون و با استفاده از نرم افزار تحلیل کیفی MAXQDA استفاده شد. نتایج پژوهش شامل پنج مضمون فراگیر بود که عبارت از: مهارتهای شهروندی دانشگاهی(کنشی-اجتماعی؛ دانشی-فنی و سیاسی-مشارکتی)، مفهوم شهروندی دانشگاهی(شهروندی حقوقی-قانونی؛ دانش آموخته شهروند؛ شهروندی دانشگاهی چندفرهنگه؛ شهروند علم گرا؛ شهروندی دانشگاهی مبتنی بر مکانیسم عرضه و تقاضا شهروندی دانشگاهی به مثابه یک مقوله اقتصادی؛ شهروندی فرهنگی)، ابعاد و مولفه های شهروندی دانشگاهی(آزادی آکادمیک؛ اخلاق حرفه ای و آکادمیک؛ ایفای نقش دانشگاه عامل؛ حق مشارکت اجتماعی و راهبری؛ انتقال هویت علم و پاسداشت آن)، آموزش شهروندی دانشگاهی(آموزش با نگاه تک ارزشی و آموزش بر مبنای بی طرفی ارزشی) و جوانب شهروندی دانشگاهی(حفظ و ارتقاء سرمایه های مولد شهروندی؛ حقوق مرتبط با شهروندی دانشگاهی و مسئولیت های شهروندی دانشگاهی) هستند.

با توجه به اهمیت سواد اطلاعاتی برای دانشجویان دانشگاه، پژوهش حاضر با هدف طراحی  مقیاسی روا و پایا  به منظور سنجش سواد اطلاعاتی  دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته روانشناسی انجام  شده  است. برای این منظور، بر اساس نظر متخصصان روانشناسی تربیتی که دانش و تجربه کافی داشتند، یک مقیاس اولیه با تعداد 35 گویه تهیه شد. جامعه آماری پژوهش شامل دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی  دانشگاههای شهر تهران در رشته روانشناسی بود. از میان جامعه آماری، تعداد ۲۸۶ نفر با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای به عنوان شرکت کنندگان در پژوهش انتخاب شدند و به مقیاس پاسخ دادند. برای تحلیل داده های به دست آمده، از نرم افزار SPSS و روش های آماری تحلیل عاملی، ضریب همبستگی و آزمون t مستقل استفاده شد. پس از حذف 11 گویه، نتایج تحلیل عاملی وجود پنج بعد را نشان داد. با توجه به محتوای گویه ها، ابعاد پنجگانه تحت عناوین روش شناسی، استنتاج و تبیین، جستجوی اطلاعات، دانش آماری و دانش پایه پژوهش نامگذاری شدند. ضریب پایایی برای نمره کل مقیاس 88/0 و برای ابعاد روش شناسی، استنتاج و تبیین، جستجوی اطلاعات، دانش آماری و دانش پایه پژوهش، به ترتیب  برابر با 83/0، 84/0، 71/0،  82/0 و 59/0 بود. پژوهش حاضر نشان داد که ابزار طراحی شده از کفایت لازم برخوردار است و می تواند در پژوهش ها مورد استفاده قرار گیرد.