مطالعات برنامه ریزی آموزشی

پژوهش حاضر با هدف تحلیل چالش های نوظهور آموزش عالی و کنشگری  اعضاء هیأت علمی در برنامه ریزی آموزشی و ارائه مدلی مفهومی براساس درک، تفسیر و معناسازی اعضاء هیأت علمی جهت توسعه آموزش عالی کشور انجام شده است. برای رسیدن به هدف مذکور از روش نظریه داده بنیاد استفاده شده است. اطلاعات از اعضاء هیأت علمی دانشگاه تهران و خوزستان جمع آوری شدند. در مجموع 23 نفر با روش نمونه گیری هدفمند با لحاظ قاعده اشباع و حداکثر تنوع انتخاب مورد مصاحبه قرار گرفتند. تحلیل داده ها با استفاده از رویه های نظام مند کوربین و اشتراوس انجام شد که شامل کدگذاری مفاهیم و شکل دادن به نظریه است. در مرحله کدگذاری باز 315 مفهوم به دست آمد که در قالب 16 مقوله اصلی، حول یک مقوله ی هسته به نام (چالش های پیش روی برنامه ریزی دانشگاهی و کیفیت ادراک شده) شکل گرفته اند. با توجه به سطح بندی انجام شده پیشایندها (توسعه فرهنگ کیفیت)، فرآیندها (توانمندسازها) و برآیندها (مسئله بهبود کیفیت) الگوی نهایی ارزشیابی کیفیت برنامه ریزی دانشگاهی طراحی شد. براساس این الگو بازتعریف جایگاه دانشجویان و استادان در مجموعه گفتمان آموزش عالی زیربنایی ترین عنصر در پیاده سازی کیفیت برنامه ریزی دانشگاهی است. این شاخص بر خوداثربخشی و تفکرعلی کنشگران دانشگاهی تأثیر می گذارد. در نهایت نیز جامعه پذیری دانشگاهی، تسهیم دانش و کارآمدی برنامه ریری درسی مبتنی بر نیاز را فراهم می آورد. جهت عملیاتی نمودن این امر بازنگری در قوانین اجرایی و توجه به عقلانیت و گفت وگوی ذینفعان ضروری می باشد.

هدف از پژوهش حاضر، شناسایی مولفه های دانشگاه کلاس جهانی می باشد. این پژوهش کیفی، با استفاده از راهبرد فراترکیب تدوین شده است. بنابراین با جستجوی کلیدواژه دانشگاه کلاس جهانی در بازه زمانی (1382-1397) (2000-2019) مقالات مرتبط از پایگاه های اطلاعاتی: مگیران؛ پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی؛ پرتال جامع علوم انسانی ؛ نورمگز؛ ساینس دایرکت؛ گوگل اسکالر؛ اریک و سیج  استخراج شد. از مجموع 55 مقاله احصاء شده 31 مقاله به تحلیل نهایی راه یافت.با استفاده از راهبرد تحلیل مضمون، کدگذاری شدند. یافته های پژوهش شامل 10 مضمون پیش سازمان دهنده اولیه بود که در قالب 28 مضمون پیش سازمان دهنده ثانویه دسته بندی شدند. این مضامین شامل؛ علمی و آکادمیکی (برنامه آموزشی بین اللملی، برنامه درسی بین المللی، پژوهش های ماموریت گرای بین المللی، ارتقاء ظرفیت های بین المللی پژوهش)، حکمرانی خوب (قوانین و مقررات، مدیریت عمومی کارآمد، مدیریت نوین در آموزش عالی)، کارآفرینی دانشگاهی (نهادسازی صنعتی، تعامل مستمر با صنعت)، خود مدیریتی دانشگاهی (رهبری بین المللی در دانشگاه، مدیریت استعدادها، تضمین کیفیت، جمع سپاری در تصمیمات دانشگاه، مسئولیت اجتماعی دانشگاه)، توسعه مالیه دانشگاهی (مالیه برون دانشگاهی، مالیه درون دانشگاهی)، رقابت پذیری (فضاسازی رقابتی، رقابت مبتنی بر عملکرد)، توسعه ظرفیت های نرم (فرهنگ دانشگاهی بین المللی، دگرپذیری فرهنگی)، توسعه ظرفیت های سخت (توسعه زیرساخت های سخت، توسعه زیرساخت های هوشمند)، توسعه سرمایه انسانی (توسعه سرمایه انسانی اعضای هیئت علمی، توسعه سرمایه انسانی دانشجویان، توسعه سرمایه انسانی کارکنان) و توسعه راهبردهای بین المللی (شناخت بین المللی، تبادلات بین المللی، رویدادهای بین المللی) می شود. برآیند این کندوکاو نشان می دهد با توجه به تحولات به وجود آمده در ساختار نظام های دانشگاهی در کنار موج های جهانی برای تشدید همگرایی جهانی، حرکت به سمت ایجاد دانشگاه کلاس جهانی برای ارتقاء کارایی و اثربخشی نظام های دانشگاهی به ویژه برای کشورهای در حال توسعه در شرایط جهانی و رقابتی امروز گریز ناپذیر است. مضامین به دست آمده از این مطالعه می تواند به مثابه نقشه راه سیاستگذاری و برنامه ریزی جهت دستیابی به این مهم مورد توجه قرار گیرد.

مقاله حاضر با هدف کنکاشی در مبانی نظری و تجربی نابرابری های اموزشی در پرتو تحولات انقلاب های صنعتی بویژه انقلاب صنعتی چهارم تدوین شده است. با بهره گیری از روش فراتحلیل کیفی مبانی نظری و زیرساخت های تحولات ناشی از چهار انقلاب صنعتی بررسی شده است. آنگاه تاثیرات انقلاب ها و بالاخص انقلاب صنعتی چهارم بر نابرابری های آموزشی در سه محور اصلی یعنی: دسترسی یا برخورداری از آموزش؛ منابع در اختیار نظام آموزشی؛ و از نظر عملکرد نظام آموزشی بررسی گردید. نتایج نشان داد : بر اساس مبانی نظری نابرابری اقتصادی (کوزنتس)، نظریه اجتماعی یا مکتب تضاد و رقابت (مارکس و مکتب فرانکفورت)، نظریه فرهنگی (بوردیو) و نظریه نابرابری آموزشی (راولز) می توان بیان داشت مسئله نابرابری موجود در نظام آموزشی در سه محور اصلی دسترسی، منابع و عملکرد نظام آموزشی مستمرا در حال گسترش است. انقلاب صنعتی اول تا سوم موجب افزایش عمق کمی و کیفی نابرابری های آموزشی بویژه در کشورهای در حال رشد و یا با رشد پایین در سه زمینه اصلی دسترسی، منابع و عملکرد نظام آموزشی شده است. انقلاب صنعتی چهارم با بروز فرصت هایی مانند درهم آمیزی فناوری ها بر پایه سامانه های فیزیکی سایبری و تحول دیجیتال همزمان با برقراری ارتباط میان انسان و ماشین تاثیرات مثبت، منفی و مشروطی بر دسترسی، منابع و عملکرد نظام آموزشی و نابرابری های آموزشی دارد.

در دهه های اخیر افزایش قابل توجه دانشگاه ها همراه با رشد فزاینده تعداد دانشجویان، تأمین مالی دانشگاه های دولتی را به یکی از چالش های مهم پیش روی نظام آموزش عالی کشور و به طور کلی دولت، بدل کرده است. هرچند منبع اصلی تأمین مالی دانشگاه های دولتی، بودجه دولت می باشد، اما تاکید محض بر این روش و غفلت از سایر روش ها به دلایل متعدد ناکارآمد است. پژوهش حاضر با هدف بررسی مسائل و مشکلات تامین وتنوع بخشی منابع مالی دانشگاه های دولتی انجام شد. روش پژوهش، کیفی از نوع پدیدارنگاری بود. جامعه پژوهش شامل مدیران دانشگاه های دولتی و صاحب نظران مدیریت مالی و اقتصاد آموزش عالی بودند که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند، با 23 نفر از آنها مصاحبه عمیق نیمه ساختار یافته انجام شد. جهت اعتبار یافته ها از معیارهای چهارگانه گابا و لینکلن و برای تحلیل داده ها از روش کدگذاری استراوس و کوربین استفاده گردید. یافته های پژوهش نشان داد که مشارکت کنندگان تحقیق، قبل از هر اقدامی بر تعیین شأن و جایگاه آموزش عالی و توجه به رسالت و ماموریت دانشگاه تاکید می نمایند. از دیدگاه آنها، تامین منابع مالی دانشگاه های دولتی در ایران تحت تاثیر عواملی همچون شرایط اقتصادی- سیاسی و اجتماعی-فرهنگی کشور، میزان توجه به آمایش سرزمین در ایجاد رشته و تاسیس دانشگاه، توانمندسازی دانشگاه، توانایی مدیران در درآمدزایی، شفافیت قوانین، عدم وجود بوروکراسی دست و پاگیر، وجود دانشگاه دانش بنیان، ساختار رشته و روابط دانشگاه با سایر بخش ها برای کسب درآمد قرار می گیرد. در نهایت تحلیل داده های این تحقیق، حاکی از پدیده ی محوریِ ضعف تفکر درآمدزایی در دانشگاه های دولتی بود.

مقدمه: جهانی شدن پدیده ای است که امروزه تمام ارکان جامعه را به سوی یکپارچگی سوق می دهد. از آنجا که آموزش عالی بخش ضروری و سازنده بستر فرهنگی جوامع بوده و از تحولات عمیق جهانی شدن متاثر می گردد؛ هدف از این مطالعه، تبیین تاثیر جهانی شدن بر آینده توسعه آموزش عالی می باشد.روش کار: روش این پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی بود. جامعه آماری شامل اعضای هیئت علمی دانشگاه استان مازندران می باشد و تعداد 322 نفر با استفاده از فرمول کوکران به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که روایی صوری توسط صاحب نظران و پایایی آن در سطح آلفای کرونباخ بالاتر از 70/0 مورد تایید قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از آزمون معادلات ساختاری استفاده شد.یافته ها: یافته ها نشان داد که برازندگی مدل معادلات ساختاری در تبیین تاثیر جهانی شدن آینده توسعه آموزش عالی در ایران پذیرش شده و جهانی شدن بر وضعیت آموزش، روندهای پژوهش، نیازسنجی و آینده توسعه آموزش عالی تاثیر معناداری دارد(t>1.96 , Sig<0.05). نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان داد جهانی شدن بر حوزه های آموزشی و پژوهشی نظام آموزش عالی موثر بوده است. به طوری که فرآیند جهانی شدن، نظام آموزش عالی را با نیازهای جدیدی مواجه نموده و موجب تدوین روندهای آموزشی و پژوهشی نوینی می شود که این امر توسعه جدی آموزش عالی را به دنبال خواهد داشت.