پژوهش های ادبی و بلاغی

داستان نویسان پسامدرن برای بازآفرینی اثر هنری و نقد مسائل اجتماعی از نقیضه نویسی بهره می گیرند. داستان «بز زنگوله پا» از محمدعلی علومی داستانی پسامدرنیستی است. در این نقیضه درون مایه ای مفهوم کلی گرایانه متن سنّتی از هم می پاشد و داستان به محل چالش گفتمان های متضاد بدل می گردد. از مضامین پسامدرن در داستان می توان به بازتاب سبک زندگی شهری، سیطره گفتمان ها در رفتار شخصیّت ها، بریدن از سنّت ها، جانشین شدن فردیّت به جای آرمان گرایی جمعی و نقش تکنولوژی و فناوری در زندگی امروز اشاره کرد. نویسنده از طریق اتصال کوتاه از جهان واقعیّت به جهان تخیّلی داستان وارد می شود و خط مرزی میان داستان و واقعیّت را فرو می ریزد و بر تصنعی بودن اثر تأکید می ورزد. اتصال کوتاه در کنار مؤلّفه هایی چون عدم اقتدار نویسنده، نوسان زاویه دید، وجود روایت های تو در تو و پایان بندی آزاد از عوامل ایجاد عدم قطعیّت در داستان اند. وجود بینامتن های گوناگون در داستان و آمیختن شعر و نقیضه و خاطره گویی سبب پویایی و توسعه متن شده است. حضور چند بینامتن در کنار یکدیگر، خواننده را با جهان های متفاوتی که در یک شبکه متنی جای دارند، روبرو می کند. روابط بینامتنی و اتصال کوتاه در برجسته کردن محتوای هستی شناسانه اثر نقش مهمی دارند؛ چرا که موجب سیّال شدن مرزهای بین متون مختلف می شوند. این نوشتار با شیوه توصیفی- تحلیلی قصد دارد به سوالات زیر پاسخ دهد. 1- کدام مؤلّفه های پسامدرن در داستان بز زنگوله پا دیده می شود؟ 2- نویسنده برای برجسته کردن محتوای وجود شناسانه از چه روش هایی استفاده می کند؟

نویسندگان کودک با انتخاب و پردازش مناسب درون مایه می توانند کودکان را با مسایل مهم زندگی و جهان پیرامون آشنا کنند. یکی از نویسندگانی که در داستان هایش به کودکان و مسایل آنها توجه زیادی دارد، رولد دال است. او یکی از نویسندگان برجسته و مشهور ادبیات کودک انگلستان است. دال آثار متعددی برای کودک و نوجوان خلق کرده و بیشتر آثارش به زبان فارسی و چندین زبان زنده دنیا ترجمه شده است. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل درون مایه و تصویر در داستان های کودکانه دال است. درون مایه داستان های دال اغلب پیرامون زندگی کودک و مسائل دوران کودکی است.روش تحقیق به صورت کتابخانه ای و تحلیل محتواست. مسایلی چون؛ تفاوت فکری و سلیقه کودک و بزرگسالان، کاهش ترس در کودکان، تاثیرات منفی خشونت در زندگی کودک، افزایش محبت و همدلی میان کودک و همسالان و تقویت روحیه انتقاد در کودک، مهم ترین درون مایه داستان های دال را تشکیل می دهد.افزایش محبت و همدلی میان کودک و همسالان و تقویت روحیه انتقاد در کودک، مهم ترین درون مایه داستان های دال را تشکیل می دهد.

منظومه وامق و عذرا یکی از آثار ظهیر کرمانی است که آن را به تقلید از خسرو نامه ی عطار سروده است. در این مقاله وجوه تشابه دو اثر غنایی منظومه ازهر ومزهر نزاری قهستانی و وامق و عذرای ظهیر کرمانی با روش کتابخانه ای و با شیوه ی تحلیل و توصیف مورد بررسی قرار گرفت. به جهت شناخت عمیق ترمتون ادبی و غنایی این دو اثر به شیوه مقایسه ای مورد مطالعه قرار گرفتند که در هر دو اثر شاهزاده ای عاشق دختری زیبا شده ولی بعد از روبرو شدن با مخاطرات فراوان و ماجراهای هولناک مشابه به معشوق خود رسیده اند. با وجود شباهتهای دو منظومه تفاوتهایی نیز در این دو منظومه وجود دارد مانند شیوه عاشق شدن شخصیت ها، عذرا دختر پادشاه جن است و ازه،ر شاهزاده ای از نوع انسان، حضور هلیل به عنوان رقیب در ازهر و مزهر و نبودن رقیب در وامق و عذرا. در مجموع زاویه دید در هر دو داستان بیرونی است و صحنه پردازی متفاوت است. در اثر ظهیری کرمانی مخیل و در اثر نزاری قهستانی بیشترصحنه ها بیان حماسی نبردهای مزهر با هلیل و یاران اوست. زبان منظومه ی ظهیر کرمانی مزین به آرایه های ادبی است اما اثر نزاری قهستانی نسبت به آن ساده تر است و این مساله اثر وی را از شکل حجمی به خطی بدل ساخته است.

محمود کیانوش از پیشگامان شعر کودک در ایران به شمار می رود. اشعار وی، علاوه بر سادگی ساختار و روانی جملات، دارای محتوایی متناسب با جهان بینی مخاطب است. وی با گذر از «منِ» واقعی(انسان بزرگسال) و انتخاب زبان کودک، بر اساس مقتضای حال مخاطب سخن گفته است. در این جستار، با بررسی محتوای دو مجموعه شعر طوطی سبز هندوستان(گروه های سنّی الف و ب) و بچه های جهان(گروه های سنّی ج و د)، در پی پاسخگویی به دو سوال محوری زیر هستیم: - آیا کیانوش در به کارگیری مضامین شعر کودک به گروه سنّی و رشد ذهنی مخاطب توجّه داشته است؟ - با توجّه به گروه های سنّی مختلف، در دو مجموعه ی مورد پژوهش، کدام مضامین بیشترین کاربرد را دارد؟ آشنایی کیانوش با نیازهای فکری و توجه به درک محدود کودک باعث شده است نگاه کودکانه را در اشعارش برگزیند و جهان را از دریچه ی چشم کودکان بنگرد و بر اساس این، سخن خود را با اقتضای سنّی کودک تطبیق دهد؛ البته کیانوش به همه ی گروه های سنّی کودکان نگاهی یکسان ندارد؛ بلکه با افزایش گروه سنّی، مفاهیمی از قبیل خود محوربینی و عینی گرایی تبدیل به تعامل گروهی و مفاهیم انتزاعی شده، و به تبع آن، مضامین اشعار او نیز تغییر یافته است.

بررسی ساختاری (ریخت شناسی) یکی ازشیوه های واکاوی اثر ادبی است که با تحقیقات ساختار شناس روسی، ولادیمیر پراپ، در 1928 قدم به عرصه نهاد. هدف از تحلیل ساختاری در هر موضوعی رسیدن به شناخت بهتری از سرشت انسان و طبیعت و ارتباط این روساخت ها با کنه عقاید و مذهب و هنر و دانش مردمان است. برای پی بردن به این ارتباطات، معیارها و شاخصه هایی لازم است تا مؤلّفه های اصلی و محوری از عناصر غیر مهم _ که نقش کلیدی در پیش برد حوادث ندارند _ بازشناخته شوند. الگوی ریخت شناسی پراپ یکی از روش هایی است که این معیارها را در اختیار محقّق قرار می دهد. این مقاله که به شیوه کتابخانه ای و با بهره گیری شگرد توصیف و تحلیل نگاشته شده، کوشیده است تا شعرهای روایی نیما را بر اساس نظریّه ی ریخت شناسی پراپ تحلیل کند و نشان دهد که منظومه های نیما تا چه حد با خویش کاری های سی و یک گانه ی پیشنهادی پراپ منطبق است و ساختار کلّی آن ها چگونه است. دستاورد پژوهش ناظر براین است که کارکردهای آغازین منظومه ها با کارکردهای موجود در قصّه های پریان منطبق است؛ امّا خویش کاری های میانی و پایانی، به دلیل واقعی بودن داستان ها اگرچه ظاهراً با کارکردهای مورد بررسی پراپ مشابه است؛ لیکن از نظر مصداق با آن ها متفاوت است. درنهایت این داستان ها با تفاوت در تعداد و مضمونخویش کاری ها در ساختاری مشابه جای می گیرند و با مدل پیشنهادی پراپ قابل تحلیل هستند.

تخیّل در کنار عناصری همچون زبان، عاطفه، اندیشه و موسیقی از عناصر مهم و سازنده شعر و کلام شاعرانه محسوب می شود. فن بیان نیز محملی است که از دیرباز این عنصر مهم شعری در آن مورد بررسی قرار گرفته است و در این باب از گذشته های دور تا به امروز کتب متعددی به نگارش درآمده است. تأمّل در کتاب بیان آقای دکتر سیروس شمیسا گویای آن است که این کتاب نسبت به دیگر کتبی که در سالهای اخیر در موضوع بیان به نگارش درآمده حائز امتیازات ویژه ای است. توجه ایشان به بلاغت قدیم و مطالعات بلاغی جدید با تأکید بر اشعار سنتی و معاصر فارسی باعث شده است که در این اثر خواننده در عین رهایی از دشواری های بلاغت قدیم با یافته های نوینی در موضوع بیان مواجه شود. نظر به اهمیت این کتاب و از این جهت که جزء کتب درسی دانشگاهی است نگارنده لازم دانست در باب برخی موضوعات و نکاتِ این کتاب مطالبی را بیان کند. مطالبی که به منظور ارج نهادن بر مساعی استاد و تقویت این کتاب صورت گرفته است.