پژوهش های ادبی و بلاغی

بیهقی به عنوان نویسنده ای هوشمند برای آفرینش تاریخی زنده از شگردهای گونه گونی ازجمله ارتباط غیرکلامی بهره برده است. وی برای طرح مؤثرتر معنا با ارتباط غیرکلامی به پیوند این شیوه با استفاده از دستمایه های بیانی از جمله کنایه پرداخته است. ارتباط غیرکلامی عبارت است از تمامی محرّک های غیرکلامی در یک محیط ارتباطی که هم به وسیله ی منبع (فرستنده) و هم استفاده ی آن از محیط به وجود می آید و دارای ارزش پیامی بالقوّه برای فرستنده و گیرنده است. این امر ممکن است عمدی یا غیرعمدی باشد و می تواند به دامنه ی وسیعی از پدیده ها اطلاق شود که حوزه ی گسترده ای را در بر می گیرد؛ از بیان چهره ای و اشاره ی اندامی تا مُد و نماد های وضعیتی، از رقص و نمایش تا موسیقی و لال بازی. دراین مقاله پس از معرفی مؤلّفه های ارتباط غیرکلامی و اهمیت نقش کنایه در این ارتباط ها به استخراج و تحلیل آن ها پرداخته شد. دستاورد پژوهش ناظر براین است که از میان مؤلّفه ها ی مختلف، مؤلّفه ی اشاره و حرکت به دلیل حمایت و طرفداری از شخص مورد نظر، نفرت به علت تنزّل مقام، نشان دادن قدرت و اُبُهت و... بالاترین بسامد و مؤلّفه ی زمان به دلیل عجله و شتاب کم ترین بسامد را داشته است.

مقاله حاضر، به بررسی انتقادی کتاب مشّاطه بکر سخن (گزارش هشت قصیده از دیوان خاقانی شروانی) به کوشش دکتر احمد غنی پور ملکشاه اختصاص دارد. در این مقاله نشان خواهیم داد که به دلایلی ازجمله عدم تحقیق بایسته در پیشینه تحقیق، تسامح و سهل انگاری، عدم احصای کلّ اشارات و نیز بدفهمی های قسمت هایی از متن، متن گُزیده حاضر چندان قابل اعتماد نیست و کاستی های آن احتیاج به بازبینی و اصلاح مجدد دارد تا هرچه بیشتر به غنای آن افزوده شود. هم چنین از آن جایی که کتاب مشّاطه بکر سخن، برای توضیح پاره-ای از قصاید خاقانی تهیّه شده و بخش قابل توجّهی از آن در شروح دیگر دیوان خاقانی آمده است، بررسی این کتاب به موازات شروح دیگر ضرورت دارد؛ بنابراین، در بخش نخست مقاله به بررسی کتاب در حوزه نقد ساختار و در بخش دوم مقاله به نقد شرح در حوزه محتوای کتاب پرداخته شده و مزایا و کاستی های هریک مورد بررسی قرار گرفته است. x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

شعر فنی یکی از دشوارترین و پیچیده ترین سبک های شعر فارسی است که در قرن ششم رواج یافت. خاقانی از بزرگترین شاعران این سبک به شمار می رود. یکی از سئوالاتی که مطرح می شود این که خاقانی به چه شیوه ای از علوم بلاغی بهره گرفته و این کاربرد چه تأثیری بر شعر او گذاشته است؟ کتاب ها و مقالات زیادی پیرامون سبک شعر خاقانی و دشواری های شعری او نوشته شده است ولی به دلیل گستردگی اشعار و مضامین متنوع و دیر فهم بودن اشعار خاقانی هنوز این ضرورت وجود دارد که پژوهش گران به تحقیق و تفحص بپردازند و پیچیدگی ها و دشواری های شعری او را برطرف نمایند. انجام پژوهش های جدید درباره خاقانی و اشعار او سبب می شود که خوانندگان بتوانند با زبان و شعر خاقانی ارتباط بیشتری برقرار کنند و آن ها را بهتر درک کنند. خاقانی برای خلق تصاویر بدیع و شگفت انگیز در اشعار خویش از صنایع بدیعی و صور خیال به شیوه هایی خاص بهره برده است. اگرچه این بدیع گویی سبب پیچیدگی اشعار او شده ولی به لحاظ هنری و آفرینش ادبی بسیار درخور توجه است. در این مقاله با ارائه نمونه هایی از اشعار خاقانی، لفظ پردازی های او در شعر تبیین شده و جایگاه این شاعر سترگ در سبک فنی نقد و بررسی شده است. در ادامه برخی از دشواری های شعری، علل این مغلق گویی و پیچیدگی بررسی شده است.

زنان و مسائل آن ها از موضوعات مهم در جامعه ی امروز است. هدف از نگارش این مقاله، بررسی نگاه زنانِ نویسنده به موقعیت زن در جامعه ی ایرانی است. اهمیت و ضرورت این پژوهش در این است که می توان به جایگاه زنان در دوره ی معاصر از نگاه خود زنان پی برد. این تحقیق و بررسی در سه رمان مشهور فارسی انجام شده است؛ رمان های: «چراغ ها را من خاموش می کنم» اثر زویا پیرزاد (1380)، «بی بی شهرزاد» از شیوا ارسطویی(1383) و «نگران نباش» نوشته ی مهسا محب علی(1387). در میانِ این سه بانوی نویسنده، زویا پیرزاد موقعیت زن را در دهه ی چهل شمسی به تصویر کشیده و نشان داده که این دهه آغازِ دست یابی زن ایرانی به هویت و فردیت است. شیوا ارسطویی در رمان بی بی شهرزاد، موضوع مردسالاری را در تاریخ معاصر ایران مورد توجه قرار داده و با استفاده از شیوه ی گذشته نگری و نماد پردازی، این امر را به کل تاریخ جامعه ی ایرانی مربوط دانسته است. مهسا محب علی نیز در رمان نگران نباش، برخی از معضلات اجتماعی را که زن در دوره ی معاصر به آن ها گرفتار شده نشان می دهد.

شاعران، اعلام جغرافیایی را دست مایه مضمون سازی و آرایه-پردازی نموده اند و همواره به شیوه های گوناگون در شعر خود دست به خلق تصاویر زیبای شعری زده اند و یا اینکه با روش-های مختلف شگردهای بلاغی گوناگون آفریده اند. یکی از این روش ها خلق تصاویر شعری با استفاده از شگردهای بلاغی و بهره گیری از اعلام جغرافیایی است. سنایی و بدر چاچی از جمله شاعرانی هستند که در قصاید خود از این شیوه ها بهره برده اند. در این مقاله تلاش شده است که با ارائه تعریف مشخص از شگردهای بلاغی، اعلام جغرافیایی موجود در قصاید سنایی و بدر چاچی معرفی و بسامد هرکدام از این اعلام ارائه گردد. در این مقاله به صورت تحلیلی- توصیفی و با ارائه جدول انجام شده است که بسامد و کارکردهای هنری بر مضمون آفرینی های شاعرانه با اعلام جغرافیایی در دیوان سنایی و بدر چاچی تبیین شده است. براساس پژوهش انجام شده سنایی از اعلام جغرافیایی بیشتر در آرایه مراعات النظیر و بدر چاچی از آن بیشتر به عنوان استعاره استفاده کرده است.

اکبر اکسیر از شاعران معاصر است که هوشمندانه و دلسوزانه از طنز برای اصلاح نابسامانی ها و ناهنجاری های جامعه بهره می گیرد. او از قالب شعر فرانو -که شعری است موجز، ملموس، ساده، به دور از خیال پردازی های پیچیده و متناسب با دغدغه های بشر امروز- استفاده می کند. در این مقاله شش نمونه شعر از شش مجموعه فرانوی اکبر اکسیر براساس نظریه عمومی طنز کلامی بررسی و تحلیل شده است. این نظریه شامل شش متغیّر پایه تقابل انگاره، مکانیسم منطقی، موقعیت، هدف، شیوه روایت و زبان است. نتایج تحقیق نشان می دهد که دو متغیّر تقابل انگاره و مکانیسم منطقی از عوامل مؤثّر در ساختار شعر فرانو محسوب می شوند. همچنین در یک شعر، گاه چندین تقابل انگاره دیده می شود که برای تحلیل عدم تجانس بین آن ها از چندین مکانیسم منطقی استفاده شده است. یافته های تحقیق بیانگر آن است که اکسیر از روایت های ساده و زبان روزمرّه بیشتر بهره می گیرد و در بیشتر شعرهای فرانویِ بررسی شده، هدف، یک شخص نیست، بلکه یک معضل، یک گروه و گاه همه انسان ها مورد انتقاد شاعر هستند.