پژوهش های ادبی و بلاغی

در ادبیات منظوم بلوچی، داستان سرایی جایگاه ویژه ای دارد و بخش بزرگتر ادبیات سنتی بلوچی، به داستنهای منظوم اختصاص دارد. داستان « سسّیsassi و پنّونponnūn » مهمترین داستان بلوچی است که در ادبیات زبانهای دیگر، رایج است. این منظومه غنایی عاشقانه، با وجود گمنام بودن نویسنده آن، در زمره بهترین سروده های بلوچی جای دارد.در میان شاهکار آفرینان ادب پارسی ، کمتر شاعری توانسته است مانند نظامی گنجوی در داستان سرایی سرآمد باشد. وی شخصیت هایش را همراه با زیبایی ظاهر و غنای معنی نشان می دهد . این شاعر بلند آوازه ی ایرانی، منظومه عاشقانه ی بی نظیری به نام «خسرو و شیرین» سروده است که کم تر اثر عاشقانه ای می تواند با آن برابری کند. این مقاله به روش توصیفی وتحلیل محتوا ضمن بررسی و مقایسه این دو منظومه، وجوه اشتراک موجود و همچنین تفاوت های موجود در آن را نشان داده است. هر دو اثر از نظر محتوای داستان و پی رنگ آن بسیار به هم شباهت دارند. درون مایه و موضوع هر دو داستان بیان عشق و رسیدن به وصال و معشوق و به تبع آن فداکاری و ایثار قهرمانان در راه عشق و عاشقی است که از موضوع های جذاب و پر خواننده ی ادبیات است. پایان هر دو داستان با مرگ دل خراش و فاجعه گونه ی قهرمانان، حالتی تراژیک و تکان دهنده دارد.

یکی از مهم ترین ابزارهایی که اقوام مختلف برای حفظ و ارائه شاخص های فرهنگی خود از آن بهره جسته اند گویش و فرهنگ عامه آن قوم است. فرهنگ عامه یا فولکلور، دانشی درباره زندگی، آداب و رسوم، عادات و عقاید، اخلاق و منش های زیستی انسان است و امروزه به عنوان یکی از عناصر فرهنگ مورد مطالعه جامعه شناسان، انسان شناسان و پژوهشگران قرار گرفته است. فرهنگ عامه شامل: قصه ها، افسانه ها، اسطوره ها، تصنیف ها و ترانه ها، امثال و حکم و آداب و آیین هایی است که از گذشته های بسیار دور، سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر در میان اقوام منتقل شده است. پژوهش حاضر با بررسی سروده های بومی قوم بختیاری به کاربرد فرهنگ عامه و شاخص های فرهنگی این قوم در شعر شاعران پرداخته است و هدف کلیآن، بازتاب عناصر فرهنگی در شعر شاعران معاصر بختیاری است. نتیجه بدست آمده از این پژوهش نشان می دهد شاعران معاصر بختیاری از تبعات هویت بخشی، وحدت-بخشی، انطباق پذیری و آرامش بخشی فولکلور در آثارشان آگاه بوده و به همین دلیل در اکثر اشعارشان از عناصر فولکلور و آداب و رسوم رایج مردم بختیاری استفاده می کنند.

بررسی دیوان اشعار شاعران دوره مشروطه یکی از منابع موثق و قابل استناد در زمینه آگاهی از فرهنگ عامه است. فرهنگی که در طی روزگاران گاه دستخوش تغییر و تحول شده و گاه بدون تغییر به حیات خود ادامه داده است. این فرهنگ ها و باورها که مردم هر جامعه اعتقاد راسخی بدانها داشته اند، ما را در مسیر شناخت و درک هر چه بیشتر شعر که به ویژه در عصر مشروطه نمود بارزی از بستر و شرایط زندگی است، رهنمون می کند. در این مقاله با تکیه بر منابع کتابخانه ای و اینترنتی، سعی شده با بررسی اشعار نسیم شمال که از مرکزی ترین شاعران و روزنامه نگاران عصر مشروطه است، به فرهنگ عامه، باورها و آداب و رسوم آن دوره بپردازیم. در این بین گاه به ضرب المثل ها و کنایه هایی رسیدیم که امروزه در بین عموم مردم رایج اند اما شاید کمتر کسی بداند که این امثال از نسیم شمال است. از دیگر نکاتی که در این مقاله بدان دست یافتیم، این بود که عمده توجه نسیم فارغ از اشعاری که صرفا برای التذاذ هنری سروده شده بودند و بُعد سرگرمی و تفنن آن بر وجه معنایی و لفظی اش غلبه داشت، شعر در خدمت اندیشه آزادی خواهی، وطن، دفاع از طبقه زحمتکش و به تصویر کشیدن وضع آشفته حاکم در جامعه است. در این بررسی، پس از ذکر پیشینه تحقیق و روش آن، عنوان بندی مهم ترین مولّفه های فرهنگ عامه مطرح و سپس شاهدمثال ها ذیل هر عنوان آمده و در نهایت از داده های به دست آمده نتیجه گیری شده است

درون مایه جوهر اصلی اندیشه بشری است که آن را به شیوه های گوناگون در آثار و رفتار خود بروز می دهند .از طریق درون مایه می توان به طبقه بندی اثر پرداخت. درمیان قالب های شعری ادب عامه دوبیتی صمیمی ترین ونزدیک ترین قالب شعری است که هم سراینده وهم مخاطب به آسانی با آن ارتباط بر قرار می کنند . دعا زیباترین شکل بندگی است که از مرز زبان گذشته ودر رفتار وکردار آدمی جلوه گر می شود. آن لحظه که به دعا مشغولیم؛ زخمه های محبت الهی است که تارهای دل رابه لرزش در می آورد. بررسی کنش گفتاری نفرین در گفت وگوهای مختلف نشان می دهد که افراد اغلب در هنگام خشم ویا عجز و ناتوانی لب به نفرین می گشایند. پژوهشگر در این پژوهش ،با روش توصیفی- تحلیلی دعا و نفرین و اهدافی که از آن متصور بوده است را در دوبیتی های عامیانه مازندرانی بررسی نموده است . بر اساس یافته های تحقیق می توان گفت در بحث دعا که بیشتر زبان حال عشاق است عاشق از خدا می خواهد که معشوقش عمری طولانی همراه با خوشبختی داشته باشد. بسامد اینگونه دعا در ادبیات مازندران در اشعار امیر پازواری بیشتر است. در بحث نفرین نیز، نفرین به معشوق بی وفا پر رنگتر است. بعد از آن نفرین به رقیب عشقی، نفرین به بخت واقبال خویش، نفرین به مادر یار، نفرین به قوم وخویش یار که مانع وصالند و نفرین به زن و ارباب قرار دارد.

در فرهنگ هر سرزمینی جز ادبیات رسمی، نوعی ادبیات دیگر نیز حضور دارد که منشأ آن باورها، اندیشه ها، علایق و سخن های رایج میان مردمان است. این ادبیات غیر رسمی که ادبیات عامیانه نام گرفته است، نشان از عمق فرهنگ و اصالت مردمان یک سرزمین دارد و می توان آن را شناسنامه ی کهن آنان دانست. در این نوع ادبیات، نمادها و سمبل ها به گونه های متفاوتی دیده می شوند و در ورای معانی ظاهری، وسیله ای برای بیان حقایق مبهم و ناشناخته به شمار می روند. نمادگرایی حیوانی، نمونه ای از انواع نمادهاست که به سبب اشتراک رفتاری و آمیختگی زندگی انسان و حیوان به آن پرداخته شده است. برای رمزگشایی از نمادها، باید ذهنی خلّاق و ورزیده و نگاهی تیزبین و موشکافانه داشت و تمام شرایط اجتماعی، فرهنگی، قومی، جفرافیایی، ... و حتی سیاسی استفاده از آن نماد را در نظر گرفت. کلید

آب و عناصر وابسته به آن در فرهنگ ایران آن قدر با اهمیت است که شاید بتوان به پشتوانه آن یک دایره المعارف بزرگ درباره آب نوشت . سرزمین ایران، دیار احترام نهادن به آب است . در آثار مکتوب و شفاهی و باورهای کهن مردمان این سرزمین می توان به وضوح احترام و تقدس ویژه را، نسبت به آب دریافت . آب در بیشتر باورهای کهن ایرانی ، پاک کننده و شوینده گناه است . پیدایش و بقای گروه های انسانی ، بدون وجود آب غیرقابل تصور می نماید . آب از عناصر اولیه و همگانی در تداوم حیات بشر است . از این رو جایگاه آن در فرهنگ های گوناگون به تناسب شرایط اقلیمی ، موقعیت طبیعی ، چگونگی ، تعداد و مقدار منابع آب در دسترس، میزان پیشرفت فن آوری و نیز شیوه مسلّط معیشت در سرزمین های مختلف متفاوت است . پژوهش در زمینه فرهنگ عامه تلاشی ارزشمند در زمینه حفظ، احیا و بازتولید فرهنگ یک جامعه به شمار می رود .