آموزش محیط زیست و توسعه پایدار

در سال های اخیر تغییرات اقلیمی بر بخش کشاورزی در سطح دنیا و نیز ایران تأثیر گذاشته است. کشاورزان هر منطقه ای درک متفاوتی از این تغییرات دارند و عوامل متعددی بر ادراک آن ها تأثیرگذار می باشد. هدف این تحقیق توصیفی، سنجش ادراک کشاورزان و عوامل مؤثر بر ادراک آن ها بوده است. جامعه آماری کلیه 83261 خانوار کشاورزی استان زنجان بودند. با استفاده از جدول نمونه گیری کرجسی و مورگان 393 کشاورز به عنوان نمونه مشخص شد و از طریق روش نمونه گیری چندمرحله ای تصادفی انتخاب و مطالعه شدند. نتایج تحقیق نشان داد که ادراک 6/74 درصد کشاورزان از تغییرات اقلیمی در حد متوسط می باشد. ضریب همبستگی نشان داد که بین سطح تحصیلات، سرمایه اجتماعی، پیامدهای تغییرات اقلیمی، دوره آموزشی، مساحت زمین دیم، دسترسی به نهاده ها، درآمد کشاورزی، سن، کیفیت خاک زراعی دیم، مساحت زمین آبی، منابع اطلاعاتی استفاده شده و تجربه کشاورزی با ادراک کشاورزان در خصوص تغییرات اقلیمی رابطه مثبت و معنی داری وجود داشت. رگرسیون خطی چندگانه نیز نشان داد که پیامدهای تغییرات اقلیمی، دوره آموزشی شرکت کرده، سرمایه اجتماعی، مساحت زمین دیم، درآمد کشاورزی و منابع اطلاعاتی استفاده شده 58 درصد از ادراک کشاورزان در خصوص تغییرات اقلیمی را تبیین می کنند.

این مطالعه با هدف بررسی برازندگی نقش واسطه ای تجربه محیطی، ارزش های محیطی و هویت محیطی در رابطه بین جنسیت و رفتار آگاهانه محیط زیستی دانش آموزان متوسطه دوم شهر یزد انجام گرفت. به این منظور از طرح کمی با رویکرد همبستگی استفاده شد و داده ها از یک نمونه 348 نفری از دانش آموزان به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای با استفاده از پرسشنامه های تجربه محیطی آلن (2013)، ارزش محیطی ترونو و همکاران (2011)، هویت محیطی کلایتون (2003) و رفتار آگاهانه محیط زیستی کایسر و ویلسون (2004) جمع آوری شد. روایی و پایایی پرسشنامه ها با تحلیل عاملی اکتشافی و روش مؤلفه های اصلی و آلفای کرونباخ با نرم افزار spss24 تحلیل شد و ویژگی نسبتاً مطلوبی را در نمونه ایرانی نشان دادند. در تحلیل مدل نیز از مدل یابی معادلات ساختاری با روش بیشینه درست نمایی و با نرم افزار Amos24 استفاده شد. نتایج نشان داد اثر مستقیم هویت محیطی بر رفتار آگاهانه محیطی مثبت، اثر جنسیت و جهت گیری ارزشی خود تعالی بر هویت محیطی مثبت، اثر تجربه محیطی بر هویت محیطی منفی، اثر جنسیت بر جهت گیری ارزشی خودتعالی منفی و اثر تجربه محیطی بر جهت گیری ارزشی خودتعالی و خودسازی مثبت و معنی دار است. همچنین نتایج نشان داد هویت محیطی نقش واسطه ای مثبت و اثر غیرمستقیم زنجیره ای هویت محیطی و جهت گیری ارزشی خودتعالی در رابطه بین جنسیت و رفتار آگاهانه محیطی منفی و معنی دار بود. نتایج نشان داد هویت محیطی نقش مهمی در شکل گیری رفتار آگاهانه محیطی دارد و اثر جنسیت بر رفتار آگاهانه محیط زیستی از طریق هویت محیطی تسهیل می شود.

بنا بر لزوم هم سوئی عقل با فطرت و تدبیرِ ماورایی برای رفع بحران های محیط زیستی، این مطالعه انجام گرفت؛ زیرا خِرد جمعی در شکل کُدهای اخلاقی، به تنهایی توان لازمِ رفع این بحران ها را ندارد؛ هم چنین، معرفت شناسان معتقدند که در مجموعه باورهای یک باورمند، باورهای دینی، مرکزیت قوی دارند و ناتوانی رفع این بحران ها را مطابق نبودن نظریه های علمی با این باورهای مرکزی می دانند. لذا، هم سوئی کُدهای اخلاقی با فطرت و تدبیر ماورائی، شرط لازم برون رفت از این بحران ها است. ثانیاً، این ضرورت از ماهیت "حفاظت " محیط زیست نیز ناشی می شود زیرا یک فعالیت پیچیده انسانی است که مستلزم فهم فرهنگ ها، باورها، نیازها و موقعیت انسان ها است. یونسکو نیز در پایان هزاره دوم توصیه نمود تا دانشگاه ها برای هزاره سوم، کارشناسان پایداری عرصه های جوامعشان را طوری تربیت کنند تا دانش سازگار با فطرت و تدبیر ماورائی را کسب کنند. برای برنامه ریزی این هم سوئی در فضای دانشگاهی یک مطالعه "توصیفی-پیمایشی " میان دانشجویان دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز انجام گرفت. یافته ها نشان داد اجزاء چهارگانه اخلاق محیط زیستی این مطالعه با یکدیگر، ازیک طرف و با آگاهی کلی اخلاق محیط زیستی آنها از طرف دیگر، یک همبستگی بسیار قوی دارد که ضرورت این هم سوئی را برای این منظور در فضای دانشگاهی نشان می دهد. برای صرفه جوئی در زمان و هزینه ها، این مجموعه چهارگانه را شرط لازم برنامه ریزی اخلاق محیط زیستی می توان تلقی نمود تا با تکرار آن در دیگر دانشگاه ها شرط کافی را نیز کسب کرده و به یک مجموعه ملّی برای مطالعه اخلاق محیط زیستی فراگیر در دانشگاه ها دست یافت و از "ساخت چندباره چرخ " مطالعات اخلاق محیط زیستی در دانشگاه ها پیشگیری نمود.

هدف اصلی این پژوهش، تحلیل عوامل مرتبط با به کارگیری یادگیری سیار در آموزش کشاورزی ارگانیک بوده است. روش این پژوهش کمی و کیفی (آمیخته) بوده و از نظر هدف، یک تحقیق کاربردی است. جامعه آماری تحقیق کارشناسان اداره جهاد کشاورزی در استان آذربایجان شرقی (429= N) بودند که بر اساس فرمول کوکران، شمار 202 تن به روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی محتوایی آن با نظر متخصصان تأیید شد. پایایی اولیه برای بخش های مختلف پرسشنامه با استفاده از محاسبه آلفای کرونباخ به دست آمد (77/0 تا 93/0). روای ی س ازه و پایای ی ترکیب ی (CR) اب زار تحقی ق نیز با ب رآورد مدل ان دازه گیری و پس از اعم ال اصلاح های لازم به دست آمد. داده ه ا ب ا استفاده از SPSS20 و AMOS20در قالب مدل س ازی معادله های س اختاری تحلیل شد. نتایج تحقیق نشان داد؛ 1/85 درصد از کارشناسان موردمطالعه از نظر میزان مهارت کار با ابزارهای یادگیری سیار در سطح متوسط به بالا بوده اند، همچنین از نظر نگرش، 2/71 درصد از آنان، سطح نگرش متوسط و بالاتر نسبت به به کارگیری یادگیری سیار در آموزش کشاورزی ارگانیک داشته اند. در نهایت تحلیل مدل ساختاری نشان داد؛ عامل های خودکارآمدی، نگرش، مزیت فناوری، عامل اجتماعی و شرایط تسهیل کننده با به کارگیری یادگیری سیار در آموزش کشاورزی ارگانیک رابطه مثبت داشته و درمجموع 95 درصد از واریانس آن را تبیین نموده است.

این تحقیق با هدف تدوین چارچوبی برای تبیین مفهومی و ارزیابی میدانی زیست بوم کارآفرینی سبز در استان گلستان مبتنی بر پیوند زیست بوم گرایی و کارآفرینی گرایی انجام شد. این تحقیق با بهره گیری از روش شناسی آمیخته در چند مرحله انجام شد. مرحله اول این تحقیق، به روش مطالعه دلفی کلاسیک در سه دور به انجام رسید. اطلاعات موردنیاز از طریق مصاحبه نیمه ساختارمند (در دورهای اول) و پرسشنامه در دور نهایی با نمونه ای برگزیده از فعالان مطلع زیست بوم کسب وکار و کارآفرینی استان گلستان به انجام رسید. در نتیجه این مرحله، هفت مؤلفه شامل 50 نشانگر به شرح زیر شناسایی شد: 1. برانگیزش و حمایت نهادی از توسعه کارآفرینی سبز (10 نشانگر)، 2. پژوهش و فناوری در حوزه کارآفرینی سبز (3 نشانگر)، 3. توسعه بازار کالا و خدمات سبز (5 نشانگر)، 4. فرهنگ سازی و ترویج کارآفرینی سبز (9 نشانگر)، 5. آموزش و توانمندسازی سبز نیروی انسانی (8 نشانگر)، 6. برنامه ریزی راهبردی توسعه کارآفرینی سبز (5 نشانگر) و 7. مدیریت و حکمروایی برای توسعه کارآفرینی سبز در استان گلستان (10 نشانگر). در مرحله دوم با رویکرد آینده نگاری با استفاده از نرم افزار میک مک و نیز، سناریونگاری ب ا کمک نرم افزار س ناریووی زارد، درمجموع چهار س ناریوی باورکردنی استخراج و معرفی شد: یک س ناریوی بس یار مطل وب (گلستان سبز)، یک سناریوی بینابین مبتنی بر ادامه وضع موجود (گلستان خاکستری)، یک سناریوی بسیار بحرانی (گلستان زرد) و یک سناریوی بحران کامل (گلستان قرمز). سناریوهای احتمالی اگرچه امیدهای فراوانی به وقوع شرایط مطل وب در استان را نشان می دهند ول ی از طرف دیگر وقوع شرایط بحرانی را دور از انتظار نمی دانند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی ضرورت توجه به آموزش های محیط زیستی مبتنی بر مطالعات آینده پژوهی در دوره ابتدایی صورت گرفته است. این پژوهش در زمره ی تحقیقات کاربردی و از نوع توصیفی می باشد و در دو بخش تحلیل محتوا و تکنیک دلفی انجام شده است. در بخش تحلیل محتوا، جامعه و نمونه ی آماری، کلیه ی کتاب های درسی دوره ابتدایی در سال ۹۹-۹۸ بود که از طریق آمار توصیفی و با ابزار فهرست وارسی از طریق نرم افزار Excel انجام شد. فهرست وارسی شامل ۷ مؤلفه اصلی و ۳۰ مؤلفه فرعی بود که روایی آن مورد تأیید کارشناسان علوم تربیتی قرار گرفت و پایایی آن از طریق روش هولستی ۹۲/۰ محاسبه گردید. در بخش دوم، نتایج به دست آمده از تحلیل محتوا، از طریق تکنیک دلفی در اختیار ۳۰ تن از صاحب نظران و خبرگان حوزه ی آینده پژوهی، محیط زیست و برنامه درسی قرار گرفت که با روش گلوله برفی انتخاب شدند. این تکنیک در سه دور تا رسیدن به نقطه ی اشباع ادامه پیدا کرد. توافق در دور دوم و سوم دلفی در نرم افزار SPSS 26 به روش کندال، ۵۸۴/۰ و ۷۸۷/۰ محاسبه گردید. درنهایت نتایج دلفی نشان داد که محتوای کتاب های دوره ابتدایی ازلحاظ آموزش های محیط زیستی نیاز به بازنگری و اصلاح دارند و در این بازنگری دو موضوع زباله و هوا به دلیل بحران هایی که در آینده ایجاد خواهند کرد، باید در اولویت قرار گیرند. هم چنین پیشنهاد شد در بازنگری محتوای محیط زیستی کتاب های درسی، در دوره اول ابتدایی رویکرد مهارت محور و در دوره دوم رویکرد پژوهش محور در نظر گرفته شود.

افزایش جمعیت موجب استفاده ناپایدار بشر از اکوسیستم ها از جمله تالاب ها گردیده و مشکلات زیست محیطی متعددی را به وجود آورده است. تالاب بین المللی شور، شیرین و میناب در استان هرمزگان واقع شده که معیشت جوامع محلی به طور مستقیم بدان وابسته است. این تالاب ساحلی در سال های اخیر دچار آسیب هایی شده که با توجه به اهمیت اکولوژیکی، اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی تالاب، لزوم حفاظت از آن احساس می گردد. به دلیل اینکه بهترین روش جلوگیری از تخریب محیط زیست، آموزش و مشارکت افراد جامعه هست و دانش آموزان یکی از مهم ترین گروه های اجتماعی هر جامعه ا ی می باشند، دانش آموزان به عنوان گروه هدف انتخاب شدند. هدف این پژوهش بررسی تأثیر آموزش های محیط زیستی بر سطح دانش محیط زیستی دانش آموزان مقاطع تحصیلی مختلف در زمینه تالاب ها بوده است. این مطالعه در مدارس روستای تیاب از روستاهای حاشیه تالاب صورت گرفت و از میان مدارس دخترانه این روستا که درمجموع 313 نفر دانش آموز داشتند، 72 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. روش نمونه گیری، از نوع هدفمند و روش تحقیق نیز پیمایشی- مقطعی می باشد. گردآوری اطلاعات به وسیله پرسشنامه صورت پذیرفت که روایی محتوایی آن توسط متخصصان این حوزه تأیید گردیده بود. پایایی پرسشنامه نیز با نرم افزار SPSS22 سنجیده شد و ضریب آلفای کرونباخ 8/0 به دست آمد. جهت تحلیل داده های پژوهش از آزمون های آماری مناسب استفاده گردید. نتایج نشان می دهند که آموزش های ارائه شده در هر سه مقطع تأثیر مثبت داشته و موجب ارتقاء سطح دانش زیست محیطی دانش آموزان شده است؛ بنابراین می توان با آموزش محیط زیست به در جهت حفظ اکوسیستم های تالابی کشور گامی مثبت برداشت.

حق بر آموزش و حفاظت از محیط زیست، از مصادیق نسل سوم حقوق بشر است که در بهره مندی از توسعه پایدار مؤثر می باشد و آلودگی محیط زیست، حیات همه موجودات زنده را به خطر می اندازد. هدف پژوهش، بررسی راهکارهای تحقق این حق با آموزش حفاظت از محیط زیست به دانش آموزان مقطع ششم ابتدایی است. این پژوهش، با بهره مندی از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی-میدانی درصدد پاسخگویی به این سؤال است که چالش ها و ضرورت آموزش محیط زیست به عنوان یک حق بشری، به دانش آموزان مقطع ششم ابتدایی چیست؟ طبق نتایج به دست آمده، آموزش محیط زیست در نظام آموزشی کنونی، هدفمند و باعث تحقق فرهنگ محیط زیست محور نمی گردد. داده های این پژوهش با بررسی اسناد محیط زیستی و حقوق بشری در حقوق بین الملل و حقوق ایران، ارائه پرسشنامه به 400 نفر، از دانش آموزان تهرانی، در سال 1398 به دست آمده است. جهت روایی و اعتبار داده ها، روش اعتبار صوری و آلفای کرونباخ و برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزارهای اس.پی.اس.اس و اکسل استفاده شد که نشان می دهد برخورداری از شهروندان مسئول، تحقق توسعه پایدار با آموزش این موارد از سنین 11 تا 12 سال می تواند محقق گردد. چون دانش آموزان از این سن، توانایی درک، یادگیری و راهکاریابی را پیدا کرده اند و در ابتدای مسیر مسئولیت پذیری و قانون مداری هستند، از همین رو آموزشِ ایشان، نسلی آگاه با تفکری نقاد و مؤثر جهت تحققِ تغییری سازنده پدید می آورد که با برنامه ریزی دقیق، تألیف کتب و ترغیب دانش آموزان به تفکر انتقادی، کسب آگاهی، گفت و گو و مشارکت فعال بهتر میسر می گردد.

هدف این پژوهش، اعتبار سنجی زیرساخت های تدوین برنامه درسی غیرمتمرکز مبتنی بر آمایش سرزمین در دوره ابتدایی بود. مطالعه حاضر از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ شیوه جمع آوری داده ها، توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری در این پژوهش کلیه مدیران و معلمان دوره ابتدایی شهر کرمانشاه می باشند که تعداد 384 نفر به شیوه نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب با حجم جامعه به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار اندازه گیری پژوهش پرسشنامه بود که دارای هشت متغیر و 46 گویه بود و از مبانی نظری استخراج شده بود تحلیل داده ها با بهره گیری از تحلیل عاملی تأییدی و تحت نرم افزار لیزرل انجام گرفت. یافته ها نشان داد که زیرساخت های تدوین برنامه درسی غیرمتمرکز مبتنی بر آمایش سرزمین عبارت اند از سیاست های محیط کلان، تفویض اختیار، زیرساخت های انسانی و اجتماعی، زیرساخت های فرهنگی، نظام مدیریت منطقه ای، زیرساخت های مالی، زیرساخت های قانونی و حقوقی و انطباق برنامه درسی با آمایش سرزمین. همچنین نتایج تحلیل عاملی تأییدی جهت اعتبارسنجی زیرساخت ها نشان از اعتبار قابل قبول زیرساخت های تدوین برنامه درسی غیرمتمرکز مبتنی بر آمایش سرزمین می باشد.

مناطق ساحلی به جهت دارا بودن قابلیت ها و جاذبه های چشمگیر، برای رسیدن به گردشگری موفق باید از رهگذر توسعه پایدار گردشگری عبور نمایند ازاین رو توسعه  گردشگری پایدار به عنوان یک راهبرد مدیریتی در مناطق ساحلی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مطالعه به منظور شناسایی عوامل مؤثر در توسعه گردشگری پایدار در منطقه ساحلی رامسر به بررسی یکسری از شاخص ها در قالب پرسشنامه مطابق با فرمول کوکران و ضریب اطمینان ۹۵/۰ (به روش pps) به صورت تصادفی از 383 نفر از گردشگران، نظرسنجی گردید. نتایج حاکی از آن است که اکثر گردشگران شاخص های وضعیت بهداشت محیط و خدمات و تسهیلات گردشگری را به عنوان مهم ترین شاخص ها در منطقه شناسایی کرده اند. علاوه بر این در این مطالعه به منظور برنامه ریزی راهبردی و ارائه راهبردهای بهینه جهت دستیابی به مدیریت یکپارچه و مطلوب ، از مدل SWOT- ANP استفاده شد. همان طور که نتایج نشان می دهد راهبردهای تهاجمی- رقابتی (SO) با 544/0 امتیاز به عنوان راهبرد برتر انتخاب گردید که این راهبردها به منظور بهبود و توسعه حفاظت در منطقه، باید موردتوجه مدیران و برنامه ریزان قرار گیرد. همچنین در راهبردهای SO می توان با تکیه بر تقویت قوت ها و فرصت ها، به توسعه گردشگری در مقیاس مناسب و در حد ظرفیت و پتانسیل منطقه اقدام نمود. علاوه بر راهبردهای ارائه شده در این تحقیق، افزایش سطح فرهنگ گردشگران از طریق ارائه آموزش های محیط زیستی (توسعه انواع تفریحات متنوع آموزشی، ورزشی، سرگرمی و غیره) نیز می تواند به بهبود در وضعیت حفاظت و توسعه گردشگری پایدار در این مناطق کمک نماید.