آموزش محیط زیست و توسعه پایدار

حضرت آیت الله خامنه ای نه تنها رهبر معظم ایران است بلکه یکی از رهبران برجسته مذهبی جهان هم می باشد. برای بررسی دیدگاه های مقام معظم رهبری 57 مورد از بیانات ایشان درمحدوده زمانی 1370-1400 با کلیدواژه های محیط زیست، طبیعت، منابع طبیعی، هوا، آب، خاک، درخت، جنگل، مرتع، تخریب، انرژی، آلودگی، آگاهی، قانون، جرم، تصرف و .... مورد پردازش آماری، تجزیه و تحلیل قرار گرفت. پردازش این داده ها نشان می دهد که بیش ترین تکرار در مورد کلمه درخت و درختکاری با 205 مورد و کم ترین آن ها مربوط به کلمه آگاهی رسانی با 4 مورد تکرار شده است. اهمیت ویژه رهبری بر درخت و درختکاری از این دیدگاه جالب است که در قران کریم نیز کلمه درخت 27 بار و نام درختانی مثل خرما 20 بار تکرار شده است. از نکات مهم دیگر در کلام مقام معظم رهبری نسبت به محیط زیست و منابع طبیعی آن است که علاوه بر بکارگیری کلمات درست از دید یک مقام اجرایی و کارشناسی، حاکم بودن یک روح معنوی و عدالت طلبانه در این حوزه است. ایشان توجه به محیط زیست و منابع طبیعی را نه تنها یک وظیفه دینی بلکه یک وظیفه عدالت طلبانه و در راستای انجام وظایف فرهنگ دینی و اسلامی می دانند.

مسئله اصلی در این پژوهش، طراحی و اعتباریابی مدل آموزش پایداری در صلاحیت های دروس ریاضی دوره ابتدایی می باشد، آموزشی که با ظرفیت سازی و ایجاد برنامه ای جامع به منظور تعادل بخشی ابعاد پایداری در دروس ریاضی به عنوان یک زمینه تربیتی به منظور پرورش و نظم فکری و بالا بردن قدرت اندیشه و استدلال منطقی همراه با رشد قوه خلاقیت ذهنی برای رسیدن به جامعه پایدار طرح و حل مسئله است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نوع تحقیقات کیفی- کمی (آمیخته) با رویکرد اکتشافی است. ابتدا به روش مطالعه اسنادی مهم ترین مؤلفه های آموزش پایداری دروس ریاضی شناسایی و استخراج گردید. مقوله های شناختی، ارزیابی و عملکردی با 26 مقوله فرعی در صلاحیت های ریاضی در آموزش پایداری انتخاب و مدل پیشنهادی ارائه گردید. برای اعتباریابی عناصر اصلی مدل پرسشنامه ای با 112 گویه طراحی شد. روایی محتوایی (CVR) و پایایی آن با آلفای کرونباخ تأیید شد و در اختیار 38 نفر از متخصصان و خبرگان قرار گرفت. اعتباریابی مدل پیشنهادی از طریق مدل معادلات ساختاری PLS انجام شد. بر اساس یافته های به دست آمده بعد عملکردی بالاترین سهم را در تبیین مدل برخوردار شد. «توسعه دانش و مهارت در رابطه با جوامع و محیط» در تبیین بعد شناختی، «توسعه مهارت های حل مسئله» در بعد ارزیابی و «طراحی روش هایی کارآمد برای رفع نیازهای شخصی و رفع نابرابری ها» در بعد عملکردی، بالاترین سهم را در بین دیگر مؤلفه های هر بعد دارند. همچنین نشان داده شد مدل ساختاری آموزش پایداری صلاحیت های دروس ریاضی دوره ابتدایی از برازش مناسبی برخوردار است؛ بنابراین می توان نتیجه گیری کرد گنجاندن مفاهیم پایداری در برنامه های درسی در دروس ریاضی با رویکردی میان رشته ای می تواند در به کارگیری راهبردهایی نوآورانه در فرایند یادگیری و توجه به حل مسئله و طرح مسئله در دنیای واقعی مؤثر باشد.  

تحقیق حاضر با هدف آسیب شناسی آموزش های محیط زیستی در وزارت ورزش و جوانان اجرا گردید. روش انجام تحقیق توصیفی-پیمایشی بود. جامعه آماری تحقیق تمامی کارشناسان وزارت ورزش و جوانان  بودند که تعداد آنان شامل 330 نفر بود. برحسب جدول حجم نمونه مورگان تعداد 169 نفر به عنوان نمونه تحقیق مشخص گردیدند. روش نمونه گیری در تحقیق حاضر طبقه ای بود. ابزار جمع آوری اطلاعات در این تحقیق پرسشنامه محقق ساخته ای 22 سؤالی بود. روایی این پرسشنامه با بررسی نظرات خبرگان موردبررسی قرار گرفت و پایایی این پرسشنامه نیز میزان 81/0 مشخص گردید. به منظور تجزیه و تحلیل داده های تحقیق از روش های آماری کولموگروف  اسمیرنوف، آزمون تحلیل عاملی اکتشافی و آزمون تی تک نمونه ای استفاده گردید. نتایج تحقیق نشان داد که 6 آسیب اهداف، ساختار، پاداش، مکانیسم های مفید، ارتباطات و رهبری از جمله آسیب های مربوط آموزش های محیط زیستی در وزارت ورزش و جوانان می باشد. نتایج تحقیق حاضر همچنین نشان داد که آسیب مربوط به اهداف با میانگین 17/4 در مقایسه با سایر آسیب ها، مهم ترین آسیب می باشد. در میان آسیب های مربوط به اهداف نیز عدم نظارت و ارزیابی در خصوص میزان دستیابی به اهداف آموزش های محیط زیستی با بار عاملی 874/0 مهم ترین آسیب مربوط به اهداف مشخص گردید.  با این توجه فقدان اهداف و برنامه ریزی های جامع و فقدان نظارت و ارزیابی مناسب در خصوص آموزش های محیط زیستی در وزارت ورزش و جوانان، سبب گردیده است تا آموزش های محیط زیستی در خصوص اهداف، به نسبت سایر آسیب ها در این وزارتخانه با مشکلات و مخاطرات عمده ای مواجه باشد.

اکثر معضلات محیط زیستی، معلول رفتارهای افراد یک جامعه بوده و خود تأثیرپذیر از عوامل دیگری است؛ بنابراین برای تاب آوری در مشکلات محیط زیستی، هم راستایی رفتارهای فردی و اجتماعی با محوریت بوم شناختی ضروری است. هدف از این پژوهش شناخت میزان رفتارهای محیط زیستی شهروندان شهر رضویه استان خراسان رضوی و عوامل مؤثر بر آن بوده تا با ارائه راه حل هایی بتوان رفتارهای افراد را به سوی رفتارهای سازگار با محیط زیست تشویق نمود. با روش پیمایشی – میدانی، طبق فرمول کوکران، تعداد 334 خانوار به کمک روش تصادفی سیستماتیک، انتخاب و با پرسشنامه محقق ساخته موردمطالعه قرار گرفتند. یافته های پژوهش نشان می دهند که بین رفتار محیط زیستی شهروندان با متغیرهای دانش، آگاهی، باور و ارزش محیط زیستی و همچنین سن رابطه معناداری وجود دارد. البته رفتار محیط زیستی برحسب جنسیت، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات و شغل افراد متفاوت است. طبق نتایج، شهروندان این شهر، دارای رفتار محیط زیستی بوده و تمایل به مشارکت دارند. ازآنجاکه بهترین گزینه برای موفقیت در هر فعالیتی مشارکت مردم است، برای دستیابی به رفتارهای مطلوب محیط زیستی باید بر روی برنامه های مشارکتی منطقه ای و محلی در شهرها تمرکز نمود. به هرحال، با توجه به مفهوم رفتار شهروندی پایدار، یافته های این پژوهش، افقی برای سیاست گذاری محیط زیستی در اجتماع فراهم می کند.

نگارش سرفصل دروس برای آموزش مهندسی معماری، به دلیل نیاز به ارتباط متعادل، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری این رشته از رشته های مختلف مهندسی، علوم اجتماعی، اقتصادی و ... با پیچیدگی و دشواری توأم است. این مقاله سعی دارد با استفاده از روش تحلیل محتوا به بررسی آشکار و مضمونی مفاهیم پایداری در سرفصل قدیم و جدید دوره کارشناسی مهندسی معماری بپردازد و نکات ضعف و قوت هر یک از حیث توجه به مفاهیم پایداری را بیان کند. در این تحقیق، تحلیل محتوای آشکار بر اساس کدهای مرتبط با مفاهیم اصلی پایداری و با استفاده از نرم افزار 2016 Maxqda و تحلیل محتوای مضمونی پس از تشکیل پانل متخصصین، انجام شد. نتایج نشان داد که فراوانی تعداد مفاهیم مرتبط با بعد کالبدی پایداری در سرفصل جدید نسبت به سرفصل قدیم کاهش و کلیدواژه های مؤکد بر دو بعد فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی پایداری در سرفصل جدید بیشتر شده اند. این در حالی است که تحلیل محتوای ضمنی حاکی از کمرنگ تر شدن مضامین مرتبط با بعد اجتماعی- فرهنگی و توجه بیشتر به مضامین کالبدی و اقتصادی سرفصل جدید در مقایسه با سرفصل قدیم دارد.

پژوهش حاضر با هدف تدوین ملاک ها و نشانگرهای ضروری تربیت زیست محیطی در نظام آموزشی دوره ابتدایی ایران   در افق 1404 و اولویت بندی آن ، با استفاده از پژوهش کیفی جهت تدوین ، ملاک ها و نشانگر ها و پژوهش کمی جهت اولویت بندی ملاک و نشانگرها با جامعه آماری در بخش تحلیل اسنادی شامل محتواهای حوزه زیست محیطی ، تربیت زیستی، ابلاغیه مقام معظم رهبری در خصوص سیاست های کلی محیط زیست کشور، اصل 50 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، سند چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران 1404، سند ملی تحول بنیادین آموزش وپرورش (اهداف و راهبردهای کلان)، سند ملی برنامه درسی که بر اساس قاعده اشباع نظری انتخاب گردیدند و کلیه اساتید و متخصصین حوزه تعلیم و تربیت و متخصصین حوزه محیط زیست که با استفاده از قاعده اشباع نمونه تعداد 30 نفر به شیوه نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدند و روش تحلیل در مطالعه اسناد، روش تحلیل محتوا و در مصاحبه با اساتید و متخصصان، به وسیله روش تحلیل تم انجام پذیرفت . بر اساس نتایج به دست آمده؛ فلسفه زیر بنایی تربیت زیستی در آموزش وپرورش ایران در قالب 9 محور ، اهداف کلان تربیت زیستی در قالب 14 هدف کلان ، ملاک ها و نشانگرهای ضروری تربیت زیستی در حوزه های دانشی (21 ملاک)، درک و فهم (5 ملاک)، مسئولیت های فردی و مدنی (5 ملاک) و پرسشگری، تجزیه - تحلیل و تفسیر (7 ملاک) در دوره ابتدایی تدوین گردید .

هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای فیلم های آموزشی شبکه شاد و کتب علوم تجربی دوره اول ابتدایی به لحاظ توجه به آموزش های حفاظت محیط زیست بود. روش پژوهش کمی و از نوع تحلیل محتوای توصیفی بر اساس مقوله های حفاظت محیط زیست و نیز جامعه ی آماری شامل 52 فیلم آموزشی شبکه شاد و کتب علوم تجربی جدیدالتألیف دوره اول ابتدایی در سال تحصیلی1399-1400 بود. نمونه ی آماری برابر با جامعه آماری در نظر گرفته شد. نمونه بر اساس 9 مقوله اصلی و 33 مقوله فرعی، به شیوه ی کدگذاری قیاسی، بررسی شد. ابزار پژوهش چک لیست مقوله های آموزش حفاظت محیط زیست بود، به گونه ای که چک لیست اولیه ابتدا از پژوهش کرامتی و احمدآبادی (2018) انتخاب گردید و روایی آن توسط صاحب نظران تأیید گردید. جهت تأمین پایایی ابزار اندازه گیری، از فرمول هولستی استفاده و درصد توافق 1/78% حاصل گردید. یافته های پژوهش حاکی از آن بود که در محتوای موردبررسی، به آلاینده های طبیعی و مصنوعی خاک و آلاینده های نوری، پرداخته نشده است و در مقایسه پایه ها، توجه فیلم های شبکه شاد و کتب علوم تجربی به مقوله های آموزش محیط زیست، در پایه سوم ابتدایی نسبت به دوپایه دیگر، به صورت قابل توجهی کمتر بود و این محدودیت در پایه سوم، به عنوان نوعی ضعف برای محتوای آموزشی در این پایه، محسوب می شود. همچنین به طورکلی، فیلم های شبکه شاد در مقایسه با کتب علوم دوره اول ابتدایی، آموزش حفاظت محیط زیست را بیشتر موردتوجه قرار داده بود. اصول توالی و مداومت نیز در تدوین محتوای موردبررسی، در دوره اول ابتدایی مشاهده نشد.  

این مقاله با بهره گیری از روش پیمایشی به بررسی رفتار محیط زیستی دانشجویان دانشگاه شیراز و رابطه آن با نگرانی محیط زیستی، استفاده از منابع اطلاعاتی آگاهی محیط زیستی و برخی متغیرهای جمعیت شناختی پرداخته است. جامعه آماری کلیه دانشجویان دانشگاه شیراز بوده اند که تعداد 400 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین و با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای متناسب با حجم نمونه ها انتخاب شدند. متغیر رفتار محیط زیستی با استفاده از مقیاس رفتار محیط زیستی بکار گرفته شده توسط میرفردی و همکاران (Mirfardi et al., 2017)، متغیر منابع اطلاعاتی آگاهی محیط زیستی با استفاده از مقیاس منابع اطلاعاتی آگاهی محیط زیستی بکار گرفته شده توسط پازوکی نژاد و صالحی (Pazokinejad & Salehi.,2014) و متغیر نگرانی محیط زیستی با استفاده از مقیاس محقق ساخته سنجیده شدند. برای تعیین اعتبار پرسشنامه از اعتبار سازه و صوری استفاده شده است . برای تعیین پایایی مقیاس رفتار محیط زیستی و نگرانی محیط زیستی، از هماهنگی درونی ابزار به روش آلفای کرونباخ استفاده شده است که مقدار آن برای رفتار محیط زیستی برابر با 55/0، منابع اطلاعاتی آگاهی محیط زیستی برابر با 68/0 و برای نگرانی محیط زیستی برابر با 74/0 بوده است. داده های پرسشنامه به وسیله نرم افزار SPSS تجزیه وتحلیل شد. یافته های تحقیق نشان داد که متغیر وابسته (رفتار محیط زیستی) با متغیرهای نگرانی محیط زیستی، منابع اطلاعاتی آگاهی محیط زیستی و سن در سطح 99 درصد رابطه مستقیم و معناداری دارد. همچنین رفتار محیط زیستی زنان و مردان در سطح 95 درصد دارای تفاوت معناداری بود. نتیجه اینکه نگرانی محیط زیستی و سن افراد، نقش مهمی در رفتار محیط زیستی دارند.

اهمیت محیط زیست و حفاظت از آن از جمله مسائل مهم در تمام نقاط جهان به حساب می آید. با آشکار شدن نتایج مخرب مصرف گرایی بر محیط زیست، مقوله پایداری مطرح شد. مصرف سبز ابزار مهمی برای تغییر به سمت تولید و مصرف پایدار محیط زیستی به شمار می رود. بر همین اساس، هدف اصلی این پژوهش، بررسی عوامل مرتبط با رفتار مصرف محیط زیستی پایدار روستاییان می باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل تمامی سرپرستان خانوارهای روستایی در بخش ماهیدشت در شهرستان کرمانشاه بود که بر اساس سرشماری آمار و نفوس مسکن (2016)، تعداد آن ها 4637 نفر است. بر اساس فرمول بارتلت و همکاران (2001)، 310 نفر از خانوارهای روستایی منطقه مورد مطالعه با استفاده از روش نمونه گیری دومرحله ای انتخاب شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بود که روایی محتوایی آن با نظرات پانلی از کارشناسان تأیید شد. برای تعیین پایایی ابزار تحقیق پیش آزمون انجام گرفت که مقدار آلفای کرونباخ محاسبه شده برای مقیاس های اصلی پرسشنامه در حد مناسب (در دامنه بین 85/0 تا 91/0) بود. یافته های بخش توصیفی حاکی از آن بود که 6/82 درصد از پاسخگویان اقدامات مرتبط با رفتارهای مصرف محیط زیستی پایدار را در حد متوسط و 1/17 درصد نیز در سطح پایین انجام می دادند. نتایج تحلیل همبستگی نشان داد که بین متغیرهای نگرش، سطح تحصیلات، میزان مالکیت اراضی، میزان درآمد سالیانه و میزان شرکت در دوره های آموزشی مرتبط با مسائل محیط زیستی با رفتار مصرف محیط زیستی پایدار روستاییان رابطه مثبت و معنی داری وجود داشت. همچنین، نتایج تحقیق نشان داد که بین انجام رفتار مصرف محیط زیستی پایدار از سوی روستاییان برحسب جنس آن ها تفاوت معنی دار وجود داشت.

تاب آوری ظرفیت این را دارد که در چرخه مدیریت سوانح محیط زیستی: در قبل، حین و بعد از سانحه وارد شود. هدف این پژوهش بررسی مدل های موجود در زمینه تاب آوری در برابر سوانح محیط زیستی است. این پژوهش با روش فراتحلیل انجام شد. جامعه آماری پژوهش کنونی شامل پژوهش های مرتبط بود که در داخل و خارج از کشور به صورت مقاله تمام متن، پایان نامه و طرح های پژوهشی در پایگاه های اطلاعاتی و کتابخانه های دانشگاه ها یا مراکز دولتی در دسترس بودند. بر اساس ملاک های ورود و خروج 25 پژوهش موردبررسی قرار گرفتند. نتایج پژوهش منجر به تشکیل مدل جامع با 14 مؤلفه محیط زیست و کشاورزی، انسانی، فیزیکی و کالبدی، اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی و مالی، بیمه، کاهش مخاطرات، روان شناختی، جمعیت شناختی، نهادی و سازمانی، صلاحیت جامعه و سبک زندگی، اطلاعات و ارتباطات، رهبری و استراتژی و حفاظت و امنیت تشکیل گردید. پایایی از طریق ضریب کاپا با مقدار 95/0 محاسبه گردید که در سطح توافق عالی قرار گرفته است. مدل حاصل از پژوهش با شناساندن عوامل مؤثر بر تاب آوری جامعه در برابر سوانح محیط زیستی امکان بهبود مدیریت بحران، کاهش آسیب ها و زمینه های لازم برای برنامه ریزی آموزشی در سطح کشور را فراهم می کند.