پژوهش در هنر و علوم انسانی

پژوهش در هنر و علوم انسانی

پژوهش در هنر و علوم انسانی سال پنجم شهریور 1399 شماره 5 (پیاپی 28) جلد اول

مقالات

۱.

بررسی مهرهای زنان در دوره قاجار

تعداد بازدید : ۴۲۰ تعداد دانلود : ۱۳۰۸
مهرها همواره در طی دورههای مختلف تاریخی مورد توجه جامعه بشری بوده است. این اشیا نشاندهنده هویت افراد مختلف بوده که به این وسیله فرمان خود را تایید میکردهاند. نوشتههای مهر علاوه بر زیبایی ظاهری جنبههای مختلف تفکر اجتماعی، فرهنگی و سیاسی افراد را بیان میکنند. در دوره قاجار داشتن مهر مورد توجه کلیه اقشار جامعه قرار گرفت و کلیه افراد از شاهان و شاهزادگان گرفته تا کشاورزان صاحب مهر شده بودند. زنان قشری از جامعه قاجار بودند که با توجه به شرایط اجتماعی آن دوره مهرهای زیادی از آنان معرفی نشده است. این پژوهش با هدف معرفی نوشتههای مهرهای زنان به جهت شناسایی هویت و جایگاه اجتماعی و نیز باورهای مذهبی و سیاسی آنان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. برای رسیدن به پاسخ این پرسشها از روش تاریخی و توصیفیِ تحلیلی بهره گرفته شدهاست. اطلاعات و دادههای مورد نیاز این تحقیق از طریق میدانی و کتابخانهای گردآوری شدهاست. در این پژوهش روش تجزیه و تحلیل دادهها نیز کیفی است. نتایج تحقیق نشان میدهد که زنان این عهد با توجه به جایگاه و مقام اجتماعی خود از مهرها با مضمونهای مختلفی استفاده میکردند و سجع (نوشته) مهر نشان دهنده ی شخصیت مذهبی و جایگاه اجتماعی آنان بوده است.
۲.

روش شناسی زیبایی شناسی ایرانی اسلامی با توجه به رابطه عرفان و کلام

نویسنده:
تعداد بازدید : ۳۳۲ تعداد دانلود : ۲۸۷
ریچارد رورتی در رابطه دین و علم در فرهنگ غربی معتقد است که از قرن هفده به بعد فلسفه نقش میانجی را بین این دو بازی کرده است تا هرکدام قابلیت های توصیفی و پیش گویانه خود را بهتر بشناسند. چنین تنشی در فرهنگ های شرقی وجود ندارد و اساساً فلسفه چنین نقشی را بر عهده نگرفته است. مقاله حاضر با طرح تنش بین عرفان و کلام در فرهنگ ایرانی به عنوان جایگزین تقابل غربی دین و علم، سعی دارد به تحلیل نقش این تنش در مبانی زیبایی شناسی بپردازد. ادبیات و شعر کلاسیک فارسی گواه خوبی بر این مدعا است که تنشی دائمی بین دو رویکرد عرفانی یا اهل باطن و رویکرد کلامی، فقهی یا اهل ظاهر برقرار بوده است و هر دو گروه سعی کرده اند دیگری را به کج فهمی و یا بی دینی متهم کنند. در دوران معاصر این تنش همچنان حضور دارد. نوشته حاضر روششناسی حوزه مطالعاتی زیباییشناسی است که با تحلیل و تطبیق رویکردهای مختلف مقدمات و مبادی ورودی بحث را فراهم می کند. از طریق بازخوانی این تعارض و یافتن مصادیق و معانی آن می توان ریشه های نظری هنر و زیبایی شناسی را باز یافت و امروزی کرد.
۳.

گونه شناسی تزیینات کاشی کاری مسجد-مدرسه امامیه اصفهان با تاکید بر ویژگی های ساختاری

نویسنده:
تعداد بازدید : ۳۴۰ تعداد دانلود : ۴۷۰
معماری دوره ایلخانی دارای آثاری باشکوه مزین به انواع تزیینات معماری است. مسجد – مدرسه امامیه اصفهان از جمله بناهای این دوره است که از نظر ساختار و تزیینات معماری حائز اهمیت است. شاخص ترین آرایه های معماری به کاررفته در این بنا، تزیینات کاشی کاری و کتیبه نگاری های زیبای آن است. بنابراین هدف از پژوهش حاضر بازشناسی مختصر مسجد–مدرسه امامیه و طبقه بندی و گونه شناسی ساختار ظاهری و مضامین تزیینات کاشی کاری بنای مذکور هست. پرسش اصلی این است که: بر اساس معیارهای ترسیم شده در پژوهش، تزیینات کاشی کاری مدرسه امامیه از منظر ساختار و مضامین دربرگیرنده چه گونه هایی است و ویژگی های شاخص آن ها چه می باشد؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و تحلیل یافته ها، کیفی است. نتایج حاصل از بررسی ها مؤید آن است که تزیینات کاشی کاری مسجد- مدرسه امامیه با استفاده از انواع تکنیک های کاشی معرق، معقلی و هفت رنگ اجرا شده اند و از نظر نقش شامل نقوش هندسی، گردان(ختایی و اسلیمی) و کتیبه ها می شوند؛ این کتیبه ها مزین به خطوط ثلث، کوفی تزیینی و کوفی بنایی و شامل مضامین قرآنی، احادیث، اسماء و صفات الهی و اسامی خلفای اهل تسنن و ائمه اطهار است.
۴.

مطالعه و طبقه بندی ترنج در قالی های روستایی استان چهارمحال و بختیاری (با تأکید بر نمونه های اصیل)

تعداد بازدید : ۲۷۶ تعداد دانلود : ۴۹۳
قالی های روستایی استان چهارمحال و بختیاری دارای تنوع بسیار گسترده و قابل توجهی می باشد، مجموعه ای از طرح های خشتی، قابی، درختی، تکراری سرتاسری و لچک ترنج در این مجموعه می گنجد. این بررسی با تمرکز بر قالی های ترنجی منطقه به طبقه بندی آن ها پرداخته و اجزاء و ملحقات این مجموعه مورد واکاوی قرار خواهد گرفت. همچنین به دلیل گسترده بودن این گروه از طرح ها، تمرکز بر نمونه های اصیل حوزه های موردبحث بوده و طرح های جهادی و جدیدی که در 30 ساله اخیر در منطقه رواج یافته است، در این مجموعه نمی گنجد. سؤالات مطرح شده عبارت اند از: انواع طرح های ترنجی در منطقه و حوزه های بافت آن کدام است؟ تزئینات و ملحقات هر حوزه چیست؟ نقاط مشترک و یا تفاوت طرح ترنجی در هر حوزه بافت چیست؟ رایج ترین فرم ها کدامند؟ و فراوانی فرم ترنج در کدام مناطق بیشتر است؟ پژوهش پیش رو به شیوه تحلیلی-توصیفی بر پایه تطبیق داده ها انجام گرفته و نتایج به دست آمده بیانگر آن است که فرم ترنج در منطقه از فراوانی گسترده ای برخوردار می باشد و لیکن هر حوزه دارای ترنج خاص خود بوده که دارای نقاط اشتراک و افتراق با سایر حوزه ها می باشد.
۵.

رابطه قوای ذهنی و فضایل فکری در معرفت شناسی فضیلت

نویسنده:
تعداد بازدید : ۴۴۳ تعداد دانلود : ۳۴۵
یکی از مهم ترین مسائل مورد بحث در معرفت شناسی فضیلت معاصر رابطه بین قوای ذهنی و فضایل فکری است. معرفت شناسان فضیلت پذیرفتند که فضایل برتری های عامل هستند، درحالی که اعتمادگراها به یگانگی فضایل فکری و قوای ذهنی باور دارند و استدلال می کنند که فضایل فکری همان قوای ذهنی همچون بینایی، حافظه و درون گری هستند و با تمرین و ممارست بهبود پیداکرده و به انسان ها در دستیابی به باورهای صادق کمک می کند، مسئولیتگراها استدلال کردند که فضایل فکری ویژگی های منشی شخصی هستند که به صورت ارادی توسط انسان ها به وجود می آیند و متمایز از قوای ذهنی هستند. در این پژوهش تحلیلی با استفاده از داده های معرفت شناختی و اخلاقی در ادبیات موضوع، مؤلفه های اساسی دیدگاه اعتمادگرایی و مسئولیت گرایی فضیلت استخراج و نقش هرکدام در شکل گیری این نظریه تبیین گردید، سپس نقاط ضعف و قوت دیدگاه آنان درباره رابطه قوای ذهنی و فضایل فکری موردبحث و ارزیابی قرار گرفت.
۶.

گونه شناسی فرمی درخت در فرش دستباف ایرانی

تعداد بازدید : ۴۲۵ تعداد دانلود : ۴۲۴
در رویکرد به فرش ایرانی به مثابه ی یک هنر، آنچه گاه از نظرها دور مانده است ارتباط محتوای این هنر با جهان بالایی و اسطوره ای و به کارگیری عناصر نمادین در این حوزه است. جهان پیرامونی که تجلی آن را به بی واسطه ترین و مستقیم ترین وجه در هنر و اثر قالیباف می بینیم. با توجه به مفاهیم و تعاریفی که در حوزه اسطوره ارایه می شود میتوان دریافت که دامنه کاربرد نماد و نشانه و اسطوره در تمامی حیطه های زندگی اجتماعی و انفرادی وارد شده است، مصداق این کاربرد را باید در ورود این عناصر به ادبیات، فلسفه، دین و مذهب و جامعه شناسی و هنرجست و جو کرد. بررسی ارتباط بین نقوش فرش، اسطوره و نشانه شناسی و بهره گیری از نمادها علاوه بر آن که غنای جایگاه نماد و نشانه را در اعصار متفاوت مشخص می سازد، هم چنین بر غنای معنوی و زیبایی ظاهری فرش های ایرانی افزوده و چهره می گشاید.در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی در کنار مطالعه اسنادی به این سوال که گونه بندی شکلی و فرمی درخت در ساختار فرش ایرانی به چه صورت بوده است پاسخ داده می شود. هدف طراحی اسلامی وحدت و ابدیت است. همبستگی یک یک نگاره ها و گسترش آنها تا بی نهایت، به طوری که نگارنده نقش اسلامی، خود را "جزئی" از "کل" می بیند و احساس می کند که تمامی هستی در حرکت مداوم و ابدی است.
۷.

وجودیت هنر در رابطه با هنرهای وابسته به آن

تعداد بازدید : ۳۴۹ تعداد دانلود : ۳۹۸
وجودیت هنر را می توان از تخیل انسان مورد تجلّی قرار داد به بیانی دگر انسان می تواند با جذابیت وجودیت هنر در رابطه با هنرهای وابسته به آن نهان پیدا می کند و با آن نقش چشمگیری در زندگی پدید آورد. هنر در رابطه با هنرهای بصری وابسته دیگر توأمان با تاریخ، فرهنگ، مذهب، جغرافیا و سیاست در بین هنرها مشخص می گردد همچنین هنر چیزی فراتر از بینش معماری، نقاشی، مجسمه سازی و لاغیر می توان مدنظر قرار گرفت. بحث هنر همان طور که گفته شد چیزی فراتر بوده که در این پژوهش به قسمتی ناچیز هنر پرادخته، که بیان کننده آشنایی با قسمتی از چیستی هنر از شناخت و ارزیابی هنر از زمان و مکان مورد تبیین قرار گرفته شده است. منشأ هنر و آفرینش هنری در نزد پروردگار توسط خلیفه الهی یعنی انسان، با الهام آفرینشات در وجودیت هنر به نمایش گذاشته می شود و نقش مهمی در ایفای خلاقیت، کمال، زیبایی، و از همه والاتر تخیلات انسان که منشأ آفرینش های هنری در عالم هنری بوده همچنین کارکرد هنر تمایزی بین فرم و تأکید بر وجود مخاطب القاء می نماید و تا ادراکات حسی بر وجود انسان بازگو می کند که این موضوع سیطره هویت او می باشد. هنر ابزاری مؤثر در به تحقق رسیدن معنای اثر هنری بوده و شیوه تهیه این ابزار متأثر از وجود انسان هنرمند بوده و این نتیجه زحمات هنرمند در تأثیرات خود با اثر تبیین می گردد. روش تحقیق در این پژوهش بااستفاده از نوع روش تحقیقی توصیفی – تحلیلی بهره گرفته که سعی گردیده با جمع آوری و گردآوری اسناد و اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و مستندات مکتوب براساس موضوع روند پژوهش با مفاهیم مرتبط استوار و با بررسی دقیق مورد واکاوی – تجزیه وتحلیل داده های اطلاعات، استخراج گردیده برخوردار می باشد. بنابراین وجودیت هنر در رابطه با هنرهای وابسته به آن امری گسترده بوده که با این پژوهش تلاش گردیده تا به موضوع هنر دیدگاهی گسترده تر تبیین گردد تا ابزاری منحصربه فرد برای پدیده های سایر آفرینش هات برخوردار گردد. هنر رابطه مستقیمی با تفکرات آدمی در هر دوره تاریخی بوده و نمی توان آن ها را از یکدیگر جدا نمود حال آنکه خلق اثر با تخیل انسان هنرمند باشد آن اثر تضمینی برای اهداف هویت بقاء انسان در سیطره تاریخ به حساب آمده و در درگاه عالم هستی جاودانه خواهد ماند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۴