حکومت اسلامی

بر اساس قاعده فقهی الزام، شیعیان می توانند در معاملات خود با دیگر مسلمانان، آنان را به اجرای احکام مورد قبولشان ملزم کنند. مهمترین دلیل این قاعده، روایاتی است که شأن صدور بیشتر آنها، مبحث طلاق است، ولی پاره ای از تعبیرات بکاررفته در آنها و نیز برخی دیگر از روایات ، حاکی از شمول این قاعده نسبت به ابواب گوناگون فقه است. در نگاه بدوی، قاعده مزبور، مخصوص معاملاتی است که میان شیعیان و اهل سنت انجام شود، ولی با تأمل در روایات آن و نیز با درنگ در موارد استناد فقها به آن، روشن می شود این قاعده، در مورد غیر مسلمانان نیز قابل اجرا است و بر این اساس، دولت اسلامی می تواند در روابط خارجی خود با دول غیر مسلمان، بدان تکیه کند و بدین وسیله، بخشی از منافع شهروندان مسلمان را تأمین نماید.

تاریخ معاصر ایران شاهد حضور ایدئولوژی های سیاسی مختلف از جمله لیبرالیسم، سوسیالیسم و ناسیونالیسم در کنار اسلام بوده است. در این نوشتار با اشاره به ایدئولوژی های رقیب، به اسلام به عنوان ایدئولوژی انقلاب اسلامی و دلایل توفیق آن در کامیابی انقلاب اسلامی پرداخته شده است. وجه مشترک ایدئولوژی های مذکور، غیر بومی، وارداتی، مقلدانه و عدم تجانس فکری و فرهنگی آنها با فرهنگ دینی مردم ایران بوده است و ناکامی آنها نیز ناشی از عدم سنخیت و تجانس شان با فرهنگ دینی می باشد. تفکر و اندیشه اسلام، علی رغم افت و خیزها در طول تاریخ، به دلیل داشتن آموزه های تحول آفرین و الهام بخش، مثل رهبری و ولایت فقهای شیعه در عصر غیبت، غیر مشروع دانستن حکومت های جائر و نیز تجانس اندیشه سیاسی تشیع با فرهنگ دینی و ملی مردم ایران، مؤثرترین ایدئولوژی در تحولات تاریخ معاصر ایران بویژه انقلاب اسلامی گردید.

تحول در گفتمان ها و فراروایت ها، موجب دگرگونی در کمیت و کیفیت منابع قدرت نرم گردیده و از این منظر، وزن منابع قدرت در جهانی بینی ها و مکاتب مختلف با یکدیگر متفاوت می باشد. جهانی بینی الهی و تبلور مکتبی آن در قالب دین اسلام، مجموعه ای از ارزش ها و باورهای بنیادین را ارائه می کنند که مجموعه منابع جذابیت آفرین نظام اسلامی را از حیث تنوع و پراکندگی و عمق دیرپایی با منابع قدرت نرم در مکاتب مادی متمایز می سازد. این پژوهش در پاسخ به این سؤال اساسی که توحید و اعتقاد به خداوند یکتا به عنوان بنیادی ترین باور ایمانی، چه نقشی در فرآیند تولید قدرت نرم افزاری حکومت اسلامی در سیاست بین الملل بر عهده دارد، می کوشد به روش تحلیلی توصیفی و با تجزیه و تحلیل کارکردی باورها و ارزش های اساسی جامعه در بستر تولید قدرت نرم، تصویری دقیق از جایگاه و نقش عنصر توحید در مهندسی سیاسی اجتماعی ارائه نموده و از این رهگذر اثبات نماید که توحید و ایمان به خداوند یکتا در ضمن فرآیندهایی چون جذب فطرت های پاک بشری، طراحی آرمان های فراملی جذاب و... نقش بسزایی در تولید قدرت نرم برای حکومت اسلامی بر عهده دارد.

هویت، اهمیت آشکاری در نحوه اندیشیدن ما دارد. یکی از وجوه اصلی انقلاب اسلامی که سیاست داخلی و خارجی را تحت تأثیر قرار داده هویت حکومت جدید است. مهمترین جزء پایه ای آن حاوی گزاره «تلاش برای برقراری حکومت اسلامی در سطح جهان» است و سایر اجزاء در خدمت همین جزء اصلی هستند و هر کدام بسته به نقشی که برای این هدف ایفا می کنند، جایگاهی دارند. این هویت در سطح سیاست خارجی، تعریف از خود، جایگاه خود در جامعه بین الملل، تعریف از دیگری و چگونگی رفتار با دیگران را تعیین می کند. لذا سؤالی که در اینجا مطرح می شود، این است که بنیادهای هویت ایدئولوژیک چه جایگاهی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارد؟ در پاسخ، چنین فرض می شود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت جدید، هویت اسلامی نقش محوری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی پیدا کرده است. نوشتار حاضر به دنبال شناسایی نقش این عنصر با اهمیت در تدوین و اجرای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می باشد. با استفاده از روش تحقیق تحلیلی توصیفی و مراجعه به اسناد و منابع دست اول، ابتدا مفهوم هویت و ایدئولوژی در بین نظریات مختلف بررسی شده و سپس نقش آن در ساخت هویت حکومت اسلامی انقلابی و روابط خارجی آن در مقوله هایی همچون حکومت جهانی، حمایت، نفی سلطه، عدالت و . . . مورد ارزیابی قرار می گیرد.

یکی از مهمترین موضوعات در هر نظام اقتصادی، مسأله مالکیت و نوع رویکردی است که نسبت به آن وجود دارد؛ چراکه ساختار مالکیت است که چگونگی تولید، توزیع و مصرف را تحت تأثیر خود قرار داده و ضوابط و ملاک های هر حوزه را تحدید کرده و مشخص می سازد. از جمله چالش برانگیزترین مباحث این حوزه نیز مسأله انواع مالکیت است؛ اینکه فقه شیعه و به تبع آن نظام حقوقی ایران، سه نوع مالکیت خصوصی، دولتی و عمومی را به رسمیت شناخته یا اینکه مالکیت در اسلام و نظام حقوقی ایران دو گانه است و تنها دو نوع مالکیت خصوصی و عمومی وجود دارد. بر همین اساس نیز سؤال اصلی این پژوهش آن است که بیان کند موضوع مالکیت در قانون اساسی ایران بر مبنای چه رویکرد فقهی (مالکیت سه گانه یا دوگانه) تدوین شده است. بدین ترتیب، این پژوهش با رویکردی تحلیلی به واکاوی این مسأله می پردازد و ضمن بررسی دو دیدگاه اصلی فقه شیعه در خصوص انواع مالکیت، رویکرد پذیرفته شده در نظام حقوقی ایران را نسبت به این موضوع تبیین خواهد کرد. یافته ها بیانگر آن است که در فقه شیعه پذیرش مالکیت دوگانه (خصوصی و عمومی) با محظوری روبرو نیست. در نظام حقوقی ایران نیز حداقل در سطح قانون اساسی می توان قائل به پذیرش این رویکرد بود، اما این مسأله در سطح قوانین عادی و مقررات با ابهاماتی روبرو است.

با توجه به ادبیات کثیر در رابطه با مشروعیت سیاسی، در این پژوهش تلاش گردیده با روش نو و جدید داده بنیاد (زمینه ای) طراحی الگوی مشروعیت سیاسی از منظر روایات معصوم7 با توجه به اسناد روایات کتاب کافی نشان داده شود. بدین منظور، با مراجعه مستقیم به احادیث مربوطه به عنوان اسناد و داده های پژوهش و برچسب زدن مفهومی بر اساس دلالت مطابقی و تضمنی در سه مرحله کدگذاری (باز، محوری و گزینشی) منجر به طراحی الگوی مشروعیت سیاسی از منظر روایات گردیده است که بر اساس آن مشروعیت سیاسی به عنوان محور و هسته این الگو قرار گرفت و حول آن شرایط و ابعاد (علّی، مداخله گر، زمینه ای و کنش رفتاری) معنا و مفهوم پیدا کرد و با رسیدن به نتایج و پیامدهایی در رابطه با مشروعیت سیاسی، مشخص گردید که ثبات و بی ثباتی نظام سیاسی در ارتباط با مشروعیت سیاسی معنا و مفهوم پیدا می کند.

«ولایت» در قرآن کریم بسیار متنوع و پرمصداق است؛ آنچنان که در همه موارد زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی، سطوح سیاسی، اقتصادی و قضایی، جوامع دینی و غیر دینی، نظام های الهی و طاغوتی رژیم های دیکتاتوری و دموکراتیک حضور خود را نشان می دهد و به ملاحظات گوناگون قابل تقسیم می باشد. لکن آنچه که در اینجا مورد توجه واقع شده، تقسیم مقایسه ای مصادیق مختلف ولایت است، به منظور روشن شدن نسبت آنها و وظیفه ای که ما نسبت به هر یک داریم. ولایت از این زاویه، بر سه بخش «ولایت های متعارض»، «ولایت های متقابل» و «ولایت های متوافق یا همسو» قابل تقسیم است، لکن در این نوشته به توضیح اقسام ولایت های متعارض اقدام شده تا ضمن بیان خصوصیات هر یک از آنها و توضیح آثاری که در زندگی ما دارند، بتوانیم در تأمین مصالح زندگی از آثار مثبت آنها برخوردار و از آثار منفی شان بر کنار باشیم.