مطالعات اجتماعی ایران

خانواده و موضوعات مرتبط با آن یکی از مسائل جامعه کنونی است. قانون و نظام قانون گذاری را می توان ابزار مهمی جهت تسلط بر این حوزه به شمار آورد. هدف حقیق حاضر شناسایی گفتمان های مسلط خانواده در مجالس قانون گذاری ِدوره پهلوی دوم و تحلیل آنهاست. به این منظور، مذاکره های نمایندگان مجلس بیست ویکم و بیست وسوم با روش تحلیل گفتمان بررسی شده و چشم انداز نظری آن برمبنای نظریه های عاملیت-ساختار، نظام کنش، بازنمایی و جهانی شدن تدوین شده است. نتایج حاکی است با توجه به ساختارهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، در مجلس بیست ویکم «گفتمان اعتدال گرایی سنتی» از دیالکتیک گفتمان مسلط سطح فرهنگی (سنت گرایی اصول گرا) و گفتمان مسلط سطح سیاسی (نوگرا) به وجود آمده و در مجلس بیست وسوم «گفتمان نوگرای اصلاح طلب»، با حمایت قوی گفتمان مسلط سطح سیاسی (نوگرای رادیکال) و نادیده گرفتن گفتمان قدرتمند سطح فرهنگی (سنت گرای اصول گرا)، به گفتمان مسلط مجلس تبدیل شده است.

هدف از انجام این پژوهش شناسایی و تعیین ابعاد، مؤلفه های اثرگذار بر استحکام خانواده است. الگوی به کار گرفته در پژوهش، رهیافتی فرارشته ای است که با استفاده از چارچوب نظری ترکیبی در حوزه ادبیات توسعه در زمینه کیفیت زندگی، حوزه روانشناسی و همچنین ویژگی های خانواده مطلوب بر اساس فرهنگ بومی )اسلامی-ایرانی( و از طریق کمّی سازی مفاهیم نظری با کمک فراتحلیل مطالعات خانواده، فازهای دلفی و تحلیل عاملی صورت پذیرفته است. ابزارگردآوری داده ها پرسشنامه محقّق ساخته است که برای تعیین اعتبار آن از روش اعتبار محتوا استفاده شده است. پایایی آن هم با روش همسانی درونی با استفاده از آلفا کرون باخ برای بخش های مختلف؛ بالاتر از %74 درصد تائید شد. الگوی پیشنهادی این پژوهش دارای ساختار چند بعدی و متأثر از عوامل متعدد است و ویژگی های خانواده مستحکم ایرانی را معرفی می نماید .این الگو بر پایه ۴ اصل بنیادین،29 مؤلفه کلیدی در ابعاد سه گانه زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی؛چشم اندازی یکپارچه و کل نگرانه درباره خانواده مستحکم ارائه می دهد.

در این پژوهش به مطالعة روابط درون خانواده ازمنظر روابط میان سه نسل کهن سال، میان سال و جوان پرداخته شده است تا روشن شود که این روابط تابع چه گفتمان هایی است و آیا این گفتمان ها به هم نزدیک اند یا نشانة مشهودی از فاصله میان این سه نسل دیده می شود. روش محقق بهره گیری از رهیافت کیفی، مبتنی بر تحلیل موقعیت گفتمانی، با تأکید بر مصاحبه های روایی، و درنهایت کشف نظریة زمینه ای گفتمانی بوده است. به این منظور، 30 نفر از شهروندان تهرانی به شیوة هدفمند و چندگانه انتخاب شدند. یافته ها نشان داد که روابط میان سه نسل در خانوادة ایرانی هم گراست و درعین تفاوت گفتمان نوگرایی سنت پیشة نسل اول، نوگرایی محافظه کارانة نسل دوم، و نوگرایی پیش روِ نسل سوم، هرسه در گفتمانی به هم نزدیک می شوند که گفتمان نوگرایی است و برآیند آن نظریة زمینه ای گفتمان هم گرایی نسلی نوخواهانه در خانوادة ایرانی است و خانواده درعین تفاوت ها، در مسیر تهدید نسلی قرار ندارد و همچنان خانواده موضوع دارای اهمیت و اولویت نسل هاست.

یکی از مباحث مهم در دنیای امروز، بحث تحوّل در الگوهای هم زیستی و شکل گیری الگوهای جدید هم زیستی دو جنس مخالف می باشد. یکی از گونه های جدید هم زیستی که به عنوان یک پدیده ی نوظهور اجتماعی مورد توجه محققان حوزه ی خانواده در ایران قرار گرفته، هم باشی است. هم باشی به معنای زندگی مشترک دو جنس مخالف با هم، بدون ازدواج است. در تحقیق حاضر که در کلانشهر تهران صورت گرفته، محققان برآنند که علاوه بر شناخت این پدیده، به ابعاد این هویت هم زیستی از نگاه کسانی که این تجربه زیسته را داشته اند، پی ببرند؛ تا بتوانند تصویری از برساختِ این واقعیت اجتماعی ارائه دهند. این تحقیق با رویکرد روش شناختی تفسیرگرایانه به روش « نظریه زمینه ای» انجام گردید، با مصاحبه عمیق از 15 نفر از کنشگران هم باش این نتیجه حاصل شد که، هم باشی از نگاه این افراد در حقیقت خوانشی نو از مفهوم ازدواج در عصر حاضر می باشد. خوانشی نو در جامعه ای که در حال تجربه کردن اَشکال و صورت های جدید از واقعیت های اجتماعی دنیای مدرن است که هرچند در فضای فردی افراد به وقوع می پیوندد، ولی حاصل شرایط جدید اجتماعی و اقتصادی جامعه است.

روابط فرازناشویی یکی از آسیب های جدی اجتماعی است که پژوهشگران اجتماعی نسبت به گسترش آن هشدار می دهند. لذا هدف پژوهش حاضر بررسی کیفی دلایل ورود زنان به این نوع روابط است. بدین منظور 36 نفر از زنانی که تجربه رابطه فرازناشویی داشتند از طریق تکنیک گلوله برفی انتخاب شدند و مورد مصاحبه ی نیمه ساختاریافته قرار گرفتند. یافته های پژوهش نشان داد که روابط فرازناشویی معلول عوامل متعدد و متکثری است. تحلیل کیفی مصاحبه ها نشان داد که ده مقوله اصلی فردگرایی، ضعف دینداری و اخلاقی، عدم رفع نیازهای جنسی، عدم رفع نیازهای عاطفی و روانی، خشونت فیزیکی و کلامی شوهر، ضعف نظارت بر زندگی و زندگی صادقانه، تاثیرپذیری از دوستان، فقر و مشکلات اقتصادی، اعتیاد، رسانه ها و شیوع فرهنگ فساد در جامعه، از دلایل اصلی مصاحبه شوندگان برای ورود به روابط فرازناشویی بوده است. در مجموع این پژوهش نشان داد که « برآورده نشدن انتظارات و نیازها» به همراه «رشد ارزش های فردگرایی و ضعف مذهبی و اخلاقی» در ورود زنان به روابط فرازناشویی نقش مهمی دارد.

در چند دهه اخیر، خانواده و نظام خویشاوندی تحت تأثیر نوسازی و پیامدهای آن قرار گرفته و در این فرایند، نیروهای ساختارشکن زیست جهان خانواده ایرانی را دگرگون کرده است. به دلیل اهمیت این موضوع، هدف تحقیق حاضر بررسی درک معنایی تغییرات خانواده است. چارچوب مفهومی تحقیق رویکرد پارادایم تفسیرگرایی اجتماعی و روش شناسی مبتنی بر روش تحقیق کیفی است. داده ها با استفاده از فنون قوم نگاری (مشاهده مشارکتی، مصاحبه عمیق و ساخت نیافته)، براساس منطق نمونه گیری هدفمند و نظری در بین ساکنان شهر مریوان گردآوری و براساس نظریه زمینه ای تحلیل و درقالب الگوی پارادایمیک ارائه شد. یافته ها شامل هفت مقوله جزء (فضای اجتماعی، تنظیم درون گروهی، حضور نوسازی، تغییرات ارزشی، ارتقای اقتصادی اجتماعی، و پذیرش) و سه مقوله عمده (خانواده سنتی، پدیده نوسازی و خانواده امروزی شده) هستند. "انتقال نسبی خانواده" مقوله هسته نهایی است. نتایج پژوهش نشان دهنده وقوع تغییرات متعدد در زیست جهان خانواده در جامعه تحت بررسی است. براساس درک و تفسیر مردم این جامعه، صورت های جدیدی از خانواده، تحت تأثیر ورود عوامل نوسازی و سنت زدا، جایگزین خانواده سنتی شده است که می توان آن را با عنوان "انتقال نسبی خانواده" شناخت.