مطالعات اجتماعی ایران

ابتدا مفهوم تابع عضویت فازی به همراه مفهوم «نوع» به مثابه مجموعه گسسته، براساس فضای خاصیت، با ذکر مثال طرح می شود. در ادامه، تابع چندبعدی فازی در ارتباط با چهار مفهوم وابستگی اقتصادی، قدرت اجتماعی، تمدن و فضای کنش مورد توجه قرار می گیرد. به دنبال آن، روش های مستقیم و غیرمستقیم تعیین توابع عضویت فازی واکاوی می شوند. در خاتمه، مفهوم واسنجی فازی مطرح می شود. منظور از واسنجی تحت قاعده درآوردن مدارج وسیله سنجش است. در همین زمینه، برای نمونه مفهوم «نظم اقتصادی متمرکز» به مثابه یک مجموعه هدف معرفی می شود و براساس نوعی واسنجی فازی، ارزش عضویت تعدادی کشورها در این مجموعه با استفاده از یک مقیاس فاصله ای تعیین می شود.

فرضیات علی، به صورت شرط لازم و/یا کافی، برای تئوریها و تحقیقات تجربی در علوم اجتماعی اهمیت بسزایی دارند. با این همه، برای بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی، زبان شرط لازم/ شرط کافی مغایر با زبان علوم اجتماعی متعارف و متداول است، چون متضمن آن است که 1) شرط لازم/ شرط کافی فقط به صورت دوشقی یعنی «وجود/ عدم» یا «حضور/ غیاب» مطرح شود و 2) فقط یک مورد ناسازگار بتواند فرضیه شرط لازم/ شرط کافی را ابطال کند. در این مقاله نشان داده شده است که با به کارگیری مجموعه های فازی میتوان بر این مشکلات روششناختی فائق آمد. در حقیقت، مجموعههای فازی این امکان را به پژوهشگران میدهند که درجه و میزانی را که یک شرط لازم/ شرط کافی حضور دارد برآورد کنند. همچنین، با استفاده از معیارهای احتمال گرایانه در تحلیل فازی، محققان میتوانند تصادفی یا اتفاقی بودن رخدادها و خطا را در وارسی و ارزیابی فرضیات شرط لازم/ شرط کافی وارد کنند.

موضوع این نوشتار معرفتشناسی فازی و دلالتهای روششناختی آن در علم اجتماعی است. مدعای این مقاله آن است که روایت دو ارزشی صدق و کذب زیربنای معرفت شناسی علم اجتماعی را می سازد، اما این نوع روایت از حقیقت علمی با واقعیت های علمی ناسازگار است؛ علم حقیقی فازی دارد. برمبنای الزامات مسئله این نوشتار که از نوع معرفت شناختی است، برای اثبات مدعای مقاله شواهد معرفت شناشانه اقامه و این شواهد را از دو دستگاه معرفتی نسبیت گرایی و عقلانیت انتقادی عرضه کرده ایم. پس از استدلال عقلانی نقادانه در باب این دو افق معرفتی، دستگاه معرفتی فازی فرموله شده است که درآن معرفت شناسی، هستی شناسی و روش شناسی فازی به بحث گذاشته شده است. در ادامه مقاله، روش فازی مطرح و در این قسمت، درباب عملیاتی سازی تابع عضویت فازی و استدلال تجربی فازی با ذکر مثالی از دموکراسی بحث شده است. در پایان، استدلال شده است که در دستگاه معرفتی فازی تجربه هم مقام داوری و هم مقام تولیدی دارد. تجربه درمقام داوری ناظر بر درجه ابطال پذیری و در مقام تولید ناظر بر ساختن گزاره های معرفتی فازی است که دامنه آن می تواند از گزاره های تاریخی خاص تا گزاره های تئوریک عام درجه پذیرباشد.

در این مقاله، تئوری رگرسیون کلاسیک و رگرسیون فازی مقایسه شده اند و مثالی کاربردی از کاربرد رگرسیون فازی در علوم اجتماعی عرضه می شود. رگرسیون کلاسیک برپایه فرض دقیق بودن متغیرهای مورد مطالعه و مشاهدات مرتبط با آنها استوار بوده و در نهایت، روابط بین متغیرها را نیز دقیقاً مشخص می کند. در مدل سازی مسائل اجتماعی، عموما با مشاهدات نادقیق یا روابط مبهم روبروییم. بنابراین استفاده از روش های برازش توابع که به تبیین ساختار مبهم داده ها و روابط بین آنها می پردازند، ضروری است. در بررسی حاضر، رگرسیون خطی فازی معدل کتبی دیپلم روی نمرات ریاضی، فیزیک و جنسیت داوطلبان آزمون سراسری سال 1387 در قالب مثالی کاربردی با فرض فازی بودن ضرایب و غیر فازی بودن داده ها بررسی می شود. برای آزمون رگرسیون فازی از شاخص اطمینان و مقدار ابهام مدل استفاده خواهد شد.

این مقاله در پی بیان منطق یکی از مهم ترین و پرکاربردترین روش های پژوهشی در عرصه علوم اجتماعی کلان است که با پرسش هایی بزرگ سروکار دارد و واحدهای مشاهده و تحلیل خود را واحدهای میانی و کلان اختیار می کند. در آغاز، با طرح موضوع درصدد شرح اهمیت و جایگاه این روش برآمده ایم و بر این ایده تاکید کرده ایم که علوم اجتماعی در پی بررسی تفاوت در بین کل ها و ترتیبات اجتماعی است. دشوار است به تحلیلی در علوم اجتماعی بیاندیشیم که تطبیقی نباشد. تحلیل تطبیقی به معنای توصیف و تبیین مشابهت ها و تفاوت های شرایط یا پیامدها در بین واحدهای اجتماعی بزرگ مقیاس مانند مناطق، ملت ها، جوامع و فرهنگ هاست. گذار از نظریه های عمومی به نظریه های ساختاری در حوزه جامعه شناسی انقلاب وتحولات اجتماعی توجه به روش و تحلیل تطبیقی را دو چندان ساخته است. گزینش واحدهای کلان و بزرگ در این روش، ئکه معمولاً حجم محدودی دارند، مسئله حجم واحدها یا نمونه های بررسی را به نکته ای اساسی و مهم بدل کرده است. به حدی که گفته میشود مطالعه تطبیقی کمی با موارد زیاد N) بزرگ) و مطالعه تطبیقی کیفی با موارد محدود (N کوچک) سروکار دارند. این نوع مطالعات ممکن است در قالب طرح های پژوهشی شبیه ترین و در عین حال متفاوت ترین نظام با روش های توافق و اختلاف صورت گیرند. منطق پژوهش تطبیقی در درجه نخست بر این نکته تاکید دارد که اندیشه مکانیکی و ساده انگارانه به جهان اجتماعی با ماهیت واقعیت های این جهان سازگاری ندارد، زیرا الگوهای متفاوت توسعه و تحول موید الگوهای محتمل و تصادفی است تا الگوهای جبری و تعین گرای تاریخی - اجتماعی. این منطق بر پیکربندی و درک روابط زنجیره ای و واکنشی در قالب رویکرد مسیر وابسته برای تحلیل های اجتماعی و تاریخی تاکید و این باور را دنبال می کند که آثار و پیامدهای بزرگ را همیشه نمیتوان برحسب فرایندهای کوتاه-مدت یا منحصر به فرد، متوازن و پیش بینی پذیر تبیین کرد، بلکه سیر تحول را باید زنجیره ای و احتمال گرایانه بررسی کرد و از نگاه تفریدی و انقطاعی پرهیز داشت.

در سال های اخیر، شاهد حرکتی مستمر از واکاوی ها، پژوهش ها و پردازش های صرفاً نظری و روش محور به پژوهش ها و پردازش های داده محوریم، حرکتی که به نحو احسن خود را در ظهور و توسعه روش های اکتشاف دانش، به ویژه داده کاوی و فنون خاص آن، نشان داده است. به رغم تصور رایج، داده کاوی صرفاً به پژوهش های کمی و آماری محدود نمی شود و در پژوهش های کیفی هم شاهد ظهور تحولات مشابهی بوده ایم. در این مقاله با فرض تطبیق پذیری اکتشاف دانش و داده-کاوی در پژوهش های کمی و کیفی، به طور مشخص روش داده کاویِ شبکه های عصبی مصنوعی را به مثابه رویکردی نوین در پردازش چندمتغیره داده ها و اطلاعات و به مثابه رویکردی در حال ظهور و گسترش در روش های آنالیز چندمتغیره آماری، و روش داده کاویِ نظریه بنیانی را در مدیریت و تحلیل داده های کیفیِ مقایسه کرده و وجوه تمایز و اشتراک آنها را بیان می کنیم. در این مقاله نشان داده ایم که صرف نظر از وجوه متمایز دو روش شناسیِ داده کاوی از حیث پارادایم، خاستگاه و فرایندهای اکتشاف و پردازش و نوع داده، هر دو روش شناسی از ماهیت و رویکردی پسینی، چند رشته ای و میان رشته ای، استقرایی، اکتشافی، فرایندمحور، داده محور ، انعطاف پذیر و معطوف به رابطه (رابطه مدار) بین هستارها و مقوله ها بهره می برند.

مسئله روش توجه چندانی را در مطالعات فرهنگی به خود جلب نکرده است. شاید نشود این غیبت را نوعی غفلت یا اهمال تلقی کرد، بلکه بهتر است از وجود مناقشه بر سر این موضوع سخن گفت که آیا مطالعات فرهنگی می تواند روش-شناسی و تکنیک های متمایزی داشته باشد یا خیر؟ در این مقاله، ابتدا درباره مناقشه مذکور بحث می شود و سپس، به مسائل مهمی پرداخته می شود که هرگونه بحث از روش مطالعات فرهنگی ناگزیر از توجه به آنهاست. دوگانه های کمی/ کیفی، معرفت شناسی طرفدار بازنمایی/ اصالت ضدبازنمایی، چارچوب های رشته ای/ غیررشته ای، تجربه/ نظریه و بالاخره، روش و نسبت آن با استراتژی های رهایی بخشی از جمله محورهای عمده بحث در این مقاله اند.

شبیه سازی شیوه سومی برای تحقیق اجتماعی در کنار قیاس و استقرا است. در این شیوه، نظام روشنی ارائه می شود و براساس آن، داده های مناسب تولید می شود. رشد روزافزون شبیه سازی در دهه گذشته حکایت از قابلیت های آن در حوزه تحقیقات اجتماعی دارد. در مقاله حاضر سه دسته اصلی شبیه سازی تشریح شده است: تمام انسانی، انسانی-کامپوتری و تمام کامپیوتری، و تلاش شده تا مسائل عملی هر یک از آنها در قالب مثال های مناسب بیان شود. برای شبیه سازی تمام انسانی مواردی از روابط بین الملل بیان شده و نیز طرح های اولیه ای برای بازی های اجتماعی ذکر شده است. برای شبیه سازی تمام کامپیوتری نیز از مدل بازی فضایی بهرهه برده ایم و داده های فرضی حاصل از آن در چهار بازی دوراهی زندانی، بزدلانه، همنوایی، و اعتماد استفاده شده است. درباره شبیه سازی انسانی-کامپیوتری از داده های یک شبیه سازی برای بررسی رفتار در دوراهی اجتماعی استفاده شده است. در این شبیه سازی، 50 آزمودنیدانشجو، در مقابلکامپیوتر دو بازی دوراهیکالایهمگانی و دوراهی منابع مشترک را بازی کردند. در این مقاله، شیوه این شبیه سازی و نتایج آن نیز شرح داده شده است.