رویکردهای نوین آموزشی (پژوهش های تربیتی و روانشناختی)

پژوهش، یکی از ابعاد مهم رشته های علمی به شمار می آید. در مقاله حاضر در چند بخش درباره پژوهش برنامه درسی بحث شده است. پس از مقدمه ای پیرامون وضعیت پژوهش برنامه درسی کوشش شده است بر اساس روند تاریخی، تلاش ها و آثار سال های گذشته تا امروز ذکر شود. در ادامه، از منظر چهار سنت فعال در عرصه پژوهش برنامه درسی و بر محور صاحبنظران برجسته هر سنت، به پژوهش برنامه درسی پرداخته شده است. در سنت چارچوب شناسی و تعریف متغیرهای پژوهش برنامه درسی به دیدگاه های جانسون،کیمپستون، راجرز و پوزنر؛ در سنت پژوهش تجربی در برنامه درسی به اندیشه های واکر؛ در سنت دیدگاه ها یا پارادایم های پژوهش برنامه درسی به نظرهای شوبرت، هاگرسون، کانلی، کلاندینین، آئوکی و رید و در سنت گونه ها یا روش های پژوهش برنامه درسی به آثار و دیدگاه های ادموند شورت پرداخته شده و روند تحول اندیشه های او مطرح گردیده است. در بخش پایانی مقاله، ضمن اشاره به ظهور چشم اندازهای جدید در پژوهش برنامه درسی، مباحث جمع بندی شده است.

هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش دینداری و هوش معنوی بر عملکرد تحصیلی دانشجویان با توجه به تفاوت های جنسیتی بود. طرح پژوهش از نوع غیرآزمایشی یا توصیفی بود. نمونه پژوهش شامل 150 نفر از دانشجویان کارشناسی دانشگاه اصفهان (70 دختر و 80 پسر) بود که با روش نمونه گیری خوشه ای تصادفی انتخاب شده بودند. ابزارهای مورد استفاده شامل مقیاس سنجش دینداری (RAS) و پرسشنامه هوش معنوی (SIQ) بود. داده ها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون چندگانه و تحلیل واریانس چند متغیری تحلیل شد. یافته ها نشان دهنده وجود تأثیر دینداری بر هوش معنوی و مؤلفه چهارگانه آن بود ( (p≤01 . دینداری بر عملکرد تحصیلی دانشجویان تأثیر معناداری نداشت، در حالی که هوش معنوی پیش بینی کننده قدرتمندی برای عملکرد تحصیلی دانشجویان بود. نمره های دانشجویان دختر در هوش معنوی و دینداری بالاتر از دانشجویان پسر بود. براساس یافته ها می توان نتیجه گرفت دینداری می تواند به رشد هوش معنوی کمک کرده، آن را تسهیل کند.

پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه باورهای ضمنی هوش و معرفت شناسی با جهت گیری هدف پیشرفت دانشجویان و نقش میانجی باورهای معرفت شناسی در رابطه بین باورهای ضمنی هوش و جهت گیری هدف انجام گرفت. در همین راستا، 384 دانشجو از طریق نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبتی از دانشکده های فنی- مهندسی، علوم پایه و علوم انسانی انتخاب شدند . از پرسشنامه های باور ضمنی هوش دویک، باور معرفت شناختی بندیکس و همکاران و پرسشنامه جهت گیری هدف کریستوفر، به منظور جمع آوری اطلاعات استفاده شد. از روش های آماری تحلیل رگرسیون گام به گام و تحلیل مسیر برای تجزیه و تحلیل اطلاعات بهره گرفته شد. نتایج پژوهش نشان داد اثر مستقیم باور ضمنی افزایشی بودن هوش بر تبحرگرایی دانشجویان معنی دار ( p=0/01 ) است، و باور ضمنی ثابت بودن هوش، هم اثر مستقیم معنی دار ( p=0/01 ) و هم اثر غیر مستقیم معنی دار از طریق باور معرفت شناسی سریع بودن یادگیری بر تبحرگریزی دانشجویان دارد ( p=0/01 ). نتایج دیگر پژوهش نشان داد اثر مستقیم باور ثابت بودن هوش بر تبحرگرایی معنی دار نیست؛ اما اثر غیرمستقیم آن از طریق باور معرفت شناسی منبع دانش معنی دار ( p=0/01 ) است. سرانجام باور ضمنی ثابت بودن هوش و ساده بودن دانش اثر مستقیمی بر عملکرد گریزی دانشجویان دارد ( p=0/01 ).

نگرش ها و ادراکات دانش آموزان نقش مهمی در موقعیت های آموزشی دارند. هدف این پژوهش، بررسی رابطه ادراکات محیطی دانش آموزان با نگرش تحصیلی آنهاست. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان سال سوم مقطع متوسطه شهر مشهد است. از جامعه یاد شده، نمونه ای به حجم 570 نفر به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای از نواحی 7،3،1 و تبادکان انتخاب شد. برای جمع آوری داده ها در این مطالعه از پرسشنامه ادراکات محیطی جنتری و آوون و پرسشنامه نگرش تحصیلی اکبری استفاده شد. نتایج حاصل از اجرای همبستگی پیرسون نشان داد که تمامی متغیرهای پژوهش (نگرش تحصیلی، انتخاب، چالش، معنی داری، جذابیت، خودکارآمدی) با هم همبستگی مثبت و معنی داری (001/0 > p ) دارند. همچنین، نتایج تحلیل رگرسیون به روش گام به گام نیز نشان داد که در گام اول متغیر پیش بین خودکارآمدی توان بیشتری برای پیش بینی نگرش تحصیلی دانش آموزان داشت و در گام های بعدی سایر معنی هم اضافه شد؛ اما سایر متغیرها نقش معنی داری در پیش بینی نگرش تحصیلی دانش آموزان نداشتند. یافته ها نشان داد که عوامل محیطی آموزشی نقش بسزایی در نگرش دارند و ضروری است که بدانها توجهی دو چندان شود و اقداماتی برای بهبود و مطلوب سازی محیط های آموزشی انجام پذیرد.

یکی از روش های نوین تدریس ، روش تدریس مشارکتی است که با عناوین تدریس گروهی و آموزش گروهی نیز شناخته شده است . کاربست مطلوب این روش منوط به رعایت الزاماتی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی الزامات این شیوه تدریس از دیدگاه استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه اصفهان و با رویکرد ترکیبی(کمّی و کیفی) انجام شده است . در بخش کمّی، روش مورد استفاده این پژوهش توصیفی - پیمایشی و جامعه آماری آن مرکب از 85 نفر از استادان دارای مرتبه علمی استادیار و بالاتر در سال تحصیلی 90-1389 و نیز 448 نفر از دانشجویان دوره های تحصیلات تکمیلی بوده است. در بخش کیفی نیز با نمونه ای از جامعه مصاحبه شده است. حجم نمونه دانشجویان با استفاده از فرمول کوکران 180 نفر برآورد شد که به شیوه نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم انتخاب شدند و استادان نیز به شیوه سرشماری در پژوهش شرکت نمودند. ابزارهای پژوهش علاوه برمصاحبه نیمه ساختاریافته اکتشافی، پرسشنامه محقق ساخته ای بود که روایی آن به تأیید متخصصان رسید و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 91/0 محاسبه شد. تحلیل داده ها در دو سطح آمار توصیفی و آزمون های استنباطی انجام شد. نتایج پژوهش نشان داد که مهمترین الزام روش تدریس مشارکتی از نظر استادان و دانشجویان، نشست مشترک استادان قبل از آغاز ترم در رابطه با تعیین سرفصل، منابع و تکالیف دانشجویان بوده است. در اولویت سایر الزام ها بین دیدگاه دانشجویان و استادان تفاوت هایی وجود دارد.

پژوهش حاضر در صدد بررسی ملاحظات تدوین محتوا با رویکرد جامعه یادگیری و چالش های آموزش عالی در این خصوص است. در این تحقیق کمی- کیفی دیدگاه های 24 نفر از صاحبنظران و مدیران دانشگاه های دولتی، از طریق مصاحبه و دیدگاه 153 عضو هیأت علمی آن دانشگاهها از طریق پرسشنامه بررسی شده است. روایی محتوایی ابزار توسط متخصصان برنامه ریزی درسی تأیید و پایایی آن به وسیله آلفای کرونباخ 96/0 برآورد گردید. طبق یافته ها، در تدوین محتوا با رویکرد جامعه یادگیری به ترتیب اولویت، رعایت معیارهایی، مانند: تأکید بر کیفیت محتوا به جای کمّیت آن، ارائه محتوای منعطف و متنوع ، تناسب محتوا با هدف پرورش یادگیرنده مادام العمر، تناسب محتوا با نیازهای جامعه ، حمایت از استاد برای تغییر محتوا، استفاده از سایر منابع یادگیری درکنار کتاب درسی و مشارکت دادن دانشجو در انتخاب محتوا ضروری است. یافته ها حاکی است آموزش عالی کشور در رعایت این ملاحظات با چالش روبه روست. میان دیدگاه اعضای هیأت علمی بر حسب متغیرهای جمعیت شناختی درباره این چالش ها در سطح 05/0= α تفاوت معناداری وجود ندارد.

هدف پژوهش حاضر، ارزیابی رابطه بین ارزشیابی توصیفی با شیفتگی تحصیلی، خلاقیت تحصیلی، و خشنودی تحصیلی مبتنی بر میانجیگری امید تحصیلی بوده است. جامعه آماری این پژوهش را کلیه دانش آموزان ابتدائی شهر اصفهان در سال تحصیلی 1391-1390تشکیل داده اند. روش نمونه گیری، خوشه ای چند مرحله ای بوده که نهایتاً تعداد 240 نفر از دانش آموزان مورد نظر پژوهش، بطور تصادفی برای تحقیق انتخاب شده اند. ابزار تحقیق پنج پرسشنامه محقق ساخته بوده است: 1- پرسشنامه محقق ساخته شاخص های ارزشیابی توصیفی کارآمد؛ 2- پرسشنامه محقق ساخته امید تحصیلی؛ 3- پرسشنامه خلاّقیت تحصیلی(عابدی)؛ 4-پرسشنامه محقق ساخته شیفتگی تحصیلی؛ 5- پرسشنامه محقق ساخته موفقیت تحصیلی که روایی آنها به لحاظ محتوا تأمین شده و در این خصوص از نظرهای استادان و متخصصان استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش تحلیل مسیر و مدل معادله ساختاری استفاده شده است. نتایج پژوهش حاضر، نشان داد که ارزشیابی توصیفی بر امید تحصیلی اثر مستقیم دارد. نیز امید تحصیلی بر شیفتگی تحصیلی، خلاقیت تحصیلی، و موفقیت تحصیلی تأثیر مستقیم دارد (001/0 < ). همچنین، نتایج نشان داد، ارزشیابی توصیفی بر شیفتگی تحصیلی، خلاقیت تحصیلی، و موفقیت تحصیلی تأثیر غیر مستقیم دارد (001/0 < ) . مطالعه مدل تجربی پژوهش به روش معادله ساختاری نشان داد، شاخص های برابر با 96/0، برابر با 93/0، برابر با 0483/0، ( ) برابر با 71/246 و 94 = بوده که گویای برازش مطلوب مدل است.