درخت حوزه‌های تخصصی

در عصر حاضر با توجه به رشد روزافزون بیماری های روحی و جسمی، پرداختن به مفهوم بیماری از منظر آموزه های اسلامی و تبیین جایگاه آن در برنامه درسی مدارس، ضروری به نظر می رسد. بنابراین هدف پژوهش حاضر، تبیین ضرورت آموزش مفهوم بیماری از منظر آموزه های اسلامی و بررسی آن در سند تحول بنیادین جمهوری اسلامی ایران است. بررسی مفاهیم و مصادیق بیماری جسمی و پیامدهایی که بر روح و روان دارد، عموماً به عنوان یک امر گریزناپذیر چرخه زندگی عموم افراد را شامل می شود که در این زمینه می توان با ارائه تصویری صحیح از مفهوم بیماری مطابق با آموزه های اسلامی میزان سازگاری آن ها را افزایش داد و باورها و عقاید دینی را در سپری کردن دوران بیماری، اثربخش دانست. در پژوهش حاضر با روش توصیفی انجام یافته، مفهوم بیماری در سه مقوله تأثیر معنویت از دیدگاه پژوهشگران، ثمرات آن از منظر آیات و روایات و لزوم پرداختن به آن در برنامه درسی دانش آموزان مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به آموزه های اسلامی، مفاهیم مختلفی از بیماری استنباط شد که عبارتند از ابتلا و آزمایش، مصلحت الهی، کفاره و تطهیر گناهان، تنبیه و تأدیب، رشد و کمال، تلنگر، توجه به خداوند، اجر و پاداش و عنایت الهی. از طرف دیگر، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به عنوان سند بالادستی آموزش و پرورش با تأکید بر مفاهیم شناسایی شده از مفهوم بیماری از منظر اسلام مورد تحلیل قرار گرفت و نتایج آن نشان داد در بخش های مختلف سند، به این مفهوم پرداخته نشده است.

هستی شناسی معنا در پیِ یافتن حقیقت و ماهیت معنای الفاظ و به بیان دیگر در جستجوی چیستی معناست. اندیشمندان غربی به این مسئله توجه کرده و نظریه های گوناگونی همچون نظریه مصداقی، تصوری، تصویری و... برای معنا مطرح کرده اند. با توجه به جایگاه ویژه این بحث در تفسیر قرآن و دانش اصول فقه و برخی مباحث کلامی، تبیین دیدگاه دانشمندان مسلمان درباره آن ضروری است. به همین جهت در این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی، آرای دو تن از عالمان و مفسران برجسته شیعه، یعنی فیض کاشانی و علامه طباطبایی بازخوانی و تبیین شده است. با بررسی «نظریه روح معنا» که از نظریه های مهم ایشان در تفسیر قرآن است و هر دو مفسر بر آن اصرار دارند و اشتراکات فراوانی در دیدگاه آنان دیده می شود، اثبات شده است این نظریه که برخی در صدد به دست آوردن نظریه معنا از آن بوده اند، نمی تواند به عنوان «نظریه معنا» پذیرفته شود؛ زیرا پاسخی به پرسش چیستی معنا ارائه نمی دهد. نتیجه اینکه به رغم وجود عبارت هایی در آرای ایشان که نشان از تمایل به نظریه مصداقی یا تصویری معنا دارد، هر دو مفسر تنها نظریه ایده ای (تصوری) معنا را معتبر می دانند.

بحث وظیفه یا عدم وظیفه حکومت در قبال تربیت دینی از مسائل مهم فلسفه سیاسی حکومت است. هر حکومتی موضعی خاص در برابر تربیت دینی دارد. این پژوهش با هدف بررسی این مسئله، با روش توصیفی تحلیلی ابتدا با بیان دیدگاه ماکیاول، لیبرالیسم و اسلام در این زمینه، به دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا حکومت نسبت به تربیت دینی انسان ها وظیفه ای دارد؟ در این زمینه ماکیاول تمام تلاش حکومت را در جهت حفظ قدرت می داند؛ در دیدگاه لیبرالیسم برطرف کردن نیازهای مادی مدنظر بوده است؛ اما اسلام با توجه به نیازهای مادی و معنوی افراد، وظیفه حکومت را فراتر از نیازهای طبیعی و اولیه مردم دانسته و خود را نسبت به تربیت دینی و هدایت افراد به مسیر سعادت، مسئول می داند؛ و همین نکته، تمایز حکومت دینی با حکومت غیردینی را مشخص می کند.

یکی از شناخت های لازم برای سعادت انسان و جامعه، امام شناسی است. این موضوع در اسلام از اهمیت والایی برخوردار است و از جمله نگرانی های پیامبر خدا 6 برای امتش، شناخت امامان بعد از خودش بوده است. موضوع شناخت مستخلَفین واقعی از مستخلَفین دروغین، بر اساس تفسیر آیه شریفه « وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ » قابل دستیابی است. در مقاله حاضر برای مشخص کردن منظور « لیستخلفنهم » در آیه، دیدگاه های مفسران فریقین بررسی می گردد. از مجموع نظرات مفسران به دست می آید که خدای متعال برای تشخیص مستخلفین واقعی از مستخلفین دروغین در این آیه، مستخلفین را با ویژگی های خاصی می شناساند تا شناسایی ایشان آسان تر گردد. هر یک از مفسران، دیدگاهی را برای این «مستخلف» الهی مطرح نموده اند. از جمله دستاوردهای این مقاله که مفسران بدان نپرداخته اند، آن است که جانشینی تمام ائمه و ولایت آنها به طور کامل، در زمان ظهور محقق می شود؛ این نتیجه موافق با ظاهر آیه است و روایات رجعت آن را تأیید می کند.

در فقه زنان و احکام فقهی به اتفاق تمام مذاهب، پیوند زناشویی حقوقی را برای هریک از همسران به همراه می آورد که متناسب با جایگاه اجتماعی او است. در قبال این امتیاز از زن خواسته شده است که برای انجام برخی فعالیت ها و رفت وآمدها نظر همسر و اجازه وی را کسب کند. گستره مواردی که در آنها زن موظف به کسب اجازه از شوهر است موضوعی است که میان مذاهب مختلف اسلامی و بلکه میان مجتهدان یک مذهب، آرا و فتاوای مختلفی را پدید آورده است. از نظر مبانی فقهی، مسئله اذن زوجه از زوج در آیات به صورت اشاره و در روایات به طور صریح مطرح شده است. به مقتضای آیه سی وچهار سوره نساء مرد به دلیل برخورداری از توانمندی هایی که دست آفرینش در خلقت او به ودیعت نهاده و نیز به دلیل پرداخت نفقه و تأمین هزینه های زندگی، قیم و سرپرست خانواده و همسرش است. در مقابل از زن خواسته شده است از شوهر خود اطاعت کند. از لوازم پذیرش این نظام مدیریتی آن است که زن از کارهای غیر واجبی که مزاحم حق شوهر است، اجتناب کند و برای بیرون رفتن از منزل از شوهر کسب اجازه کند. مسئله مورد نظر با صراحت و تأکید بیشتری در روایات شیعه و اهل سنت مورد توجه قرار گرفته است. برخی از این روایات، احکام اطاعت زن از شوهر را مطرح کرده است و خروج زن از منزل بدون اذن شوهر را موجب سقوط نفقه وی می داند. باتوجه به مبانی فقهی، نوع نگاه فقهای اسلامی در ادوار هشتگانه فقه شیعه و مقاطع چهارگانه فقه اهل سنت به مسئله « اذن همسر متغیر بوده، فرازوفرودهایی را تجربه کرده است. اگرچه عموم فقهای متقدم امامیه و اهل سنت، مسئله اذن همسر را موضوعی مستقل از حق تمتع زوج و بحث تمکین دانسته اند، ولی با این حال، فقهای متأخر از زاویه دیگری به مسئله نگریسته اند و ضرورت کسب اجازه از شوهر را منحصر در مواردی می دانند که با حق تمتع وی در ارتباط است. در پرتو دیدگاه اخیر، هرگونه فعالیتی که مزاحمتی با حقوق شوهر نداشته باشد و از این رهگذر تهدیدی برای بنیان خانواده محسوب نشود نیاز به اجازه شوهر ندارد. عبادت های مستحبی، هبه، صدقات و موضوع اشتغال زن نیز همگی مشمول این اصل کلی است. از سوی دیگر با توجه به اینکه تمام فقها نشوز را بیزاری و تصمیم به طلاق دانسته اند، نمی توان مخالفت های ناچیز همسر و خارج شدن های جزئی وی از منزل را مصداقی از نشوز دانست. همچنین راهکاری که تحت عنوان شرط ضمن عقد در نظام فقهی-حقوقی اسلام تعبیه شده است، می تواند در مسئله حاضر راهگشا باشد. اگرچه مدیریت مرد در خانواده از احکام اولیه فقهی است، اما شارع حکیم احکام ثانویه ای را نیز پیش بینی کرده است که به تناسب شرایط، زمان و مکان، ظرفیت هایی را برای تغییر در احکام اولیه فراهم می کند. شروط ضمن عقد درواقع بهره گرفتن از این ظرفیت هاست که با استمداد از آن زن می تواند ضمن عقد ازدواج، شروطی چون تعلم، انجام فعالیت های اجتماعی، اشتغال، انجام عبادت های مستحبی و... را لحاظ کند و مرد را در طول زندگی زناشویی به پذیرش آن پایبند کند.

فرقه وهابیت از دو قرن پیش توسط محمد بن عبدالوهاب به وجود آمد که اکثر آرای آن با اعتقادات مسلمین مخالف است. ریشه اکثر این اختلافات و تضادهای اعتقادی به دو اصل توحید وحیات برزخی باز می گردد. مسأله حیات برزخی نه تنها از موارد اختلافات مسلمانان با وهابیت است بلکه در میان خود دانشمندان وهابی نیز در این موضوع اختلافاتی وجود دارد. حاصل مطالعه و بررسی در مورد این مساله آن است که افرادی چون ابن تیمیه و ابن قیم هم حیات برزخی و هم ارتباط عوالم را می پذیرند، ولی علمای عصر حاضر وهابیت مثل بن باز و البانی حیات را می پذیرند، اما ارتباط را انکار می کنند. بنابراین نوعی واپس گرایی اعتقادی در سران جدید وهابیت مشاهده می شود. این درحالیست که بسیاری از آیات قرآن کریم و روایات و سیره نبوی دال برحیات برزخی، سماع موتی و ارتباط انسان در برزخ با عالم دنیا و ضد مدعای وهابیت است. ابن تیمیه نیز معتقد به بازگشت روح هنگام سؤال است و این به معنی حیات داشتن اموات بعد از مرگ است.

همه به نیکی می دانند حکومت علوی تمام قدرت خود را برای خدمت به مردم به کار گرفت وکوشید فساد اداری بر جای مانده از گذشته را از بین ببرد. امیرمؤمنان (ع) درمدت کم تر از پنج سال حکومت ، در راه اصلاح رابطه کارگزاران با مردم ،گام های مثبتی برداشت و بنیان حکومتی مردم را پی ریخت . بر کناری کارگزارانی که خود را در تصرف بیت المال و تجاوز به حقوق مردم تام الاختیار می دانستند و گماردن کارگزاران جدید مورد اعتماد و دارای حُسن سابقه ، گام های مثبتی در جهت فراهم سازی خشنودی خدا و مردم بود و زمینه را برای اجرای احکام حیات بخش اسلام و احقاق حق و اجرای عدالت فراهم ساخت . امام علی (ع) ضوابطی را در گزینش کارگزاران و اصلاح رفتار آن هاارائه داد و آنان را به ویژگی های اخلاقی شایسته سفارش و به پیراستن خود از ناشایستگی ها و آفات اخلاقی ترغیب کرد. این ها اموری است که در تنظیم درست رابطه کارگزاران با مردم و رفتار با آن ها، تأثیر مثبت و سازنده دارد. در ابتدا مفاهیم و تعریف و توضیح داده شده است و پس از آن، به مبانی اخلاق کارگزاران در نظام اسلامی، به روش کتاب خانه ای، پرداخته شده است. سپس مهم ترین اصول اخلاقی لازم برای کارگزاران با استفاده از سخنان معصومین بویژه حضرت امیر (ع) مانند: تقوا، عدالت، امانتداری، تواضع، عفو و احسان و اعتراف به گناه و اشتباه، احتیاط و مواظبت در امر بیت المال، ساده زیستی، نظریه تحلیل سیستمی چنین نتیجه گیری شده است.

ضمن حواشی نسخه ای از کتاب النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی تألیف شیخ طوسی (460 ق) به خط ابوالحسن علی بن ابراهیم بن حسن بن موسی فراهانی مورخ سال 591 ق (موجود در کتابخانه جعفری در مدرسه هندی شهر کربلا، ش 72) بخش های کوتاهی از چند کتاب مفقود شیعی باقی مانده است. در این مقاله ضمن معرفی مفصل نسخه، بخش های باقی مانده از این کتاب ها نقل شده است. این کتاب ها عبارتند از: الجامع احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی کوفی (221 ق)؛ المشیخه حسن بن محبوب سرّاد بجلی (224 ق)؛ الارکان و لمح البرهان فی کمال شهر رمضان تألیف شیخ مفید (413 ق)؛ شرح النهایه قطب الدین سعید بن هبهالله بن حسن راوندی (573 ق)؛ و یکی از کتابهای ابوجعفر محمد بن علی بن حسن مقری نیشابوری (قرن 6).

عبدالرحمان بدوی یکی از پرتلاش ترین و در عین حال عجیب و غریب ترین محقّقان و اندیشمندان مسلمان در دوران معاصر است. بهترین گواه بر این مدعا دستاوردهای او در زمینه «علوم عقلی»، از جهت گستردگی و دقّت، است که هر پژوهشگر آگاه از دشواری های نگارش، ترجمه و تحقیق در زمینه فلسفه، منطق، کلام، عرفان و تصوّف را متعجّب می گرداند تا حدّی که فیلسوف پرکاری همچون حسن حنفی (به حق) خدمات بدوی به عقلانیت و میراث عقلی و عرفانی اسلامی را با دستاوردهای یک نسل یا یک مؤسسه پژوهشی برابر دانسته است. تفاوت شیوه نوگرایی بدوی با دیگر نواندیشان جهان عرب آن است که بدوی تلاش کرده تا عقلانیت در جهان اسلام را از رهگذر ترجمه، تحقیق و تألیف بگستراند. او در این راه علاوه بر سنّت اسلامی به آثار فلسفی و حِکمی غیر اسلامی نیز توجّه نشان داده و تلاش کرده تا از یک سو با ترجمه، تألیف، تصحیح و احیای آثار فراموش شده، توجّه مسلمانان را به میراث عقلانی کهن خود و دیگر سرزمین ها جلب کند و از سوی دیگر دستاوردهای ارزشمند سنّت اسلامی در زمینه علوم عقلی و عرفان را به دیگران بشناساند. این در حالی است که به نظر می رسد در زبان فارسی معرّفی شایسته ای از او و تلاش هایش وجود ندارد. نگارنده تلاش کرده تا در این نوشتار به بررسی برخی آثار بدوی و شیوه پژوهش او بپردازد.       

همواره قصاید افضل الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی به استواری و دشواری موصوف بوده است. 1 این دشواری ها برخاسته از تعامل دو عنصر شگرف است: یکی دانش و اطلاعات گسترده خاقانی و دیگر قریحه و تخیّل برجسته وی که چون با هم درمی آمیزند، شعر و نثری فاخر و ماندگار خلق می شود. برای رمزگشایی و تفسیر این مشکلات از دیرباز شروحی نوشته شده که البته بخشی از آن ها به دست ما نرسیده است. 2 چنین تلاش هایی البته در دوره معاصر و قرن حاضر شتاب بیشتری گرفته و آثار متعدّدی در شرح قصاید خاقانی به رشته تحریر درآمده است. بی شک آگاهی از این منابع در خاقانی پژوهی و تحقیقات ادبی اهمّیّت ویژه ای دارد، ازاین رو در این جستار کوشیده ایم تا شروحِ هر یک از قصاید صد و سی و دوگانه خاقانی را تعیین کنیم. 3

نوشتار پیش رو، نقد ترجمه جلد نخست کتاب کلام و جامعه در سده های دوم و سوم هجری اثر یوزف فان اس است که توسط فرزین بانکی و احمدعلی حیدری ترجمه شده و با همت انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب در سال 1397 به زیور طبع آراسته شده است. نویسنده می کوشد بعضی اغلاط چاپی یا ضبط ها، تعابیر، و معادل های نامناسب یا نایکدست که در ترجمه کتاب راه یافته است، مطرح سازد. وی با بیان موارد مذکور به همراه شماره صفحات کتاب، سعی در تصحیح اشتباهات دارد.

 در کتابخانه مجلس، سفینه ای متعلّق به سده دهم هجری وجود دارد که پس از جُنگ 14456 کتابخانه گنج بخش (به احتمال بسیار متعلّق به اواخر قرن هشتم هجری)، دومین بیاضی است که به سفینه یحیی توفیق (مورّخ 754ق.)، گردآورده سعدالدّین الهی/ آلهی شباهت بسیار دارد. نگارندگان از رهگذر تصحیح این سفینه دریافتند که هرچند میرافضلی در کتاب رباعیات خیّام در منابع کهن از جُنگ 14456 کتابخانه گنج بخش بهره برده، امّا از میان رباعیات منسوب به خیّام که در آن جُنگ آمده، شش رباعی در کتاب ایشان نیامده است. همچنین در سفینه یحیی توفیق هم دو رباعی از خیّام یا منسوب به او و یک رباعی خیّام یا خیّامانه، به خطّی متفاوت از متن، امّا بدون اشاره به نام او آمده، که برای نخستین بار در این نوشتار شناسانده می شوند؛ افزون بر اینها، گرچه سفینه 534 کتابخانه مجلس در سده دهم هجری فراهم آمده، امّا به دلیل آنکه این سفینه هم تدوین سومی از دو جُنگ کهن پیشین و با حفظ ساختار اصلی آنهاست، باید اعتبار ده رباعی بازیافته از این بیاض را نیز از گونه ابیات دو سفینه پیشین دانست و بایسته است به رباعیات خیّام و یا خیّامانه در این جُنگ توجّه جدّی شود. بنابراین نوشتار حاضر می کوشد رباعیات بازیافته این سه سفینه را به عنوان تکمله ای بر کتاب رباعیات خیّام در منابع کهن ارائه دهد و با استفاده از منابع، صحّت انتساب آن ها را به خیّام بررسی کند. 

عناصر پیش ارجاعی، و به طور خاص ضمایر، در قرآن کریم، با ظرافت بسیار خاص و پیچیدگی منحصر به فرد تعبیه شده اند. از این رو، تفکیک عناصر پیش ارجاعی یا به عبارتی شناسایی مرجع یک عنصر ارجاعی در قرآن نیاز به ضوابط و اصول ویژه ای دارد. مسلماً، عدم تفکیک صحیح این عناصر، منجر به کژتابی ها و ابهاماتی می شود که به معنا و درک مخاطب از متن قرآن کریم خدشه وارد می سازد. اهمیت این امر زمانی بیشتر معلوم می شود که بین عنصر ارجاعی و مرجع آن به لحاظ ساختاری فاصله ای بوجود آمده باشد و عناصر درگیر در ارجاع به لحاظ معرفگی نیز با یکدیگر تعامل روشنی نداشته باشند. متاسفانه، پژوهش های به انجام رسیده در بررسی های قرآنی، فاقد رویکرد منسجم زبانشناختی در زمینه تبیین رابطه معرفگی با مرجعداری در ارتباط با تفکیک عناصر پیش ارجاعی می باشند و این مسئله علی رغم اهمیت بسیار مورد غفلت پژوهشگران قرار گرفته است. از این رو، پژوهش حاضر، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی با بهره گیری از محدودیت های زبانی معین از تلفیق نظریه های نوین زبانشناختی یعنی نظریه مرکزیت (گروسز و همکاران، 1995/ 1983) و نظریه بهینگی (بیور، 2004؛ مینیور، 2006) در زمینه تفکیک پیش ارجاعی ها به چگونگی تأثیر فاصله ساختاری بوجود آمده بین عنصر پیش ارجاعی و مرجع آن بر نحوه تفکیک عناصر پیش ارجاعی و همچنین تبیین رابطه معرفگی با مرجعداری در قرآن کریم می پردازد.

این پژوهش با هدف تحلیل محتوای مقاله های علمی- پژوهشی در مجله های قرآنی ایران شکل گرفت. از میان 2233 مقاله منتشر شده در 20 نشریه علمی- پژوهشی قرآنی میان سال های 1397-1390، 996 مقاله که به روش خود تصریح کرده بودند، بر اساس دسته بندی روش های پژوهش که به تأیید متخصصان رسیده بود، تحلیل محتوا شدند. یافته ها نشان دادند که روش های توصیفی- تحلیلی، معناشناسی، زبان شناختی، تطبیقی، تحلیلی، تحلیل محتوای کمی و تاریخی فراوان ترین روش های پژوهش بودند و مقاله ای با روش های فراتحلیل، همبستگی، علی- مقایسه ای، نظرسنجی، مردم نگاری، تحقیق اقدامی، مرور نظام مند و واج شناسی یافت نشد.

موضوع تفکر و اندیشه همواره مورد توجه قرآن و روایات بوده تا جایی که در روایات ارزش یک ساعت تفکر برابر هفتاد سال عبادت قرار داده شده است.  سعی نظام تعلیم و تربیت هم بر این اساس است که بتواند دانش آموزان متفکر و خردمند تربیت کند تا آن ها بتوانند بینش صحیحی نسبت به چالش های رو بروی خود در آینده داشته باشند.  یکی از مؤثر ترین کارها برای پرورش تفکر در دانش آموز استفاده از روحیه پرسشگری در آن ها است.  از این رو پژوهش حاضر به بررسی اهمیت پرسشگری در نظام آموزشی برای پرورش قوه تفکر دانش آموز با تکیه بر روایات پرداخته است.  روش مقاله اسنادی تحلیلی است. نتیجه این پژوهش به این شرح است که مطلوب ترین شیوه پرورش فکری متربی استفاده از شیوه پرسشگری است که معصومین (ع) به عنوان یک مربی از این روش آموزشی به طور متداول استفاده می کردند. چنین شیوه ای  ضمن اینکه مخاطب را در فرایند فکری فعال قرار می دهد، به مربی این امکان را می دهد تا با طرح سئوالات هدفمند و انگیزشی، متناسب با ظرفیت وجودی متربی، او را به سطح بالایی از شناخت و ظرفیت فکری سوق دهد.

تأثیرپذیری قانون گذار از اخلاق و شریعت، برای رسیدن به اصل تناسب در قوانین، انکارناپذیر است. گاه دستورهای اخلاقی و گاه دستورهای حقوقی، نظم اجتماعی را ایجاد می کنند. بعضی بر این باورند که اخلاق و حقوق با یکدیگر در تعارض اند و بعضی این دو را مکمل و متعادل گر هم می دانند. هدف از این پژوهش، بررسی رابطه اخلاق و حقوق بر اساس تفکر فازی است. در حقیقت، بر اساس نظریه فازی سازی، نوعی نگرش جدید درباره رابطه حقوق و اخلاق در نگارش قوانین و روابط حقوقی به وجود می آید. لذا بر مبنای منطق و تفکر فازی، کنجکاوی و دقّت شناختن متغیرهای این مسئله و درک چرایی روابط حقوق و اخلاق موردنظر است و بر این اساس، زمینه یابی رابطه میان حقوق و اخلاق با تفکر فازی را مى توان به طور موسع در عرف عام یافت. نتیجه اینکه یکی از نظریه های مطرح شده در این پژوهش این است که برای تحقق بیشتر عدالت باید از مبانی و اصول اساسی اخلاقی تفکر فازی در حقوق و قانون گذاری در مباحث کیفری و مدنی و بازرگانی و غیره استفاده شود.

قرآن کریم کتاب اصلاح و هدایت است که با طراحی و نقل مؤلفه های فرهنگی، فرهنگ زمانه را از پیرایه های جاهلانه اصلاح نموده و به چالش کشیده است. هماهنگی و شباهت های قرآن با برخی از مؤلفه های فرهنگ زمانه مستمسک ناقد قرآن گشته و شاهدی شده تا از محیط زدگی قرآن سخن گوید. این مقاله با بررسی خاستگاه اصلی پنداره دکتر سُها، گونه های فرهنگ زمانه را به بحث می نشیند؛ و به این نکته می رسد که قرآن متأثر از فرهنگ زمانه نشده، بلکه طی مراحلی آن را اصلاح نموده؛ قرآن فرهنگ برخاسته از جاهلیت را نکوهش و فرهنگ پیراسته از جاهلیت را می پذیرد و فرهنگ التقاطی زمانه را در مرحله اول پاک سازی و در مرحله دوم تثبیت و توسعه می بخشد. حاصل پژوهش حاضر آن است که نقل مؤلفه های فرهنگی فرهنگ زمانه در قرآن به معنای محیط زدگی قرآن نیست بلکه به معنای استخدام هوشمندانه صاحب وحی از فرهنگ زمانه جهت اصلاح فرهنگ می باشد.

از لات، عُزّی و منات در قرآن، یک بار در آیات سوره نجم یاد شده است: «أَفَرَءَیْتُمُ اللَّاتَ وَ الْعُزَّی / وَ مَنَوه الثَّالِثَه الْأُخْرَی» [النجم: 20-19]. از آنجا  که این الهگان دارای کارکرد ثبوتی در نظام توحیدی قرآن نبوده اند عملاً زمینه ای برای تداوم و بسط نیافته اند. نوشتار حاضر با کاوش در دیرینه این الهگان و بازسازی کارکردهای کهن شان می کوشد بافت معنایی آیات قرآنی مرتبط با آن ها را تبیین کند. پرسش اصلی در پژوهش حاضر این است: ایزدبانوان (لات، عُزّی و منات)، در دوره های مختلف تاریخی چه کارکردهایی داشتند و هر یک از این ها در کاربردهای قرآنی تا چه حد بازتاب پیدا کرده اند. مطالعات درباره جنبه های نمادشناسی لات، عُزّی و منات نشان می دهد که این الهگان در فرهنگ عربی نه فقط به مثابه خدایگان رجا و امید که به عنوان الهگان خوف هم تقدیس می شدند. در مجموع می توان با تکیه بر مستندات تاریخی ادعا کرد که در ترکیب آیات سوره نجم، به این خصلت های دوگانه تلویحاً اشاره شده و تماماً به الله، خدای یکتای اسلام بازگردانده شده اند.

هدف از پژوهش حاضر این است که باتوجه به اشراف خداوند به ساختارهای وجودی انسان، مؤلفه های مفهومی استعداد از قرآن کریم استخراج شده و تعریفی جامع و متفاوت از آن ارائه شود. برای این منظور تک تک واژگان قرآن کریم به روش تحلیل مضمون استقرا شده و شبکه ای از واژگان مرتبط با مفهوم استعداد شکل گرفت. درنهایت این شبکه واژگان با چینشی منطقی کنار هم قرار گرفته و تعریف جامعی از استعداد پدید آمد. جامعه مطالعاتی، تمام آیات مرتبط با استعداد در قرآ ن کریم است و آیاتی که به نحوی مرتبط با استعداد بودند، به عنوان نمونه بررسی شدند. یافته ها نشان می دهد تعریف به دست آمده از قرآن کریم، تفاوت منحصر به فردی با سایر تعاریف استعداد داشته که از آن جمله می توان به نگاه کل نگرانه قرآن به انسان، چند مؤلفه ای و فرایندی بودن، جهت مندی و هم راستایی آن با خداوند صاحب فضل و ماهیت اجتماعی و مسئولیت آور بودن استعداد اشاره کرد. به این ترتیب به واسطه نگاه کل نگرانه و جامع قرآن به انسان می توان ادعا کرد که نقص و محدودیت سایر نظریه ها که هرکدام از زاویه ای به انسان نگاه می کنند ، در این تعریف مشهود نبوده و همچنین فرایندی بودن آن می تواند همزمان اشاراتی نیز به گام های ایجاد و شکوفایی استعداد در انسان داشته باشد.

زمینه و هدف: اعمال مُنافی عفت و اخلاق عمومی از جمله جرائمی هستند که قانون گذار در سال های قبل و بعد از انقلاب اقدام به جرم انگاری آن ها نموده است. اما تعریف و قلمرو دقیقی از این جرائم، نه در قانون و نه در فقه، ارائه نشده و فقط مصادیقی از این جرائم ذکر گردیده که همگی محدود به جرائم جنسی می باشد؛ در حالیکه رفتارهای متعددی در جامعه شکل می گیرد که اغلب آن ها باعث جریحه دار شدن عفت عمومی گردیده و هیچ کدام در قلمرو این جرائم جرم انگاری نشده است. مواد و روش ها: این تحقیق از نوع نظری بوده روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی می باشد و روش جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای است و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات صورت گرفته است. ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است. یافته ها: اقتصاد و جرائمی که در حوزه آن به وقوع می پیوندد یکی از رفتارهایی است که در جامعه امروزی، با توجه به نیازهای مالی و فقر ناشی از آن که از عواملی مانند بیکاری، اعتیاد، عدم شایسته سالاری و... به وجود می آیند، بیش از سایر رفتارها عفت عمومی را متأثر کرده و به نوعی در جامعه امروزی رفتارهایی در حوزه اقتصاد خُرد و کلان و در سطح دولتی و غیردولتی شکل می گیرد که تأثیرات مخربی در افکار عمومی برجا می گذارد. نتیجه گیری: برخی از جرائم اقتصادی به قدری گسترده است که نه تنها وضعیت اقتصادی افراد در جامعه را مدت ها دگرگون می سازد، بلکه در اغلب موارد بر عفتی که به لحاظ قانونی و اخلاقی لازمه فعالان اقتصادی هست را تحت الشعاع قرار داده، و برای جلوگیری و درمان این وضعیت، به دلیل این که مؤلفه های عفت بیشتر اخلاقی و درونی هستند، مثل حرص و طمع و گران فروشی و اختلاس و... هیچ راهکار و ضمانت اجرایی وجود ندارد. به عبارت دیگر عدم عفت اقتصادی در بخش کلان حکومتی، هم در عفت اقتصادی بخش خصوصی و هم در جریحه دار شدن عفت عمومی در جامعه اثرگذار است.