محمدصادق خاتمی

محمدصادق خاتمی

مدرک تحصیلی: دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات عرفانی) دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۱ مورد از کل ۱۱ مورد.
۱.

نقش و اهمیت «مناقب الاصفیاء» شاه شعیب فردوسی در شناخت طریقۀ کبرویۀ فردوسیه(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 336 تعداد دانلود : 537
یکی از مواریث کمترشناخته شده از طریقه کبرویه فردوسیه، تذکره ای صوفیانه از شاه شعیب فردوسی (د. پس از 844ق) به نام مناقب الاصفیاء (پایان تألیف: پس از 844ق) است که در سال 1313ق به شیوه چاپ سنگی در کلکته منتشر شده است. مناقب الاصفیاء از وجوه مختلف دارای اهمیت است و اندیشه های شرف الدّین مَنْیَری (د. 782ق)، معروف ترین شیخ طریقه کبرویه فردوسیه، و نیز مرام نامه این طریقه و تعلیمات مشایخ فردوسی را در این اثر می توان بازیافت. نگارندگان در مقاله حاضر، سال درگذشت شیخ شعیب و نیز سال های تألیف و پایان نگارش مناقب الاصفیاء را بررسی کرده اند و به نتایج روشنی دست یافته اند. همچنین، ضمن معرّفی کامل مناقب الاصفیاء ، اهمیت آن را در شناخت بیشتر و بهتر طریقه کبرویه فردوسیه و شرف الدّین منیری نشان داده اند. 
۲.

تکمله ای بر معنای دیگری از واژه «آزار» در شاهنامه و ضرورت تصحیح سه مصراع از این اثر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 383 تعداد دانلود : 59
بر پایه اطّلاع نگارنده، شاهنامه پژوهان از معنای دیگری از واژه «آزار» در مصراع «برین خستگی ها بر آزار کیست»، سخن گفته و «آزار» را به «نوعی داروی سوزاننده یا مرهم که بر روی زخم می مالیده اند»، معنا کرده اند. نویسنده در مقاله حاضر، از رهگذر گیاهی دارویی با نام «آزارچوب» که در استان فارس به کرّات از ریشه آن به عنوان تسکین دهنده درد ناشی از کوفتگی ، ضرب دیدگی یا شکستگی استفاده می شود، «آزارچوب» را تلفّظی گویشی از واژه «آزار» در مصراع مورد بحث از شاهنامه دانسته و «آزارچوب» را به عنوان شاهدی دیگر بر معنای «آزار» به «مرهم» در این مصراع از شاهنامه دانسته است. بنابراین بایسته است ضبط کلمه «کیست» در مصراع مورد بحث نیز، که در برخی از چاپ های شاهنامه به ویژه چاپ استاد خالقی مطلق آمده است، با نظر به معنای «آزار» و نیز مطابق با ضبط برخی از نسخه بدل های این کلمه در چاپ خالقی مطلق، به صورت «چیست»، تصحیح و ضبط شود، افزون بر این که بایسته است ضبط «تن آزار» در مصراع «برین خستگی ها تن آزار چیست»، مطابق با ضبط برخی از نسخه بدل ها در چاپ خالقی مطلق به صورت «بر آزار» تصحیح و ضبط شود و نیز گزاره « آزارِ کیست» در مصراع «بر آن خستگی ها بر آزارِ کیست»، مطابق با ضبط برخی از نسخه بدل ها در چاپ خالقی مطلق، به «آزارْ چیست»، تصحیح شود.
۳.

درنگی بر چگونگی پیوند ابیات الحاقی در چاپ های سنگی مکتوبات صدی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ابیات الحاقی چاپ های سنگی شرف الدین مَنیَری مکتوباتِ صدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 629 تعداد دانلود : 377
به باور نسخه پژوهان، خوانندگان نسخ خطّی به هنگام مطالعه، اگر روایت های دیگری از داستان ها و عبارت ها یا اشعاری مرتبط با متن را در ذهن داشتند، آن ها را در حاشیه ی نسخه می افزودند. این افزوده ها چندی بعد به وسیله ی برخی از کاتبان به متن وارد شده است. این تصرّفات را می توان به دو دسته ی عمدی و غیرعمدی تقسیم کرد. تصرّفات عمدی معمولاً به دست کاتبانی وارد متن می شود که یا نسخه را برای خود می نویسند، یا هم نقش کاتب و هم وظیفه ی مصحّح را بر عهده دارند. موضوع اخیر به ویژه در چاپ های سنگی مکتوبات صدی، مهم ترین اثر فارسی شرف الدّین مَنیَری (661 ؟ – 782 ق) نمود یافته است؛ زیرا در چاپ های سنگی صد مکتوب، ابیاتی از سوی کاتبان به متن افزوده شده است که در دست نویس های کهن مکتوبات صدی وجود ندارد. نگارندگان در این نوشتار، ابیات افزوده به متن را شناسایی کرده و سپس چگونگی پیوند آن ها را با مکتوبات صدی نشان داده اند. بر این اساس، ابیات الحاقی را می توان به سه دسته تقسیم کرد: نخست ابیات سخنورانی که پیش از درگذشت شیخ منیری می زیسته اند و دیگر، اشعار گویندگانِ پس از شرف الدّین و سوم ابیاتی که شاعران آن ها را نمی شناسیم. به باور نگارندگان، گذشته از ابیاتی که هیچ پیوندی با متن ندارند، دیگر ابیات افزوده به چاپ های سنگی به شش دلیل: 1. تأکید و تأیید معنا؛ 2. ایضاح متن؛ 3. تکمیل و تتمیم معنای اشعار؛ 4. برگرداندن منظوم معنا؛ 5. تداعی معانی؛ 6. تمثیل و مثل، با مکتوبات صدی پیوند می یابند.  
۴.

رباعیات خیام و رباعیات خیامانه در سفینه یحیی توفیق، جُنگ 14456 کتابخانه گنج بخش و سفینه 534 کتابخانه مجلس

کلید واژه ها: سفینه سعدالدین الهی/ آلهی رباعی خیام رباعیات خیامانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 936 تعداد دانلود : 448
 در کتابخانه مجلس، سفینه ای متعلّق به سده دهم هجری وجود دارد که پس از جُنگ 14456 کتابخانه گنج بخش (به احتمال بسیار متعلّق به اواخر قرن هشتم هجری)، دومین بیاضی است که به سفینه یحیی توفیق (مورّخ 754ق.)، گردآورده سعدالدّین الهی/ آلهی شباهت بسیار دارد. نگارندگان از رهگذر تصحیح این سفینه دریافتند که هرچند میرافضلی در کتاب رباعیات خیّام در منابع کهن از جُنگ 14456 کتابخانه گنج بخش بهره برده، امّا از میان رباعیات منسوب به خیّام که در آن جُنگ آمده، شش رباعی در کتاب ایشان نیامده است. همچنین در سفینه یحیی توفیق هم دو رباعی از خیّام یا منسوب به او و یک رباعی خیّام یا خیّامانه، به خطّی متفاوت از متن، امّا بدون اشاره به نام او آمده، که برای نخستین بار در این نوشتار شناسانده می شوند؛ افزون بر اینها، گرچه سفینه 534 کتابخانه مجلس در سده دهم هجری فراهم آمده، امّا به دلیل آنکه این سفینه هم تدوین سومی از دو جُنگ کهن پیشین و با حفظ ساختار اصلی آنهاست، باید اعتبار ده رباعی بازیافته از این بیاض را نیز از گونه ابیات دو سفینه پیشین دانست و بایسته است به رباعیات خیّام و یا خیّامانه در این جُنگ توجّه جدّی شود. بنابراین نوشتار حاضر می کوشد رباعیات بازیافته این سه سفینه را به عنوان تکمله ای بر کتاب رباعیات خیّام در منابع کهن ارائه دهد و با استفاده از منابع، صحّت انتساب آن ها را به خیّام بررسی کند. 
۵.

نقش و اهمیت راحت القلوب، وفات نامه و وصیّت نامه در شناخت شرف الدّین مَنیَری و طریقه کبرویه فردوسیه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تصوف در هند شرف الدین مَنیَری ملفوظات راحت القلوب وفات نامه نجیب الدین فردوسی وصیت نامه طریقه کبرویّه فردوسیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 629 تعداد دانلود : 746
یکی از میراث کمتر شناخته شده از طریقه کبرویه فردوسیه، اثری است که در سال 1321 ق. به شیوه چاپ سنگی در آگره منتشر شده و شامل سه رساله کوتاه به نام های راحت القلوب و وفات نامه و وصیّت نامه است. دو رساله نخست به طور مستقیم به شرف الدّین منیری (661؟‑782 ق.) پیوند می یابد؛ چراکه راحت القلوب یکی از ملفوظات به جا مانده از شرف الدّین است که اندیشه های او و نیز طریقه کبرویه فردوسیه و تعلیمات مشایخ آن را در آینه این اثر می توان بازیافت. وفات نامه نیز گزارش آخرین روز حیات شیخ منیری است که یکی از مریدان خاصّ شیخ با نام زین بدر عربی (م: پس از 782 ق.) نوشته و از چند جنبه، در شمار ارزنده ترین متون صوفیانه فارسی در شبه قارّه است. رساله سوم نیز به طور غیر مستقیم با شرف الدّین مرتبط است؛ زیرا وصیّت نامه نجیب الدّین فردوسی (م: 732 ق.) است که پیر و مراد شیخ منیری بوده و به سبب بررسی علمی آرا و افکار شرف الدّین و مشخّص کردن آبشخورهای فکری و تأثّرات وی، از اهمّیت بسیاری برخوردار است. این مقاله بر آن است تا با روش کتابخانه ای، ضمن معرّفی کامل این چاپ سنگی و سه رساله منتشر شده در آن، اهمیّت هریک از آن ها را در شناخت بیشتر و بهتر شرف الدّین و طریقه کبرویه فردوسیه نشان دهد.
۶.

ضرورت تصحیح انتقادی مکتوباتِ صدی از شرف الدین مَنیَری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تصوف در هند طریقه کبرویّه فردوسیه مکتوباتِ صدی شرف الدین مَنیَری تصحیح انتقادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 140 تعداد دانلود : 83
شرف الدین مَنیَری (661؟‑782 ق) مشهورترین شیخِ طریقه کبرویّه فردوسیه در هند است. مکتوبات صدی مهم ترین اثر فارسی اوست که یکی از مریدان خاصش به نام زین بدر عربی آن را تدوین کرد. در این نوشتار پس از معرفی این اثر، نمونه هایی از اختلافات مهم و تأمل برانگیز چاپ های سنگی با نسخه های کهن مکتوبات صدی بیان می شود تا خوانندگان ضرورت تصحیح انتقادی این اثر را دریابند. سبب تصحیح مکتوبات صدی افزون بر قدمت و اهمیت آن، بسیاریِ دست نویس های این اثر است که تصرفات و لغزش های کاتبان را نیز به همراه داشته است و در این مقاله به برخی از آنها اشاره می شود؛ همچنین هریک از چاپ های سنگی با یکدیگر و نیز با نسخه های کهن کتاب، اختلافات مهم و تأمل برانگیزی در ضبط واژه ها و عبارت ها دارد و به همین سبب برای دستیابی به متنی منقّح و نزدیک به آنچه شیخ مَنیَری نوشته، تصحیح این اثر بایسته و ضروری است.
۷.

ابیات فهلوی بُندار رازی در جُنگ 14456 کتابخانه گنج بخش(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 818 تعداد دانلود : 283
اغلب جُنگ های شعری، به دلیل وجود اشعار منتخب از سخنوران متقدّم پارسی گو در آنها، از منابع جنبی مهم در تصحیح انتقادی آثار منظوم و نیز پژوهش های شعرشناسی به شمار می آیند. یکی از این سفینه ها، دست نویس شماره 14456 کتابخانه گنج بخش است که به احتمال بسیار در اواخر سده هشتم هجری کتابت شده و به دو سفینه یحیی توفیق (مورّخ 754ق)، گردآورده سعدالدّین الهی/ آلهی و جُنگ 534 کتابخانه مجلس (مورّخ سده دهم هجری) شباهت بسیار دارد. در این جُنگ ضبط هایی تازه و متفاوت از ابیات فهلوی بندار آمده که با ضبط های منابع دیگر متفاوت است. نویسندگان، در این مقاله، این ضبط ها را گزارش، و سپس ابیات جُنگ را بر اساس صورت نهاییِ پیشنهادشده برای برخی از واژه های مبهم آنها، معنا کرده اند.
۸.

انتساب قطعه ای از کمال الدّین اسماعیل به فرخاری در تذکره الشّعرای دولتشاه سمرقندی (مقاله کوتاه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: تذکره الشعراء شعر کمال الدین اسماعیل فرخاری سفینه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 460 تعداد دانلود : 990
یکی از زمینه های پژوهشی درباره ی جُنگ ها و سفینه ها، بررسی انتساب های اشعار در برخی از آنهاست که گاه به اشتباه آمده و سبب شده است تا محقّقان و پژوهشگران حوزه ی تاریخ ادبیات به سفینه ها و بیاض ها با دید احتیاط بنگرند و چندان به انتساب های جُنگ پردازان اعتماد نکنند. هرچند این انتقاد را می توان تا حدودی درباره ی بیشتر سفینه ها صادق دانست و بایسته است با احتیاط به انتساب های اشعار در جُنگ های متأخّر و حتّی کهن نگریست؛ با این حال نمی توان از برخی انتساب ها در این بیاض ها درباره ی اشعار سخنوران گمنام و حتّی مشهور چشم پوشید. زیرا از رهگذر برخی از این انتساب ها، -بدان شرط که با دیگر منابع معتبر سازگار باشند- گاه می توان در پژوهش های شعرشناسی، گوینده ی واقعی شعری را شناخت که در نتیجه سخن تمامی منابع و حتّی تذکره های معتبر در مورد یک انتساب منسوخ خواهد شد. نگارنده در این نوشتار، با استفاده از دو سفینه ی کهن و متأخّر و نیز نسخ دیوان کمال الدّین اسماعیل(568؟–635 ق.)، نشان داده است که قطعه ای در دیوان کمال الدّین، در تذکره ی دولتشاه (تألیف: 892 ق.) به اشتباه به فرخاری، -از شاعران سده ی پنجم هجری- منسوب شده که این اشتباه به تذکره ها و منابع معاصر نیز راه یافته است.  
۹.

هجده بیت نویافته از شیخ نجم الدّین رازی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سفینه شعر سعدالدین الهی/ آلهی ابیات نویافته نجم الدین رازی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 261 تعداد دانلود : 43
در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، سفینه ای متعلّق به سده دهم هجری وجود دارد که آن را می توان سومین بیاضی دانست که به دو سفینه یحیی توفیق (مورّخ 754 ق.) – گردآورده سعدالدّین الهی/ آلهی - و جُنگ 14456 کتابخانه گنج بخش (به احتمال بسیار متعلّق به اواخر قرن هشتم هجری) شباهت بسیار دارد. گرچه میرافضلی در نوشتار اخیر خود، «پنجاه و نه» بیت نویافته از نجم دایه را از این سه سفینه فراهم آورده و به ویژه اشعار شناخته شده و نویافته نجم رازی در جُنگ 14456 کتابخانه گنج بخش را به تمامی شناسانده، امّا در این نوشتار، «هجده» بیت نویافته دیگر از مجموع «صد و پانزده» بیت موجود در این سه سفینه، که با بررسی دو سفینه یحیی توفیق و جُنگ 534 کتابخانه مجلس به دست آمده، ارائه گردیده است. از این مجموع، به احتمال «سی و هشت» بیت از نجم رازی است، چراکه در منابع دیگر نیز به نام او آمده است؛ «پنجاه و نه» بیت نویافته نیز پیشتر توسّط میرافضلی شناسانده شده و «هجده» بیت نیز در شمار ابیات نویافته است (در متن با حروف درشت/ پر برجسته شده) که در این نوشتار ارائه شده و تا امروز در دیگر منابع و به نام او نیامده است.
۱۰.

بیست و پنج بیت نویافته از همام تبریزی در سفینه یحیی توفیق (مورّخ 754 ق.) و جُنگ شماره 534 کتابخانه مجلس (سده 10 ق.)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: یحیی توفیق سعدالدین الهی ابیات نویافته همام تبریزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 645 تعداد دانلود : 743
اغلب سفینه ها، بیاض ها و جُنگ های شعری، به دلیل دربرداشتن آگاهی های ارزشمند و ابیات منتخب، از منابع جنبی مهم در تصحیح انتقادی آثار منظوم و نیز پژوهش های شعرشناسی به شمار می آیند. یکی از این جُنگ ها، دست نویسی از سفینه منظوم سعدالدّین الهی متعلّق به سده دهم هجری است که به واقع تحریر سوّم و نهایی از دو سفینه یحیی توفیق (مورّخ 754 ق.) و جُنگ گنج بخش (به احتمال بسیار متعلّق به اواخر قرن هشتم هجری) به شمار می رود. نگارندگان در این نوشتار، بیست و پنج بیت نویافته از همام تبریزی را که از بررسی تحریر اوّل و سوّم این سفینه به دست آمده، ارائه داده اند که تا امروز در دیگر منابع و به نام او نیامده است (در متن با حروف درشت/پر برجسته شده). گذشته از یک بیت که به قطع از همام نیست، و تک بیتی که به احتمال در شمار مفردات و یک رباعی و نیز تک بیتی که شاید از یک رباعی دیوان همام باشد، بیست و دو بیت در شمار غزلیّات بازمانده از همام است.
۱۱.

طریقه فردوسیه و تأثّرات آن از سلسله کبرویه از رهگذر مکتوبات صدی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تصوف در هند کبرویه کبرویه فردوسیه شرف الدین مَنیَری مکتوباتِ صدی سهروردیه چشتیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 742 تعداد دانلود : 426
در برخی از منابع کهن و متأخر، طریقه شرف الدین مَنیَری (661 ؟‑782 ق) به سلسله سهروردیه و گاه چشتیه منسوب شده؛ حال آنکه به گواه آثار شیخ منیری و نیز بیشترِ منابع هم روزگار او، شرف الدین به طریقه کبرویه فردوسیه منتسب بوده است. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به این مسئله کانونی، نادرستی انتساب شیخ منیری به سهروردیه و گاه چشتیه، پرداخته شده است تا افزون بر تبیین ضرورتِ مشخص کردن طریقه شیخ منیری به این پرسش ها نیز پاسخ داده شود: انتساب شرف الدین به سلسله ها در منابع به چند دسته تقسیم می شود؟ احتمالات برای شکل گیری و رواج این انتساب ها در چند رده دسته بندی می شود؟ بنابراین نخست با رجوع به یکی از ملفوظات شرف الدین با نام معدن المعانی (تألیف: پیش از 15 شعبان 749 ق) و دیگر منابع کهن و معاصر، نادرستی انتساب شیخ منیری به سهروردیه و گاه چشتیه گوشزد و سپس سه احتمال برای شکل گیری و رواج این انتساب ارائه شده است. همچنین در بخش سوم مقاله، به هدف پژوهش یعنی ارائه برخی از مهم ترین تأثیرپذیری های شرف الدین منیری از آثار نجم الدین کبری (540‑618 ق) و دیگر مشایخ کبرویه، که در مکتوبات صدی نمود یافته، پرداخته شده است تا انتساب فردوسیه به سلسله کبرویه به عنوان دستاورد برجسته این نوشتار بیش از پیش نمایان شود.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان