درخت حوزه‌های تخصصی

کلود لوی استروس (1908- 2009 م) قوم شناس و انسان شناس فرانسوی و از نظریه پردازان انسان شناسی، به عنوان «پدر انسان شناسی نو» شناخته شده است. او در میان انسان شناسان و پژوهندگان به خاطر نظریه ساختارگرایی و همچنین روش ویژه اش در اثبات این نظریه در حوزه انسان شناسی شهرت یافته است. او را بزرگ ترین نماینده مکتب ساختارگرایی می دانند. مهم ترین مطالعات وی، بررسی «ساختار ابتدایی خویشاوندی»، «ساختار اسطوره» و ارائه نظریات ارزشمندی در این زمینه ها است. در این مقاله چگونگی تقسیم «اسطوره ها» و «پیوندهای خویشاوندی» به واحدهای تشکیل دهنده آن نشان داده شده است تا جدیدبودن آن ها را نشان دهد. این مقاله درنظر دارد به تعریف وی از ساختارگرایی، ساختار اسطوره، ساختارهای ابتدایی خویشاوندی، کارکرد و رابطه آن ها با علم زبان شناسی بپردازد و نقطه جدایی او با دیگر نظریه پردازان حیطه زبان شناسی و مردم شناسی همچون سوسور، یاکبسون، فروید را مشخص کند. در این جستار نشان داده شده که مطالعات وی در زمینه «ساختار» منجربه درک چه مسائلی درباره انسان شده است.

زبان وسیله ای است برای برقراری ارتباط اجتماعی و به دو صورت ظهور می کند: خط و گفتار. این دو به تبع عوامل و تأثیرات متعدد دستخوش دگرگونی های فراوان می شوند. همچنین زبانها در تأثیرگذاری بر روی یکدیگر گاه مایه فساد و فرسایش و گاه مایه شکوفایی متقابل می گردند که از جمله می توان به رابطه تاریخی میان زبان فارسی و عربی اشاره کرد که مایه شکوفایی هر دو زبان گشته است. با این وجود، در اکثر تحقیقات و مطالعات بیشترین اذعان و یا بزرگنمایی بر جانب تأثیر زبان عربی بر فارسی بوده است و این مقاله حدود واقعی این تأثیر گذاری دو جانبه را مورد بررسی قرار می دهد.

تاکید بر زبان به گونه ای است که به اعتقاد بسیاری از اندیشمندان، «زبان» شاخص اصلی هویت دهی به فرهنگ ملی است. ارتباط زبان با ذهن، روح، هویت زبانی، فکر و اندیشه سخنگویان زبان مادری، بسیاری از جوامع استعمارگر را بر این واداشت که برای تسخیر و استعمار جوامع دیگر بر تسخیر زبان و هویت زبانی تاکید کنند. استعمارگران در طول زمان استعمارگری خود، با آگاهی از اهمیت تسلط فرهنگی و زبانی، کوشیده اند به شیوه ای غیرمحسوس و نامرئی از طریق زبان، فرهنگ، تفکر، اعتقادات و آداب و سنن خود را انتقال داده و بدین ترتیب مراحل نفوذ و استعمار خود را تکمیل و تقویت نمایند. جوامع استعمار شده در اثر ضعف فرهنگی و زبانی به پذیرش هژمونی استعمارگر گردن نهاده و کم کم همه ی جنبه های فرهنگی و سلطه های فکری را نیز پذیرفته است. به این ترتیب همسو و هم جهت با منابع استعمارگر خواهند شد. بر همین اساس ملتی که فاقد زبانی فعال، که آیینه جوانب هستی اجتماعی اش باشد، آسان تر بیگانه شده و راه نابودی را می پیماید. فرادستان با ایجاد گفتمان های مسلط و سیطره دار کوشیده اند حوزه هایی از دانش را پدید آورند که تثبیت کننده ی روابط قدرت باشند. نویسندگان و اندیشمندان پسا استعماری همچون ادوارد سعید ، هومی بهابها ، گایاتری چاکراورتی اسپیواک و ... به بررسی رویکرد جهت دار مطالعات استعماری و اثرات سلطه ی آنان پرداخته اند.

هدف از این تحقیق، تعیین نقش جنسیت مترجم در صحت ترجمه و نیز دریافت این مطلب است که آیا تفاوت عمده ای میان ترجمه های مترجمان زن و مرد از حیث صحت ترجمه وجود دارد یا خیر. برای رسیدن به این مهم، دو رمان انگلیسی و دو ترجمه از هر یک که یکی توسط مترجمی زن و دیگری توسط مترجمی مرد انجام شده بود، انتخاب شد. واحد ترجمه برای تجزیه و تحلیل در این تحقیق، جمله ساده کامل در نظر گرفته شد. بدین ترتیب که هر یک از ترجمه ها، جمله به جمله، با متن مبدا مقایسه شده و بر پایه طبقه بندی هایی مشخص، ترجمه های نامناسبی که بر درک متن مبدا و در حقیقت بر صحت ترجمه، تاثیرگذار بودند، استخراج شدند. شمار مجموع ترجمه های نامناسب مشاهده شده در هر گروه، برای مترجمان زن و مرد، محاسبه شد. پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات و انجام برخی محاسبات آماری، مشخص شد که تفاوت عمده ای میان ترجمه های مترجمان زن و مرد از لحاظ صحت ترجمه وجود ندارد؛ بدین سان، پاسخی منفی برای سؤال تحقیق به دست آمد و محقق توانست فرضیه صفر تحقیق خود را مبنی بر نبود تفاوت های جنسیتی در صحت ترجمه، میان ترجمه مترجمان زن و مرد، به اثبات رساند.

تفکر انتقادی از بدو خلقت انسان با او همراه بوده است. زمانی که انسان برای ارزشیابی موضوعی به صورت عقلی و منطقی می پردازد، در واقع اولین گام را در جهت تفکر انتقادی برمی دارد. امروزه برای توسعه تفکر انتقادی و اهمیت گنجاندن این مهارت در حیطه علوم، پژوهش های علمی متعددی انجام شده است. از جمله این تحقیقات می توان به مطالعات قبلی که به نتایج متناقضی دست یافته بودند، مانند بابا محمدی و خلیلی (2004) اشاره داشت، آنها دریافتند که دانشجویان سال چهارم نسبت به سال سوم از سطح تفکر انتقادی بالاتری برخودارند، اما در مورد رابطه سن و تفکر انتقادی نافعی و دیگران (2008) دریافتند که هیچ تفاوت معنی داری بین دانشجویان سال اول و سال آخر رشته پرستاری دانشگاه علوم پزشکی ایران در سطح تفکر انتقادی وجود ندارد. این پژوهش در زمینه این تحقیقات انجام شده است. هدف اصلی این تحقیق بررسی رابطه زبان مادری، سن و جنسیت، با سطح تفکر انتقادی دانشجویان انگلیسی زبان است که در دوره کارشناسی ارشد رشته های علوم اسلامی کالج اسلامی لندن مشغول به تحصیل اند. برای نیل به این هدف، سی نفر از دانشجویان، 13دخترو 17 پسر، که سن آنها بین 23 و 54 سال بود، به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. زبان مادری 14 نفر از این دانشجویان انگلیسی بود و 16 نفر دیگر در کشورهای انگلیسی زبان تولد و رشد یافته بودند، ولی زبان مادریشان غیر از زبان انگلیسی بود. ابزار مورد استفاده در این پژوهش، آزمون مهارت های تفکر انتقادی کالیفرنیا، فرم ب Califormia Critical Thinking Skills Test from B است. نتایج به دست آمده مشخص کرد که رابطه معنی داری بین زبان مادری و سطح تفکر انتقادی وجود دارد، اما رابطه ای میان سن و جنسیت از یکسو و سطح تفکر انتقادی از سوی دیگر وجود ندارد

در این مقاله، عدم تجانس به منزلة یکی از سازکار های زبانی شوخ طبعی بررسی می شود. پرسش اصلی این است که عوامل سرگرم کنندگی و خنده در شوخ طبعی کدامند؟ به نظر می آید عوامل بسیاری، مانند رویکردهای روانی، ادبی و زبانی در ایجاد خنده مؤثرند. در این مقاله، عدم تجانس در سطوح ساختاری و کارکردی از جمله عوامل سرگرم کنندگی معرفی می شود. پس از اشاره به پیشینة مرتبط با بحث و واژگان مرتبط با شوخ طبعی، نظریة عدم تجانس زبانی در دو سطح ساختاری و کارکردی را با نگاهی به برخی از لطایف رسالة دلگشای عبید زاکانی مورد بررسی و تحلیل قرار می دهیم. در سطح ساختاری به جناس و بازی های کلامی از جمله همنامی، هم آوایی، همجنسی و همشکلی و نیز انواع تجنیس در زبان فارسی اشاره می شود. در سطح کارکردی به ابهام/ ایهام و کارکرد آن در سطح معنایی اشاره می شود. نتایج بررسی نشان می دهند که عدم تجانس زبانی از رهگذر برخی مؤلفه های سطوح ساختاری مانند تجنیس و سطوح کارکردی مانند ابهام/ ایهام، از جمله علل اصلی سرگرم کنندگی متون مطایبه آمیز به شمار می آیند. البته این مقاله زمینه را برای پرداختن به سایر نظریه های شوخ طبعی نیز هموار می کند.

یکی از جنبه های تدریس نظر و باورهای معلم درباره تدریس، یادگیری، یادگیرنده، محتوی تدریس، و به طور کلی مسایلی است که در کار خود با آن سر و کار دارد. هدف اصل این تحقیق مطالعه تاثیر عوامل فردی چون میزان تحصیلات، میزان تجربه تدریس، و جنسیت و عوامل محیطی چون محیط تدریس بر نظر و باور معلمان زبان درباره تدریس گرامر است. بدین منظور 130 معلم زبان زن و مرد و با مدرک تحصیلی لیسانس و فوق لیسانس و تجره تدریس متفاوت که در مدارس دولتی و مؤسسات خصوصی زبان تدریس می کردند انتخاب شدند. آنان پرسشنامه ای 25 سؤالی- با مقیاس لیکرت- را پاسخ دادند که 5 عنصر باور آنان درباره گرامر را مورد پرسش قرار می داد: معنی و مفهوم گرامر/ اهمیت گرامر/ روش و شیوه تدریس گرامر/ نحوه تصحیح اغلاط گرامری/ و تکنیک ها، فعالیت ها، تمرینات، و فرایندهای مورد استفاده در تدریس گرامر. نتایج آزمون- ت نشان داد که نظر و باور معلمان با میزان تحصیلات، تجربه تدریس، و محیط تدریس متفاوت درباره گرامر یکسان نیست و تفاوت معنی داری بین آنان وجود دارد در حالی که تفاوت معنی داری بین نظر و باورهای معلمان زن و مرد (جنسیت) درباره گرامر و تدریس آن وجود ندارد. این نتایج برای آموزش معلمان کاربرد دارد.

قوم نگاری ارتباط، کاربرد زبان را دربافت اجتماعی فرهنگی آن مورد تجزیه وتحلیل قرار می دهد. قوم نگاری ارتباط درواقع نحوه ارتباط مردم در گروه یا جامعة ویژه را با همدیگر و نحوه اثرگذاری روابط اجتماعی ظریف بین انسانها را درنوع زبان مورد کاربرد مورد بررسی قرار می دهد. اصولا صورتها ونقش های زبانی با توجه به بافت اجتماعی فرهنگی باید مورد تجزیه و تحلیل قرارگیرند. بدین ترتیب، قوم نگاری ارتباط، تعریف کلیه عواملی است که درقالب ریزی و قالب شکنی ارتباط کلامی مؤثر می باشند. دراین مقاله، بعد از مقدمه ای کوتاه، این عوامل را مورد بررسی قرارداده و تأکید کرده ایم که تنها داشتن معلومات کافی دستوری و توانایی تولید جملات دستوری و خوش ساخت به معنای توفیق در فرایند پیچیده ارتباط زبانی با دیگران نمی باشد. بدین ترتیب‌، برخلاف نظریه های دستور ساختاری و دستور گشتاری، قوم نگاری ارتباط براین پایه و اصل استواراست که معانی گفته ها با توجه به بعد اجتماعی و فرهنگی جامعه زبانی و در رابطه با رخدادهای ارتباطــی روشن می شوند و این معانــی بسیار فراتر از معانی کلمات و جملات صـــرف می باشند که معمولا مورد کاربرد سخنگویان جامعه زبانی ویژه قرار می گیرند.

تعامل نحو و زبان شناسی اجتماعی: تحلیلی جامعه شناختی بر کاربرد چند ساخت نحوی فارسی بر اساس نظریة تنوعات زبانی لباو   ابراهیم رضاپور [1]                                                  تاریخ دریافت: 21/4/93 تاریخ تصویب: 24/12/93     چکیده جامعه شناسان زبان تنوع زبانی را یکی از ویژگی های ذاتی زبان ها در نظر می گیرند.آنها معتقدند که عوامل اجتماعی نظیر جنسیت، طبقة اجتماعی، تحصیلات، سن و قومیت در ایجاد و وقوع تنوع زبانی نقش اساسی دارند. در این تحقیق، تأثیر عوامل اجتماعی جنسیت، طبقة اجتماعی و تحصیلات بر بسامد تنوع نحوی در زبان فارسی در دو گفتمان محاوره ای روزمره و علمی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. در گفتمان روزمره، مردان نسبت به زنان بسیار بیشتر از قلب نحوی، ساخت اسنادی و قیود تأکید استفاده کرده اند و در گفتمان علمی بر عکس، زنان نسبت به مردان در کاربرد قلب نحوی و ساخت اسنادی تا حدود زیادی پیشتاز بوده اند. در گفتمان روزمره، طبقة بالای اجتماعی از ساخت قلب نحوی بیشتر از طبقات متوسط و پایین استفاده کرده است و همچنین طبقة پایین جامعه هم در کاربرد ساخت اسنادی و قیود تأکید تا حدی نسبت به طبقات اجتماعی دیگر پیشتاز بوده است. در گفتمان علمی، طبقة بالای اجتماعی در کاربرد قلب نحوی نسبت به طبقات دیگر اجتماعی بسیار پیشتاز بوده است. در گفتمان روزمره، افراد با تحصیلات کارشناسی و کارشناسی ارشد در کاربرد قلب نحوی نسبت به افراد دیپلم و پایین تر پیشتاز هستند و افراد دیپلم و پایین تر در کاربرد ساخت اسنادی نسبت به دو گروه دیگر تحصیلات پیشتاز بوده اند. همچنین در گفتمان علمی، قلب نحوی نسبت به ساخت اسنادی و قیود تأکید بیشترین کاربرد را دارد که توسط افراد با تحصیلات کارشناسی ارشد و بالاتر مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در مطالعات زبانی علاوه بر استفاده از  رویکرد زایشی، لحاظ کردن ملاحظات جامعه شناسی زبان در مطالعات زبان ضروری است. وجود تنوعات نحوی در گفتار گویشوران فارسی در بافت ها و سبک های مختلف اجتماعی اعتبار و ارزش نظریة تنوع را در مطالعات زبانی دو چندان می سازد. در این تحقیق وجود سه ساخت نحوی بازنمایی کنندة معنای اصلی و همچنین معنای گفتمان یکسان حکایت از آن دارد که رویکرد زایشی در تحلیل سه ساخت مذکور ناتوان است و این گونه تنوع ساختی و توزیع آنها در دو گفتمان تنها از طریق نظریة تنوع قابل تحلیل است. نتایج تحقیق حاضر هم سو با تحقیقات کینگ (2005) در زمینة تنوع صرفی نحوی در گونة فرانسوی آکادین و همچنین تحقیقات بابیرز (2005) در زمینة تنوع ترتیب واژه در گونة هلندی است.     واژه های کلیدی:   نظریة تنوع، قلب نحوی، ساخت اسنادی، قیود تأکید، طبقة اجتماعی، تحصیلات، جنسیت، گفتمان   1 استادیار گروه زبان شناسی دانشگاه سمنان؛ Abrahim_rezapour@profs.semnan.ac.ir

از آنجاکه در دهه های اخیر گویشهای ایرانی در جهت همگرایی با زبان فارسی به سرعت دستخوش تحول بوده اند، مطالعه و ثبت ویژگیهای اجتماعی آنها اهمیت بسیار دارد. از نتایج این مطالعات، علاوه بر شناخت خصوصیات منحصر به فرد این گویشها، می توان در سیاستهای کلان اجتماعی و آموزشی، برنامه ریزیهای زبانی و مطالعات تطبیقی گویش شناسی سود جست. این مقاله به بررسی جبنه های اجتماعی واژگان خویشاوندی و جنسیتی در گویش گیلکی رشت و نواحی اطراف آن می پردازد. گستردگی روابط و تعاملات خانوادگی، نامطبوع بودن خویشاوندی ناتنی، گستردگی و اهمیت چند همسری، و خانواده های گسترده مرد مَدار، از مسائل قابل تاملی هستند که در واژگان گیلکی بازتاب یافته اند. همچنین واژگان و اصطلاحات گیلکی از نظر ارجاع و خطاب، کاربرد افعال در حوزه همسرگزینی، بخش کنایی و... با ارزش گذاری جنسیتی همراه اند.

مقاله حاضر شامل سه بخش است. در بخش نخست تقسیم بندی گروه های خویشاوند زبانی از جمله خانواده های زبانی "چینی- تبتی"، "مجاری- فنلاندی"، "اورال- آلتایی"، "افریقایی- آسیایی"، "مالایایی- پولینزیایی"، "خانواده زبانی قاره امریکا" به بحث گذارده می شوند. بخش دوم به بحث درباره خویشاوندی خانواده بزرگ زبان های هند و اروپایی از جمله زبان های ایرانی که یکی از شاخه های این خانواده زبانی است می پردازد. در بخش سوم زبان های ژرمنی در سه گروه شرقی، غربی و شمالی، به ویژه ژرمنی غربی که شامل شاخه های انگلوفریزی و آلمانی- هلندی است بررسی می شوند. همچنین زیر شاخه های آلمانی- هلندی درگروه های آلمانی سفلا و آلمانی علیا که از سده پنجم میلادی به سبب تغییرات آوایی از گروه آلمانی سفلا جدا و به گروه آلمانی مناطق مرکزی و شمالی محدود شده است نگریسته می شود. در بخش پایانی زبان آلمانی و خاستگاه و تحولات تاریخی آن (تا پایان جنگ جهانی دوم) مورد بحث قرار می گیرد. افزون بر این، در بخش سوم تاثیر زبان های لاتینی، یونانی و فرانسوی بر زبان آلمانی نشان داده می شود. سپس درباره پدید آمدن کانون های حفظ و گسترش زبان آلمانی و پالایش آن از واژه های بیگانه سخن می رود.

زبان انگلیسى و ترجمه از این زبان، به عنوان جزء لاینفک جامعهء ایران و زبان فارسى درآمده است. کثرت و گستردگى ترجمه سبب شده تا زبان فارسى آماج آسیب ها و صدمات متعدد و گوناگونى گردد. مقالهء حاضر به دو موضوع توجه دارد: یکى آن که آسیب شناسى زبان فارسى باید از حد واژگان که معمولآ بحث رایج محافل است، فراتر رفته و واحدهاى مهم تر و بزرگ ترى همچون عبارات و جملات نیز مد نظر قرار گیرد. مسئلهء دیگر آن که تعامل با زبان انگلیسى، لزوما موجب تخریب زبان فارسى نخواهد شد، بلکه اگر از ویژگى هاى زیبایى شناختى زبان انگلیسى توسط مترجمان زبردست بهره برده شود، مى تواند حتى در غنابخشى به زبان فارسى مفید واقع شود و این همان چیزى است که ادیبان و شعراى ما با زبان عربى انجام داده اند. در هر یک از این زمینه ها مثال هایى از مطبوعات رایج کشور ارانه شده است.

توسعه دوره‌های آموزش فارسی به ‌غیر فارسی‌زبانان و تدوین کتاب‌های مختلف آموزشی مرتبط در این زمینه، تحولی فرهنگی است که با وجود آثار مثبت آن کاستی‌هایی را نیز به‌همراه دارد. مهمترین این نقص‌ها گستره آزمون‌سازی زبان و به‌ ویژه نبود آزمون بسندگی زبان فارسی است. این مقاله به‌ تعریف و اهمیت آزمون‌سازی زبان و ارتباط آن با دوره‌های آموزش زبان فارسی پرداخته است. در این پژوهش ضمن ساخت یک نمونه آزمون بسندگی زبان فارسی با تاکید بر آزمون‌های شنیدن، خواندن و دستور، روایی و پایایی آزمون سنجیده شد. برای روایی سنجی آزمون، از فرایندی دو مرحله‌ای، شامل تحلیل داده‌های بازنگری سه دانشجوی خارجی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی و بهره‌گیری از نظریه بحث در سنجش روایی بهره گرفته شد. پایایی آزمون نیز به ‌شیوه آلفا کرونباخ محاسبه شد. نویسنده همچنین به ‌دلیل ابعاد مهم و تاثیرگذار آزمون در قلمرو سیاسی و فرهنگی کشور، به تولید و روایی‌سنجی آزمون ملی بسندگی زبان فارسی توجه کرده است.

چندین دهه است که آموزش زبان بدون در نظر گرفتن فرهنگ، آداب و رسوم ملل، منسوخ شده است. بر اساس نظریه های معاصر، علم آموزش زبان های خارجی و کسب مهارت زبانی، بدون شناخت مسائل بین فرهنگی ناپایدار خواهد بود. واقعیت این است که گرایش گاه شدید زبان آموزان به فرهنگ و شیوه زندگی جوامع مقصد، انگیزه گروه قابل توجهی از آنها است. روش های جدید آموزش زبان های خارجی بر اساس نظریه های ارتباط بین فرهنگی، استفاده فرهنگ مقصد را نه تنها به عنوان ابزاری برای یادگیری زبان می دانند، بلکه اصل آموزش را بر پایه انتقال اطلاعات فرهنگی می گذارند. در تکمیل روش های جدید آموزش زبان های خارجی، مقاله حاضر با تأکید بر نقش فرهنگ مبدأ و مقصد در آموزش زبان های خارجی با بکارگیری تحقیقی جامع درباره چگونگی ارایه زبان آلمانی در مؤسسات آموزشی ایرانی، ضمن بررسی ریشه ها و عناصر فرهنگی تأثیرگذار در آموزش زبان، علل توجه به عناصر مهم فرهنگی را که سهم بسزایی در کسب مهارت زبانی دارند، تحلیل می کند. بر اساس این تحقیق، تنها کسب مهارت زبانی در پرتوی شناخت فرهنگ ها موجب اشراف زبان آموز بر کنش و واکنش مناسب در ارتباط مستقیم با متکلمان زبان مقصد می شود.