درخت حوزه‌های تخصصی

فعالیت اطلاع رسانی را در ایران می توان پدیده ای نو دانست زیرا اگر چه اولین مرکز اسناد یعنی مرکز اطلاعات فنی شرکت ملی نفت ایران در چند سال پیش تشکیل شد ولی از آنجائیکه این مرکز در زمینه ای کاملاً تخصصی و محدود فعالیت می کرد هر چند با استفاده از روشهای معمول در سازمانهای مشابه خارجی می توانست بخوبی نیاز مراجعان خود را برآورد, نمی توانست اقدامی به منظور برنامه ریزی این فعالیت و ایجاد روشهای قابل اجرا و استفاده در سطح ملی انجام دهد.

این‌ پژوهش‌ با هدف‌ سنجش‌ میزان‌ حضور ایرانیان‌ در «نمایه‌نامة‌ استنادی‌ علوم‌» در سال‌های‌ 1993 تا 1997 اجرا شده‌ است‌ و تلاش‌ گردیده‌ در آن‌، تصویری‌ عینی‌ از فعالیتهای‌ علمی‌ در سطح‌ ایران‌ و جهان‌ ارائه‌ شود. برای‌ این‌ منظور تولید اطلاعات‌ علمی‌ ایرانیان‌ در قالب‌ مقالات‌ و در زمینه‌ علوم‌ پایه‌ از «نمایه‌نامة‌ استنادی‌ علوم‌» استخراج‌ شده‌ و وضعیت‌ ایران‌ با جهان‌ مقایسه‌ شده است‌.نتایج‌ به‌ دست‌ آمده‌ از این‌ پژوهش‌ نشان‌ می‌دهد یکد هم‌ درصد از تولید مقالات‌ علوم‌ پایة‌ جهان‌ به‌ ایران‌ اختصاص‌ دارد. بیش‌ از نیمی‌ از فعالیت‌های‌ علمی‌ ایرانیان‌ (8/52 درصد) در زمینة‌ تولید مقالات‌ علوم‌ پایه‌ بوده‌ است‌ که‌ از بین‌ رشته‌های‌ مختلف‌ علوم‌ پایه‌، رشت ة‌ شیمی‌ با داشتن‌ 23/55 درصد از کل‌ تولید مقالات‌ علوم‌ پایه‌، بیش‌ترین‌ تعداد مقالات‌ علوم‌ پایه‌ را به‌ خود اختصاص‌ می‌دهد. بعد از آن‌ به‌ ترتیب‌ 91/25 درصد مقالات‌ در زمینة‌ فیزیک‌، 29/12 درصد در زمینة‌ ریاضی‌، 99/4 درصد در زمینة‌ زیست‌شناسی‌ و 58/1 درصد زمین‌شناسی‌ می‌باشند. به‌ تفکیک‌ رشته‌های‌ علوم‌ پایه‌ سهم‌ ایران‌ در جهان‌، 14/0 درصد در شیمی‌، 087/0 درصد در فیزیک‌، 17/0 درصد در ریاضی‌، 02/0 درصد در زیست‌شناسی‌ و 063/0 درصد در زمین‌شناسی‌ می‌باشد.

کنفرانس بین دولتها بمنظور بحث پیرامون زیربنای ملی مراکز اسناد, کتابخانه ها و آرشیو به دعوت یونسکو از تاریخ 23 تا 27 سپتامبر 1974 در پاریس با حضور نمایندگان هشتاد و پنج کشور عضو یونسکو تشکیل شد. تشکیل این کنفرانس براساس تصمیمات هفدمین اجلاس کنفرانس عمومی یونسکو در سال 1972 بود که مقرر می داشت یونسکو با همکاری فدراسیون بین المللی دکومانتاسیون, فدراسیون بین المللی انجمنهای کتابداری و شورای بین المللی آرشیو, برای تشویق برنامه ریزی مراکز اسناد, کتابخانه ها و آرشیو, به عنوان جزو جدائی ناپذیر توسعه ملی, این کنفرانس را تشکیل دهد تا طی آن نتایج بدست آمده از جلسات کارشناسان یونسکو در سطوح منطقه ای و دیگر کمیته های کارشناسی مورد بررسی قرار گیرد و خطوط اصلی برنامه ریزی و خط مشی ایجاد زیربنای اطلاعات برای توسعه ملی تعیین شود

برنامه ریزی های منطقه ای و عمرانی ایجاب می کند که برای شناخت مسائل اقتصادی و اجتماعی کشور، سنجش عملکرد سیاستها در زمینه تعیین اولویت های مختلف و مطالعه تغییرات اقتصادی و اجتماعی حاصله و اتخاذ تصمیمات اجرائی لازم و بموقع، بررسی هائی چند بر مبنای داده های آماری انجام گیرد. این بررسی ها مبتنی بر اطلاعات آماری دستگاههای مختلف مملکتی انجام می گیرد و انتشارات سازمانهای دولتی که در سطوح وسیع، اطلاعات و ارقام آماری مورد نیاز را در اختیار قرار می دهد، در انجام بررسی های مزبور نقش اصلی و سازنده را ایفا می کند. اطلاعات و داده های آماری معمولاً از دو طریق سرشماری و آمارگیری نمونه ای و گاهی از طریق ثبت جاری وقایع فراهم و گردآوری می شوند.

کتابخانه‌ها در استرالیا مانند دیگر نقاط جهان در دوره ای از تحول به سر می بردند. رشد بی رویه حجم اطلاعات همراه با افزایش قیمت اطلاعات چاپ شده- بویژه پیایندها- و نوسان نرخ ارز سبب شده است که کتابخانه ها توان خرید بخش عظیمی از اطلاعات را نداشته باشند. ایجاد شبکه با دیگر تهیه کنندگان اطلاعات به صورت امری ضروری در آمده است. در این زمینه کتابخانه های استرالیا با مشکلاتی مواجه اند که عمدتا دسترسی به فهرست مجموعه های دیگر کتابخانه ها و دستیابی سریع به مدارک خارج از کشور را میتوان ذکر کرد.

در سال 1974 میلادی زمانی که شبه قاره هند به دو کشور هند و پاکستان تقسیم شد, سهم ناچیزی از مؤسسات تحقیقاتی از جمله دانشگاهها نصیب پاکستان گردید ولی دولت وقت که دریافته بود در هرکشور نوپا ایجاد زیربنایی محکم برای بنای استوار و وسیع تحقیقات, کلیدی است که درهای بسته را به روی صنعتی شدن, تولید وتوسعه اجتماعی – اقتصادی می گشاید, نیاز شدید به تأسیس مؤسسات, سازمانها و شوراهای تحقیقاتی را از همان ابتدا احساس نمود.

یافتن الگوریتمی جهت جلوگیری از واکنشهای زنجیره‌ای به شکل یک polynomial غیرممکن است؛ اما با تبعیت از روشهای این مقاله، می‌توان این گونه واکنشهای مخرب را در شبکه‌های کامپیوتری کاهش داد.

عصرحاضر عصرانفجار اطلاعات است. هر قدر اطلاعات بیشتر می‌شود نقش مدیران و متخصصان اطلاع رسانی اهمیت بیشتری می‌یابد. مدیران اطلاع‌رسانی، می‌توانند نقش کتابخانه یا مراکز اطلاع رسانی را تغییر دهند و با رفع موانع آنها، در خدمات اطلاع رسانی تحول به وجود آورند. در این فرایند، متخصصان اطلاع رسانی با ارائه ایده‌های تازه و طرحهای ارزنده در پیشرفت خدمات اطلاع رسانی نقش بسزایی دارند. همچنین موسسات و شرکتهای گوناگون، با ایجاد بانکهای اطلاعاتی و شبکه‌های ارتباطی وسیع در گسترش اطلاعات موثرند. به عنوان مثال دو موسسه انستیتو نفت آمریکا (API) و انستیتو تحقیقات انرژی الکتریکی (EPRI) را می‌توان نام برد که در این مقاله به عملکرد فعال آنها اشاره شده است. مدیران گروههای اطلاع رسانی، آی. اس دی[2]، اکنون برای فعالتر کردن بخشهای خود در ارتباط با سازمانهای دیگر، فرصتهای فوق‌العاده‌ای در اختیار دارند. همچنانکه شرکتها در اقتصاد جهانی ما، خود را با حوادث سریع همگام می‌سازند، خدمات اطلاع رسانی اهمیت بیشتری می یابند. گروههای اطلاع رسانی برای استفاده کامل از این فرصتها، باید هر چه بیشتر در فعالیتهای شرکتها داخل شوند. برای دستیابی به این هدف، مدیران آی. اس. دی. باید جامه رهبری بپوشند تا در سازمانهای خود و نیز نگرش افراد خود دگرگونیهای ضروری به وجود آورند. آنچه در این مقاله ارائه شده، از تجربه مشاوران ما همراه با بررسی پیوسته از کارکرد شرکتهای بسیار بزرگ و تماس نزدیک ما با پیشرفتهای فنی در کامپیوتر و ارتباطات نشات گرفته است. در بررسی ما از شرکتهای بزرگ، روشن شد که آی. اس. دی. و متخصصان اطلاع رسانی می توانند نقش بسیار مهمتری ایفا کنند. چگونگی انجام آن به تحلیل بیشتر و همچنین گفتگو با مدیران شرکتها و افراد آشنا با شرکتهای گوناگون نیاز دارد. شرکتهای بسیار کوچکتر و مراکز دیگر خواهند دید که آگاهیهای به دست آمده از تجارب شرکتهای بزرگ را می‌توانند به طور موثر در جهت منافع کارکردهای خود به کار گیرند.

هدف اصلی دانشگاه علوم کتابداری و اطلاع رسانی ترویج استفادة اجتماعی از اطلاعات از طریق فعالیت متخصصان اطلاعات است، یعنی کسانی که دانش رشته هایی همچون زبانشناسی، علوم شناختی، روانشناسی، علوم رفتاری، فلسفه، منطق و غیره را در پردازش اطلاعات به کار می گیرند. آگاهی از این رشته ها برای فهم فرآیند تولید اطلاعات نیز ضروری است. بنابراین، ایجاد چارچوبی برمبنای این آگاهی به عنوان زیربنای علوم کتابداری و اطلاع رسانی ارائه شده است. برای پاسخ به تقاضای اجتماعی به واسطه های اطلاعاتی و متخصصان سیستم های اطلاعاتی، دوره های تحصیلی برای آنان در این چارچوب راه اندازی می شود.

در انجام تحقیقات علمی و فنی، منابع غیرکتابی و چاپ نشده هر روز ارزش اطلاعاتی بیشتری را در مقایسه با کتب و مجلات چاپ شده پیدا می کند. از جملة منابع غیرکتابی و چاپ نشده می توان گزارشهای پیشرفت و پایان کارهای تحقیقاتی، مشخصات طرحهای تحقیقاتی در حال اجراء، نتیجة مطالعات و بررسیهای مؤسسات پژوهشی و مهندسی، پایان نامه های فوق لیسانس و دکترا و برنامه های کامپیوتری را نام برد.

دانشگاه ها همواره از نظر کتابداران, کلید آموزش کتابشناسی شمرده می شوند, با این حال, شواهد چشمگیر نشان می دهد که اغلب دانشگاه ها, در روند آموزشی خود, آموزش کتابشناسی را چندان نپسندیده اند. این مقاله به بررسی ماهیت فرهنگ هیئت علمی دانشگاهها و چگونگی جلوگیری از تلاش هایی برای آموزش کتابشناسی می پردازد. با آن که باور عام بر آن است که فرهنگ دانشگاهی از توسعه کتابخانه های بزرگ حمایت می کند, تاکنون تحقق آموزش کتابشناسی مورد پذیرش قطعی قرار نگرفته است. اگر کتابخانه های دانشگاهی بخواهند به فرآیند آموزشی کمک کنند, تلاش مستمر کتابداران برای تحقق آموزش کتابشناسی در دانشگاه ها ضروری است.

در 1988, گروه فرمت (Format), یک فرمت مشترک را برای ورود اطلاعات در بانکهای اطلاعات کتابشناختی ارائه نموده‌است. این فرمت, با اعمال برخی تغییرات در آن, از موسسات علمی و دانشگاهی و به منظور ثبت مواد موجود در کتابخانه‌ها و مراکز اسناد آنها اقتباس گردیده‌است. تجربه بدست آمده از این طریق, راهی جهت تجدید نظر کامل بر روی این فرمت, ایجاد نمود که تحت عنوان فرمت مشترک مدارک در آرژانتین, ارائه می‌گردد (آغازه اسپانیایی آن فوکاد (FOCAD) مىباشد).فوکاد دارای ویژگیهای زیر است: 1-برای ورود ونیز انتقال داده‌ها بکار مىرود. 2- حدود 100 فیلد (Field) را همراه با داده‌های تجزیه شده در فیلدهای فرعی (Subfield) معین می‌نماید که: الف) امکان تبدیل به فرمتهای دیگر را فراهم می‌کند. ب) قابلیت تغییرپذیری بیشتری برای بازیابی اطلاعات بوجود می‌آورد. 3- فوکاد بعنوان یک مولد فرمت در نظر گرفته می‌شود. یک طراح سیستم قادر است برای یک بانک اطلاعاتی داده شده فیلدهای فوکاد را همانند فیلدهای فرعی انتخاب نماید. همچنین امکان اضافه نمودن فیلدها خارج از فرمت وجود دارد. این روش, امکان استفاده از فرمت را برای طیف وسیعی از کاربران فراهم می‌سازد. 4- مشخصات Setup شده بنحوی که سازگاری کاملی با CCF یونسکو حاصل شده است. به همان ترتیب امکان انتقال داده‌ها به منظور سازگاری با فرمت CEPAL درنظر گرفته شده است. (CEPAL, آغازه اسپانیایی برای کمیسیون اقتصادی آمریکای لاتین (ECLA) است. 5- فیلدهای قابل استفاده برای مدیریت کتابخانه‌ای در نظر گرفته شده‌اند. نرم‌افزار لازم بای انجام فوکاد باید امکان تکرارپذیری تمام فیلدها و فیلدهای فرعی با یک طول متغییر, را فراهم سازد. برای سهولت استفاده از فوکاد, یک دستنامه (Manual) با توصیف فیلد به فیلد به همراه مثالهای مربوطه که در آن، مشخصات Micro ISIS بکار برده شده, منتشر گردیده است (چون Micro ISIS نرم‌افزار عمومی مورد استفاده در آرژانتین است). دستنامه دارای تعدادی ضمینه همراه با جداول, قوانین و رهنمودها برای انجام فوکاد روی Micro ISIS, رابطه با CCF و یک جدول تبدیلی به فرمت CEPAL مىباشد. یک دیسکت با ساختار فوکاد روی Micro ISIS موجود میباشد.

این نوشته متن گزارشی است که م.م.جکسن فارغ التحصیل دوره دکتری یکی از مدارس کتابداری امریکا به کنفرانسسیاست ارتباطی و برنامه ریزی توسعه که در آوریل 1976 در  هونولولو برگزار شده بود، عرضه داشته است ممکن است برخی از خوانندگان با پاره ای از مفروضات نویسنده مقاله موافق نباشندـ کما اینکه مترجم این مقاله نیست ـ اما در وضع کنونی که مراکز مدارک و اطلاع، از جمله مراکز مدارک ایرانی، و به ویژه مرکز مدارک علمی، به طرحهای هماهنگ در زمینه اطلاع رسانی روی آورده اند، طرح این گونه مباحث که دفتر آن این روزها گشوده است، بی فایده نخواهد بود، سهل است با انتشار مطالب بیشتری از این دست، به غنای بحث افزوده خواهدشد.

توسعه فرایندی است که به صورت خود به خودی صورت نمیگیرد بلکه در طی زمان و با برنامه ریزی های سنجیده و دقیق, و نه الزاماً سفت و سخت, به دست می آید. عوامل مؤثر در توسعه عبارتند از: دسترسی به اطلاعات علمی, آموزش و پرورش, سواد و فن آوری. کشورهای در حال توسعه می توانند در برنامه ریزی های توسعه, متناسب با خصوصیات و اهداف خود از تجارب مفید کشورهای پیشرفته استفاده کنند. در این بین کتابداری می تواند در توسعه فرهنگ, آموزش و پرورش, سواد و فن آوری نقش مؤثر داشته باشد.

پیشرفت‌های سریع در فن‌آوری اطلاعات باعث مهارگسیختگی نیروهایی شده که در حال شکل دادن ساختار بنیادین جامعهء ما و اثرگذاری بر آن هستند. ادراکات نوین در باب چگونگی سازماندهی کار، چگونگی تولید و تجارت، چگونگی اداره و خلق ثروت، باعث شده که دانش، اطلاعات و ارتباطات در کانون تلاش‌های انسانی قرار گیرند. در جامعهء شبکه‌بندی شده زندگی چگونه خواهد بود؟ افراد چه مشاغلی خواهند داشت؟ آیا اداراتی خواهند بود که مردم به آنجا بروند و کار کنند؟ آیا مدارسی خواهند بود که کودکان در آنجا بروند و کار کنند؟ آیا جامعهء شبکه‌بندی شده به‌طور خودکار برخی از معضلات زیست محیطی مثل آلودگی را که در حال حاضر موجودیت انسان را مورد تهدید جدی قرار داده، حل خواهد کرد؟ تأثیرات جامعهء اطلاعاتی شبکه‌بندی شده بر فرهنگ مردم سراسر جهان چه خواهد بود؟ با وجود تحول زیرساختار اطلاعاتی جهانی (GII) (11) و گسترش شبکه‌ها بر پهنهء دنیا، آیا مفهوم کشورهای بدون مرز به واقعیت خواهد پیوست؟ این‌ها موضوعات اجتماعی عمده‌ای هستند که باید به آن‌ها پرداخت.

شبکه اطلاع رسانی اروپا یکی از شبکه های اطلاعاتی است که کشورهای اروپایی را به هم ارتباط داده و تسهیلاتی در جهت دسترسی آنان به بانکهای اطلاعاتی سراسر جهان در کلیه رشته های علوم و تکنو لوژی به وجود خواهد آورد. این شبکه دارای تسهیلاتی بسیار عظیم و گسترده با برنامه های بسیار جدی است و از طرف کمیسیون جوامع اروپایی، سرمایه عظیمی برای این منظور اختصاص یافته است. باید دانست سالها وقت لازم است تا این شبکه اطلاعاتی به صورت یک شبکه نمونه درآید.

برای افزایش ظرفیت شبکه به منظور خدمت به بهره گیران اطلاعات در یک کشور در حال توسعه و به منظور گسترش هماهنگ اجزای بازار اطلاعات, به یک “نظام ملی اطلاع رسانی” (نظما ی) کاملاً سازمان یافته نیازمندیم. گستره چنین “نظما”یی باید چنان وسعتی داشته باشد که حوزه های روستایی را نیز در بربگیرد. در سناریوی جدید, کافی نیست که “نظما” فقط به ترویج بهره گیری بهینه از اطلاعات, که بخش اعظم آن وارداتی است, بپردازد؛ بلکه باید تسهیلاتی ایجاد کند تا کشور بتواند در عرضه کالاهای اطلاعاتی همچون مواد اولیه کیفی, داده پایگاه ها, و پروژه های دارای ارزش افزوده, به بازار جهانی اثرگذار باشد با این حال, صنعت اطلاعات تغییر شکل یافته قادر به تداوم حیات خود نخواهد بود مگر این که “نظما” در تمام فعالیتهای مرتبط با تولید, توزیع, قیمتگذاری و ترویج کالا رویکرد بازاریابی را در پیش گیرد. بسته به شرایط, میتوان این خدمات را به شیوه یک مرکز اطلاع رسانی سازمان داد تا یک نظام اشتراک درخواست ها راه اندازی شود.”نظما”همچنین باید زمینه ساز فرصتهای مناسب برای کارگزاری اطلاعات به منظور تقویت ظرفیت های مربوط به تحویل اطلاعات باشد.