درخت حوزه‌های تخصصی

شبکه‌کردن کتابخانه‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین اجزای تسهیلات پایه در کشور، از نظر زمینه‌سازی برای مشارکت در دسترسی به اطلاعات، نقش اساسی ایفا می‌کند. اگرچه روش‌های سنتی نمایه‌سازی یا دسترسی به متون همچنان به حیات و توسعه خود ادامه خواهند داد، اما به زودی شبکه‌کردن کتابخانه‌ها به مدل و جهت‌گیری جدیدی در توسعه کتابخانه تبدیل خواهد شد. نویسنده، با بحث درباره وضعیت کنونی اشتراک اطلاعات در کتابخانه‌های چینی، به تحلیل عوامل مؤثر بر اشتراک اطلاعات پرداخته است و پیشنهاد می‌کند که با به هم پیوستن اطلاعات پراکنده و نامنسجم و فراهم آوردن مخزنی باز و مشترک از منابع اطلاعاتی که سبب ترویج اشتراک منابع در جامعه می‌شود، در هر منطقه، یک مرکز شبکه‌سازی تعاونی برای کتابخانه‌های منطقه‌ای تأسیس گردد.

در این مقاله نقشی را که خدمات بین المللی اطلاع رسانی کشاورزی می تواند در فرآیند توسعه ایفا نماید، نشان داده می شود. رئوس مهمترین مشکلاتی که کارکنان خدمات اطلاع رسانی در کشورهای در حال توسعه با آن رو به رو هستند، بیان می گردد. سپس از چگونگی سازمان دادن بهترین خدمات اطلاعاتی برای استفاده کنندگان در کشورهای جهان سوم بحث می شود.

روش پژوهش پیمایشی ـ توصیفی است. جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از پرسشنامه و با مراجعة حضوری پژوهشگر به مسئولان بخش سفارش و اطلاع‌رسانی 15 دانشگاه دولتی شهر تهران انجام گرفته است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌دهد که کل ‌جامعة مورد پژوهش از خدمات و مجموعه پایگاه‌ها و نشریات الکترونیکی شرکت رزسیستم و نسیم ایمان بهره می‌برند و همگی در خرید کنسرسیومی، مشترک می‌باشند. در مجموع میانگین کلی 78/1 [i] در ارزیابی خدمات شرکت رزسیستم و به‌طور متوسط 77/1 برای خدمات شرکت نسیم ایمان، رضایت نسبی جامعة پژوهش از خدمات هر دو شرکت را نشان ‌می‌دهد. از علل اصلی نارضایتی دانشگاه‌ها از شرکت رزسیستم و نسیم ایمان، افزایش بی‌رویة هزینة اشتراک ‌منابع ‌الکترونیکی به‌صورت سالانه و عدم تعهد کامل به قراردادهای میان شرکت و دانشگاه‌ها عنوان شده است. برای رفع این مشکلات لازم است در مرحلة نخست شرکت‌ها خط‌مشی مناسبی برای ارائة خدمات متناسب با نیاز دانشگاه‌ها تهیه نمایند. ارائة این خدمات، باید در جهت رسیدگی و برطرف کردن نیاز آنها به شرط عرضة خدمات با تعرفه‌های مناسب باشد. در مرحله دوم مسئولان مربوط می‌بایست شرایط حضور کارگزاران دیگری را در عرصة رقابت فراهم نمایند، یا زمینه را برای برقراری ارتباط مستقیم دانشگاه‌ها در قالب خرید کنسرسیومی با ناشرین خارجی فراهم کنند.

امروزه اطلاعات منتشر شده در مجلات پایه شکل گیری بسیاری از تحقیقات می باشد. ولی افزایش سریع حجم مدارک و توسعه رشته های علمی موجب پیدایش مشکلاتی در دستیابی به اطلاعات منتشر شده است. برای محققانی که در زمینه های گوناگون علمی دست اندرکار پژوهش هستند مطالعه کلیه مدارکی که در زمینه تخصصی آنها منتشر شده است امکان پذیر نیست و یکی از طرق راهیابی سریع به محتوای مدارک علمی و خصوصاً مقالات “عنوان” است. عنوان هر اثر جلوه ای از هویت آن اثر است و به تعبیری نخستین جلوه ای از متن است که خواننده با آن روبرو می شود.

امروزه اطلاعات و دستیابی به آن برای جوامع آنقدر اهمیت یافته که نه تنها دارای ارزش معنوی و اجتماعی فراوانی است بلکه بسیاری از دولت ها و شرکتها به آن همچون کالایی باارزش که میتواند جایگزین کالاهای صنعتی و ... شود می نگرند. مقاله حاضر به طرح و بررسی مباحث مربوط به اقتصاد اطلاعات از قبیل هزینه – کارآیی, کارآیی, بازیافت هزینه, هزینه – منفعت , هزینه های ثابت, هزینه های متغیر, هزینه های نهایی حاشیه ای, عملکرد سیستم, شیوه های قیمت گذاری در اقتصاد اطلاعات و ... می پردازد.

دیسک نوری* به عنوان یکی از کارآمدترین فرآورده‌های تکنولوژی جدید در زمینه ذخیره و بازیابی اطلاعات, در سالهای نخست دهه هشتاد پا به عرصه نهاد. ویژگیهای انحصاری این رسانه, در زمنیه ذخیره اطلاعات، تحولی چشمگیر پدیدآورد و اقبال روزافزون از دیسکهای نوری، حاکی از گشوده شدن دریچه‌ای جدید در دنیای اطلاعات بود. به طوری که هم‌اکنون تکنولوژی دیسکهای نوری مرزهای اولیه را _ که شامل ذخیره متون بود _ در نور دیده و عرصه صدا و تصویر را نیز به تسخیز خویش درآورده‌اند. حجم اطلاعاتی که با پرتو کنترل شده لیزری می‌تواند بر روی یک دیسک فشرده ذخیره گردد، 680 مگابایت (تقریباً 700 میلیون کاراکتر) است. برخی از ویژگیهای کلی و عام دیسکهای نوری بدین شرح است: _ ذخیره اطلاعات انبوه (متن، صدا، تصویر) در حجم بسیار اندک. _ اطلاعات ضبط شده بر روی دیسکهای نوری، توسط کلیه کاربران به سادگی امکان‌پذیر است. _ کاربر می‌تواند شیوه خروجی اطلاعات جستجو شده را به صورت چاپ یا ذخیره بر روی دیسکت انتخاب کند. _ در دیسکهای نوری سرعت بازیابی اطلاعات، بسیار بالا بوده و از نظر سهولت نیز، این سیستم فاقد پیچیدگیهای سیستم دستی است. _ در شبکه‌های کامپیوتر با کاربران متعدد (LAN) امکان بهره‌برداری از دیسک نوری وجود دارد. _ انتقال دیسکهای نوری ازنقطه‌ای به نقطه دیگر جهت بهره‌برداری هیچگونه محدودیتی ندارد. این نکته را نیز باید مورد توجه قرار داد که امکانات همه برنامه‌هایی که بر روی دیسک نوری عرضه می‌شوند، یکسان نیست، بلکه در ارزشیابی یک پایگاه اطلاعاتی بر روی دیسک نوری، عواملی نظیر منطق بازیابی، نوع اطلاعات، هویت تهیه کننده اطلاعات و ناشر، می‌تواند ملاکهای مهمی محسوب گردد. با توجه به ضرورت غیر قابل انکار استفاده از دیسکهای نوری، مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران از سال 1372 به سفارش، تهیه و بهره‌برداری از پایگاههای اطلاعاتی بر روی CD- ROM اقدام نمود. در این راستا، ملاک اولویت در سفارشات مذکور، اعتبار علمی، اشتهار تهیه کننده و ناشر، جامعیت و همچنین تعهد ناشر برعرضه اطلاعات روزآمد بوده است.

آلمانی است و امروز از دانشمندان و متخصصان اطلاعرسانی در سطح بینالمللی به شمار میآید. مؤسسه کتابداری دانشگاه هومبولت – برلین بعد از توسعه و تبدیل به “مؤسسه کتابداری و اطلاعات علمی“ درسال 1966“ اقتراحی تحت عنوان: “موضوع و وظایف کتابداری و دانش اطلاع – دکومانتاسیون“ مناسبات بین این دو حوزه و وجوه اشتراک و افتراق آنها با یکدیگر“ ترتیب داد. کوبلیتس نیز در این اقتراح شرکت جست و مقاله مبسوطی در این مورد نوشت که در “نشریه مرکزی کتابداری“ (Zentralblatt fur Bibliothekswesen-Leipzig Jahrgang 83. 1996, Heft 12 S.689-720) چاپ شده است. آنچه در اینجا مطالعه میفرمائید ترجمه این مقاله است, باید دانست که بر مطالب مندرج در این مقاله انتقادهای شدیدی بوسیله متخصصان دیگر نوشته شده است. از جمله مقالهای است که هینریش رولوف Heinrich Roloff تحت عنوان “راجع به جایگاه کتابداری“ نوشته که در یکی از شمارههای دیگر همین مجله به چاپ رسیده است. امیدواریم که مقاله انتقادی مذکور را نیز به فرصت ترجمه کنیم و آن را در دسترس همکاران محترم و سایر هممیهنان علاقمند به این رشته از علوم قرار دهیم.

آنچه ذخیره می شود فقط ممکن است اطلاعات مدرکی (مدارک Dokumente) باشد. چرا در این جدول از مدارک نخستین، ردیف دوم و ردیف سوم سخن گفتیم؟ سبب آنست که مراحل تهیه و تولید، هم اطلاعات مدرکی و هم اطلاعات غیر مدرکی را شامل می شود در حالیکه ذخیره، چنانکه اشاره شد، تنها مدارک را در بر می گیرد هم مدارک فراهم شده از خارج (از خارج سازمان) و هم مدارکی را که بوسیله خود مرکز مدارک ایجاد شده است.

از آنجا که به دلایل گوناگون, هیچ کتابخانه ای را نمی توان یافت که مدارک لازم را برای تأمین نیازهای مراجعان خود در اختیار داشته باشد, همکاری بین کتابخانه ها برای پاسخ به نیاز مراجعان به عنوان هدف اصلی, الزامی می نماید. اشتراک منابع یا همکاری بین کتابخانه ها از طریق برنامه های متعدد, دستیابی به این هدف را تسهیل می کند. هدف برخی از این برنامه ها, افزایش دسترسی استفاده کنندگان به منابع موجود به صورت مستقیم و غیرمستقیم است. در این مقاله راهکار جدیدی برای اشتراک منابع موجود در کتابخانه های دانشگاهی و تخصصی در سطح کشور از طریق یک روش استاندارد و رسمی ارائه می شود. علاوه بر این انواع برنامه های اشتراک منابع بررسی می شود و مقایسه ای بین دسترسی مستقیم و غیرمستقیم به منابع صورت می گیرد. در پایان, مدل منطقی یا مفهومی “عضویت فراگیر کتابخانه ها” شامل هدف ها, پوشش, خط مشی ها, مکانیسم ها و فرآیندهای آن ارائه و نتایج اجرای آزمایشی این طرح که با عنوان “طرح تعمیم خدمات کتابخانه های تخصصی به افراد غیرعضو” انجام شده, بررسی خواهد شد.

پیدا کردن اصول و معیارهای موضوع سازی ذهنی و فرآیندی که در ذهن کاوشگران اطلاعات در هنگام بیان موضوعات, برای پاسخ یابی از طریق زبان کنترل شده ماشین خوان روی می دهد یک فرآیند پیچیده, مهم و تأثیرگذارد در جریان تهیه سرعنوان های موضوعی است. از طرفی ترکیب بندی عبارات کاوش با یک زبان مشترک بین انسان و ماشین از جمله مسایلی است که همیشه متخصصان بانکهای اطلاعاتی و کاوشگران اطلاعات را دچار مشکل می سازد. به همین دلیل و با توجه به ساختار بانکهای اطلاعاتی, حوزه موضوعی کاوش, میزان آگاهی های عمومی کاوشگر, زبان رایج تخصصی میان ورزندگان یک رشته خاص موضوعی, مسایل و مشکلات زبانی, ساختار اصطلاحنامه به کار گرفته شده در بانک اطلاعاتی و... است که راهبردهای کاوش طراحی و اجرا می شوند. در این مسیر سرعنوانهای موضوعی نقش عمده ای را دارا هستند. حل این مسائل می تواند به پیدا کردن راه حل های مؤثری برای سرعنوانهای موضوعی بینجامد.

امروزه ، در بسیاری از رشته های فعالیتهای بشری مانند پزشکی ، مهندسی و مریریت سیستمهایی به وجود آمده است که در آنها ، اطلاعات و معرفت بشری به صورت الکترونیک ضبط می گردد . این سیستمها ، قادرند به همان گونه که یک فرد متخصص ، مانند پزشک از اطلاعات خود استفاده کرده و استدلال منطقی و نهایتاً نتیجه گیری می نماید ، از اطلاعات ضبطشده درون سیستم بهره گرفته ، استدلال منطقی و نتیجه گیری کند . در این مقاله ، مطالب زیر در شش بخش بررسی خواهد شد . بخش 1 ) تعریف پایگاههای معرفتی بخش 2 ) ویژگیهای پایگاههای معرفتی بخش 3 ) طراحی پایگاههای معرفتی بخش 4 ) زمینه های مناسب برای پایگاههای معرفتی بخش 5 ) استفاده از منطقهای غیر ارسطویی در پایگاههای معرفتی بخش 6 ) تکنولوژی پایگاههای اطلاعاتی شیء گرا (Objeect oriented ) .

توسعه سریع اینترنت و کسب و کار الکترونیکی در بخش های بانکی منجر به  تشویق مشتریان به  استفاده از بانکداری آنلاین گردیده است. این  پژوهش به ارائه یافته های کلیدی می پردازد که حاصل مطالعه تجارب کاربران ایرانی در زمینه پذیرش بانکداری الکترونیکی است. هدف از این مطالعه، شناسایی عواملی است که  تشویق کننده مشتریان جهت پذیرش بانکداری الکترونیکی می باشد. ساختار این پژوهش بر اساس مدل پذیرش تکنولوژی توسعه یافته که برخی از متغیرهای مهم دیگری نظیر اعتماد، امنیت، تجربه قبلی، آگاهی از خدمات و کیفیت دسترسی به اینترنت به آن افزوده شده است. این پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی است. این مدل با استفاده از پرسشنامه استاندارد به بررسی عوامل موثر بر رفتار 180 مشتری در پذیرش بانکداری الکترونیکی پرداخته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که کیفیت اتصال به اینترنت و آگاهی از خدمات بانکداری الکترونیکی دارای اثرات قابل توجهی بر درک مفید بودن و درک سهولت استفاده بر پذیرش بانکداری الکترونیکی می باشد. اعتماد نیز دارای تاثیر قابل توجهی در نگرش نسبت به احتمال پذیرش بانکداری الکترونیکی می باشد.

در دوره هایی از انتشار مجله چکیده در زمینة علوم اجتماعی که مسئولیت آن بعهدة نگارنده بود، ضمن بحث و گفتگو با همکاران چکیده نویس، همچنین طی تدریس چکیده نویسی در دوره های آشنایی با فعالیتهای اطلاع رسانی در مرکر اسناد و مدارک علمی و دیگر مراکز و سازمانها، گاه دیده می شد که بعضی موارد در ذهن همکاران یا شرکت کنندگان در کلاسها، ابهامها و اشکالهایی وجود دارد. در اینجا می خواهیم این ابهامها و اشکالها را مورد بررسی قرار دهیم و دربارة مسائل مربوط به آنها گفتگو کنیم

« «جامعه اطلاعاتی» امروز دیگر به مدد نشست‌ها و سمینارهای ملی و منطقه‌ای و پوشش مناسب خبری آن‌ها توسط سازمان‌های اطلاع‌رسانی رسانه‌ای کشور ، برای قاطبه هموطنان و بسیاری از فارسی‌زبانان مفهومی آشنا محسوب می‌شود. آنقدر که هر روزنامه و مجله‌ای (از مجلات فنی ـ تخصصی گرفته تا نشریات عامه‌پسند و به اصطلاح زرد) را ورق بزنید، بعید است به مطلبی در اینباره برنخورید. این البته برای یک رشته علمی یا یک حوزه پژوهش تخصصی، هم خوب است و هم بد. خوب است چون از یکسو توجه سیاستمداران را جلب می‌کند و از سوی دیگر افکار عمومی را نه‌تنها پذیرای صرف بودجه در آن زمینه می‌سازد، که این امر را به خواسته ایشان بدل می‌کند؛ و بد است چون از فرط تکرار و راه‌یافتن به زبان عامه باعث بی‌میلی و حتی پرهیز پژوهشگران می‌شود، و اذهان را آنقدر خسته و ملول می‌سازد که دیگر توجهی را برنمی‌انگیزد و در نتیجه هم پشتوانه افکار عمومی را از دست می‌دهد و هم حساسیت اولیای امور را و بدین ترتیب، پر واضح و آشکار و حتی بدیهی است که دیگر هیچ آدم عاقلی هم پیدا نمی‌شود که برای چیزی که همه فکر می‌کنند همه چیزش را می‌دانند، ذره‌ای هزینه کند . اما به رغم این همه هیاهو، هنوز کمتر پژوهش جدی و قابل قبولی در این زمینه انجام گرفته یا به زبان فارسی منتشر شده است. این کاستی البته خاص ایران نیست، که تا حدودی عارضه‌ای جهانی است در هر حال کتاب حاضر در این وانفسا، چه به اعتبار عنوان پرطمطراقش (که ناشر را واداشته تا آن را ذیل مجموعه «مطالعات راهبردی» دسته‌بندی نماید)، چه به اعتبار نویسنده‌اش، و چه به اعتبار ناشرش که از دو سو به مراکز پژوهشی و دانشگاهی نسب می‌برد، در خواننده انتظارات زیادی ایجاد می‌کند. در این نوشته پس از معرفی اجمالی کتاب به ارزیابی همین نکته می‌پردازیم که تا چه پایه در برآوردن چنان انتظاراتی موفق بوده است .

سی سال آخر سده نوزدهم و آغاز سده بیستم دوران شکوفائی صناعت، سیاست و علوم اجتماعی برای اروپای غربی به شمار می رفت. این سالها، دورة زنوب گرام، پاستور،هرتز، روننگن، مارکنی، پیر و ماری کوری، ماکس پلانک، انیشتین، روتر فورد و لانژون بود. همینطور دوره ای بود که انسان توانست در برابر قانون جاذبه زمین مقاومت کند و هواپیما بسازد (سانتو دومون، بریگه، بلریو)

این یک واقعیت پذیرفته شده است که هیچ کتابخانه ای در تامین منابع خود, چه در مواد کتابخانه ای, کارکردها, یا خدمات, خودکفا نیست. تلفیق افراد, فرآیندها, ایده ها, تجارب, مواد, و پول است که با همدیگر, منابع یک کتابخانه را می سازد. افزایش حجم مواد و اطلاعات کتابخانه ای, هزینه فزاینده فراهم آوری و پردازش آن ها, نیاز به کارکنان آموزش دیده و فضای ذخیره سازی, و تقاضای فزاینده بهره گیران, عوامل اصلی انگیزش کتابخانه ها به اشتراک منابع هستند. اشتراک منابع با همکاری و هماهنگی همراه است و باعث تعامل بیشتر بین کتابخانه ها و کتابداران می شود که به نوبه خود موجب آگاهی بیشتر از موضوعات / مسائل مشترک و یافتن راه حل های مناسب می گردد و سرانجام ایده های جدید برای خدمات دهی بهتر, برنامه های بهتر و بودجه بندی بهتر خلق می شود. در مالزی اقدامات چندی در عرصه اشتراک منابع, در سطح ملی و با هماهنگی کتابخانه ملی مالزی, و / یا انجمن کتابخانه های مالزی در انواع گوناگون کتابخانه ها در جریان است. این مقاله به اقدامات عمده در عرصه همکاری و اشتراک منابع در میان کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی مالزی اشاره می کند

ماشینی شدن برای کتابخانه‌های دانشگاهی مسئله جدیدی نیست. در پایان دهه 1980، در واقع تمام این کتابخانه‌ها برگه‌دان جستجوی پیوسته، پایگاه‌های سی‌دی‌رام، و جستجوی پیوسته منابع را دارا بودند. کتابخانه‌های دانشگاهی طرح‌های ماشینی شدن را به طور جدی از دهه 1970 پی‌گیری نمودند. اما فقط در یک دهه، از سال 1991 تاکنون، تمرکز تغییرات در خدمات ارجاعی دانشگاهی قابل توجه و عمیق بوده است. بیشتر این تغییرات با پیشرفت سریع اینترنت ارتباط داشته است. در سال 1991، شبکه‌ای وجود نداشت، مجلات الکترونیکی اندکی موجود بود، ارتباط بین سرویس‌های مختلف نیز کم بود و شبکه ارتباطات مجدودی وجود داشت. در هر حال، برای ما که در کتابخانه‌های دانشگاهی سال 1991 کار کرده‌ایم و آن‌ها که آن زمان را مشاهده نموده‌اند نیاز به تغییرات کاملاً محسوس بود. احساس نمودن تغییرات بوجود آمده در فضای سال‌های آخر دههء منتهی به سال 2000 باعث شد تا بخش‌های مرجع کتابخانه دانشگاهی مورد بررسی قرار گیرد تا بتوانیم این تغییرات را محاسبه نماییم. از شروع سال 1991، ما کتابخانه‌ها را هر سه سال یک بار در دههء اخیر بررسی نمودیم و نتایج را با جستجوی پیوسته به چاپ رساندیم (در سال 1992 و 1995 و 1998)1. و حالا که در پایان سال 2000 و پایان دههء سال‌های 1990 و قرن بیستم فضای جدیدی شروع شده است، ما به زمان گذشته بازمی‌گریدیم و بخش‌های مرجع این کتابخانه‌های دانشگاهی را مرور می‌کنیم. به این ترتیب نتایج یک دهه تغییرات-از سال‌های 1991 تا 2001-در سرویس خدمت‌رسانی مرجع دانشگاه به دست می‌آید. زمینه تحقیق کتابخانه‌های مورد تحقیق تماماً عضو انجمن کتابخانه‌های اختصاصی (ای.آر.ال)2 هستند. این انجمن غیرانتفاعی و اعضای آن بیش از 120 کتابخانه در ایالات متحده آمریکا و کانادا هستند، 110 موءسسه از این تعداد از موءسسات دانشگاهی به شمار می‌روند. این‌ها بزرگترین دانشگاه‌های تحقیقاتی در آمریکای شمالی را تشکیل می‌دهند که در سطح وسیعی مدارک مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا ارائه می‌دهند و همگی در صدر تحقیقات دانشگاهی قرار دارند. کتابخانه‌های این موءسسه جهت هدایت این بخش از تکنولوژی قابل ملاحظه و از خدمات مهمی برخوردارند.3 پرسشنامه‌های ما در سال 2000-2001 به سرپرستان این کتابخانه که اعضای این انجمن هستند با پست الکترونیکی ارسال شد (پرسشنامه‌های سه بررسی قبل از طریق پست معمولی ارسال شده بود). امسال تعداد 70 کتابخانه پاسخنامه‌ها را ارسال داشته بودند که 64% از پاسخنامه‌ها را تشکیل می‌دهد. در بررسی اخیر، پرسشنامه هم برای سرپرست بخش خدمات مرجع فرستاده شدند (در مقایسه با میزان پاسخها که 81% در سال 2/91 و‌85% در سال‌های 5/94 و 62% در 8/97 بوده است. اینها دانشگاه‌های بزرگی هستند که دهها هزار دانشجو را از طریق کتابخانه‌ای شعبه‌ای زیادی در محوطه دانشگاه سرویس می‌دهند. 90% از پاسخنامه‌ها در حدود 000/10 یا بیشتر به دانشجویان تمام وقت (اف.تی.ای)4 و 3/24% به 000/30 یا بیشتر از دانشجویان خدمات ارائه می‌دهند. از این دانشگاه‌ها بیش از 20 کتابخانه در محوطه دانشگاه می‌باشند. تمامی این کتابخانه‌ها دسترسی از راه دور به بعضی از منابع الکترونیکی را دارا می‌باشند، و در سطح وسیعی (86%) بیش از صد پایگاه اطلاعاتی برای مشتریان کتابخانه‌های خود را دارند.