سید وحید عقیلی

در طراحی الگوی توسعه جمهوری اسلامی ایران، موارد اختلاف متعددی در میان نخبگان وجود دارد؛ یکی از این موارد اختلافی، مبانی طراحی الگوی توسعه نظام ارتباطات و فضای مجازی به شکل اعم و مواردی مانند طراحی مبانی شبکه های اجتماعی بومی، به صورت خاص است؛ این مقاله به شناخت و واکاوی همین اختلاف ذهنیت ها در این حوزه می پردازد؛ اینکه آیامی توان فضای مجازی، اینترنت، رسانه های اجتماعی و به طور خاص شبکه های اجتماعی را براساس فرهنگ و هویت هر کشور، سیاستگذاری، مدیریت و برای توسعه برنامه ریزی کرد؟ و اگر ممکن است، اصول حاکم بر آن چه خواهد بود؟ و ... . این مقاله، تفاوت عمده ای با عموم کارهای پژوهشی موجود در کشور دارد؛ عموم پژوهش های صورت گرفته در کشور، در این حوزه، با اتخاذ رویکردی ماتریالیستی و احتساب فرهنگ به مثابه یک متغیر وابسته در برابر متغیرهای مستقلی مانند فناوری، به دنبال یافتن نوع و عمق تأثیرات فضای سایبر، رسانه ها و شبکه های اجتماعی بر فرهنگ و هویت ما هستند. در حالیکه در این مقاله، با استفاده از روش کیو، سعی براین بوده است تا ذهنیت های موجود در بین نخبگان، مدیران، سیاستگذاران، فعالان و دست اندرکاران حوزه فضای مجازی را نسبت به نقشی که می تواند فرهنگ و هویت، به مثابه یک متغیر مستقل بر ایجاد شبکه های اجتماعی بومی داشته باشد، را شناخت؛ در این تحقیق با تجزیه و تحلیل پرسشنامه هایی که در اختیار فعالان مؤثر فضای مجازی کشور قرار داده شد، به صورت روشن، در پایان 5 نوع ذهنیت نسبت به این مسئله (نقش فرهنگ و هویت ملی در شکل گیری شبکه های اجتماعی) یافته شد که ابعاد هرکدام از آنها در این مقاله به صورت اختصار ولی گویا توضیح داده شده است؛ امری که پیش از این در پژوهش های مشابه سابقه نداشته است. و در پایان این مقاله نیز براساس درکی که از این ذهنیت ها و نسبت مابین آنها پیدا شده، توصیه هایی عملیاتی برای سیاستگذاران کشور در این حوزه مطرح گردیده است.

از ضرورت های عصر اطلاعات، که قرن بیست ویکم را نیز شامل می شود، نیاز به آموزش و پرورش بویژه سواد رسانه ای است. با توجه به اهمیت این موضوع، در مقاله حاضر پژوهش و بررسی آموزش سواد رسانه ای در دو کشور کانادا و ژاپن را، که از پیشگامان این حوزه در دنیا محسوب می گردند، انتخاب کرده و با روش اسنادی و توصیفی به بررسی آن پرداخته ایم.  با توجه به مطالعات انجام شده، آموزش سواد رسانه ای در کانادا بر مبنای استانداردهایی یکسان ، معین و یکپارچه انجام نمی شود بلکه متناسب با مقتضیات زمانی و مکانی هر ایالت و همچنین شرایط خاص دانش آموزان این آموزش صورت می گیرد. اما در کشور ژاپن آموزش سواد رسانه ای اولین بار از سوی وزارت پست و مخابرات این کشور مطرح شده و همین وزارت متولی این آموزش است؛ و به همین دلیل ژاپنی ها بیش از آن که بر سواد رسانه ای تأکید داشته باشند بر سواد اطلاعاتی تاکید دارند. بر همین مبنا در ژاپن ، سواد اطلاعاتی به عنوان یک واحد درسی اختیاری در مدارس سراسر این کشور با رویکرد آموزش مهارت استفاده از کامپیوتر و استفاده مؤثر از اطلاعات تدریس می شود. ثمره این آموزش در دو کشور کانادا و ژاپن منجر به این شده که دانش آموزان این دو کشور، نسبت به دیگر کشورها، تسلط و درک بیشتری نسبت به خروجی رسانه ها پیدا کرده اند .آنها به خوبی می دانند از رسانه ها چه می خواهند و لذا به طور فعالانه به تحلیل و ارزیابی نقّادانه محتوای رسانه ای می پردازند تا معنای پیام هایی را که با آنها مواجه می شوند درک نمایند.  کلیدواژه ها: ، ، ، ،   

مطالعه آثار و عملکردهای مکانی و فضایی به عنوان بخشی از رفتارهای انسان در مطالعات نشانه شناسی کاربرد دارد. چون این آثار انسان ساخت حاوی اطلاعات و معانی است که موضوع بحث دانش نشانه شناسی می باشد. از آنجا که چشم اندازها از آثار و عملکردهای انسانی محسوب می شوند، می توانند معانی مورد نظرِ خالقِ اثر یا «انسان» را نشان دهند. از این رو نشانه شناسی "چشم اندازهای فرهنگی" یکی از راههای فهم و کشف معنا در محیط زندگی انسان می باشند و در این راستا چشم اندازهای فرهنگی به مثابه "متن" و "زمینه" مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرند. برای فهم این بافت ها یا متن ها از طریق چشم اندازهای فرهنگی می توان به استعاره ها و معانی موجود در آنها پی برد. در این مقاله که به روش کتابخانه ای نگاشته شده است، به کاربرد نشانه شناسی در مطالعه چشم انداز که در جغرافیای فرهنگی بسیار کاربرد دارد، اشاره شده است. گرچه نشانه شناسی در دوره معاصر به شاخه های مختلف علوم انسانی نفوذ کرده است؛ لیکن تاکنون چنین مباحثی در مطالعات جغرافیای فرهنگی تألیفات کمتری داشته است که البته این موضوع در کشورمان به شدت قابل مشاهده است. لذا ضرورت توجه و انجام تحقیقات و ارائه یافته های مربوط توسط جغرافیدانان انسانی لازم به نظر می رسد

هدف از پژوهش حاضر که به شیوه پیمایشی صورت گرفته، مطالعه و شناخت دیدگاه کارشناسان علوم ارتباطات درباره نقش و جایگاه شبکه های رادیویی جمهوری اسلامی ایران در ایجاد و تقویت مشارکت اجتماعی بوده است. به این منظور 139 نفر از اساتید و دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان نمونه ای از کارشناسان به شیوه تصادفی انتخاب شدند و به پرسشنامه ای محقق ساخته پاسخ دادند. نتایج نشان داد که نوع رسانه، شیوه ارائه پیام به لحاظ قالب برنامه ای، توسعه کمی و کیفی و نوع مالکیت رادیو ارتباط معنی داری با مشارکت اجتماعی دارند، همچنین رادیوهای داخلی نقش مثبت و رادیوهای خارجی نقشی منفی در زمینه مشارکت اجتماعی ایفا می کنند. حضور نمایندگان و احزاب در شبکه های رادیویی، راه اندازی رادیوهای محلی و تعدد و تکثر رادیویی نیز از راهبردهای تقویت کننده مشارکت اجتماعی هستند.

. به طورکلی می توان سیاستگذاری رسانه ای را برنامه ریزی، طرح ریزی و اتخاذ تصمیماتی در جهت پیشبرد اهداف سازمانهای رسانه ای با توجه به تشکیلات و محیط و نیروی انسانی تعریف کرد. در فرایند اتخاذ تصمیمات افراد و گروه های مختلف با زمینه های اجتماعی، فرهنگی، ارزشی، اعتقادی، اقتصادی و سیاسی گوناگون دخالت دارند.در فرایند اتخاذ تصمی مها، مسأله تنوع علایق و منافع مطرح می شود. به این معنی که هر فرد یا گروه منافع خاص خود را دنبال می کند و متناسب با اهدافش از استراتژی های متفاوتی بهره می گیرد. این پژوهش از لحاظ هدف کار بردی و از نظر روش، پژوهش توصیفی (همبستگی ) می باشد . جامعه مورد پژوهش شامل کلیه کارشناسان، اساتید و متخصصان حوزه رسانه و فرهنگ است که از جامعه مذکور 86 نفر از خبرگان انتخاب و میزان تاثیرگذاری هر یک از مؤلفه های موثر بر سیاستگذاری رسانه ای در حوزه ارتباط ات میان فرهنگی مورد ارزیابی قرار گرفت . نتایج حاصل از آزمون مؤلفه های هشتگانه این پژوهش نشان می دهد که : مطابق نظر خبرگان عوامل فرهنگی خارجی دارای رتبه نخست تاثیرگذاری و عوامل اجتماعی خارجی دارای رتبه هشتم تاثیرگذاری بر سیاستگذاری رسانه ای در حوزه ارتباطات م یان فرهنگی است. در ضمن بر اساس یافت ههای پژوهش ذیل عوامل خارجی از جمله عوامل فرهنگی خارجی و سیاسی خارجی دارای اهمیت بیشتری نسبت به عوامل داخلی در سیاستگذاری رسانه ای در حوزه ارتباطات میان فرهنگی می باشند.

"در پژوهش حاضر که به بررسی موضوع هویت فرهنگی در محتوای روایی مجموعه‌های تلویزیونی ایرانی پرداخته است، هویت، به سطوح و انواع فردی و جمعی و هویت جمعی، خود به هویت‌های قومی، ملی، دینی و مدرن تقسیم می‌شود. از آنجا که هویت فرهنگی، در اصل برساخته‌ای از تعامل و پیوند بین مؤلفه‌های گفته شده در ساختار اجتماعی است، کلیه مفاهیم یاد شده را دربر می‌گیرد. این مفهوم در قالب نظریه کاشت گربنر، به عنوان الگویی معنایی مطرح است که از طریق مجموعه‌‌های نمایشی تلویزیون، بازنمایی و به مخاطبان القا می‌شود. برای بررسی موضوع پژوهش، مجموعه تلویزیونی «خط‌شکن» به روش هدف‌مند انتخاب شده است. از کل 22 قسمت این مجموعه، 14 قسمت و 16 صحنه (به عنوان کوچک‌ترین واحد تحلیل) به روش تحلیل نشانه‌شناختی، مورد بررسی قرار گرفته است. نشانه‌ها و رمزهای موجود در قسمت‌ها و صحنه‌های انتخاب شده که دارای مضامین هویت فرهنگی هستند، بر اساس روش تحلیل جان فیسک، در سه سطح رمزگان واقعیت، بازنمایی و ایدئولوژی، تحلیل و ارزیابی شده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در این مجموعه تلویزیونی هویت دینی، به عنوان هویت فرهنگی پایه و برتر بازنمایی شده است. در مقابل، هویت ملی و مدرن نیز به عنوان سطوحی از هویت فرهنگی با بار ارزشی پایین به نمایش درآمده است. " بازنمایی، نشانه‌شناختی، هویت دینی، هویت فرهنگی، هویت مدرن، هویت ملی

این مقاله به دنبال استخراج فصل مشترک نظرات کنشگران و مخاطبان رسانه ای در خصوص الگوی اخلاقی مطلوب رسانه ای است. بدین منظور ابتدا کلیه ملاکهای اصلی اخلاق رسانه ای مورد استخراج قرار گرفتند. با استفاده از تکنیک دلفی در دو مرحله 13 ملاک اصلی مورد شناسایی قرار گرفتند. روش تحقیق پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته می باشد. نمونه آماری شامل 300 نفر از کنشگران و مخاطبان رسانه های نوشتای بود. داده های حاصله با استفاده از نرم افزارهای SPSSو LISRELمورد پردازش قرار گرفتند. نتایج نشان داد که از بین 13 ملاک اصلی در تدوین الگوی ارزیابی اخلاق ریانه ای بایستی به ترتیب به رعایت ملاکهای زیر اولویت قایل شد: مسئولیت پذیری، حفظ هویت ملی، پرهیز از افشای حریم خصوصی، حفظ عفت عمومی. به سخن دیگر، هر چه این ملاکها، در مقایسه با سایر ملاکها، بیشتر رعایت شوند فاصله بین وضع موجود رعایت اخلاق رسانه ای از وضع مطلوب کاهش بیشتری پیدا می کند.

گسترش تلفن های همراه دگرگونی هایی را در ویژگی های فردی و تعاملات اجتماعی افراد جامعه ایجاد کرده است. تلفن همراه با ظرفیت های انتخابی که فراهم کرده است، به ابزار جدیدی برای انعکاس «خود» و «دیگری» و شکل گیری هویتی جدید تبدیل شده است. پژوهش حاضر به بررسی تاثیر استفاده از تلفن همراه بر هویت شخصی مدرن پرداخته است. بر اساس رویکردهای نظری، بویژه چارچوب نظری گیدنز، پنج شاخص بازتابندگی خود و خودبیانگری، تعاملات و ارتباطات گسترده، تجربه ازجاکندگی زمان و مکان، تجربه اضطراب واعتماد و تجربه آزادی، استقلال فردی و قدرتمندی در دوران مدرنیته متاخر که منجر به شکل گیری هویت شخصی می شوند، به عنوان شاخص های هویت شخصی مدرن در نظر گرفته شده است. به این منظور 300 نفر از جوانان شهر تهران که دارای تلفن همراه بودند، به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. داده های گردآوری شده، با استفاده از آزمون های تحلیل واریانس و آزمون تعقیبی LSD مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد استفاده های چند منظوره رسانه ای از تلفن همراه مانند گوش دادن به رادیو و موسیقی، تماشای تلویزیون و ورود به جهان مجازی اینترنت از ویژگی هایی است که هویت شخصی مدرن را تقویت می کند و کانونی بودن فرد و خواسته های او را معنا می بخشد.

این مقاله در راستای تبیین عوامل موثر در پیشرفت سواد رسانه ای در میان دانشجویان، نخست به بیان مسئله و طرح موضوع پرداخته و سپس اهداف، سوالات و فرضیات تحقیق مطرح م یگردد. در ادامه ضمن معرفی جامعه و نمونه آماری، روش پژوهش و روش تجزیه و تحلیل داده ها معرفی شده و نهایتاً متغیرهای تحقیق تشریح می گردند. این مقاله تاکید دارد که سواد رسان های به عنوان یکی از ابزارهای مهم برای توسعه جوامع و نظارت بر عملکرد بخشهای مختلف اجتماع بوده و برای همین منظور باید برای افزایش سواد رسانه ای در بین دانش آموزان و دانشجویان، علاوه بر اینکه سیاستگذاریهای اصولی انجام گیرد از مشارکتهای مردمی نیز استفاده شود.