امیرحسین چیت سازیان

کاربرد تزیین در هنر ایرانی اسلامی وسیع و قابل توجه است. تزیین علاوه بر زیبایی مفاهیمی نمادین دارد که در قالب نقوش هندسی، ویژگی های ظاهری و رنگ های مورد استفاده دیده می شود. از هنرهایی که در دوران اسلامی محملی برای این امر بود، هنر کاشی کاری در معماری است. ازآنجاکه کاشی ها همواره بستری برای انتقال یک نقش زیبا و بامعنا بوده اند، مطالعه نمادهای نقوش به کاررفته در آن، علاوه بر شناسایی مفاهیم نقوش می تواند چرایی استفاده از آن ها را نیز پاسخ گو باشد. حمام که در عهد اسلام نقش ویژه ای دارد، به دلیل ساختار خاصش محل مناسبی برای به کارگیری این هنر در مناطق مختلف است. حمام خان واقع در بازار بزرگ کاشان، از زیباترین حمام های تاریخی این شهر محسوب می شود که در زمان کریم خان زند به دستور عبدالرزاق خان حاکم کاشان در دوره زندیه ساخته شده است. از تزیینات به کاررفته در آن، کاشی های هفت رنگ منحصر به فردی است که در قسمت های مختلف حمام به چشم می خورد که دارای نقوشی همچون گل و مرغ، نقوش هندسی، نقوش ساده تکرارشونده، برخی گره ها و نقشی رمزآلود از انسان است. با توجه به اینکه تاکنون هیچ پژوهشی به نمادشناسی در کاشی های این حمام نپرداخته، پژوهش توسعه ای حاضر که با روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است، با داده اندوزی به دو صورت میدانی و کتابخانه ای انجام شد. نتایج پژوهش جایگاه ویژه هریک از عناصر تزیینی در پیدایش نماد و ایجاد معنا در یک بنای عام المنفعه را ازطریق کاشی کاری نشان می دهد.

مفهوم زشتی در جهان اسلام، مفهومی وابسته به زیبایی است و هنگامی در عرفان اسلامی هویت می یابد که عارف، قصدِ توضیح مفهوم زیبایی را داشته باشد و اشاراتی به همتای مخالفِ زیبایی یعنی زشتی کند. سهروردی از جمله حکمای مسلمان است که علاوه بر توضیح و تفسیر زیبایی به توصیف عالم خیال و قوه متخیله می پردازد که نقش عمده ای در آفرینش زیبایی و به تعبیر دیگر در توصیف مفهوم زشتی دارد. در نوشتار پیش رو ضمن بررسی مصنفات شیخ اشراق به جست و جوی مفهوم زشتی در آثار شیخ پرداخته ایم. در ادامه به مظاهر و نمودهای مختلف زشتی در آثار سهروردی پرداخته و انواع زشتی از قبیل زشتی های محسوس، زشتی های معقول و زشتی های خیالی را در دستگاه فکری وی مشخص کرده و در پایان نشان داده ایم که چگونه زشتی به مثابه ظلمت و تاریکی، با نور در جدال است. نوری که در بنیان های فلسفی سهروردی از مصادیق آشکار زیبایی و حُسن به شمار می رود.

هنر دیوارنگاری مذهبی با موضوعات مربوط به وقایع عاشورا و روایات زندگی پیامبران و امامان شیعه، بخشی از آثار هنرهای تجسمی دوره قاجار را شامل شده که فضای اماکن متبرکه همچون بقاع، تکایا و حسینیه ها را به خود مزیّن کرده است. این هنر، نمایانگر ویژگی های فرهنگ عامّه مانند اعتقادات دینی، ارزش ها، علایق و جنبه های اجتماعی در دوره قاجار است. با توجه به تحولات فرهنگی ایران در دوره مذکور و پیدایش بسترهای جدید برای ارائه آثار نقاشی، ضروروت دارد تأثیر این تحولات بر نقاشان قاجار مورد بررسی قرار بگیرد. هدف تحقیق، ارزیابی تأثیر افق معنایی و امتزاج افق ها برآثار هنرمندان قاجار با تأکید بر دو منطقه گیلان و شهر اصفهان است. سؤال های مورد بررسی عبارتند از: ۱- امتزاج افق ها در آثار هنرمندان گیلان و اصفهان چه تأثیراتی گذاشته است؟ ۲- وجوه اشتراک و افتراق آثار آنان چیست؟ روش تحقیق ، توصیفی-تحلیلی با رویکرد هرمنوتیک فلسفی گادامر و داده های مورد نظر، به شیوه کتابخانه ای و میدانی تهیه شده است. نتایج پژوهش نشانگر آن است که هنرمند بقاع، با پیش داوری هایی که متعلق به افق معنایی روزگار اوست به مکالمه با سنّت گذشته پرداخته و تعاملی سازنده میان زمان حال و گذشته برقرار کرده است؛ به این مفهوم که تحت تأثیر افق معنایی گذشته، بافت، زمینه اجتماعی – فرهنگی خود، دست به خلق آثاری زده که نوعی تفسیر جدید از سنت است؛ در عین حال امتزاج افق ها در هنرمندان دو منطقه منتخب، تأثیر متفاوتی داشته و هنرمند لاهیجانی به دلیل بافت و زمینه محل سکونت خود، کمتر از هنرمند اصفهانی از جریان های روز نقاشی تأثیر پذیرفته و بیشتر به سنت ایرانی وفادار مانده است.

هر رشته از دانش، مجموعه ای از قواعد و قانون های ایجابی و سلبی را دارد که معین می کند درباره چه چیزهایی می توان بحث کرد و درباره چه چیزهایی، نمی توان. همین قواعد و قانون های نانوشته، ،"گفتمان" آن رشته خاص هستند. تلاقی مذهب و ملیت در گفتمان صفوی باعث شد تا   پس از ساسانیان، دوباره وحدت دینی مبنای وحدت سیاسی قرار گیرد و هویت ملی در ایران پررنگ شود . گفتمانی که با برجسته کردن، طرد و گاه به حاشیه راندن، تفکر غالب خود را به عنوان حکومتی قدرتمند گسترش داد. در این پژوهش تلاش شده تا تأثیر گفتمان اجتماعی این عصر -که علاوه بر اندیشه های سیاسی حاکم، به سه بخش مذهب شیعه، حکمت ایران باستان و عرفان اسلامی قابل تقسیم است- بر نگاره های دارای صحنه های موسیقی بررسی شود. در این پژوهش توصیفی-تحلیلی، برای تحلیل داده ها از نظریه گفتمان "میشل فوکو"  استفاده شده است. پررنگ ترین نتیجه ای که می توان از این بررسی گرفت این است که، با تمام نفوذ و قدرتی که مذهب شیعه و فلاسفه و عرفای اسلامی در عصر صفوی داشتند، تأثیر مستقیم اندیشه های سیاسی دولت بر نگارگری و استفاده دیداری از واقعیت های اجتماعی در طراحی صحنه های دارای موسیقی مشهود است.

ارکان حائز اهمیت هنر ایرانی از فرهنگی دینی سرچشمه گرفته و بر اساس مطالعات انجام شده توسط بزرگان و صاحب نظران این عرصه، می توان گفت که این فرهنگ منطبق با اصول زیبایی شناسی اسلامی است. مطالعاتی که کماکان ادامه دارد و بسیاری از نظریه پردازان ایرانی و خارجی، بر این عقیده اند که فرهنگ ایرانی، اصول اسلامی را هنگامی پذیرفت که آن ها را مطابق با فرهنگ خویش دید. هنرهای ایرانی اصولاً در بسیاری از موارد، دارای مفاهیمی مشترک اند که در اکثر هنرهای ایرانی-اسلامی وجود دارد. فرشبافی که مردمی ترین و بومی ترین هنر شهری، عشایری و روستایی است، رابطه مشخصی حتی با موسیقی دارد. برای توضیح بیشتر باید یادآوری کرد اصل «ضرباهنگ» که از اصول زیبایی شناسی اسلامی است، بر «تکرار» استوار است و موسیقی نیز در ساده ترین شکل بیان، به نوعی تکرار اصوات است با حالات مختلف. آنچه در فرش ایرانی نیز حضور آشکاری دارد، تکرار نقش مایه ها با درجات گوناگون است که طرح را می سازند. توجه به این نکات در کنار هم، رغبت به یافتن قاعده تکرار را در وجود هر علاقه مندی افزایش می دهد. زیرا تلاش برای شناخت یک مفهوم هنری، همواره به معنای میل در شریک شدن دنیایی است که هنرمند می آفریند، و تحقیق حاضر نیز کوششی است برای کشف مفاهیم نمادین و البته تنها روزنه ای است به سوی افق بیکران معانی پنهان، در آثار هنری ایران. با این توصیف، می توان گفت که وجود قاعده تکرار در فرش، نشانگر آمیختگی الگوی طراحی فرش ایران با اصل ضرباهنگ است. بدیهی است که این آمیختگی در طراحی دیگر فرش های ایران و حتی خارج از مرزها، ازجمله رقبای او –صرف نظر از مسئله تقلید آنان از طراحی فرش وجود دارد؛ اما در این مقاله تنها برخی از فرش های منطقه کرمان، از منظر گفته شده مورد بررسی قرار می گیرند. بنابراین، با عنایت به موارد ذکرشده پژوهش حاضر تلاش داشته است تا نمونه های قابل مطالعه ای از فرش کرمان را که امروزه نیز زینت بخش موزه های مختلف هستند، از منظر ضرباهنگ هنری، مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد. داده های این پژوهش که بر مبنای روش کتابخانه ای گردآوری شده و با روش توصیفی–تحلیلی بررسی گشتند، انواع ضرباهنگ را در این فرش ها، با اتکا بر نمونه های موردی معرفی کرده است. در نهایت، نیز نتایج به دست آمده نشانگر آن بودند که طراحان با درنظرگرفتن نقاط پویا و معیار تکرار، به عنوان یکی از مبناهای اصلی، نقوش را بر بستری ترسیم کرده اند که نظر مخاطب را به دنیای ژرف طبیعت معطوف می دارد و درک این ارزش های زیبایی شناسی و ازجمله اصل ضرباهنگ، در ذهن او وجود نیرویی برتر را تداعی می نماید. در نهایت اینکه تکرار و تکرار نه تنها ملال انگیز نیست بلکه همراه با دو مشخصه تقارن و تباین، در فرش و موسیقی حضور پررنگی یافته اند.

هنر گرافیتی را می توان وسیله ای ارتباطی و یک رسانه هدفمند قلمداد کرد که به رغم وجود محدودیت ها در مکان های عمومی اجرا شده و ما را از آنچه در لایه های زیرین زندگی شهری جریان دارد آگاه می کند. نوشته ها و تصاویری از وقایع و جریانات نیمه دوم قرن چهاردهم شمسی در ایران، هنوز بر دیوارهای شهر باقی مانده که از طریق آن ها با اعتقادات و باورهای مردم، فعالیت گرو ه های سیاسی و مذهبی آن دوره آشنا می شویم. این آثار دیواری امروزه زیرمجموعه ای از سبک گرافیتی به حساب می آیند. پژوهش حاضر به بررسی گرافیتی های شهر کاشان پرداخته که از سال های پایانی دهه پنجاه هجری شمسی تا سال های اخیر به جا مانده است. هدف این پژوهش توسعه ای،ضمن معرفی و مستندسازی گرافیتی های شهر کاشان ؛ در پی پاسخ به این سؤال هاست: آیا گرافیتی ها در سطح شهر تأثیراتی بر جامعه داشته است؟ و چه میزان توانسته از تحولات پیرامونش تأثیر بگیرد. لذا با رویکرد توصیفی تحلیلی و با داده اندوزی اطلاعات به دو صورت کتابخانه ای و میدانی به تجزیه و تحلیل آن ها پرداخته است. یافته های تحقیق بیانگر این است که گرافیتی های مورد بررسی، محتواهای گوناگونی را از باورها، رویکردهای فرهنگی، سیاسی و مذهبی شامل می شوند که متأثر از جریانات معاصرشان بوده و تأثیراتی متقابل در جامعه داشته اند که به دوره های مبارزات انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی و معاصر قابل تقسیم است. اعلام خطا مبنی بر کم بودن تعداد کلمات مجاز در چکیده از طرف سیسیتم اعلام شده ((تعداد کلمات مجاز برای چکیده 250 تا 300 کلمه می باشد)) و متاسفانه مطلب بیشتری نمی توانم به چکیده اضافه کنم.این مطالب اضافی در ادامه چکیده برای ازبین بردن اعلام خطلا و رفتن به مرحله بعد است.

پارچه بافی یکی از صنایع دستی ارزشمند خطه خراسان جنوبی است که از دیرباز بسیار مورد توجه مردم این منطقه بوده است. این هنر سنتی که در منطقه به نام "تون بافی" یا "توبافی" شناخته شده است، در حد وسیع در روستاهای خراسان جنوبی مرسوم بوده و نقش مهمی در اشتغال زایی و خودکفایی مردم داشته است. اگرچه امروزه پیشرفت های زیادی در زمینه تولید انواع پارچه صورت گرفته است، اما بدون شک صیانت از این هنر- صنعت سنتی به عنوان بخش مهمی از فرهنگ، تاریخ، و هویت این منطقه بسیار حائز اهمیت است. در این پژوهش با هدف شناساندن نقوش و طرح های اصیل، و شیوه بافت، به بررسی تون بافی منطقه خراسان جنوبی، به ویژه روستاهای خشک، خراشاد، گورید بالا و شورستان، از توابع این استان، پرداخته شده است. در این راستا به این سؤالات پاسخ داده خواهد شد که چه نقوشی در تون بافی مناطق مورد مطالعه رایج بوده و وجه تسمیه و شیوه بافت آن ها چه بوده است. روش تحقیق تحلیلی- توصیفی و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت میدانی و کتابخانه ای است. یافته های پژوهش نشان می دهد که محصول تون بافی پارچه ای است که به وسیله دستگاه های بافندگی چوبی از نوع دو وردی و چهار وردی تولید می شود. مواد اولیه مصرفی برای تون بافی در گذشته نخ پنبه ای و ابریشمی بوده است و امروزه از نخ های ویسکوز (برق) برای این منظور استفاده می گردد. چپرباف، گنتی، و خشتی از رایج ترین نقوشی هستند که در اکثر مناطق مورد مطالعه جهت تون بافی مورد توجه بوده است. این عناصر برگرفته از طبیعت اطراف در ذهن بافنده نقش بسته است.

در گستره تنوع شیوه های تزئین سفال ایران، سفالینه های لاجوردینه جایگاه منحصر به فردی را به خود اختصاص می دهند. ویژگی بصری این آثار، استفاده از ورق طلا بر زمینه لعابدار لاجوردی، فیروزه ای یا سفیدی است که تزیین آن با بکارگیری رنگ های قرمز، سیاه و سفید تکمیل شده است. پژوهش توسعه ای حاضر که جمع آوری اطلاعات آن بر اساس اسناد و منابع کتابخانه ای صورت گرفته، با بهره گیری از شیوه تاریخی-تحلیلی تلاش نموده است تا به پرسش هایی در رابطه با دلایل پیدایش، محدوده زمانی و مکانی رواج این سفالینه ها پاسخ گوید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که دوره حیات سفال لاجوردینه به اواخر قرن هفتم تا اواخر قرن هشتم هجری محدود می شود و ساخت سفال تکرنگ لاجوردی و پس از آن تحولات سفال مینایی و ساخت مینائی های زراندود زمینه پیدایش سفال لاجوردینه را فراهم نمودند. نمونه های متعدد لاجوردینه یافت شده از سلطانیه، حسنلو، نیشابور، بندر سیراف، تخت سلیمان و اکتشافات نواحی اردوی زرین (از رقبای قلمرو ایلخانیان)، نشانگر محدوده مکانی رواج این آثار می باشند اما شواهد ساخت این سفالینه ها به تخت سلیمان محدود می شوند. با افول ایلخانیان تولید سفالینه های لاجوردینه نیز رو به کاستی گذاشت و آخرین کاربرد عمده سفال لاجوردینه در سمرقند و در اواخر قرن هشتم هجری نمایش یافت.

به رغم ماشینی شدن زندگی، هنوز زنان و مردانی هستند که با دستان هنرپردازشان، هنرهای دستی کم نظیری را خلق می کنند که حاصل ذوق و ابتکار آنان است. از دیرباز، زیورآلات بین اقوام مختلف ایران از اهمیت خاصی برخوردار بوده زیرا این گونه هنرهای صناعی، زاییده ذهن خلاق و مبتکر آنان و نیز انعکاس دهنده فرهنگ، آداب و رسوم و سنت های آنها بوده است. شاید بتوان با مطالعه تطبیقی زیورآلات اقوام مختلف ایران و بررسی وجوه تشابه و افتراق بین آنها و هم چنین با رمزگشایی زیورآلاتی که مفاهیم خاصی را تداعی می کنند، گامی در جهت اعتلای این هنر برداشت. بیان و معرفی مفاهیم خاص زیورآلات این اقوام می تواند مؤثرترین راه در احیای دوباره این هنر رو به فراموشی برای ترکمن ها، بلوچ ها و حتی اقوام دیگر باشد. پژوهش حاضر به روش تاریخی- تحلیلی انجام گرفته و از شیوه های کتابخانه ای و میدانی جهت گردآوری داده ها استفاده کرده است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی مفاهیم نمادین زیورهای ترکمن و بلوچ است. زیورآلاتی که زنان، دختران و حتی مردان به وفور از آنها استفاده می کنند. این پژوهش بر این فرض استوار است که باورها و اعتقادات اقوام ترکمن و بلوچ، همواره در ساخت زینت آلات آنها دخیل بوده است. هم چنین این سوال مطرح است که با وجود فاصله جغرافیایی این اقوام، آیا تشابهات به دست آمده می تواند به تأثیرپذیری باورهای آنها از یکدیگر مرتبط باشد یا خیر؟ این تحقیق به بررسی زیورآلات اقوام ترکمن و بلوچ ایران پرداخته و تلاش نموده است زیورآلات این دو قوم را با رویکرد نمادگرایی مورد بررسی و تطبیق قرار دهد. از نتایج تحقیق، می توان به تشابه این دو فرهنگ در باورها و اعتقادات و نیز اهمیت استفاده از زیورآلات با دلایل آیینی اشاره کرد.

بیان مسئله: خروس، این پرنده خارق العاده و زیبا، با توجّه به مبانی اعتقادی و مفاهیم نمادین، نقش بزرگی در باورهای مردم ایران ایفا می کند. این پیوند عمیق نقش خروس را به پرنده ای مقدّس و کیهانی بدیل کرده است. ویژگی های عینی و اسلوب رفتاری این پرنده سبب شده است تا بسیاری از هنرمندان، نقش آن را دست مایه ساخت آثار هنری خود کنند و با زبانی کنایه ای و رازآلود اندیشه های خود را بیان سازند. پژوهش حاضر با تأکید بر نقش این پرنده در آثار سفالین، فلزی و منسوجات در دوره پیش از اسلام و دوره اسلامی، به چرایی استفاده از این نماد و دلایل اهمیت نماد خروس در آثار هنری ایران پرداخته است. هدف: شناخت نقش این پرنده در آثار سفالین، فلزی و منسوجات دوره پیش از اسلام و اسلامی و بیان مفاهیم نمادین آن روش پژوهش:  پژوهش حاضر به شیوه تاریخی- تحلیلی صورت گرفته و شیوه جمع آوری اطلاعات به صورت جستجو در منابع کتابخانه ای و موزه ای است. یافته ها:  با توجّه به مطالعات صورت گرفته در حوزه هنرهای اسلامی ضمن اشاره به داستان ها و روایات، به ویژه اشاراتی که در خصوص داستان معراج پیامبر صورت گرفته است، بر تقدّس این مرغ عرشی تأکید شده است. بازتاب تصویر خروس در ایران باستان با تکیه بر منابع مکتوب این دوره به ویژه اوستا صورت گرفته است و ایرانیان باستان این پرنده را بسیار ارج نهاده و گرامی داشته اند. کاربرد نقش خروس متکی بر مضامین زیبایی شناسی و مفاهیم نمادین است  همین  موضوع سبب شده تا نقش این پرنده در آثار هنری ایران مورد توجه قرار گیرد.

زیلو، زیرانداز تخت پنبه ای است با مقاومت در برابر حرارت و جذب گرما، که مردم نواحی گرم و خشک کویر مرکزی ایران همچون یزد، میبد، اردکان، اردستان، کاشان و سمنان، برای در امان ماندن از گرما می بافتند و در مساجد، اماکن عمومی و مذهبی و منازل استفاده می کردند. اما امروزه بافت و کاربری این هنر بومی در کاشان، به شدت رو به کاهش است و جز اندکی از بافندگان بدان مشغول نیستند. از آنجا که پژوهش مدوّنی درباره زیلوبافی کاشان صورت نگرفته است، نگارندگان در پژوهش پیش رو تاریخچه زیلوبافی در این شهر را بررسی کرده، ابزارهای بافت، مراحل پیش از تولید و روند تولید آن را، با توجه به جامعه آماری ده نفره شامل هشت نفر بافنده زیلو، یک نفر فروشنده زیلو و مسئول مرکز هنرهای سنتی کاشان، به منظور شناخت علل زوال این هنر بومی بررسی نموده اند. نتایج حاصل از این پژوهش توصیفی تحلیلی در جامعه آماری زیلوبافان شهر کاشان، نشانگر آن است که صنعتی شدن شهر کاشان با تأسیس کارخانه های مختلف به خصوص ریسندگی و تولید و مصرف فرش ماشینی، موجب به حاشیه راندن زیلوبافی شده است. همچنین بالا رفتن میانگین سن استادکاران زیلوباف، نیاز به جایگزین شدن آن ها را با نیروی جوان آموزش دیده تشدید می کند و همکاری همه جانبه ارگان های دولتی و خصوصی را برای پیشگیری از فراموش شدن این هنر بومی و سنتی می طلبد.  

متفکران زیادی از جمله ادوارد سعید، سعی در کالبدشکافی نگاه تحقیرآمیز غرب به دیگر فرهنگ ها را داشته اند و علت هایی را نیز در کتاب ها و مقاله هایشان ذکر کرده اند اما دایره بررسی آنها کلی تر بوده است. آنچه محقق سعی کرده است در این تحقیق به آن بپردازد تجزیه و تحلیل فیلم هایی است که سینمای هالیوود درباره تاریخ و فرهنگ ایران ساخته و در آن ها نگاهی تحقیر آمیز یا واژگونه به این کشور داشته است. در این تحقیق شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای - تحلیل محتوا، روش تحقیق کیفی و در تحلیل اطلاعات نیز از روش توصیفی - تحلیلی استفاده شده است. چارچوب نظری این تحقیق نظریه پسااستعمارگرایانه ادوارد سعید و بسط نظریه تقلیل گرایانه در رسانه ی سینما بوده است. در اکثر این فیلم های تولید شده، کلیشه هایی به عنوان واقعیت از سرزمین های شرقی به مخاطب جهانی نشان داده شده است که بعد از مدتی مخاطب عام این گونه فیلم ها، این گونه کلیشه ها را پذیرفته اند و آن را تنها واقعیت موجود تلقی کرده اند. کشورهایی نیز که مورد هجمه هالیوود قرار گرفته اند، قدرت رویارویی آن را نداشته اند که فیلم هایی تولید کنند که واقعیت فرهنگی و تاریخی سرزمین شان را به جهان بشناسانند. در این تحقیق علت کلیشه پردازی هالیوود درباره سرزمین های شرقی به طور عام و ایران به طور خاص بررسی شده است و محقق بر این باور بوده است که نگاه کلیشه پرداز هالیوود، نشأت گرفته از نقاشان اورینتالیستی است که نگاره هایی از شرق بدست داده اند. در بسیاری از موارد عدم شناخت فیلمساز و فیلمنامه نویس از سرزمین شرقی که فیلم درباره آن است باعث شده فیلم نگاهی غلط و آکنده از اشتباهات تاریخی را در معرض دید مخاطب جهانی بگذارد. در این تحقیق ریشه های دید تقیل گرایانه هالیوود به ایران و فرهنگ و تاریخ این کشور بررسی شده است و با نشان دادن ساختارهای خشکی که هالیوود به عنوان مظروف برای ریختن حقیقیت در آنها استفاده کرده، سرچشمه دید تقلیل گرایانه تحلیل شده است. آنچه از نتیجه این تحقیق بدست آمده، این است که علت ساخته شدن انبوهی از فیلم های اهانت آمیز هالیوودی درباره شرق به طور عام و ایران به طور خاص می تواند عوامل گوناگونی را شامل شود، از کلیشه هایی که سالیان سال است هالیوود برای جهت دادن به دیدگاه مخاطب عامه غربی درباره شرق استفاده کرده است تا دیدگاه های آنها را به سمت ایدئولوژی دلخواهش تغییر دهد و در این راستا از همان منابع و آثاری استفاده کرده که مستشرقین و نقاشان اورینتالیستی شرق را با آنها معرفی کرده اند. همچنین هالیوود با دیدی تقلیل گرایانه از ساختارهای داستانی بهره برده است که محتوا را به سطح نازلی از حقیقت فرو کاسته تا بتواند آگاهی واژگونه و جهت گیرانه از شرق ارائه دهد.

طراحان قالی در دوران اسلامی با تأثیر از مبانی زیبایی شناسی این دین سعی کرده ا ند، از طرح ها و نقش هایی استفاده کنند که   مبین فرهنگ و آیین معنوی اسلام و فاقد شائبه های غیر وحدانی باشد؛ یکی از این  نقش ها ستاره است. این نقش که  از قدیمی ترین نقوش مورد استفاده در قالی دست بافت است، در اغلب آثار هنری دوران اسلامی به شکل های متنوع  به کار رفته است. البته قبل از ظهور اسلام نیز، این نماد در مناطق مختلف ایران با مفاهیم خاص مورد استفاده بوده است. این مسأله بر اهمیت تاریخی این موضوع می افزاید. با توجه به استفاده متنوع از این نقش مایه  در متن، حاشیه، ترنج و لچک انواع فرش های دوران اسلامی، لازم است پژوهشی در این خصوص انجام شود. این تحقیق نقش ستاره را در فرش از نظر زیبایی شناسی و نماد شناسی آن مورد بررسی قرار داده است. در این مقاله، شناسایی انواع ستاره و جایگاه آن در فرش بافی دوران اسلامی نیز با ارائه نمونه هایی از فرش هایی که دارای نگاره ستاره هستند صورت گرفته است. پرسشی که در این تحقیق است: مفهوم  نمادین ستاره در قالی های دوره اسلامی چیست و  از این نقش چگونه در قالی استفاده شده است؟ هدف این پژوهش آشنایی بیشتر با عناصر نمادین فرش ایران است. روش این تحقیق توصیفی و داده های آن از منابع کتابخانه ای و پایگاه های اطلاعاتی است. بنابر یافته های این تحقیق، نقش ستاره به عنوان نمودی بصری، نمادین و عرفانی یکی از زیباترین نقوش در هنر فرش بافی اسلامی و بیان گر تجلی انوار حق بوده است. طراحان فرش این دوران از نگاره های نمادین این عرصه که برگرفته از مفهوم اشراق و نور در عرفان اسلامی است و خداوند درآیه شریفه خود را زینت بخش آسمان به آن خطاب می فرماید (إِنَّا زَیَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْیَا بزینَهٍ الْکَوَاکِب) در طرح و نقش فرش استفاده می نمایند.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر کاهش تمایل زنان روستایی شهرستان شیراز در اشتغال به قالی بافی صورت گرفت. جامعه آماری شامل زنان بافنده روستایی بود که به کمک رابطه کوکران، میانگین جامعه 38 نفر به دست آمد و برای دستیابی به داده های دقیق تر، تعداد هشتاد نفر بافنده به صورت تصادفی با مراجعه به اتحادیه بافندگان فرش انتخاب شدند. ابزار تحقیق پرسشنامه بود که با پاسخ گویی بافندگان بی سواد و کم سواد در قالب مصاحبه تکمیل و با نظرسنجی داده های اولیه جمع آوری و به روش تحلیل عاملی بررسی شد. نتایج نشان داد که عوامل (فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، فنی، قانونی، زیست محیطی و بهداشتی) بر کاهش تمایل زنان روستایی به قالی بافی تأثیر دارد و این عوامل 39/59 درصد از واریانس عوامل مؤثر بر کاهش تمایل زنان روستایی به قالی بافی را تبیین می کنند.

نقوش به کار رفته درقالی های ایران و هند، سرشار از مفاهیم و معانی نمادینی است که در بستر زمان، از اساطیر، فرهنگ ها و اعتقادات مردمان دو کشور نشأت گرفته است. پرنده چه به صورت  نقش مایه عام و چه به شکل خاص، در بسیاری از فرش ها حضور دارد و  نمادی از رهایی و آزادی  است که انعکاس آن در طرح فرش که اغلب گلزار و بوستانی زیبا را  در مقابل دیده مخاطب می نشاند، آیتی الهی و تمثیلی از بهشت است. با نگاهی گذرا به آثار تاریخی، ادبی و هنری درمی یابیم که مفهوم نقش پرنده در زندگی فکری و اجتماعی بشر از نقش و جایگاه مهمی برخوردار بوده است.  از آن جا که  نقش ها و نگارهای گذشته  پیوندی عمیق با اعتقادات اساطیری و نمادهای باستانی بسیار دور دارند. مسئله این پژوهش چیستی مفاهیم نمادین  در فرش های ایران وهند است و هدف آن، آگاهی از  مفاهیم نمادین پرنده و چگونگی حضور این نقش مایه در فرش های دو کشور است. این که نقوش پرنده موجود در فرش های ایران و هند چگونه اند و مفهوم نمادین آن ها چیست؟  سوالاتی است که در پژوهش حاضر به آن   پاسخ  گفته می شود. این پژوهش به روش کتابخانه ای انجام شده و  نتیجه آن به صورت توصیفی و تحلیلی  ارائه شده است. یافته های این مقاله نشان می دهد که  نقوش پرنده ای که در فرش های این دو کشور آورده شده برآمده از اساطیر، اعتقادات و مفاهیم گسترده ای است که کمابیش در هر دو کشور به صورت مشترک با اندک تغییراتی رسم شده است و مبیّن هنر و فرهنگ آن هاست.

از گذشته های دور، «خوشنویسی» و «تذهیب» جزو ارکان اصلی در حوزه ی کتاب آرایی به حساب می آمد و همواره مورد توجه هنرمندان و هنرشناسان بوده است. اگرچه تذهیب به عنوان هنری مستقل در هنرهای اسلامی محسوب می شود اما همواره آن را به عنوان زیرمجموعه ای از خوشنویسی و یا مینیاتور می شناسند. سعی هنرمندان مسلمان این بوده است تا در طول زمان، کیفیت و جایگاه این هنر را بهبود بخشیده، هویت آن را آشکارتر نمایند. از این رو کیفیت و چگونگی تذهیب قرآن های خطی در هر دوره متفاوت از دوره های پیشین بوده، دارای خصوصیات منحصر به فرد است. دغدغه ها و دلایل فراوانی باعث انگیزه ی محقق به ورود به این حوزه شده است؛ ابتدا دغدغه ی فراموشی این هنر قدسی، ارزشمند و کهن در دوران معاصر، و در پی آن دستیابی به نگاه و بینشی عمیق تر و کامل تر نسبت به هنر تذهیب، به ویژه تذهیب قرآن های خطی، در دوره های مطرح و پرآوازه ی این هنر در ایران. بررسی خصوصیات تذهیب قرآن های خطی سه دوره ی هنری مهم و تاثیر گذار در ایران (تیموری، صفوی و قاجار) موضوع این مقاله است که با مطالعه ی مبانی نظری و عملی مربوط به کتاب آرایی و تذهیب قرآنی و جایگاه تذهیب در فرهنگ اسلامی آغاز شده و با بررسی خصوصیات تذهیب هر یک از این ادوار، و نیز مطالعه ی دقیق تذهیب برخی نسخه ی قرانی ادامه می یابد. نسخ قرآنی موجود در «موزه ی ملی ملک تهران»، «موزه ی هنرهای تزیینی اصفهان» و «موزه ی آستان قدس مشهد» مهم ترین جامعه ی آماری این پژوهش است و در کنار آن تصاویر کتب مختلف نیز مورد مطالعه قرار گرفته است.

هدف از این پژوهش تبیین ویزگی های تکثیر «نگاره های گردان» معقلی (خط بنایی) مطابق با نمونه های ارزشمند تاریخی است. گونه ای از نگاره های معقلی که با تکرار دایره وار و دوران پیوند دارد در این پژوهش معقلیِ «نگاره های گردان» نامیده می شود و بدلیل توجه به اصالت نام های استفاده شده توسط معماران قدیم، به جای «خط بنایی» از «معقلی» استفاده شده است. این معقلی ها در اشکال مختلف از سه تا چندضلعی با ویژگی های: تقارن، درهم قفل شدگی حروف، گسترش و جلوه سه بعدی مشاهده می گردند. این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و توسعه ای، با جمع آورد اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و مشاهدات میدانی انجام و برای تبیین مراحل بصری از روش نگاشت ادراکیاستفاده شده است. نمونه معقلی های گردان، از دو نگاره گردان ِچهارعلی(ع) مدرسه نیم آورد اصفهان، و شش علی(ع) مسجدجامع یزد انتخاب شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد طراحی این دو نگاره و دیگر نگاره های گردان از جمله نگاره های گردان بناهای قوام الدین شیرازی از قواعدی مشابه پیروی می کنند، با الگو قراردادن این قواعد می توان نگاره هایی جدید در اشکال مختلف ترسیم کرد. درخلال این ترسیمات و با افزایش تعداد اضلاعِ نگاره ها، به دلیل ازدیاد تعداد کلمات و کمی فضا، ماهیت حروف مبهم و ناخوانا می شود. برای جبران این نقیصه لازم است بر گام های تشکیل دهنده نگاره افزوده گردد، در طی این فرآیند مرکز نگاره وسیع تر شده و حروفی که در گام های مرکزی نگاره قرار دارند شکل متفاوتی پیدا می کنند که این امر برای شکل گیری حروف در گام های میانی و محیطی الزامی است. همچنین در ترسیمات چهارتایی با حذف یک چهارم نگاره، و اتصال قسمت دوم و سوم به هم می توان نگاره هایی با جلوه سه بعدی به دست آورد. 

تخیل از جمله عناصر دخیل در پیدایش آثار هنری است که هر یک از هنرمندان به روشی خاص از آن کمک می گیرند. یکی از هنرمندانی که از این موهبت به نحو مناسبی استفاده کرده است، رضا عباسی است که پژوهشگران بسیاری در زمینه آثار وی به تحقیق پرداخته اند. اما خوانشی متفاوت، می تواند جنبه های دیگری از آثار او را آشکار کند. مطالعه تخیل در آثار رضا عباسی با استفاده از روش ژیلبر دوران، یکی از این روشهاست که تاکنون به آن پرداخته نشده است. در واقع این پرسش که آیا نظریه ژیلبر دوران در رابطه با تخیل قابل تعمیم در تحلیل آثار هنرمندان ایرانی هست یا نه؟ ذهن نگارندگان را درگیر کرد که بر این اساس به سراغ یکی از هنرمندان عصر صفوی رفتند. در این رابطه، تحقیق تحلیلی- توصیفی خود را با گردآوری اطلاعات به روش اسنادی آغاز نموده، پنج اثر از رضا عباسی را برای این ارزیابی انتخاب کرده اند. حاصل این تحقیق توسعه ای و ترویجی، نشانگر آن است که، این آثار در طبقه بندی های صورت گرفته در نظریه دوران جای می گیرند و ترس از زمان و مرگ و تلاش برای تسلط بر این ترس در این آثار دیده می شود. بنابراین تعمیم روش ژیلبردوران در تحلیل آثار رضا عباسی امکان پذیر است.

این مقاله متشکل از دو بخش زیبایی شناسی(رنگ بندی، چیدمان رنگی یا هم نشینی رنگ ها در متن بافته) و فن شناسی (رنگرزی) است. در بخش نخست، به مطالعه، بررسی و تحلیل زیبایی شناختی شامل رنگ بندی و عوامل تأثیرگذار بر چیدمان رنگی نخ ها که به وجودآورنده ی نقش ها هستند، پرداخته شده است. در بخش دوم نیز به عرصه فن شناختی رنگ های به کار رفته در دست بافته های قشقایی شامل رنگزاها، چرخه ی(دایره) رنگ، طبقه بندی رنگزاهای اصلی، ترکیبات و نحوه ی تولید رنگ ها و طیف های مختلف آن پرداخته شده است. یافته های این مقاله بیش تر و به طور عمده بر اساس مطالعات و تحلیل میدانی استوار است. این یافته ها به اجمال عبارت اند از : تأثیر عواملی نظیر دریافت های محیطی، طبیعت و عناصر آن و نیز عوامل فرهنگی شامل جنبه های جمعی و قومی(باورها، آداب و سنن، آموزه های پیشینیان) و نیز جنبه های فردی(ذوق و سلیقه، تخیل و تعقل، ابتکارات فردی و تمنیّات روحی و درونی) در رنگ بندی و رنگرزی و نیز کشف و طبقه بندی رنگ های مورد استفاده در دست بافته های عشایری و خاصه قشقایی به دو طبقه ی اصلی(متغیر و ثابت) و فرعی یا ترکیبی، هم چنین مستندنگاری 33 فرمول رنگرزی در عشایر قشقایی از گذشته تا کنون. پژوهش پیش رو، برای نخستین بار به ویژه در حوزه رنگرزی، مستندنگاری و طبقه بندی رنگزاها و ترکیبات رنگی، نگارش شده است. این مقاله از نوع بنیادین و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات میدانی و کتابخانه ای است. 

چیستی، چرایی و چگونگی آفرینش نقش ها در دست بافته های کاربردی ایلی و عشایری همواره یکی از مهم ترین پرسش های موجود در حوزة هنر بافندگی عشایری بوده است. طرح ها و نقش های موجود در متن و محتوای دست بافته های عشایری انتزاعی، تجریدی، شکسته و رو به سوی ساده گرایی دارد. فرآیند بافت نیز به صورت ذهنی بافی، حفظی بافی و بداهه بافی است که از مهم ترین شاخص های زیبایی شناختی و دیداری (بصری) این نوع از دست بافته های ایرانی است. شیوه یا فن (تکنیک) بافت نیز به عنوان یک مؤلفة فن شناسانه در دست بافته های عشایری به ویژه قشقایی دارای تنوع است. به گونه ای که بافنده از انواع فنون و ساختارهای بافت یا تلفیق آنها با قوه ذوق و احساس و بازی تار، پود، پُرز و پیچ، جهت آفرینش انواع دست بافته ها با کاربردهای مختلف، استفاده می کند. نگارنده در پژوهش پیش رو، نخست به مطالعه، بررسی و طبقه بندی انواع دست بافته های ایل و عشایر قشقایی از دو منظر کاربرد و فنون بافت پرداخته و سپس با ذکر نظرات چهار محقق (پرویز تناولی، آرمن هانگلدین، سیسیل ادواردز و محمدرضا امینی) در باب چیستی و چرایی نقش های انتزاعی، تجریدی و شکسته در دست بافته های عشایری و همچنین رصد این نظرات به صورت میدانی و در قالب دو سؤال اساسی از بافندگان عشایری و انطباق پاسخ بافندگان با نظرات محققان یاد شده، به دنبال علل انتزاع، تجرید و ساده گرایی طرح و نقش دست بافته های عشایری[قشقایی] بوده است. روش شناسی پژوهش : این پژوهش ازنظر هدف، بنیادین و از نظر ماهیت و روش توصیفی - تحلیلی است. شیوة گردآوری اطلاعات نیز به صورت توأمان کتابخانه ای و میدانی بوده است. پرسش های پژوهش : آیا انتزاع، تجرید و شکستگی در نقوش دست بافته های قشقایی آگاهانه و با اختیار یا ناآگاهانه و بر اثر جبر صورت می گیرد؟ نظرات محققین و مفسرینی که در حوزة تحلیل و تفسیر نقوش دست بافته های عشایری مطرح می شود، چقدر به واقعیت موجود نزدیک است؟ عوامل مؤثر بر انتزاع، تجرید و ساده گرایی کدامند؟ آیا هدف بافندة عشایری در خلق یک نقش مایه منطبق با نظر نظریه پرداز این حوزه در ارتباط با نقش پردازی است؟