کاشان شناسی

کاشان شناسی

کاشان شناسی دوره 16 پاییز و زمستان 1402 شماره 2 (پیاپی 31) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

تحلیل شیوه دسته بندی و انتساب فرش ها به جغرافیای بافت کاشان در مطالعات علمی غرب (1901- 1926م)(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۳ تعداد دانلود : ۵
 از دغدغه های فرش پژوهان غربی، در اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم میلادی، تبیین الگوهای شناختیِ فنی و زیباشناختی، برای دسته بندی و انتساب فرش های ایرانی به یک جغرافیای بافت مشخص بوده است و ازآنجاکه داده ها در این دوره، عموماً با اتکا به فرش های موزه ای و روش کتابخانه ای و نه پیمایشی به دست آمده بود، شناختی دقیق از تنوع طرح، نقش و شیوه های بافت و تولید فرش های ایرانی وجود نداشت؛ بنابراین دسته بندی، تاریخ گذاری و انتساب فرش ها به یک حوزه فرش بافی، با معیارهایی گاه نادرست صورت می گرفت. ازجمله حوزه های فرش بافی که در مطالعات غربیان در سال های 1901 1926م به سبب ناآگاهی نادیده گرفته شده یا انتساب ها به آن نادرست بوده، کاشان است. هدف این پژوهش، شناسایی و تحلیل شیوه دسته بندی و انتساب فرش ها به جغرافیای بافت کاشان از 1901 1926م در مطالعات علمی غربی است. نگارندگان کوشیده اند به این پرسش پاسخ دهند که فرش شناسان غربی چه شیوه هایی را برای دسته بندی و انتساب فرش ها به کاشان در این بازه زمانی به کار گرفته اند؟ پژوهش با رویکرد تاریخی و به شیوه تحلیل کیفی با اتکا به داده های کتابخانه ای و اسناد دست اول، با ابزار فیش برداری به انجام رسیده و تقریباً به همه نمونه های در دسترس در بازه زمانی 1901 1926م مراجعه شده است. نتایج نشان می دهد که فقدان الگوهای شناختی از جغرافیای گسترده فرش ایران، سبب شده بود که فرش شناسان در مطالعات اولیه، شناختی دقیق از جغرافیای بافت کاشان نداشته باشند و فرش های نوباف (قاجاری و پهلوی) و عتیقه (صفوی) را که امروزه در انتساب آن ها به کاشان تردیدی وجود ندارد، به دیگر مناطق منتسب کنند. حتی در دسته بندی هایی که نخستین فرش پژوهان از جغرافیای بافت فرش ایران ارائه کرده اند، نام کاشان به عنوان منطقه فرش باف غایب است؛ اما در فاصله سال های 1910 تا 1920، مطالعات و به تبع آن شناخت درباره فرش کاشان گسترش می یابد و با برگزاری نمایشگاه شیکاگو 1926، نام کاشان به عنوان شهری برجسته در جغرافیای فرش ایران که برخی از برجسته ترین فرش های صفوی در آن بافته شده است، تثبیت می شود.
۲.

نگاره های ابوالحسن غفاری کاشانی اسنادی مصور از وجوه آشکار و پنهان بافته های عصر زندیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۱ تعداد دانلود : ۲
 ابوالحسن غفاری افزون بر تاریخ نگاری، به تصویرگری نیز شهره است. نقاشی با رویکرد مستوفیگری موجب خلق آثاری از مضامین و شخصیت های تاریخی شد. درج امضا و نوشتار ذیل آثار او اهمیت دوچندانی در تاریخ هنر زندیه از یک سو و تاریخ هنر کاشان ازسویی دیگر دارد؛ بنابراین وجود توأمان دو حرفه و مهارت نقاشی و تاریخ نگاری، موجب خلق تصاویری مستند و قرارگیری نوشتار و تصویر در یک قاب شده است. تعدادی از آثار ابوالحسن غفاری نمایانگر طرح بافته هایی از عصر زندیه است. شناخت طرح و نقش بافته های نیمه دوم سده دوازدهم از دریچه آثار هنرمندی کاشانی، در این مقاله پی گرفته شده است. مطالعه، طبقه بندی و تحلیل طرح ها و نقوش منسوجات غیرجامگانی در آثار ابوالحسن غفاری هدف نوشتار حاضر است. چه طرح ها و نقوشی از بافته های عصر زندیه در نگاره های ابوالحسن غفاری قابل مطالعه است؟ اهمیت آثار ابوالحسن غفاری در شناخت طرح و نقوش قالی عصر زندیه چگونه قابل تبیین است؟ داده های گردآمده از مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات موزه ای تحقیق کیفی پیش رو با روشی توصیفی تحلیلی جمع و تدوین شده است. نمونه ها به اقتضای دارا بودن منسوجات غیرجامگانی جمع آوری و هشت عدد از آثار ابوالحسن غفاری بررسی شده است. دستاورد پژوهش آنکه بافته ها از منظر طرح و نقش، قطع و کاربرد در آثار ابوالحسن غفاری تنوع دارند. طرح لچک ترنج در نگاره های دیدار کریم خان زند و وهبی افندی، شاه عباس دوم در دیدار با فرستاده گورکانیان هند در دو قطع قالیچه و پشتی، طرح محرابی در قالب سجاده در نگاره قاضی احمد، دو کناره با حاشیه های مداخل، دوستکامی و شیر و شکری در نگاره های میرمعزالدین و تاج بخشی نادرشاه شناسایی شد. دو جل در نگاره های قاضی عبدالمطلب و کریم خان زند سوار بر اسب و یک غاشیه در نگاره کریم خان زند جلودار خاصه مطالعه شد. درنهایت، دستاورد اصلی تحقیق درک ارتباط معنادار مضامین تاریخی و بافته ها از یک سو و شناخت پیوند دو پیشه ابوالحسن غفاری به عنوان نقاش و مستوفی ازسویی دیگر است.
۳.

بررسی خاصیت ضدباکتریایی نخ پشمی رنگرزی شده با پسماند گل محمدی حاصل از گلاب گیری کاشان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۲ تعداد دانلود : ۲
  در این پژوهش قابلیت رنگ دهی و خاصیت ضد باکتریال پسماند گل محمدی حاصل از گلاب گیری کاشان بر روی نخ پشمی ارزیابی شد. پسماند گل محمدی ماده ای زائد است که در حجم وسیعی در طی عملیات گلاب گیری تولید می شود و دفع آن هزینه های قابل توجهی را به صنعت گلاب گیری کاشان وارد می نماید. ازسویی دیگر، سطح منسوجات با الیاف طبیعی ازجمله فرش های دستباف در حضور رطوبت و حرارت، در معرض رشد و تکثیر باکتری ها قرار گرفته و منجر به ایجاد مشکلاتی در دوام، زیبایی ظاهری و بهداشت کالا می شود. در این تحقیق علاوه بر ارزیابی مشخصه های رنگی و ثبات نوری پشم رنگرزی شده با عصاره آبی و الکلی پسماند گل محمدی حاصل از گلاب گیری، مقایسه اثر ضد باکتری آن ها بر روی دو باکتری گرم مثبت استافیلو کوکوس اورئوس و گرم منفی اشرشیا کلی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان داد که تمام نمونه های رنگ شده میزانa*  وb*  مثبت داشتند که بیانگر فام قرمز و زرد آن هاست. بر طبق یافته های این مطالعه، استفاده از عصاره های رنگی مستخرج از پسماند گل محمدی، قدرت رنگی و ثبات های عمومی مناسبی را بر روی نخ پشمی ایجاد می کند. علاوه بر این، نتایج ارزیابی فیتوشیمیایی و ضد باکتری اثبات کرد که این رنگ زا به علت دارا بودن ترکیبات فلاونوئیدی ازجمله سیانیدین دی گلوکزید می تواند عاملی امیدبخش در پیشگیری از بیماری های عفونی ناشی از باکتری های E.coli و S.areuse باشد. ازسویی دیگر، به نظر می رسد که عصاره اتانولی و متانولی رنگ زای مذکور به ترتیب در بخش ثبات نوری، اثر ضد باکتریال و قدرت رنگی قوی تر عمل کرده است.  
۴.

تاریخ اجتماعی کاشان در قرن ششم هجری بر مبنای دیوان ابوالرضا راوندی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۷ تعداد دانلود : ۲
 قرن ششم هجری یکی از سده های مهم در تاریخ شهر کاشان محسوب می شود. در این دوره به سبب غلبه سلاجقه حامی مذاهب اهل سنت بر ایران و همچنین سابقه تشیع مردم کاشان، بازتاب اخبار مرتبط به این شهر در متون تاریخی این دوره چندان گسترده نبوده و به عبارت بهتر، بسیار محدود بود. اما در کنار متون تاریخی که توجهی به شهرهای شیعه نشینی همچون کاشان نداشتند، برخی متون همچون متون ادبی نوشته شده توسط علمای شیعه مذهب این شهر به صورت غیرمستقیم، تاریخ این شهر در دوره مذکور را بازتاب داده اند. ازاین رو تاریخ اجتماعی کاشان در این دوره براساس دیوان ابوالرضا راوندی به عنوان یک متن ادبی-تاریخی که توسط یک عالم شیعی تألیف شده است، در این پژوهش مورد توجه قرار گرفت. ابوالرضا راوندی که شاعری مدیحه سراست، ضمن مدحیات خود در این دیوان، به رخداد های فرهنگی، مذهبی، اجتماعی و تا حدودی سیاسی کاشان نیز در این دوره اشاراتی داشته است. در این پژوهش با روش تحلیلی-توصیفی، داده های تاریخی دیوان ابوالرضا راوندی بررسی و تحلیل شد و گوشه هایی از تاریخ اجتماعی کاشان در قرن ششم هجری که از دید مورخان عمدتاً درباری این دوره مغفول مانده بود، استخراج گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که در این دوره بیشتر امور فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شهر کاشان متأثر از فعالیت ها و اقدامات متمولان بزرگ شهر در این دوره بوده است.
۵.

برند مقاصد گردشگری و تبیین عوامل شکل دهنده آن در شهر کاشان(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۲ تعداد دانلود : ۲
 برند سازی گردشگری، ابزاری بسیار ارزشمند در مقاصد گردشگری است که به نوعی اثربخش، فرصت های خارجی و داخلی را مدیریت نموده و از آن ها مزیتی برای رقابت خلق می کند. این مزیت رقابتی می تواند ازطریق ویژگی های منحصربه فرد آن مقصد در مقایسه با سایر مقاصد رقیب، گزینه ای برای ایجاد تعامل با هویت بی نظیر مقصد گردشگری باشد. ازسوی دیگر، توجه و اعتلای برند گردشگری موجب ایجاد هویت فرهنگی مختص به فضا و مکان خواهد شد. بر این اساس، شناخت نقاط ضعف و قوت، همچنین شناسایی عوامل اثرگذار بر برند مقصد گردشگری، لازم و ضروری است. به همین منظور در پژوهش حاضر، با بهره گیری از روش های کمّی در نرم افزار SPSS و مدل سازی معادلات ساختاری در محیط نرم افزار AMOS به تبیین عوامل شکل دهنده ارتقای برند گردشگری در شهر کاشان پرداخته شده است. بدین منظور، 173 پرسش نامه به صورت تصادفی در اختیار گردشگران در دسترس در مکان های گردشگری کاشان قرار گرفت که پایایی آن به میزان 833/0 به وسیله آزمون آلفای کرونباخ تأیید گردید. روایی ابزار تحقیق نیز با بهره گیری از روایی صوری مورد تأیید قرار گرفت. یافته های پژوهش در تحلیل های آزمون T با سطح معناداری کمتر از 05/0 وفاداری گردشگران را پایین تر از حد میانگین برآورد کرده است. نتایج حاصل از کاربرد مدل سازی معادلات ساختاری در تشخیص مهم ترین متغیرهای شناسایی برند گردشگری کاشان نشان می دهد شاخص تصویر برند مقصد گردشگری متوسط ارزیابی شده است. مهم ترین شاخص تبیین کننده برند گرشگری کاشان با بار عاملی 99/ و 96/0، به شاخص های تصویر اقلیمی برند و تصویر محیطی از برند تعلق گرفته است.
۶.

آداب ازدواج در تاریخ اجتماعی شهر قمصر(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۲ تعداد دانلود : ۲
بدون شک آداب ورسوم هر منطقه میراث ارزشمند گذشتگان آن است و کهنسالان هر جامعه به منزله گنجینه های بسیار باارزشی هستند که می توان با ثبت اطلاعاتی که از آنان به ما رسیده است، نام و یادشان را گرامی داشته و ضمن جلوگیری از نابودی و فراموش شدن فرهنگ بومی منطقه، به حفظ و نگهداری این مطالب برای آیندگان کمک شایانی نمود. ازدواج یکی از مهم ترین تجربه های هر فرد در زندگی و زیربنای تشکیل خانواده به عنوان کوچک ترین نهاد اجتماعی است. بنابراین بر آن شدیم تا در این پژوهش که در آن داده ها به روش میدانی جمع آوری گردیده و پس از آن به روش توصیفی و تحلیلی با یافته های علمی موجود تطبیق داده شده است، به بررسی و تحلیل آداب ورسوم ازدواج در تاریخ اجتماعی شهر قمصر بپردازیم تا علاوه بر ثبت این دسته از اطلاعات ارزشمند پیشینیان، با رسوم کهن مربوط به ازدواج آشنا شویم و دریابیم که نسل معاصر تا چه اندازه به آداب ورسوم سنتی نیاکان خود پایبندند و این رسوم در گذر زمان دچار چه تغییراتی شده اند. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که با گذر زمان و صنعتی شدن جوامع، بسیاری از آداب ورسوم کهن در شهرهای مختلف خواه ناخواه دستخوش تغییراتی شده است که قمصر نیز از این قاعده مستثنا نیست و مردم این شهر به ویژه کهنسالان نسل های قبل تر شاهد تغییراتی ازجمله رنگ باختن بسیاری از رسوم مربوط به ازدواج و حرکت تدریجی این مراسم سنتی به سمت وسوی تشریفاتی هرچه تمام تر هستند.
۷.

طراحی نظام مدیریت جانشین پروری در صنعت آب و فاضلاب (مورد مطالعه: شرکت آب و فاضلاب کاشان)(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱ تعداد دانلود : ۱
 جانشین پروری به عنوان یک زیرسیستم مدیریت منابع انسانی بر یادگیری سازمانی، افزایش رضایت شغلی کارکنان، نرخ گردش نیرو و عملکرد مالی سازمان تأثیرگذار است. همه شرکت ها از هر نوعی، به مقوله جانشین پروری می پردازند و شرکت آبفای کاشان هم از این قاعده مستثنا نیست. ازاین رو هدف پژوهش حاضر، طراحی نظام مدیریت جانشین پروری در صنعت آب و فاضلاب کاشان است. نوع تحقیق ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر روش، کیفی- کمی است. این تحقیق در چندین مرحله انجام شده که دو مرحله اول کیفی و مرحله های بعدی، کمی است. مرحله اول شامل شناسایی شایستگی ها از منابع علمی دانشگاهی و منابع شرکت آبفاست که هشتاد شایستگی در این مرحله شناسایی شد. در مرحله دوم، شاخص های شناسایی شده، مورد ارزیابی مدیران شرکت آبفا قرار گرفت که ازطریق روش دلفی، با 33 شاخص شایستگی، مدل شایستگی مدیران شرکت آبفا طراحی شد و شامل شایستگی های فردی، مدیریتی و شغلی است. در مرحله سوم، شایستگی های شناسایی شده برای اولویت بندی، مورد نظرخواهی قرار گرفت که ازطریق تکنیک چندمعیاره تاپسیس، اولویت بندی به تفکیک جایگاه های مدیریتی در شرکت انجام شد. همچنین وضعیت کلی شرکت آبفای کاشان براساس شایستگی های فردی و شایستگی های مدیریتی-سازمانی نشانگر این است که شرکت آبفای کاشان در شایستگی های تعلق و وفاداری سازمانی، هوش اخلاقی و تعهد کاری، بیشترین امتیاز و در شایستگی جانشین پروری و مدیریت افراد، مدیریت عملکرد و مدیریت پروژه کمترین امتیاز را داراست.
۸.

نمادشناسی نقوش کاشی کاری حمام خان کاشان(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۵ تعداد دانلود : ۲
کاربرد تزیین در هنر ایرانی اسلامی وسیع و قابل توجه است. تزیین علاوه بر زیبایی مفاهیمی نمادین دارد که در قالب نقوش هندسی، ویژگی های ظاهری و رنگ های مورد استفاده دیده می شود. از هنرهایی که در دوران اسلامی محملی برای این امر بود، هنر کاشی کاری در معماری است. ازآنجاکه کاشی ها همواره بستری برای انتقال یک نقش زیبا و بامعنا بوده اند، مطالعه نمادهای نقوش به کاررفته در آن، علاوه بر شناسایی مفاهیم نقوش می تواند چرایی استفاده از آن ها را نیز پاسخ گو باشد. حمام که در عهد اسلام نقش ویژه ای دارد، به دلیل ساختار خاصش محل مناسبی برای به کارگیری این هنر در مناطق مختلف است. حمام خان واقع در بازار بزرگ کاشان، از زیباترین حمام های تاریخی این شهر محسوب می شود که در زمان کریم خان زند به دستور عبدالرزاق خان حاکم کاشان در دوره زندیه ساخته شده است. از تزیینات به کاررفته در آن، کاشی های هفت رنگ منحصر به فردی است که در قسمت های مختلف حمام به چشم می خورد که دارای نقوشی همچون گل و مرغ، نقوش هندسی، نقوش ساده تکرارشونده، برخی گره ها و نقشی رمزآلود از انسان است. با توجه به اینکه تاکنون هیچ پژوهشی به نمادشناسی در کاشی های این حمام نپرداخته، پژوهش توسعه ای حاضر که با روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است، با داده اندوزی به دو صورت میدانی و کتابخانه ای انجام شد. نتایج پژوهش جایگاه ویژه هریک از عناصر تزیینی در پیدایش نماد و ایجاد معنا در یک بنای عام المنفعه را ازطریق کاشی کاری نشان می دهد.
۹.

بررسی فنون ساخت مسجد تاریخی پرزله در ابیانه(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۲ تعداد دانلود : ۲
روستای ابیانه در شهرستان نطنز قرار دارد و دارای پنج محله تاریخی ارزشمند است. مسجد پُرزَلِه در محله پَل و در لبه معبر تاریخی راشتا قرار گرفته است. این مسجد را اهالی آنجا ساخته اند و یک خانه و چندین زمین کشاورزی برای آن وقف شده است. مسئله تحقیق تکمیل مستندات فنی درباره فنون ساخت مسجد پرزله به عنوان یکی از مساجد تاریخی و باارزش ابیانه است. این اثر دارای مدارک و مستندات معماری کاملی نیست و فرایند شکل گیری و جزئیات معماری آن مورد بررسی قرار نگرفته است. هدف از این پژوهش معرفی ساختار مسجد پرزله است. برای نیل به هدف یادشده، دو پرسش اصلی درباره اجزای معماری مسجد و شیوه ساخت آن مطرح شده است. در پاسخ به پرسش ها و به دلیل ماهیت تاریخی مسجد، از راهبرد تفسیری تاریخی استفاده شده است. در این راهبرد، سه قالب مطالعات میدانی، سندپژوهی و مصاحبه برای گردآوری اطلاعات به کار برده شده است. نتایج پژوهش نشان داده است که مسجد پرزله با سه شبستان و یک ایوان از دوره ایلخانی تا پهلوی شکل گرفته است. آن ها این مسجد را با ساختار وزنی شکل داده و به موضوعاتی چون کنترل تنش ها، تبادل هوا و آسایش حرارتی ازطریق به کارگیری جزئیات خلاقانه با ترکیب مصالح بنایی و چوبی پرداخته اند. علاوه بر آن، مردم بومی با پایش مداوم بنا در کنار فنون خلاقه ساخت توانسته اند به زیست این مسجد در طول شش قرن کمک کنند و این فنون را به نسل های بعدی انتقال دهند.
۱۰.

بن مایه های رباعیات ملا حبیب الله شریف کاشانی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۲ تعداد دانلود : ۲
ملا حبیب الله شریف کاشانی از علما و مراجع بزرگ امامیه در نیمه اول قرن چهاردهم هجری است که تألیفات بسیاری در موضوعات فقه، اصول، تفسیر، حدیث، کلام، اخلاق، ادبیات عرب، شعر و... دارد. کتاب رباعیات وی شامل 750 رباعی است که آینه ای تمام نما از شرایط سیاسی، اجتماعی و دینی عصر قاجار، به ویژه در دوران جنگ جهانی اول و قحطی سال های 1296 1298 هجری قمری در کاشان است. قالب رباعی با ویژگی های ایجاز، سادگی و آهنگین بودن، به شاعر امکان می دهد تا مشاهدات و انتقادات خود را در مورد مسائل مختلف جامعه به صورت موجز و تأثیرگذار بیان کند. رباعیات وی، علاوه بر ارزش ادبی، منبعی ارزشمند برای شناخت شرایط زندگی مردم، تفکرات و انتقادات یک عالم دینی در مواجهه با مشکلات اجتماعی و همچنین درک بهتر اوضاع سیاسی آن دوره محسوب می شوند. از مضامین مهم رباعیات، وصف خداوند، مدح پیامبر(ص) و ائمه(ع)، انتقاد از بی تفاوتی توانگران و زاهدان در برابر رنج مردم، نکوهش دین داری ریاکارانه و صوفیگری مردم فریب و مخالفت با استعمار است. این پژوهش به شیوه جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و به روش توصیفی تحلیلی، با بررسی رباعیات ملا حبیب الله شریف به شناخت بهتر اوضاع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی عصر قاجار کمک می کند. همچنین با تحلیل مضامین اعتقادی و اخلاقی این رباعیات، می توان به درک عمیق تری از تفکرات و دیدگاه های یک عالم دینی در مواجهه با مشکلات اجتماعی دست یافت.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۹